Cetinje :: Moj grad

Filatelistička izložba podlovćenskog kraja

Posted on 13. Jan, 2023 by Vesko Pejović in Iz kulture, Valorizacija prošlosti

U organizaciji Matice crnogorske Ogranak Cetinje i Prijestonice Cetinje a u saradnji sa Poštom Crne Gore Milorad Miško Ćetković sa Cetinja, Mihailo Radičević iz Podgorice i Nenad Nešo Milanović iz Herceg Novog, u čast 540 godina Prijestonice Cetinje u galeriji Matice crnogorske na Cetinju (Njegoševa broj 60), priredili su sinoć (12.01.2023) Filatelističku izložbu podlovćenskog kraja koju je, pred velikim brojem ljubitelja filatelije uz prigodan program otvorila Aleksandra Perović, predstavnica Pošte Crne Gore.

Na 11 panoa, izloženi mozaik sadrži oko 600 izložaka od maraka, dopisnica, razglednica, pisama i mnogih drugih  poštanskih dokumenata i fotografija tematski složenih počev od 1874. godine tako da je na veoma lijep način prezentirana istorija razvoja Pošte u Crnoj Gori i pružena prilika za sticanje mnogih informacija o geografiji, istoriji, privredi i kulturi.

Nakon muzičke numere profesorice violine Ljubice Tomašević Vuković, moderatorka večeri Marija Todorović pozdravila je prisutne u ime organizatora i najavila predstavnicu Pošte Crne Gore gospođu Aleksandru Perović koja se ukratko osvrnula na istorijat Poštanskog saobraćaja u Crnoj Gori i značaj ove izložbe:

 

Dame i gospodo,

Uvaženi predstavnici Matice crnogorske i Prijestonice Cetinje, autori izložbe, predstavnici medija i ljubitelji filatelije,  čast mi je da Vas pozdravim i kažem nekoliko riječi o istoriji poštanskog saobraćaja i važnosti filatelističke izložbe posvećene podlovćenskom kraju.

Od Cursusa pubicusa, rimske dražavne ustanove za prevoz putnika i robe, pa do današnjih dana teritorija Crne Gore, bila je prostor funkcionisanja različito organizovanog poštanskog saobraćaja. Organizovani prevoz robe, pošiljaka i korespodencije, razmjena informacija, i slanja novca, sastavni su dio funkcionisanja društva, kroz istoriju, te se potreba za poštanskim saobraćajem nameće kao neminovnost.

Crna Gora oduvijek je bila središte međunarodnog tranzita, prije svega, pisanih vijesti, između Istoka i Zapada.

Tokom vladavine dinastija Vojisavljevića, Balšića i Crnojevića vođena je bogata službena prepiska, o čemu svjedoče povelje, pisma i isprave.

Tranzitnom linijom Via di Zenta, koja je u dva svoja putna pravca išla preko Cetinja – saobraćaj se odvijao tokom XVI vijeka.

Ipak može se reći da je istorijski iskorak u poštanskom  saobraćaju nastupio za vrijeme dinastije Petrović Njegoš.

Za prenošenje pisanih vijesti u ovo vrijeme angažovani su ljudi različitih zanimanja, a poštonoše su obavljale i druge delikatne zadatke.

Cetinje postaje središte poštanske razmjene.

Uvođenjem u budžet posebne stavke „za poštijera“ u smislu obezbjeđivanja plate za ovu vrstu djelatnosti, prvim crnogorskim poštarom postaje Špiro Martinović.

No organizovanje savremene pošte, događa se tokom duge vladavine knjaza-kralja Nikole, te se u tom vremenskom rasponu dešavaju krucijalni momenti u istorij poštanskog saobraćaja u Crnoj Gori: potpisana je prva međunarodna konvencija, sačinjen prvi Pravilnik, na Cetinju je uvedena poštanska služba, Crna Gora imala je svoje prve marke, prva poštanske žigove, prvo poštansko sanduče postavljeno je upravo na Cetinju, Crna Gora postala je članica Svjetskog poštanskog saveza…

Cetinje sa okolinom postaje istorijskim jezgrom, centrom odakle kreću prvi koraci poštanske službe te se  kroz arhivsku građu, eksponate,  fotografije, filateliju možemo upoznati sa značajnim dometima toga vremena i važnosti koju je Crna Gora zauzimala na mapi svijeta.

Svojim vrijednim sakupljačkim radom, ambicioznom vizijom kroz priču o poštanskom saobraćaju, na veliku važnost podlovćenskog kraja ukazuje nam gospodin Milorad Miško Ćetković, uz saradnike Nenada Milanovića i Mihaila Radičevića.

Autori su nam ponudili vrijedne segmente ličnih kolekcija – marke starog izdavaštva, razglednice, dopisne karte, dokumenta, fotografije, prikaz grbova.

Sa posebnim zadovoljstvom ističem da izložbeni materijal u svom satavu ima i izdavaštvo Pošte Crne Gore, dio koji se tematski odnosi na Cetinje i podlovćenski kraj, te ovom prilikom najavljujemo, da će Cetinje biti zastupljeno i kroz program izdavanja u 2023 godini.

Sada prepuštam vašoj pažnji brižljivo pripremljeni materijal i izložbu proglašavam otvorenom.

EVO I KAKO JE AGENCIA MEDIA BIRO IZ PODGORICE ZABILJEŽILA OVAJ DOGAĐAJ:

Jedan od posljednjih ,,čuvara“ filatelije u CG: Cetinjanin Milorad Miško Ćetković posjeduje kolekciju od 120 hiljada maraka

Nedavno otvorenu Filatelističku izložbu podlovćenskog kraja na Cetinju, prvi crnogorski velemajstor i nekadašnji ministar sporta u Vladi Crne Gore, Božidar Bonja Ivanović, prokomentarisao je kao rijetkim kulturnim događajem koji je oživio zapuštenu, a ujedno i vrlo važnu istorijsku oblast.

,,Zahvaljujući filateliji, Cetinje je Crnoj Gori otvorilo vrata svjetske poštanske scene“, napisao je Ivanović, a to nas je dovelo do jednog od autora izložbe, Milorada Miška Ćetkovića, koji je zajedno sa Mihailom Radičevićem i Nenadom Nešom Milanovićem, u galeriji Matice crnogorske izložio mozaik od blizu 600 maraka, dopisnica, razglednica, pisama i mnogobrojnih poštanskih dokumenata.

,,Moj radni staž filateliste traje oko 57 godina. Filateliju sam počeo da sakupljam davne 1966, a učitelj mi je bio veliki crnogorski filatelista, Vaso Radovanović, koji je živio u Njegoševoj ulici. Imao je filatelističku radnju i on je osnivač prvog filatelističkog društva na Cetinju iz 1931. godine“, ispričao je Ćetković.

Kompletna zbirka jugoslovenskog poštanskog materijala od 1944. do 1991. godine, filatelističko bogatstvo iz 193 države svijeta, i oko 120 hiljada maraka u kolekciji, podaci su koji Miška svrstavaju u red najstrastvenijih filatelista na ovim prostorima. Upravo je izložba u čast 540 godina Prijestonice Cetinje, koju je otvorila predstavnica Pošte Crne Gore i specijalista za filateliju, Aleksandra Perović, bila idealna prilika da tri stara prijatelja predstave zaostavštinu od neprocjenjive vrijednosti.

