Zapisano je (3) – Branko Borilović

Zapisano je (3) – Branko Borilović

Posted on 09. Feb, 2020 by in Zanimljivosti

Poštovani čitaoci, prenosim vam treći dio teksta pod naslovom ZAPISANO JE (3), koji je pripremio Branko Borilović, a objavila Matica crnogorka u svom časopisu za društvena pitanja, nauku i kulturu broj 81…

                                                                                Crnogorci, Gojko Berkuljan

  1. Da je poznati srpski pravoslavni teolog i istoričar – Radoslav Grujić za Mitrofana Bana rekao da je: „posljednji autokefalni arhiepiskop Cetinjski i mitropolit Crne Gore, brda i primorja“.

Azbučnik Srpske Pravoslavne Crkve po Radoslavu Grujiću, priredio mr Slobodan Mileusnić, Beograd 1993, str. 20

  1. Da je po Grujiću Cetinjska eparhija, 1924. godine, imala: „89.556 duša, 3 protoprezvitera (Cetinjski, Podgorički i Grahovski) i 8 namesništava (Cetinjsko, Čevsko, Riječko, Podgoričko, Barsko, Crnmičko, Velimsko i Nikšićko), sa 264 crkve i kapele, 65 parohija i 50 sveštenika, od kojih su 3 okružna protopre zvitera, 6 namjesnici i 41 parosi. Manastira ima 5, (Sv. Bogorodice Roždenstva na Cetinju, Sv. Bogorodice Roždenstvo i Sv. Bogorodice u Brčelima, Sv. Bogorodice Uspenije u Dajbabe, Sv.

Bogorodice Roždenstvo u Kosijerevu i Sv. Nikole u Vranjini), sa 9 kaluđera, od kojih su jedan arhimandrit, pet igumana, jedan jeromonah i jedna monahinja“.

Azbučnik Srpske Pravoslavne Crkve po Radoslavu Grujiću, priredio mr Slobodan Mileusnić, Beograd 1993, str. 290

  1. Da je po Grujiću: „mitropolitska imanja uzela država a mitropolitu njegovom pridvornom, arhimandritu i protođakonu odredila je platu iz državne blagajne“.

Azbučnik Srpske Pravoslavne Crkve po Radoslavu Grujiću, priredio mr Slobodan Mileusnić, Beograd 1993, str. 296

  1. Da je za vrijeme Mitrofana Bana: „ustanovljen Sinod Crnogorske mitropolije (1904. godine), kao najviša duhovna vlast, i za svaku je eparhiju uređena konsistorija ili eparhijski duhovni sud“. Poslije ujedinjenja Crne Gore sa Srbijom u Kraljevinu SHS, ujedinila se i crnogorska Mitropolija 17. 06.
  2. godine sa ostalim crkvama u jednu autokefalnu srpsku crkvu nazvanu Srpskom patrijaršijom.

Azbučnik Srpske Pravoslavne Crkve po Radoslavu Grujiću, priredio mr Slobodan Mileusnić, Beograd 1993, str. 296

  1. Da je Radoslav Grujić za Sv. Vasilija Ostroškog rekao da je „u dva maha (1661. i 1671. godine) pregovarao sa papom o pomoći za crkvu i manastire svoje eparhije. Godine 1661, od pape je dobio naročiti krst za Trebinjski manastir. Zaključuje da je J. (Jovanović Vasilije Ostroški – prim. BB), stalno ostao pravoslavan“.

Azbučnik Srpske Pravoslavne Crkve po Radoslavu Grujiću, priredio mr Slobodan Mileusnić, Beograd 1993, str. 100

  1. Da je poslije ukidanja Pećke patrijaršije 1766. godine, Crnogorsko-Primorska eparhija (3 eparhije), postala potpunonezavisna.

Azbučnik Srpske Pravoslavne Crkve po Radoslavu Grujiću, priredio mr Slobodan Mileusnić, Beograd 1993, str. 239

  1. Da su poslije ukidanja Pećke patrijaršije 1766. godine, vlast u crkvi preuzeli Grci. Svoju fanariotsku vlast nijesu mogli nametnuti jedino Cetinjskoj mitropoliji. „Mitropoliti cetinjske Mitropolije, nijesu priznali ni Tursku ni Grčku vlast“.

Ove riječi zapisao je poznati crnogorski i srpski istoričar Ljubomir Durković- Jakšić. „Srpska Pravoslavna crkva 1219–1969“,

Spomenica o 750- godišnjici autokefalnosti, Beograd 1969, str. 241–242

  1. Da je dolaskom na vlast, Danilo Petrović, knez i gospodar Crne Gore i brda utvrdio da: „mitropolitska katedra ostane u Cetinjskom manastiru i odredi platu iz državne blagajnice mitropolitu, arhimandritu i protođakonu. Nepokretno imanje manastirsko i mitropolitsko prenese na državu“.