,,Oni su dopunili neke detalje koje nijesam imao. Tu imamo prve crnogorske marke koje su izašle 1. maja 1874. godine, 33 godine poslije engleskog ,,crnog penija“. Bili smo 22. država koja je to uradila u svijetu. Nakon toga, u Bernu potpisujemo Konvencije o slanju pošiljki sa Austrougarskom, Italijom, Francuskom. U periodu mira, od 1879. do 1912, Crna Gora razvija puteve, pošta napreduje, prva poštanska stanica otvara se na Rijeci Crnojevića, a nakon toga na Njegušima“, objasnio je Cetinjanin.

Kada je riječ o materijalnoj vrijednosti marki, Mišo odgovara da je filatelija u tom smislu srozana.

,,Više volim da razmjenjujem, nego da prodajem. Pojedine marke koštaju jedan cenat, a neke na aukciji ,,izađu“ i do 10 hiljada eura. Prva crnogorska serija iz 1874. je skupa“, otkrio je on.

Nažalost, danas u našoj zemlji postoje tri aktivna filatelistička kluba, i to u Podgorici, Herceg Novom i Nikšiću.

,,Sve je to zamrlo. Ima filatelista, ali su toliko neaktivni i postoji neka ljubomora između nas, ko ima više, čija je bolja marka, tako da se uopšte ne možemo ni složiti. Jedini klub koji radi kako treba je u Podgorici. Pokušavam više od 20 godina da aktiviram ugašeni filatelistički klub na Cetinju, ali nema razumijevanja“, zaključio je Ćetković.

Svi zainteresovani, izložbu mogu vidjeti do 31. januara.

Poštovani čitaoci, evo za vas i malo detaljnijeg osvrta na razvoj pošte u Crnoj Gori koji sam priredio ja uz konsultacije sa Miškom Ćetkovićem:

POŠTA U CRNOJ GORI

Poslije sticanja međunarodnog priznanja 1878. godine, knjaz a od 1910. godine kralj Nikola I reformiše državu u skladu sa zahtjevima modernih evropskih država, uspostavlja javne ustanove i razne službe, razvija gradove, gradi puteve, željezničku prugu i telegrafske vodove. U skladu sa tim neophodna pažnja je posvećena razvoju poštansko-telegrafske službe kao uslovu neophodnih komunikacija u zemlji i  van nje koje mnogo utiču na civilizaciju društva.

Začeci poštanskog saobraćaja u Crnoj Gori datiraju iz 15. vijeka. Već tada su venecijanski kuriri preko ovih prostora prenosili zvaničnu poštu za Carigrad. Kasnije su to činili Bokelji i Crnogorci.

Poštanska služba u Crnoj Gori utemeljena je 1841. godine kada je Njegoš u budžet predvidio stavku „za poštijera“ po kojoj mu je određeno „70 talijera plate godišnje“. Njegoš je za poštonošu postavio Špira Martinovića (1782-1859) koji  je na relaciji Cetinje – Kotor obavljao kurirsku službu još za vrijeme mitropolita Petra I, rođenog  u Kotoru. Špiro je bio poliglota, tumač, učesnik rata Crnogoraca protiv Francuza u Boki Kotorskoj, a kasnije i vodič strancima kroz Crnu Goru.

Od 1874. godine u upotrebi su prvi poštanski žigovi, dopisne karte, prve koverte s utisnutim poštanskim markama 1893. godine, a dvije godine kasnije u promet je puštena prva uputnica. Poštanski sandučići uvedeni su 1897. godine kod svih pošta u Crnoj Gori.

Od značajnih  istraživača i hroničara razvoja poštansko-telegrafskog saobraćaja u Crnoj Gori treba pomenuti  dr Velimira Sokola, dr Gligora Stanojevića, dr Pera Šoća, dr Rista Dragićevića, Marka Cvjetkovića, Velimira Vujačića, dr Žarka Lekovića i Bosiljku Kankaraš, Iliju M. Vujoševića, Veselina S. Popovića,  Mihaila Radičevića, a ima ih još.

Do Balkanskih ratova 1912–1913. godine razvoj komunikacija Pošte Knjaževine-Kraljevine Crne Gore imao je stagniranja,  uspone i padove, u ratovima od 1912. do 1916. godine ova služba je ispunila svoju patriotsku dužnost, da bi u periodu do 1918. godine podijelila tragičnu sudbinu države.

Prenos pošte do 1860. godine vršio se pješice (za te usluge posebno angažovanih izdržljivih ljudi koji su dobro poznavali teško prohodne staze) i korišćenjem tovarnih životinja.

Jan Vaclik, crnogorski konzul u Skadru kao iskusni diplomata, predložio je Knjazu Nikoli da se pri Crnogorskom konzulatu u Skadru otvori poštanska stanica i kupi jedna lađa za prenos pošte, kao i da se na Cetinju postavi javni poštanski sandučić, odredi poštanska taksa, izradi poštanski grb za poštonoše i kupe konji za prenos poštanskih pošiljaka i prevoz putnika…

Pri povratku iz Rusije knjaz Nikola je u Beču dogovorio uspostavljanje telegrafske veze sa Austrougarskom. Telegrafska linija je planarina pravcem Kotor – Cetinje, a zatim od Cetinja preko Rijeke Crnojevića, a odatle sa dva kraka: prema Virpazaru i Orjoj Luci.

Uz pomoć Rusije, 1869. godine,  postavljena je telegrafska linija Cetinje – Rijeka Crnojevića – Orja Luka kod Danilovgrada.

Za obuku telegrafista i uvođenje telegrafa krajem oktobra 1869. Angažovan je telegrafista iz Srbije Nikola Brzak. On je te godine osposobio nekoliko crnogorskih mladića (14 za rad sa telegrafom), pa su prvi telegrafi bili u funkciji krajem 1869. godine na Cetinju, Rijeci i Orjoj Luci.

Prvu generaciju telegrafista odabrao je knjaz Nikola lično. Bili su to sinovi vojvoda i drugih velikodostojnika, a njihovo postavljanje za činovnike obavljeno je uz njihovu zakletvu pred mitropolitom u Manastiru. Zatim im je „pod brijestom“ Knjaz, u prisustvu vojvode Ilije Plamenca, svojom rukom dao oficirske grbove.

 Dana 15. marta 1870. godine Crna Gora je prvi put uspostavila telegrafsku komunikaciju sa ostalim svijetom preko Kotora a knjaz Nikola donosi Zakon o telegrafu ili brzojavu,  po kome su ondašnja glavna mjesta spojena telegrafskim linijima.To je bio jedini zakon Knjaževine, odnosno Kraljevine Crne Gore koji se odnosio na poštansko-telegrafsku službu.

Crna Gora je bila potpisnica svih važnijih multilateralnih konvencija iz oblasti poštansko-telegrafskog saobraćaja. Kroz mnogobrojne bilateralne ugovore s raznim državama: Austrougarskom, Rumunijom, Francuskom, Italijom, Rusijom, Švajcarskom, Osmanskim Carstvom, Srbijom itd. regulisala je međusobni poštansko-telegrafski saobraćaj.

Ovaj zakon je za ono vrijeme na moderan način regulisao telegrafsku službu, što je i bio preduslov povezivanja Crne Gore sa evropskim državama. Uprkos početnim manjkavostima, crnogorski telegraf je prije priznanja nezavisnost 1878. godine povezao Knjaževinu sa evropskim državama i olakšao Knjazu i Senatu da blagovremeno sprovode državnu politiku. Do 1910. godine Crna Gora je imala 25 zemaljskih telegrafskih stanica.

Crna Gora je 25. maja 1871. godine u Zadru sklopila sa Austrougarskom prvu poštansku konvenciju. Konvencija je stupila na snagu tek dvije godine kasnije nakon potpisa austrijskog ministra inostranih poslova Andrašija 29. januara 1873. godine. Do stupanja Konvencije na snagu, razmjena poštanskih pošiljki između Crne Gore i inostranstva obavljana je preko Kotora. Svu poštu za Crnu Goru preuzimao je Petar Ramadanović, crnogorski konzul u Kotoru i slao je na Cetinje uz besplatnu uslugu uglednog trgovca Jovana Milutinovića Pipera i obrnuto, Piper je preuzetu poštu iz Crne Gore predavao Ramadanoviću koji je dalje predavao pošti u Kotoru uz plaćanje propisane takse.

Poštanska konvencija sa Austrougarskom imala je 39 paragrafa i do najsitnijih pojedinosti je regulisala gotovo sve grane poštanske službe kao što su uzajamna razmjena običnih, preporučenih i ekspresnih poštanskih pošiljaka, vrijednosnih pisama, štampanih materijala, uputnica, paketa itd.

Bečka vlada obećala je Crnoj Gori da danom stupanja Konvencije na snagu uputi pomoć u materijalu za formiranje poštanskih stanica: natpisne table, vage za pisma, kase, žigove i, naravno, poštanske marke koje Crna Gora još nije štampala. Radi obuke kadra i organizovanja poštanske službe, na molbu knjaza Nikole, početkom oktobra 1871. upućen je u Crnu Goru Petar Subotić, veoma iskusni poštanski službenik iz Kotora. Odmah po dolasku, Subotić je pripremio Pravilnik ustanovljen među upraviteljstvima pošta austrougarske Monarhije i Kneževsko-crnogorske uprave pošta za izvođenje poštanskog ugovora sklopljenog u Zadru dne  13 maja 1871. god.

 Tako se na osnovu ovog bilateralnog sporazuma Knjaževina Crna Gora preko Kotora uključila u međunarodni poštanski saobraćaj sa svim zemljama Austro-Njemačkog saveza.

Evo pregleda otvaranja poštanskih stanica (štacija) u Knjaževini-Kraljevini Crnoj Gori

Prva telegrafska, a potom poštanska stanica u Cetinju bila je smještena u zgradi velike vojvotkinje Stane, majke knjaza Nikole, a 1874. godine u zgradi popa Vidaka Popovića. Od 1889. do 1911. godine pošta je bila smještena u zgradi Miloša Lepetića, a zatim Filipa Kovačevića. Od 1911. godine zajedno sa Upravom pošta i telegrafa, poštansko-telegrafska stanica se preselila u Vladin dom.

                                                           Kuća vojvotkinje Stane Martinović, majke kralja Nikole I

Natpisne table na poštansko-telegrafskim ustanovama i stanicama bile su jajastog oblika, sa državnim grbom Knjaževine-Kraljevine Crne Gore (dvoglavi bijeli orao sa inicijalima „H. I“ na grudima i lavom ispod orla). Poslije proglašenja Crne Gore za kraljevinu, table su i dalje istog oblika, ali manje veličine, sa likom lava umjesto inicijala kralja Nikole.

                         Poštanske natpisne table Knjaževine I                              Prva marka Knjaževine Crne Gore iz 1874.

                         Kraljevine Crne Gore i Grb poštonoša          

Prvog maja 1874. godine puštene su u promet prve crnogorske poštanske marke i upotrijebljeni poštanski dnevni vodeni žigovi i ostali poštanski rekviziti čime je ova strateški važna djelatnost podignuta na viši nivo. Nije poznat neki drugi primjer da neka zemlja koja nije zvanično priznata kao samostalna i suverena može izdavati poštanske marke. Taj kuriozitet pripada Crnoj Gori, kao i činjenica da je iste godine postala član Svjetskog poštanskog saveza UPU, iako je zvanično priznanje Crne Gore bilo 1978. godine.

                                                                                             Prvo štampanje

Poštanska marka je zapravo ambasador svake zemlje. Ona ostaje u naslijeđe generacijama i predstavlja važan segment tradicije svake države. Crtež na prvim crnogorskim markama nastao je prema skici vojvode Sima Popovića, tadašnjeg ministra prosvjete i crkvenih djela, što on sam navodi u svojim memoarima. Ove marke prikazuju lik mladog knjaza Nikole I, uokviren sa dvije prepletene lovorove grane u 7 vrijednosti od 2 do 25 novčića.

Ne može se sa sigurnošću reći koji je majstor napravio takozvani rez za kliše. Ali, upoređivanjem sa drugim, u Beču urađenim radovima, neki su istraživači došli do opravdanog zaključka da je gotovo izvjesno da je profesor Luj Jakobi (Louis Jakoby), zaslužan za izgled prvih crnogorskih maraka.

                                         Prva poštanska marka Knjaževine Crne Gore i prvi potanski žig iz 1874.

Prva serija od sedam maraka u izdanju pošte Kneževine Crne Gore izdata je (1 maja 1874) u četiri izdanja, koja se razlikuju po kvalitetu papira i nazubljenju. Sve do 1893. godine ponavljaju se serije u nominalnim vrijednostima od dva, tri, pet, sedam, 10, 15 i 25 novčića. Tiraž prve serije je od 5.000 do 20.000 primjeraka. U to vrijeme u Crnoj Gori koristi se florin sa 100 novčića.

Tokom 1893. godine izlazi nekoliko serija sa likom knjaza Nikole I, na kojima je utisnut žig ćirilicom 1493-1893. Marke sa ovim izgledom, uz varijacije boja, bile su u opticaju punih 28 godina tj. do 1902. godine, kada su se, zbog promjene valute (kruna), morale izdati nove.

                                                                                    Drugo izdanje (štampanje)

Zvaničnih podataka o tiražu drugog izdanja, nema. Jedini raspoloživi podaci (navedeni nakon opisa boja) potiču od belgijskog trgovca Genija (Geny) koji je bio dobar poznavalac crnogorskih maraka.

                                                                       Dopisna karta i Sprovodni list

                                                     Prva dopisna karta i sprovodni list  iz 1875.

Pretpostavlja se da marke drugog izdanja nijesu dobavljane (štampane) odjednom, već po potrebi, u nekoliko navrata. Na ovo ukazuju razlike u bojama, papiru, a naročito u zupčanjima.

Prvu prigodnu marku Crna Gora štampa 1893. godine kao druga država u svijetu (poslije Grčke).

                                                Treće izdanje (štampanje)                  Četvrto izdanje (štampanje)

Godine 1893. Crna Gora je proslavljala značajan, čak veoma začuđujući jubilej. Naime, 400 godina ranije (1493.) iz obodske štamparije izašla je prva knjiga kod Južnih Slovena – “Oktoih”, štampana ćirilicom. Štamparija “Obod” je te davne 1493. godine, bila prva državna štamparija na svijetu. U to vrijeme čak ni u Moskvi nije bilo štamparije, a i mnogi drugi evropski kulturni centri se nijesu mogli pohvaliti takvom tekovinom. Tako, samo petnaest godina nakon što je u Rimu osnovana prva štamparija na svijetu, jedna mala brdovita zemlja Crna Gora dobila je svoju prvu knjigu. To je zaista bio događaj koji je zaslužio da se proslavi…

Štamparija na Cetinju bila je u to vrijeme (1893. god.) vrlo siromašno opremljena, možda čak i siromašnije nego obodska, 400 godina ranije. Ipak, Knjaževina Crna Gora nije propustila priliku da proslavi taj značajan događaj i tom prilikom je izdala prigodnu seriju maraka. Tačnije, ovo izdanje se sastojalo od predhodnih redovnih izdanja (II, III i IV štampanje) koje su, u cetinjskoj štampariji, bile preštampavane pretiskom: “Proslava štamparije 1493 – 1893”.