Dučić, Nićifor,

„Istorija Srpske Pravoslavne crkve od prvijeh desetina VII vijeka do naših dana“, Beograd, 1894, str. 258

  1. Da su u vrijeme knjaza Danila: „manastriska i mitropolitska nepokretna dobra prešla u državne ruke, a mitropolitu I njegovom osoblju (arhimandritu i protođakonu), odredila je platu iz državne kase“.

Igumanović, Jevrem; Petrović, Dušan, „Istorija Srpske Pravoslavne crkve za više razrede srednjih i stručnih škola“, Beograd 1940, str. 120–121

  1. Da je: „samostalnost Cetinjske mitropolije priznao kasnije (za Petra I Petrovića), ruski Sinod, a uskoro poslije toga I Carigradska patrijaršija“.

Igumanović, Jevrem; Petrović, Dušan, „Istorija Srpske Pravoslavne crkve za više razrede srednjih i stručnih škola“, Beograd, 1940, str. 118

  1. Da se u „Istoriji Srpske Pravoslavne crkve“, Igumanovića i Petrovića, kaže da je Zeta: „u crkvenom pogledu isprva bila pod arhiepiskopijama: splitskom, dračkom, ohridskom a od druge polovine XI vijeka, (do 1219. godine), pod rimokatoličkom-barskom arhiepiskopijom“.

Igumanović, Jevrem; Petrović, Dušan, Istorija Srpske Pravoslavne crkve za više razrede srednjih i stručnih škola, Beograd, 1940, str. 75

  1. Da su Crnogorci na ruske klevete upućene Sv. Petru Cetinjskom ovako odgovorili: „Sv. Sinod, nema nikakva prava zapovijedati nad onim arhijerejima koji su izvan Rusije, pa zato i s našim arhipastirom nikakva posla nejma“. Nesporazum je zaglađen kada su Rusi pozvali Crnogorce da 1806. godine učestvuju u borbama protiv Francuza. Za nagradu Petar I je dobio od Ruskog Sinoda „beli klobuk s duhovnim krstom almazami ukrašenim“.

„Srpska Pravoslavna crkva 1219–1969“, Spomenica o 750-godišnjici autokefalnosti, Beograd 1969, str. 257

  1. Da su Rusi prvi ubrojali: „Cetinjsku mitropoliju u red autokefalnih crkava. Zna se da su je oni uveli u jedan katalog iz 1851. godine. Po tom katalogu Ralis i Potlis (tadašnji grčki pravni autoriteti, prim. BB) naveli su je u ‘Sintagmi’ (1855, Tom V, str. 529), kao devetu po redu u spisku autokefalnih crkava.

Sintagma je bila štampana po odobrenju Carigradske crkve i Grčke crkve. Time je i u spisak nezavisnih crkava Cetinjska mitropolija uvedena i kod Grka“.

„Srpska Pravoslavna crkva 1219–1969“, Spomenica o 750-godišnjici autokefalnosti, Beograd 1969, str. 264 

  1. Da je: „Carigradski patrijarh kod sultana izradio berat i za mitropolita Savu Petrovića, kojim se on potvrđuje, na novo uzvaniju mitropolita Crne Gore, koja se zove Karadža-tagi, sa njenim okruženjem a koja je kao i ostale prisajedinjena Carigradskoj Grčkoj patrijaršiji“.

Slijepčević, Đoko, Istorija Srpske Pravoslavne crkve, knjiga II, Beograd, 2002, str. 226

  1. Da: „Durković–Jakšić, navodi da su Rusi bili prvi koji su našu crkvu u Crnoj Gori ubrojili u red autokefalnih crkava. Tako je označena i u ‘Sintagmi’ Ralisa i Potlisa“.

Slijepčević, Đoko, Istorija Srpske Pravoslavne crkve, knjiga II, Beograd, 2002, str. 227

  1. Da teritorijalni opseg Cetinjske mitropolije zahvata: „sem Crne Gore, koja se prostire od Risna do teritorije Skadra 50 milja u dužini, još Paštrovići, Grbalj, Luštica i Krtole. U tim krajevima biće 50. 000 duša, pa i više“.

Slijepčević, Đoko, Istorija Srpske Pravoslavne crkve, knjiga II, Beograd, 2002, str. 228

  1. Da: „Ima dokaza da je Carigradski patrijarh kod Sultana izradio berat za Cetinjskog mitropolita Savu Petrovića, kojim se on potvrđuje na novo uzvaniju mitropolita Crne Gore, koja se zove Karadža-tagi, i njenim okruženjima, koja je kao i ostale, prisajedinjena Carigradskoj patrijaršiji“.

Puzović, Predrag, prof. dr, protojerej, Kratka istorija Srpske Pravoslavne crkve, Kragujevac, 2000, str. 43

  1. Da se: „vlast crnogorskog mitropolita prostirala ne samo na Crnu Goru u užem smislu, već i u onim delovima stare Zete, koji su potpali pod Turke; a tako isto ima i na zemlje Primorja, sve do francuskog zavojevanja 1808. godine“.