Kako ovo preštampavanje maraka ne bi išlo na uštrb drugih poslova u Štampariji, mogao se raditi samo po jedan slog za 25 maraka (5×5). Tako se, prvobitno odštampan tabak prethodnog izdanja (100 komada) dijelio na četiri jednaka dijela. Ovakvi, podijeljeni tabaci, se smatraju originalnim. Međutim, pronađeni su tabaci koji su imali više od pet uspravnih redova, pri čemu je peti i šesti red imao pretisak u obrnutom smjeru. S tim u vezi, može se zaključiti da su ovi tabaci nastali pretiskivanjem nepodijeljenih tabaka (100 kom.) tako što su oni četiri puta stavljani u mašinu, pa se tek onda dijelili. Na taj način se mogu objasniti pojave dvostrukih pretisaka i “tete-beche” parova, jer se smatra da na ovo izdanje, u to vrijeme, nije bilo špekulativnih uticaja.

Prvo preštampavanje

1893. Redovno (prigodno) izdanje. Pretisak na markama Drugog štampanja; knjigotisak; tekst pretiska u crnoj ili crvenoj boji, ćirilicom: gore – “Proslava”, dolje – “Štamparije”, lijevo – “1493” i desno – “1893”. Karakteristike maraka su kao i u osnovnom izdanju – “Drugo štampanje” iz 1879. i 1883. god.

                                                            

Drugo preštampavanje

1893. Redovno (prigodno) izdanje. Pretisak na markama Trećeg štampanja; knjigotisak; tekst pretiska u crnoj ili crvenoj boji, ćirilicom: gore – “Proslava”, dolje – “Štamparije”, lijevo – “1493” i desno – “1893”. Karakteristike maraka su kao i u osnovnom izdanju – “Treće štampanje” iz 1890/1893. god.

        Treće preštampavanje

1893. Redovno (prigodno) izdanje. Pretisak na markama Četvrtog štampanja; knjigotisak; tekst pretiska u crnoj ili crvenoj boji, ćirilicom: gore – “Proslava”, dolje – “Štamparije”, lijevo – “1493” i desno – “1893”. Karakteristike maraka su kao i u osnovnom izdanju – “Četvrto štampanje” iz 1893. god.

Redovno (dopunsko) izdanje 1894. god.

1894, 13. mart. Redovno (dopunsko) izdanje. Lik knjaza Nikole I (I – IV štampanje) sa promijenjenim vrijednostima valute (6 vrijednosti); nacrt Sima Popovića; knjigotisak Državne štamparije u Beču;

Izdanje porto maraka – 1895. god.

1895, 13. januar. Oznaka vrijednosti (brojke i slova) u krugu, po sredini marke; preko brojke je ćiriličkim slovima naznačena vrijednost marke; oko brojke, u kružnom ramu, je ćirilični tekst: ПОШТЕ ЦРНЕ ГОРЕ ТАКСЕНА БИЉЕГА, u donjem dijelu oznaka valute (novčić);

Izdanje maraka za potvrdu prijema – 1895. god.

1895, 13. oktobar. U kružnom medaljonu, prikazana glava knjaza Nikole u desnom profilu; oko medaljona, u polukrugu, ispisan je ćirilični tekst – gore: ПОШТЕ ЦР. ГОРЕ, a ispod medaljona, u dva reda, ćirilični tekst: БИЉЕГА/ НОВЧ; u gornjim uglovima marke su slova “A” i “R” (Avis de reception), a dolje u ćoškovima oznaka vrijednosti;

Prema predanju, porodica Petrović – Njegoš doselila se iz Bosne u Crnu Goru, za vrijeme vladavine Ivana Crnojevića. Nakon što je do temelja porušen manastir Ivana Crnojevića, što je i simbolički značilo kraj te dinastije, Crnogorci, na zboru održanom krajem 1697. godine, biraju Nikolu (Danila I) Petrovića Njegoša za vladara i vladiku. Od tada, pa sve do 1918. godine sedam članova dinastičke porodice Petrović Njegoš suvereno vlada Crnom Gorom:

vladika i mitropolit Danilo I (1697 – 1735)

vladika i mitropolit Sava (1735 – 1782)

vladika i mitropolit Vasilije (1750 – 1766)

vladika i mitropolit Petar I, sveti Petar Cetinjski (1782 – 1830)

vladika i mitropolit Petar II (1832 – 1851)

knjaz Danilo (1851 – 1860)

kralj Nikola I (knjaz 1860 – 1910 i kralj 1910 – 1918)

Povodom tog jubileja, dva vijeka vladavine dinastije Petrović – Njegoš, Crna Gora izdaje

Prigodno izdanje maraka – 1897. god.

1897, 25. januar. Prigodno izdanje povodom 200. godišnjice vladavine dinastije Petrović – Njegoš; slika Cetinjskog manastira sa brdovitom pozadinom i Tabljom; crtež je uokviren ornamentisanim okvirom u kome je ispisan ćirilični tekst: gore – ЦРНА ГОРА, a u donjem dijelu oznake vrijednosti skraćene sa NOVČ. odnosno ФИОР; u gornjim uglovima okvira su ispisane godine: lijevo – 1696, desno – 1896, a u donjim grb Crne Gore;

 

                                                                     Redovno izdanje 1898. god.

                                                                                       Redovno izdanje 1898.

1898, 13. maj. Redovne marke prvog štampanja (izdanja) u promijenjenim bojama. Lik knjaza Nikole I; nacrt Sima Popovića; knjigotisak; papir tanak i tvrd; vodoznak “Zeitungs-Marken”; guma žućkasta; zupčanje linijsko različito 10 i 1/2 i 11 i 1/2.

Poštanska marka je sredstvo plaćanja poštanskih usluga, ali je i jedan od najvažnijih kulturoloških znakova svake zemlje.

                                                                        Redovno izdanje 1902. god.

1902, 14. jul. Redovno izdanje. Lik knjaza Nikole I u desnom poluprofilu; knjigotisak; papir bijel; guma žućkasta; zupčanje linijsko 12 i 1/2 i češljasto 13:12 i 1/2 i 13:13 i 1/2.

Izdanje porto maraka – 1902. god.

1902, 14. jul. Oznaka vrijednosti (brojke i slova) u krugu, po sredini marke; preko brojke je ćiriličnim slovima naznačena vrijednost marke; oko brojke, u kružnom ramu, je ćirilični tekst: ПОШТЕ ЦРНЕ ГОРЕ ТАКСЕНА БИЉЕГА, u donjem dijelu oznaka valute (heler/kruna);

Izdanje maraka za potvrdu prijema – 1902. god.

1902, oktobar. U kružnom medaljonu, prikazana glava knjaza Nikole u blagom desnom poluprofilu; oko medaljona, u polukrugu, ispisan je ćirilični tekst – gore: ПОШТЕ ЦР. ГОРЕ, a ispod medaljona dvoredni ćirilični tekst: БИЉЕГА/ ХЕЛЕРА; u gornjim uglovima marke su slova “A” i “R” (Avis de reception), a u donjim oznake vrijednosti;

    Prigodno izdanje maraka – 1905. god.