Marjanović, Čedomir, Istorija Srpske crkve, Beograd, 2001,str. 252

  1. Da je vladika Petar II Petrović Njegoš, jednom poslanicom od 18. 10. 1834. godine obavijestio „Crnogorce i Brđane“, da su prilikom otkopavanja pronašli mošti Sv. Petra „cjelokupna“. Zato moli narod da se „molimo da on i sada, kako svetitelj i ugodnik božji, bude molitvenik svemogućemu bogu za nas kako za svoje sinove“.

Slijepčević citira Dušana Vuksana koji je taj događaj opisao ovako: „narod Crne Gore je oduševljeno primio novog sveca“ i od tog dana „postalo je Cetinje ćaba“. Na Cetinje nijesu samo dolazili Crnogorci nego i Bokelji koji su „poštovali svetitelja“.

Slijepčević, Đoko, Istorija Srpske Pravoslavne crkve, knjiga II, Beograd, 2002, str. 247

  1. Da je Njegoš na posljednjem putovanju iz Boke Kotorske prema Cetinju, kada je ugledao Lovćen rekao: „Nećemo se više nikada rastati“. Kada je umro na sahrani je bilo prisutno preko

4.000 duša.

Slijepčević, Đoko, Istorija Srpske Pravoslavne crkve, knjiga II, Beograd, 2002, str. 270

  1. Da je Njegoš prije nego što je ispustio dušu rekao: „Bože i Sveta Trojica, pomozi mi! Bože i Sveta Gospođo, predajem Ti na amanet sirotnu Crnu Goru. Sveti Arhanđele Mihaile, primi

moju griješnu dušu“.

Slijepčević, Đoko, Istorija Srpske Pravoslavne crkve, knjiga II, Beograd, 2002, str. 270

  1. Da je Vojvođanski pjesnik Laza Kostić koji je duže vrijeme boravio u Crnoj Gori, o vjerovanju Crnogoraca rekao: „najveći dio naroda crnogorskoga od pravoslavne vere zna samo prekrstiti se i reći kad pada koji veći praznik, kad se počinje i kad prestaju posti. Osim toga, ne zna on od vere ništa, pa ni Očenaš“.

Slijepčević, Đoko, Istorija Srpske Pravoslavne crkve, knjiga II, Beograd, 2002, str. 280

  1. Da je srpski književnik Ljuba Nenandović o vjerovanju Crnogoraca rekao sljedeće: „Ali nijesu nimalo zaglupljeni verom, nisu pritvorni fariseji“.

Slijepčević, Đoko, Istorija Srpske Pravoslavne crkve, knjiga II, Beograd, 2002, str. 281

  1. Da Kuči, po Stevanu Dučiću nijesu neki naročiti vjernici. On kaže: „crkve vrlo malo posjećuju, ikone ne drže, skoro nikakve, ispovedaju se i pričešćuju samo po jednom u godini“.

Dalje kaže: „Crkve u Kučima su obuhvaćene avlijama koje seljaci zajednički sagrade“.

Slijepčević, Đoko, Istorija Srpske Pravoslavne crkve, knjiga II, Beograd, 2002, str. 282

  1. Da je arhimandrit Moračkog manastira, Dimitrije Radojević bio veliki junak i „bogomoljac“. On je ona ličnost iz Mažuranićeve „Smrt Smail-age Čengića“. Toliko je bio poznat, da su mu „i Turci donosili svoje bolesnike da im čita molitvu…“

Slijepčević, Đoko, Istorija Srpske Pravoslavne crkve, knjiga

II, Beograd, 2002, str. 286

  1. Da je ikonostas, u crkvi Sv. Vasilija Ostroškog u Nikšiću, jedinstven. Rađen je od mramora, u stilu starih pravoslavnih crkava. Ikone su rađene u Rusiji, a kompletan ikonostas je koštao 15.000 fiorina. Podignut je povodom smrti dobrotvora crnogorskog naroda, Grka Andreasa Singrosa. Ovaj bogati Grk,

prvi put je dao veliku pomoć prilikom poplave koja je zadesila Crnu Goru 1896. godine.

Istorijski zapisi, god. LXXII, br. 3–4, 1999, str. 61–71

  1. Da „Cetinjskog mitropolita imenuje knez Cetinjski“. Takođe „bukovinsko-dalmatinskog mitropolita imenuje car Austrijski“.