Pod pritiskom spoljnih sila, a po ugledu na druge evropske zemlje, prije svega na savezničku Rusiju, knjaz Nikola, na Nikoljdan 1905. godine, Crnoj Gori “podaruje” prvi ustav. Time se Crna Gora, definisana kao ustavna monarhija svrstala u red modernih država. Iako je svu vlast zadržao knjaz Nikola, ustavom su definisana sva važna državna pitanja, a bilo je omogućeno i njegovim političkim protivnicima da se organizuju u stranačke klubove. Time počinje period veoma oštre političke borbe između njegovih pristalica i protivnika. Ustav je suspendovan austrougarskom (1916. god.), a ukinut „savezničkom“ okupacijom – 1918. godine.

1905, 19. decembar. Redovno (prigodno) izdanje povodom proglašenja Ustava; lik knjaza Nikole I u desnom poluprofilu; pretisak na markama izdanja iz 1902. godine; tekst pretiska u crnoj ili crvenoj boji, latinicom i ćirilicom: “Constitution – Ustav – Nikoljdan – 1905

                                       Prigodno izdanje maraka – 1905. godine povodom proglašenja Ustava

                                                 Izdanje maraka za potvrdu prijema – 1905. god.

1905, 19. decembar.U kružnom medaljonu, prikazana glava knjaza Nikole u blagom desnom poluprofilu; oko medaljona, u polukrugu, ispisan je ćirilični tekst – gore: ПОШТЕ ЦР. ГОРЕ, a ispod medaljona dvoredni ćirilični tekst: БИЉЕГА/ ХЕЛЕРА; u gornjim uglovima marke su slova “A” i “R” (Avis de reception), a u donjim oznake vrijednosti; pretisak na markama izdanja iz 1902. godine; tekst pretiska u crnoj boji, latinicom i ćirilicom: “Constitution – Ustav – Nikoljdan – 1905”;

Izdanje porto maraka – 1905. god.

1905, 19. decembar. Oznaka vrijednosti (brojke i slova) u krugu, po sredini marke; preko brojke je ćiriličnim slovima naznačena vrijednost marke; oko brojke, u kružnom ramu, je ćirilični tekst: ПОШТЕ ЦРНЕ ГОРЕ ТАКСЕНА БИЉЕГА, u donjem dijelu oznaka valute (heler/kruna); pretisak na markama izdanja iz 1902. godine; tekst pretiska u crnoj ili crvenoj boji, latinicom i ćirilicom: “Constitution – Ustav – Nikoljdan – 1905”

                                                                     Redovno izdanje 1907. god.

1907, 1. jun. Redovno izdanje

Lik knjaza Nikole u an fasu prema crtežu Ilije Šobajića; vrijednosti u parama i krunama; linijska duboka štampa; papir srednje debeo, bijel; guma žućkasta; zupčanje linijsko 12.

Izdanje porto maraka – 1907. god.

1907, 1. jun. Oznaka vrijednosti u štitu sa krunom; vrijednost u parama; oko krune, u kružnom ramu je ćirilični tekst: ПОШТЕ ЦРНЕ ГОРЕ, u gornjem dijelu ispis: ДОПЛАТНА БИЉЕГА

Izdanje maraka za potvrdu prijema – 1907. god.

1907, 1. jun. Lik knjaza Nikole u an fasu prema crtežu Ilije Šobajića; vrijednosti u parama i krunama; u gornjim uglovima marke su slova “A” i “R” (Avis de reception), a u donjim oznaka vrijednosti;

Kraljevina Crna Gora

(1910-1918)

Ranije nagovještaje uzdizanja Crne Gore na rang kraljevine, Nikola I realizuje u avgustu 1910. godine. Kao mudar vladar koji je na čelu države bio već 50 godina, procijenio je da bi takav čin imao višestruku korist, kako za njega lično, tako i za Crnu Goru. S jedne strane ovaj čin bi ga ojačao na unutrašnjem (da suzbije destruktivna i zavjerenička djelovanja opozicije), ali i na međunarodnom planu, jer su tada velike sile blagonaklono gledale na taj čin. S druge strane ovo je bio pokušaj da se odbrani od velikosrpske propagande dinastije Karađorđević i njenih istomišljenika, koji su imali za cilj da unište crnogorsku nezavisnu državu i da njenu teritoriju pripoje Srbiji. Pored toga ovaj čin bi, po njegovom planu, trebao da kod pravoslavnog stanovništva podigne njegov ugled, čime bi dobio primat u odnosu na Karađorđeviće. Time bi se realizovao njegov raniji plan o stvaranju srednjebalkanske države čiji bi Pijemont bila Crna Gora.

Na manifestaciji povodom proglašenja Nikole I za kralja, na Cetinju su se okupili predstavnici mnogih evropskih država i monarhija. Proslava je trajala tri dana. Prvi je počeo svečanom ceremonijom u novom Vladinom domu da bi se kasnije slavlje nastavilo zajedno sa narodom, a naveče je priređen i vatromet. Drugi dan je bila proslava pedesete godišnjice braka Kralja i Kraljice, a treći je obilježila smotra crnogorske vojske na Obilića poljani i svečana unapređenja oficira crnogorske vojske.

Čin proglašenja Crne Gore za kraljevinu je bio lijep povod za izdavanje novog (prigodnog) izdanja poštanskih maraka. Zbog promjene valute (1 perper = 100 para), prestaje važenje prethodnih izdanja i Crna Gora pušta u promet novo

                                                             Prigodno izdanje maraka – 1910. god.

1910, 28. avgust.

Prigodno izdanje povodom krunisanja kralja Nikole I i kraljice Milene, proslave 50. godišnjice vladavine i zlatne svadbe; različite slike kraljevskog para; idejni crtež Ilije Šobajića; linijska duboka štampa; vrijednost u parama i perperima; papir čvrst, bijel; guma žućkasta; zupčanje linijsko 12 i 1/2.

Na Veliku Gospojinu 28. avgusta 1910. godine, povodom 50 godina na crnogorskom prijestolu, knjaz Nikola proglasio se kraljem, a Crna Gora je postala Kraljevina. Počelo je novo, ne baš srećno poglavlje crnogorske istorije, ispunjeno Balkanskim i Prvim svjetskim ratom, koje će samo osam godina docnije dovesti do sloma crnogorske države i njene 220 godina slavne dinastije Njegoš.

Prigodno izdanje povodom 50 godina vladavine i proglašenja Kraljevine Crne Gore

                                                                            Redovno izdanje 1913. god.

1913, 14. april. Redovno izdanje;

Lik kralja Nikole, crtež Ilije Šobajića; knjigotisak; papir kredast, bijel; guma žućkasta; zupčanje linijsko 12 i 1/2.

Izdanje porto maraka – 1913. god.

1913, 14. april. Redovno izdanje; Lik kralja Nikole, crtež Ilije Šobajića;

Izdanje maraka za potvrdu prijema – 1913. god.

1913, 14. april. Redovno izdanje; Lik kralja Nikole, crtež Ilije Šobajića; u gornjem lijevom uglu nalazi se slovo “A”, a u desnom “R” (Avis de reception);

Nakon prvog svjetskog rata ovo izdanje maraka iz 1913. godine završilo je u beogradskim poštanskim depoima, da bi se nekoliko godina kasnije (1922. godine) ove marke pojavile na tržištu, posredstvom jednog sarajevskog trgovca.

                                                                           Prva Razlednica Crne Gore

Crna Gora je 02. oktobra 1874. godine u Bernu (Švajcarska) potpisala pristup Svjetskom poštanskom savezu – UPU I tako je postala 22 članica.

Prve taksene marke izlaze 1881. godine.

Evo još i nekoliko izložaka sa izložbe …

                                                         Poštansko putnička linija: Ulcinj-Bar-Virpazar-Cetinje

Poštansko-telegrafski i telefonski saobraćaj od 1878. do 1910. godine

Nakon teritorijalnih kompenzacija koje su poslije Berlinskog kongresa izvršene, površina Crne Gore iznosila je 9.475 km², a broj stanovnika je, sa oko 140.000, porastao je za otprilike 30.000. Preko 70 % stanovništva živjelo na selu baveći se pretežno stočarsko-poljoprivrednom djelatnošću.

Crna Gora dobija izlaz na more, nekoliko varoši sa razvijenom zanatsko-trgovačkom djelatnošću i mnoge plodne oblasti, u kojima je, inače, oskudijevala. Oslobađanje Podgorice, Bara, Ulcinja, Nikšića, Kolašina, Andrijevice, Žabljaka i Šavnika zahtijevalo je njihovo međusobno povezivanje kvalitetnim kolskim putevima i povezivanje sa Cetinjem. Takođe je bilo neophodno izgraditi takve puteve sa Austrijom, naročito sa Kotorom. Za državu će to biti podsticaj da veću pažnju posveti privrednim djelatnostima, razvoju komunikacija, obrazovanju, ali i stvaranju „neratničke“ svijesti svojih podanika pa su tokom 35 godina mira do Balkanskih ratova 1912. godine u državnom, političkom, ekonomskom i kulturno-prosvjetnom životu Crne Gore nastupile postepeno velike promjene.

Za 35 godina, u vremenu od 1879. do 1914. u Knjaževini i kasnije Kraljevini Crnoj Gori izgrađeno 788 km makadam puteva i 500 mostova za konjsku i volujsku zapregu a 1908. godine i 43 km željezničke pruge od Bara do Virpazara. Integraciji svih krajeva u državnu cjelinu i uključivanje u međunarodnu zajednicu, pored izgrađene putne infrastrukture, naročito je doprinio razvoj Pošnskog  saobraćaja.

Na molbu knjaza Nikole i uz saglasnost Austrije, u Crnu Goru 1877. godine dolazi dr Josip Slade  da, kao vrhunski obrazovan i iskusan stručnjak, pomogne Crnoj Gori na projektovanju urbanističkih i arhitektonskih planova i izgradnji putnih, melioracionih, lučkih, rezidencijalnih, kao i drugih objekata kulture i zdravstva. Dr Slade 1878. godine projektuje i izvodi prvi kolski put u Crnoj Gori – od austrijske granice na Krscu iznad Kotora, preko Njeguša do Cetinja, a zatim, 1884. godine put od Kotora do Cetinja sa čuvenih 25 lovćenskih serpentina radi ovladavanja strmim lovćenskim liticama nad Kotorom.

Impozantna aktivnost izgradnje kolskih puteva nastavljena je do izbijanja Prvog svjetskog rata. Josip Slade je projektovao i slijedeće saobraćajnice: 1881. pravac Cetinje – Rijeka Crnojevića; 1882. pravac Rijeka Crnojevića – Podgorica; 1896 – 1905. pravac Rijeka Crnojevića – Virpazar, a vjeruje se da je Slade projektovao 1884. i putni pravac Bar – Virpazar.

Pored ovih, u Crnoj Gori izgrađeni su i putni pravci od Podgorice prema Danilovgradu, Plavnici, Kolašinu i prema Andrijevici preko visokih prevoja Vjeternika (1.000 m), Raškova Guvna (1.225 m)i Trešnjevika (1.570 m), čime se centralni dio Crne Gore povezao sa rječnim dolinama Tare i Lima. Takođe, izgrađen je kolski put od Cetinja preko Čeva do Danilovgrada, kao i prema Ivanovim Koritima, od Nikšića prema Grahovu, Šavniku i Gornjem Polju i Grahovu, od Danilovgrada prema Nikšiću, uključujući i projekat Carevog mosta kod Nikšića kojeg je projektovao dr Slade 1894. godine.

Projektom o reformi državne uprave Knjaževine Crne Gore iz 1879. godine Uprava pošta i telegrafa je u nadležnosti Uprave unutrašnjih poslova. Posebni sporazum sa Upravom telegrafa Austro-Ugarske i Bosne i Hercegovine s jedne strane i Uprave telegrafa radi utvrđivanja njihovih usluga  potpisan je na Cetinju 30. juna, u Beču 16. avgusta, a u Budimpešti 21. septembra 1880. godine. Ovim sporazumom su utvrđeni iznosi taksa za telegrafski  i poštanski saobraćaj.

Marta 24. 1881. sklopljen je u Carigradu Sporazum između gospodina Ivanovića, upravnika Telegrafa Crne Gore, s jedne strane, i njegove ekselencije g. Izet-efendije, glavnog upravnika Turskih pošta i telegrafa, s druge strane. Na osnovu ovog sporazuma sa Turskom, 20. avgusta iste 1981. godine potpisan je na Cetinju Protokol o uspostavljanju specijalne direktne međunarodne telegrafske linije između Ulcinja i Dubrovnika.

Stupajući u Međunarodnu telegrafsku uniju 1880. godine, Crna Gora je poslije kratkog vremena otvorila stanice u Andrijevici, Šavniku, Žabljaku, Njegušima i Grahovu, a docnije i stanice na Goranskom, Boanu, Velimlju, Pristanu barskom, Lijevoj Rijeci, Plavnici, Topolici i u Podgorici. Sve do 1895. raznošenje pošte od poštanskih stanica u Crnoj Gori vršeno je uglavnom pješački i konjovođama. Poštonoše i konjovođe su plaćani četvoromjesečno po ugovoru, a bili su dužni da nose do 30 kg poštanskih pošiljki. Postavljani su na dužnost na osnovu preporuke komandanta bataljona i uz jemstvo područnog plemenskog glavara i trojice građana, dato u prisustvu vlasti. Zbog odgovornosti i rizika kojem su bili izloženi poštonoše su nosile perjaničke grbove i bile naoružane „jednim levorom u pasu“.

                                                        Diližansa ispred zgrade Pošte Crne Gore, Cetinje, 1881

Diližansa (franc. brza kočija), poštanska kočija za redovni kolski prevoz putnika i robe (prije automobila i željeznice) imala je dva do tri kupea, kočijaš je sjedio na visokom sjedištu, a na krovu se nalazio prtljag.

                                                          Poštar MarkoSekulić                      Poštansko sanduče                   

Izgradnjom razuđene mreže saobraćajnica, kao i ugovorima sa više evropskih država za uputničku i paketnu službu sa doplatom otvorile su se nove mogućnosti osavremenjavanja poštanskog saobraćaja. Tako je odmah poslije završetka prvog kolskog puta u Crnoj Gori od Krsca do Cetinja Glas Crnogorca (br. 20) objavio veliku vijest da je 21. juna 1881. godine uspostavljena redovna linija diližansom od Cetinja do Kotora i obratno. Diližanse su nabavljane posredstvom austrijskog Ministarstva trgovine kod bečke firme „Jakov Loner“. Iste godine, tačnije u avgustu 1881, završena je izgradnja puta Cetinje – Rijeka Crnojevića, dugog 16 kilometara. Prema Glasu Crnogorca put je zvanično pušten u saobraćaj 23. avgusta 1881.

Toga dana su u zoru sa Cetinja prema Ulcinju otputovali njihova visočanstva – knjaz i knjaginja, sa knjaginjicom Zorkom, a u pratnji većine državnih savjetnika i ministara. Od Cetinja do Rijeke putovali su „novijem putem na kočije“…

Kad je riječ o prihodima od poštanskih i telegrafskih usluga, iz raspoloživih dokumenata se može zaključiti da su oni bili veoma skromni. Za državu je bilo važnije ispravno i nesmetano obavljanje ovih važnih usluga na koje su je obavezivali međunarodni ugovori i prihvaćene poštanske konvencije.