Milaš, Nikodim, Pravoslavno crkveno pravo, Zadar, 1890, str. 320

  1. Da Nikodim Milaš u svom grandioznom djelu „Pravoslavno crkveno pravo“ piše o crkvenim dobrima I porezima sljedeće: „Državni porez mora da plaća na svoju imovinu potpuno jednako kao i ostali privatni imaoci.“ (…) Dalje nastavlja: „Sve što danas crkva u posjedu svoje imovine uživa, to je: imunitet crkava i crkvenih zarada…“

Milaš, Nikodim, Pravoslavno crkveno pravo, Zadar, 1890, str. 498

  1. Da je pisac Opšteg imovinskog zakonika Crne Gore, Valtazar Bogišić, prilikom ankete o crnogorskoj crkvi, anketirao i Nićifora Dučića, arhimandrita Srpske Pravoslavne crkve a pitanje se odnosilo na status Crnogorske crkve: „Drži li se autokefalna, ako ne, pod čijom jurisdikcijom stoji, pod Patrijarhom Carigradskim ili Svetim Sinodom peterburškim?“

Na postavljeno pitanje Dučić je odgovorio: „Posve autokefalna i osobenu jerarhiju ima.“

Nikčević, Tomica, Pravni običaji u Crnoj Gori, Hercegovini, Istočnoj Albaniji, Titograd, 1984, str. 238–239

  1. Da je katolički sveštenik iz Bara, Pavle Marvulić, spasio u toku Drugog svjetskog rata 600 pravoslavnih žitelja, mahom s područja Zete, od italijanskog okupatora. Lompar, Dragica; Borilović Branislav, „Građa za crnogorski biografski leksikon“ T.1, Crnogorsko primorje, Cetinje, 2019 (u

štampi)

  1. Da je prvi podatak (štampani), o Crnoj Gori u Francuskoj, objavljen 1806. godine. U tekstu se između ostalog kaže : „Vrhovni poglavar ovog naroda zove se vladika. On je vladika grčke istočne crkve i sjedinjuje svojstva zakonodavca, administrativnog šefa, crkvenog poglavara i vojnog zapovijednika“.

Istorijski zapisi, 1960, str. 818

  1. Da srpski državnici, jošt od starina smatrali su Crnu Goru za nešto izlišno, za nešto suvišno i škodljivo za Srbiju. Poznata je izreka Ilije Garašanina, koju je izrekao kad se je knjaz Danilo zaknjazio umjesto da se zavladiči, da je to najviša nesreća za Srbiju i za srpstvo. Od toga doba, sistematično, vaši državnici

nijesu poštedili služiti se svima srestvima da dinastiju njenu I Crnu Goru omalovaže, da joj u svemu naškode, da ju omraze srpskom narodu, da joj ne dopušte uvećati se, da joj smetaju širiti svoje aspiracije među okolnim srpskim narodom izvan njenih suviše uskih granica. Srbijanski agenti krstarili su svud

unaokolo naših granica, da mame i mite narod da ne gleda na Crnu Goru, već da traži pomoć i sebi spas u Srbiji, kao Ljubibratića i druge. Po unutrašnjosti Crne Gore dolazili su agenti, s gomilama dukata, da mite vrsnije Crnogorce da su pristalice Obrenovića bogatog, a da se mahnu siromašnih Njeguša…

Vuković, Vojvoda Gavro, Memoari, 1985.

  1. Od punoljestva kralja Milana pa do abdikacije, anticrnogorstvo u Srbiji jošt više je pooštreno. O Crnoj Gori niko nije smio drukče progovoriti nako s gnušanjem, a najblažije s porugom. Siromasi Crnogorci, koji su dolazili u Srbiju na zaradu, kao i po drugim zemljama, zlostavljani su i nemilice izgonjeni iz Srbije. Crnogorci, pak, koji su zlo mislili i radili prema knjazu i svojoj materi Crnoj Gori, primaju se,

nagrađuju se, prizivaju se, tek da ih je što viši broj, da bude teže Crnoj Gori. Paškvile su nicale, u sredini srpske prestolnice, svakog dana; paškvilanti primani i nagrađivani. Štampa se je utrkivala ko će što ružnije reći za Knjaza i Crnu Goru.

Vuković, Vojvoda Gavro, Memoari, 1985.

  1. Grozni režim srbijanske planete, sa satelitom doktorom Vladanom, otpočet je sa progonstvom Crnogoraca iz Srbije. Ulazak u Srbiju zatvoren je na svim granicama, sa izrekom koja je dolikovala samo njemu, Cigane i Crnogorce treba bez obzira vraćati s granica. Progonio je stare iseljenike, koji mu se nijesusviđali možda po spoljašnjem izgledu, a bez ikakvog povoda.

Zabranio je prolazak kroz Srbiju putnicima svake vrste iz Crne Gore. Stoga su morali obilaziti oko Srbije, pa da mogu doći u Bugarsku, u Carigrad i Makedoniju. Bilo je slučajeva da je progonio Crnogorke po porijeklu.

Vuković, Vojvoda Gavro, Memoari, 1985.

  1. Jednoga dana, decembra 1918. u 1 sat noću, jedna grupa srbijanskih oficira, praćena vojnicima i jednom grupom najgore fukare, kojom su terorizirali čestito i mirno stanovništvo, izvršila je u Nikšiću sljedeći odvratan zločin, želeći tim ubiti autoritet crkve, odnosno svetitelja-patrona crnogorskog naroda i

crnogorske države. Napravili su tri kovčega, na formu mrtvačkih sanduka. Na jednom je bilo napisano Sv. Petar, na drugom Sv. Vasilije, a na trećem crnogorska kruna. Ove kovčege su nosili kroz varoš Nikšić na način kao što se čine crkvene procesije, zatim su se zadržali na trgu, gdje su iskopali tri groba,

u koja su položili ova tri kovčega. Poslije ovoga održali su opjelo, kao što se to čini u pravoslavnoj crkvi prilikom sahrane. Kako je u pravoslavnoj crkvi običaj da se grobovi preliju vinom

i uljem, to su, umjesto toga, srbijanski oficiri prepišali javno grobove.

Ti su oficiri: pješadijski poručnik Dušan Stajić, pješadijski poručnik Mijušković i artiljerijski poručnik Tunguz.

Iz knjige Nekoliko stranica iz krvavog albuma Karađorđevića, Vlada Kraljevine Crne Gore u egzilu, Rim 1921. godine.

  1. U mjesecu februaru 1920. predao se Srbijancima, pošto su mu noge bile sasvijem premrzle, ustaš Nikola P. Vučinić, bivši upravitelj centralnog kaznenog zavoda u Podgorici. Mjesec dana docnije noge su mu otpale i on je umro u bolnici u Nikšiću. Njegova mati prenijela je njegove posmrtne ostatke u Rogame

(podgorička oblast) u njegovo rodno mjesto. Srbijanske lokalne vlasti zabranile su da ga zakopa u opšte seosko groblje, već su naredili da se zakopa ondje gdje se kopaju zločinci i osuđenici.

Svještenik Krsto Vukotić, naprotiv, radio je na tome da se sa ostatcima ima postupiti kao sa običnim mrtvacem. Ne mogući dobiti dozvolu, svještenik ga je sahranio noću. Kad su srbijanske vlasti za to doznale, osvetile su se nesrećnom svješteniku batinajući ga javno, pljuvajući mu u lice i ćuškajući ga.

Iz knjige Nekoliko stranica iz krvavog albuma Karađorđevića, Vlada Kraljevine Crne Gore u egzilu, Rim 1921. godine.

  1. Da je vladika Petar II u prepisci sa Mikeleom Martelinijem (okružni komesar I klase i vršilac dužnosti okružnog kapetana u Kotoru od 1830 do 1834), a u vezi prodaje m(onasti)ra Maine i Stanjevići, rekao: „monastir Maine sagrađen je u deržavu tader bivše respublike mletačke, i tako je isti danas panuo u deržavu austrijsku kako i ostala Boka“. Dalje kaže da republika mletačka nije gradila navedene manastire i „budite uvjereni da ste veoma prevareni, no je on počeo se zidat vladikama ove mitropolije, još

kada je Primorje bilo crnogorsko. Takođe i monastir Stanjeviće ne prenadleže, kako Vi pišete, deržavi ćesarskoj, kako starodrevna i do danas oderžana granica naša dokazuje, nako nam je silom i krivdom pogranični guverner pomakne i Stanjeviće naše posvojio.[…]“ Dalje kaže: „niti je ovo zdanije s tuđom pomoću kromje narodske ograđeno i trudom i troškom vladika cetinjskijeh, zato je sve opšte štogođ pada u Mitropoliju cetinjsku“.

Petrović, Petar Njegoš, Pisma, I. 1830-1837, Beograd, 1951, str. 24–26

  1. Da je Njegoš odgovorio na pismo Jeremiji M. Gagiću (ruski konzul u Dubrovniku) vezano za manastire Maine i Stanjeviće, sljedeće: „Da Vam objavim kako su građeni […] da Maine počet je graditi vladikom Rufimom Njegošem i da je mletačka republika nije ni paru poharčila iliti pomogla manastir graditi ili zemlje što god dala da se isti sogradi […] a manastir Stanjeviće počeo je gradit pokojnim mitropolitom Danil Petrovič, a dograđeni su pokojni mitr. Petrom Petrovićem“.

Petrović, Petar Njegoš, Pisma, I. 1830–1837, Beograd, 1951, str. 28-30

  1. Da je Njegoš u pismu Gabrijelu Ivačiću (austrijski general prve klase i okružni kapetan u Kotoru od 1834 do 1838. god.), odredio dan za „stimu“ manastira Maine i to „dan 25. Oktobar (5. noem.), to jest, u prvu neđelju poslati moga brata Georgija Petrovića, koje nadam se da ćete i Vi taj dan poslati Vašeg čoeka ili ćete da ta dobra stimaju se i ako moguće bude po onu cijenu koju sam Vam priđe u mojem pismu objavio, pogoditi, Vi da primite dobra, ja za njih poznatu Vam sumu novaca“.