Mada je još juna 1881. godine ustanovljena u ljetnoj sezoni redovna linija diližansom od Cetinja do Kotora i obratno, Uprava crnogorskih pošta i telegrafa osnovala je 1895. godine „voznu poštu“, odnosno prevoz pošte i putnika diližanskim kolima. U tom cilju je u Beču 10. aprila 1895. godine potpisan Ugovor između uprava pošta Austrije i Crne Gore o uspostavljanju poštanskih vožnji između Kotora i Cetinja.  U skladu sa ovim ugovorom otpočeo je svakodnevni saobraćaj diližansom od Cetinja do Kotora i obratno, kao i dva puta neđeljno posebna vožnja za prevoz paketa do 30 kg težine.

Na relaciji Cetinje – Rijeka Crnojevića krajem marta 1897. počeli su redovno saobraćati omnibusi, kola za grupni prevoz putnika. Pravilima za putnike omnibusa bilo je predviđeno da vozilo saobraća svaki dan, a da dva puta neđeljno zainteresovanima obezbjeđuje vezu sa parobrodom „Danica“ na Skadarskom jezeru. Poštanska sandučići, nabavljeni preko Ministarstva trgovine u Beču, uvedeni su jula 1897. kod svih pošta u Crnoj Gori.  Obojeni su bili crvenom bojom sa ucrtanim državnim grbom i pismom ispod grba u bijeloj boji. Sandučići su 1903. uvedeni i na diližanskim kolima i omnibusima.

 Da bi se poboljšali ugovori „koji uređuju poštanske odnošaje među dvije države“, u Rimu je 13. septembra 1898. i na Cetinju 18. oktobra 1898. potpisan Administrativni ugovor među Crnom i Italijom o poštanskoj službi.

Sporazum o razmjeni poštanskih uputnica između Francuske i Crne Gore sklopljen je na Cetinju 19 aprila 1899. godine.

Tokom 1900. i 1901. godine potpisane su četiri dokumenta o regulisanju poštansko-telegrafskog saobraćaja, odnosno duga sa Austrougarskom.

 Godine 1901. uvedeni su poštanski pregratci (fahovi) kod pošta na Cetinju i u Podgorici, uz mjesečnu pretplatu od 60 helera. Pregratci su bili lijepo izrađeni i u bijelo obojeni. U pošti na Cetinju bili su ukinuti aprila 1903. godine ali se njihovo ukidanje poštanskih komunikacija u Crnoj Gori  1869-1916 pokazalo kao nekorisno zbog priličnog broja pretplatnika, kao i većeg broja ustanova i stranih poslanstava. Ponovo su uvedeni iste godine uz mjesečnu pretplatu od 1 krune.

 Na Cetinju 7. marta, a u Berlinu 19. marta 1902. ratifikovan je Sporazum o razmjeni paketa uz naplatu između Njemačke i Crne Gore.

Na Nikoljdan 19. decembra 1905. godine knjaz Nikola proglašava novi Zakon o knjaževskoj vladi i državnom savjetu. Zakonom je izvršena reorganizacija državnog aparata uz prvi put jasno definisan položaj vlade, a donekle i zakonodavne i sudske vlasti koje su i dalje ostale ograničene autokratskom vlašću knjaza. Pri Ministarstvu unutrašnjih djela jedno od pet odjeljenja je i Odjeljenje za poštu i telegraf.

U nadležnostima ovog odjeljenja spadaju: ustanovljavanje novih i održavanje postojećih „štacija“ poštanskih i telegrafskih linija, ugovaranje i vršenje međunarodnih poštansko-telegrafskih poslova i uređenje područnih zvanja i činovnika i nadzor nad njima. Posebnim Zakonom o ustrojstvu Ministarstva unutrašnjih djela i administrativnoj podjeli države od  21 aprila 1903. godine članom 5 uređeno je da Odjeljenje za poštu i telegraf, sem načelnika, ima sekretara, blagajnika, dva kontrolora, računovođu, pisara i potreban broj nižeg osoblja.

                                                                                  Prvo poštansko vozilo 1903.              

Sljedeća činjenica dostojna poštovanja jeste da je Crna Gora prva od evropskih država uvela automobilski prevoz pošte i putnika u vlastitoj organizaciji. U drugim državama to su radile privatne firme. Jovo Popović, upravnik Pošta i telegrafa Crne Gore je 1903. godine u Parizu naručio kod firme „Delahaye“ jedan automobil za prevoz pošte i putnika. Za prvi, u to vrijeme i jedini, automobil u Crnoj Gori plaćeno je 21.178 kruna. Automobil je imao od 14 do 16 ks, dva cilindra, dužinu 4, a širinu 1,85 metara, 10 sjedišta i prostor za prtljag. Bilo je razumljivo da je, prema pisanju Glasa Crnogorca od 3. maja 1903, pojava automobila („karoca bez konja“) kod naroda primana sa velikom radoznalošću i oduševljenjem. Ovaj poštansko-putnički automobil počeo je da saobraća 9. juna 1903. godine. Međutim, automobil se nije pokazao pogodan za brdske crnogorske puteve, pa je s toga 1908. prevoz pošte i putnika izdat u zakup češkoj firmi „Laurin i Klément“ iz Mlade Boleslave.

Ugovorene putne linije bile su: Cetinje – Kotor, Cetinje – Podgorica, Podgorica – Nikšić i Podgorica – Plavnica. Vozni park ove firme raspolagao je sa 7 putničkih i 3 teretna automobila, kao i jednom prikolicom. Na ime nadoknade češkoj firmi je plaćen iznos od 20.000 kruna, dok je prihod od prodatih putničkih karata pripadao Glavnoj upravi pošta i telegrafa Crne Gore, a Akcionarsko društvo će dobijati od Ministarstva za svaku godinu trećinu prosječnog neto prihoda.

Iste, 1903. godine, Crna Gora je sklopila poštanski sporazum sa Holandijom i dopunjeni sa Italijom. Sporazum o izvršenju isplata za razmjenu paketa između Crne Gore i Holandije putem poštanskih uputnica, sklopljen u Hagu 30. novembra 1903. po sadržaju normi je sličan skorijim sporazumima o izvršenju isplata za razmjenu paketa, postignutim sa Njemačkom i Austrougarskom.

Posebno značajan datum u istoriji crnogorskih komunikacija dogodio se 1904. godine. Crna Gora je 5. maja te godine sa pronalazačem bežične telegrafije Markonijem u Londonu sklopila Ugovor o postavljanju i korišćenju radio telegrafske stanice sistema Markoni za javnu upotrebu u Baru.

Guglielmo Marconi (1874–1937) italijanski inženjer i fizičar koji je zajedno sa njemačkim fizičarem Karl Ferdinand Braunom (1850–1918) 1909. godine dobio Nobelovu nagradu za fiziku preuzeo je obavezu da finansira izgradnju radio-telegrafske stanice u Crnoj Gori i prve na Balkanu, uz pravo korišćenja na 10 godina. U slučaju da knjaževska vlada to želi, po isteku naznačenog roka može da otkupi stanicu po cijeni koju bi utvrdili eksperti.