(Kao što se vidi iz ovih pisama Crnogorci nijesu tražili odobrenje za gradnju, a Njegoš za prodaju manastira Maine I Stanjevića, od beogradske Patrijaršije, prim. B. B.)

Petrović, Petar Njegoš, Pisma, I. 1830–1837, Beograd, 1951, str. 370

  1. Da je Njegoš obavijestio Gagića, da je promijenio ime pa kaže: „Poslao sam k veziru da mi pošlje vladiku i poslao ga je u Kom, đe je Ivanbeg Černojevič pogreben, i tu me je proizveo arhimandritom i preinačio mi ime s (Radivoje) na Petar, ema to mu je bilo jerbo su to hćeli glavari koji su sa mnom bili na isto mjesto“.

Petrović, Petar Njegoš, Pisma, I. 1830–1837, Beograd, 1951, str. 38–40

MATICA, br. 81, proljeće 2020.

Poštovani čitaoci, prenosim vam drugi dio teksta pod naslovom ZAPISANO JE (2), koji je pripremio Branko Borilović, a objavila Matica crnogorka u svom časopisu za društvena pitanja, nauku i kulturu broj 80…

  1. Da je njemački književnik Sigfrid Kaper o Crnogorcima rekao: “Privrženost svojoj otadžbini, ljubav prema slobodi, istrajnost i upornost, smjernost do drskosti, koja čak nije lišena izvjesnog humora, hrabrost do suludosti, ali i spremnost da se potčini vođstvu i slijede zapovijesti, strogo poštujući običaje i red u kući i porodici, trezvenost i odmjerenost, to su bitne osobine Crnogoraca koje niko do sada nije osporio.”

Matica : časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, Podgorica, br. 66, ljeto 2016,

str. 46.

  1. Da je Karl Nojmajer, u svom poznatom djelu “Uvod u velike pravne sisteme savremenosti (1987) rekao da Crnogorci jedini u Slovena imaju svoje, autentično pravo (budući da Rusi koriste njemačko, Poljaci francusko, Srbi austrijsko, a Bugari vizantijsko i ialijansko)”

Matica : časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, Podgorica, br. 66, ljeto 2016,

str. 49.                   

  1. Da je holandski putopisac Henrik van der Mandere govoreći o Crnogorcima zapisao: “Zaista ima nečega od biblijske jednostavnosti u ovom narodu: Ima tu najoriginalnije poetičnosti, a samim tim i nepojmljivo originalnih ideja ljudskosti, časti i kulture”. Na kraju zaključuje: ”Crnogorci se ne smiju porediti sa prosječnim Evropljanima”.

Matica :časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, Podgorica, br.66 ljeto 2016,

str. 41.

  1. Da je Vitni Voren o Crnogorcima rekao sljedece:”Crna Gora ne može biti osvojena, jer će nastaviti da se bori dok ne izbori svoj povratak, pa makar to trajalo i čitav vijek”.

Matica :časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, Podgorica, br. 66 ljeto 2016,

str. 45.

  1. Da je Žan Pol Sartr Trinaestojulski ustanak smatrao najfrapantnijim i najveličanstvenijim događajem svekolike evropske revolucionarne istorije XX vijeka.

Stanišić, Milija : Dubinski slojevi Trinaestojulskog ustanka u Crnoj Gori,  Istorijski institut Crne Gore, Podgorica 2005, str. 88.

  1. Da je Vinston Čerčil,povodom Trinajestojulskog ustanka, rekao “da Crna Gora, ne samo zbog svog geostrateškog položaja, predstavlja izuzetno poželjnog partnera za bilo koju vojnu alijansu u ovom dijelu svijeta”.

Matica : časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, Podgorica, br. 66 ljeto 2016,

str. 45-46. 

  1. Da je Fridrih Engels 1882. godine o Crnogorcima izjavio:“Crnogorci i njihovi prijatelji, primitivni narodi Krivošija i Hercegovine, braniće svoju nezavisnost protiv Beograda i svake druge centralne vlade, bila ona srpska ili ne, isto kao sto su to činili protiv Turaka i Austrijanaca”.

Matica : časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, Podgorica, br. 66, ljeto 2016,

str. 39-40.

  1. Da je “Crna Gora majka junaka. Krvlju svojih sinova prolivenu za Krst časni i slobodu zlatnu, napisala je istoriju, jedinstvenu u našem narodu, koji vrijeme neće izbrisati kao što nije izbrisalo uspomenu termopilskih i maratonskih junaka.Taj plemeniti krš, koji je rodio toliko heroja i dao nam besmrtnog Njegoša, odnjihao je i Blaženu Ozanu, veliku ne na bojnom i književnom polju, nego u krepostima i požrtvovanju”.

Luković, don Niko : Prčanj, 2010, str.15.

  1. Da ako je Cetinje najmanja prijestonica na svijetu, onda je i mjesto sastajanja senata bez sumnje najveće na planeti jer se drži pod otvorenim nebom, ispšod čuvenog brijesta, u središtu prijestonice.

Matica : časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, Podgorica, ljeto 2014. str.

275.

  1. Da je Napoleonov oficir Viala de Somijer, govoreći o Crnogorcima i njihovom odnosu prema otadžbini,rekao: “Ta riječ se kod njih ne izgovara naprazno. Za njih nema sredine. Pobijediti ili umrijeti za domovinu. Iz takvog osjećanja oni crpe ovu silnu snagu koja rađa junačka djela”.

Matica : časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, br. 66, Podgorica, ljeto 2016,

str. 41. 

  1. Da je Roj Trevor, govoreći o stasu i visini Crnogoraca zapisao ,,da su visoki i po šest stopa i više […] da nijesu rijetki ljudi visoki šest stopa i sedam ili osam inča”, te da biEnglezi gledali„na nj gledali kao na diva”.

Matica : časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, Podgorica, zima 2009,

str. 178.

  1. Da se čuveni francuski pisac Viktor Igo “kao dijete igrao Crnogoraca i Turaka i da je želio u tim igrama da bude Crnogorac”.

Matica : časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, Podgorica, jesen 2010, str. 356.

  1. Da su se Crnogorci sporazumijevali “posebnom vrstom telefona” i da su se mogli čuti na “pet milja”. Naime, oni su po pisanju Roja Trevora mogli da se dozivaju bez problema sa brda na brdo i da su još dok su bili mali izučavali tehniku govora ”dozivanjem”. Na kraju kaže da nijedan stranac makar vježbao mjesecima”ne može zadobiti takav dar. Uz pomoć takvog telefona” otkrivali su lopove, ubice, itd.

Matica : časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, Podgorica, zima 2009, str. 169.

  1. Da je za crnogorsku đecu Roj Trevor rekao „da uče da pucaju čim se rode“.

Matica : časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu,Podgorica, zima 2009, str 173.

  1. Da je R. Trevor napisao: “U figurativnom smislu Crna Gora jeste Robin Hud Evrope, neustrašivi šampion slobode već stotinama godina, s frulom slobode na usnama, ne bojeći se ljudi a bojeći se jedino Boga,,.

Matica : časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu,Podgorica, zima 2009, str 176.

  1. Da se Crna Gora prvi put pominje kao ”Montenegro” 1348. godine, u dubrovačkim arivima 1376, a u kotorskim 1443. godine.

Sazdanje Cetinja, Cetinje/Podgorica 1984, str. 170.

  1. Da je Crna Gora 1591. godine imala 14.000 ognjišta, a oko 50.000 duša 1641. godine.

Arhiv za albansku starinu, jezik i etnologiju, knj. II, Beograd 1925, str. 237.

  1. Da je Vijala de Somijer u svom putopisu po Crnoj Gori zabilježio da u Ćeklićima u jednoj porodici živi 6 generacija. Najstariji član familije imao je 117 godina, njegov sin 100, unuk 82, praunuk 60, njegov nasljednik 43, sljedeći potomak 21, a najmlađi je imao 2 godine.

Somijer, Viala de : Istorijsko i političko putovanje u Crnu Goru, Cetinje 1925, str. 68.

  1. Da je Stanislav Vinaver u svojoj knjizi „Goč Gora“ opisao dominantne osobine Crnogoraca. Kaže da Crnogorci nemaju ”specifično srpske osobine”. Dalje nastavlja: “To su osobine jednog viteškog i borbenog plemena, kome je ponos iznad svega, a slavoljublje osovina života. I kad čitamo Ilijadu, vidimo da su Crnogorci, u mnogome, posve slični starim Homerovim Ahajcima.“

Vinaver, Stanislav: Goč Gora jedna jugoslovenska simfonija, Beograd 1927, str.ž

126.

  1. Da je vladika Vasilije poslao pismo ruskom senatu “u kojem izjavljuje da želi da se ne primaju u Rusiju drugi Srbi pod imenom Crnogoraca i da će on davati svedodžbe Crnogorcima, koji bi željeli oditi u Rusiju.”

Spomenik, Srpska kraljevska akademija XXV, Beograd 1895, str. 16.

  1. Da je 22.04.1753. godine vladika Vasilije Petrović poslao pismo Kolegiju inostranih djela sa popisom “koja plemena ulaze u sastav Crnogorske drzave”.
  2. Katunska                          Primorje:
  3. Riječka                               1. Paštrovska nahija
  4. Lješanska                          2.  Grbalj
  5. Spič i Šušanj                     3. Miholski
  6. Zeta
  7. Grahovo i Vilusi               Brđani
  1. Pješivačka nahija 1. Kuči
  1. Bjelopavlićka nahija        2. Bratonožići
  2. Piperska nahija                 3. Klimenti
  3. Rovačka nahija                 4. Hoti i Kastrati
  4. Crmnička nahija

Spomenik, Srpska kraljevska akademija XXV, Beograd 1895, str. 16. 