Stanica na Volujici bila je registrovana kao „crnogorska“ kod Savezne kancelarije za međunarodni telegrafski saobraćaj u Bernu. Kako u registru stoji, radila je na talasnoj dužini 500 metara sa dometom do 200 kilometara. Sa stanicom na Volujici Crna Gora je zakoračila u razvoj radio difuzije, odnosno bežičnih komunikacija.

Naredne 1906. godine, 27. maja, sklopljen je Ugovor između Glavne uprave pošte i telegrafa Crne Gore i Barskog društva na osnovu kojega je, pored ostalog, „Barsko društvo“ dobilo koncesiju za izgradnju i eksploataciju Pristana u Baru i željezničke pruge od Bara do Virpazara, kao i za plovidbu Skadarskim jezerom.

U istoriji PTT saobraćaja Crne Gore uslijedio je još jedan značajan datum: 1. jul 1907. godine. Toga dana je u zemlji uvedena telefonska služba. Telefonske stanice otvorene su u deset crnogorskih gradova: Cetinju, Podgorci, Danilovgradu, Nikšiću, Kolašinu, Baru, Andrijevici, Žabljaku, Ulcinju i Grahovu „i to samo za zvaničnu upotrebu“. Pravo na korišćenje telefona u unutrašnjosti, pored ministara i načelnika ministarstava, imali su oblasni upravitelji na Cetinju, u Podgorici, Baru, Nikšiću i Kolašinu, politički komesari u Andrijevici i Žabljaku, predsjednik opštine u Ulcinju i plemenski kapetan u Grahovu.

Na Cetinju je 11. decembra 1909. godine potpisan Specijalni ugovor zaključen između Crnogorske telegrafske uprave s jedne strane i telegrafskijeh uprava: Austrijske i Bosansko-hercegovačke s druge strane, radi uređenja poštanskih komunikacija u Crnoj Gori 1869-1916 međusobnijeh službenijeh odnosa. Perper se kao crnogorski novac uvodi Ukazom Knjaza Nikole o kovanju srebrnog novca u apoenima od 1 i 5 perpera od 17. maja 1909. godine. Tečaj 1 srebrnog perpera bio je izjednačen sa 1 austrijskom krunom.  Marta 1910. godine iz Srbije u Crnu Goru stigao je inženjer Milorad Dimitrijević i postavljen je za šefa tehničkog odsjeka Poštansko-telegrafskog odjeljenja. Kao konstruktoru firme Siemens & Halske iz Berlina povjereno mu je uvođenje javnog telefonskog saobraćaja u Crnoj Gori. Iste godine, nakon izgradnje propisnih dvožičnih vodova, predate su u javni saobraćaj telefonske linije: Cetinje – Rijeka Crnojevića – Virpazar – Bar; Rijeka Crnojevića – Podgorica – Danilovgrad – Nikšić; Podgorica – Lijeva Rijeka – Kolašin. Sve telefonske linije vršile su službu svakodnevno u određeno vrijeme. Pravilnik o uređenju telefonske službe u unutrašnjem saobraćaju donešen je 22. jula 1910. godine.

Od proglašenja Kraljevine Crne Gore, a posebno u ratnom periodu, crnogorska poštansko-telegrafska i telefonska služba takođe dolazi u veoma odgovornu i tešku poziciju. Na primjer, po izbijanju Prvog svjetskog rata 21. jula 1914. godine Crna Gora prekida poštanski saobraćaj sa Austrougarskom i, kao što je naprijed rečeno, avgusta iste godine austrijske topovnjače ruše radio-telegrafsku stanicu na Volujici.

                                                                                Telegrafska stanica na Volujici     

                                    

Zbog rizika od austrijske ratne flote obustavljen je u julu i poštanski saobraćaj parobrodom sa Italijom itd.

U Bukureštu je 18. decembra 1913. godine potpisana Specijalna ugodba zaključena između Crnogorske poštansko-telegrafske uprave s jedne strane i Rumunske poštansko-telegrafske uprave s druge strane, radi regulisanja njihovih službenih odnosa. Ovom Ugodbom dogovorena je poštanska razmjena „suhim i vodom“., kao i poštanske tarife.

Marke koje su štampane 1913/14 ali nijesu puštane u promet zbog početka  Prvog svjetskog rata.

Za vrijeme Prvog svjetskog rata crnogorske vlade u emigraciji koristile su francuske poštanske marke sa pretiskom, a nakon rata emigrantska vlada je odlučila da izda sopstvene protesne poštanske marke, popularno nazvane „Gaeta“.

                                        Protesne marke sa pretiskom SLOBODNA CRNA GORA od 1921. – Gaeta

Ironijom sudbine, od ravnopravne članice u međunarodnim poštanskim asocijacijama i uz dobrosusjedsku podršku Austrougarske, čak i prije sticanja formalne nezavisnosti 1878. godine, došlo je do toga da 45 godina kasnije Crna Gora bude okupirana od iste Austro-Ugarske 1916-1918, a da njena poštansko-telegrafska imovina funkcioniše kao austrijska vojna pošta.

 Cjelokupnu poštansko-telegrafsku imovinu morao je predati austrijskim vlastima upravnik pošte u Podgorici u prisustvu i uz potpis zastupnika načelnika Poštansko-telegrafskog odjeljenja.

 Poslije raspuštanja crnogorske vojske 21. januara 1916. godine i poštanski činovnici razišli su se svojim kućama, čekajući bolju sudbinu Otadžbine kojoj su bez ostatka vjerno služili. Tako su crnogorske poštansko-telegrafske i telefonske komunikacije u doba vladavine knjaza i kralja Nikole I Petrovića prešle impozantni put razvoja i, na kraju, dijeleći sudbinu države, pravi sunovrat. Punih 45 godina u mnogim sferama, naročito komunikacionim, snažno integrisani sa razvijenim svijetom, da bi na kraju, surovom geopolitičkom igrom, skoro 30 narednih godina bili izopšteni sa političke mape tog svijeta.

Kada je u pitanju moderna istorija filatelije Crne Gore, najvažniji datum je 15. decembar 2005. godine kada je naša država, prvi put nakon 1913. godine, ponovo samostalno izdala poštansku marku. Od tada do danas, Pošta je publikovala nekoliko stotina prigodnih poštanskih maraka. Prigodna izdanja Pošte Crne Gore obilježavaju važne društvene i sportske događaje, značajne jubileje iz kulture, umjetnosti, istorije i promovišu turističke i druge potencijale naše zemlje.

PS:

–Autori izložbe se zahvaljuju Matici crnogorskoj Ogranak Cetinje, Prijestonici Cetinje, Pošti Crne Gore i NVO “Njeguško kulturno ljeto” na podršci oko pripreme izložbe.

LITERATURA:

-I.M.Vujošević & V.S. Popović, PTT konunikacijja u Crnoj Gori od 1869 – 1916., MATICA, Broj 68, Zima 2016.

-Velimir Vujačić – Crnogorska poštanska istorija i poštanske marke, Izdavački centar Cetinje, 2001. god.

-Velimir Vujačić, Crnogorske poštanske marke, 1988

-Periodični časopis Filatelista, Zagreb, 1953. god.

-Katalog maraka Jugoslavije, Jugomarka, Beograd, 1991. god.

-Mihailo Radičević, Katalog Poštanske marke Crne Gore 1874-2011.

-Centralna narodna biblioteka “Đurđe Crnojević”, Cetinje, Legat dr. Pera Šoća.

-dr Šerbo Rastoder – Crna Gora u egzilu I i II, Istorijski institut Crne Gore, Almanah, Podgorica, 2004. god.

-Boris Jabučanin, Izdanja crnogorskih maraka 1874 – 1916.

VESKO PEJOVIĆ