  1. Da je još 1714. godine Crna Gora pomenuta kao “Montenegrinski narod” i to u ruskim izvorima.

Spomenik Srpske kraljevske akademije LIII, Drugi razred, 1922, str.58.

  1. Da je Njegoš jednom prilikom, družeći se sa talijanskim piscem Frančeskom D’ Ongarom, izjavio: “Ja ću od Crne Gore napraviti uzornu državu”.

Ongaro, Frančesko d’: Crnogorka, Novi Sad 1876, str. 11.

  1. Da je Vuk Karadžić zabilježio da se Crnogorci rijetko opijaju iako vole da piju i da je najveći crnogorski porok žudnja za novcem i potkupljivost. Kaže da prośaka nema i ako ih ima, oni su iz susjednih zemalja.

Karadžić, Vuk Stefanović, Crna Gora i Crnogorci, CID, Podgorica 2017, str. 30. 

  1. Da je Vuk Karadžić, govoreći o bliskosti Crnogoraca i Bokelja, rekao „da Crnogorci trguju sa Kotorom i Budvom kao i Bokelji sa Crnom Gorom, da se žene i udaju između sebe, da mnogi Crnogorci imaju imanja u primorju, da su stalno kao i Crnogorci pod oružjem, da su u 16 i 17 vijeku zajedno sa Crnogorcima ratovali protiv Turaka i sad se ne razlikuju od Crnogoraca ni u čemu”.

Karadžić, Vuk Stefanović, Crna Gora i Crnogorci, CID, Podgorica 2017, str. 79.

  1. Da je Vuk Karadžić u svojoj knjizi opisao kako su se Crnogorci obračunavali sa lupežima:

„Najprije je lupež morao sedmostruko platiti ukradenu stvar (Srbi dvostruko), zatim se objavi na sve strane da je neko pokraden a i kolika nagrada čeka onoga koji prokaže.U tom slučaju uključuje se i treći koji šalje svog čovjeka i obavještava ga da je označen kao lupež i da vrati pokradeno. Ako je lupež siguran da je “provaljen” on odmah ide na dogovor sa oštećenim. Ako lopov odriče krađu prokazivač mora svoje tvrdnje dokazati. Takvi su se u narodu zvali: Pokazivač sok, njegov posrednik sokodržica , a obećana nagrada sodžbina”.

Karadžić, Vuk Stefanović, Crna Gora i Crnogorci, CID, Podgorica 2017, str. 69-70.

  1. Da je Vijala de Somijer, koji je 1813. godine obišao Crnu Goru, zapisao “daje crnogorski jezik (kojim je, veli, za nevolju govorio) dijalekat grčkog”.

Karadžić, Vuk Stefanović, Crna Gora i Crnogorci, CID, Podgorica 2017, str. 31.

  1. Da je u staroj Crnoj Gori još 1905. godine donešen “Zakon o štampi”. Po tom zakonu štampar je bio dužan da od svake štampane stvari Državnoj biblioteci dostavi tri primjerka knjige.

Vijesti,Podgorica 22. jul 2007,str. 17

  1. Da je u Crnoj Gori i Brdima „živjelo 196.238 duša. Popis je izvršen od Petkova-dana 1863 na 1864 godinu.Od toga je bilo 99.889 muških i 99.339 ženskih čeljadi. Katunska nahija je bila najbrojnija sa 32.723 muška i 31.015 ženskih osoba. Slijedi Riječka sa 13.127 muških i 12.970 ženskih. Zatim Crmnička sa 14.272 muških a 13.997 ženskih. Lješanska nahija je imala 7.978 muških i 7.389 ženskih a Brda s Moračom i Vasojevićima 31.789 muških i 30.978 ženskih osoba“.

Orlić : crnogorski godišnjak stari i novi za prostu godinu 1865, Cetinje 1865, str. 75.

  1. Da je ruski car Petar Veliki prvi put pozvao Crnogorce da „udare“ na Turke u Rusko-turskom ratu 1710-1711.Depešu Petra Velikog u Crnu Goru donijeli su Podgoričanin Ivan Lukačević i Mihailo Miloradović Hercegovac. Zbog toga je vladika Danilo sazvao skupštinu i predložio da pomognu Rusiji.Rekao je: „ Pa i ja isti,ne žaleći svoga života,gotov sam s vama poći na službu caru hrišćanskome i našem otačestvu.Crnogorci listom ustaše. Ali, kad Rusija morade sklopiti mir s Turskom dve velike turske vojske pođu da kazne Crnu Goru.Crnogorci se junački boriše ali Crnu Goru Turci opustošiše“.

Ilić,Drago:Jugoslovenski narodi vladari i vladike, Beograd 1936,str 116-117.

  1. Da su u boju „na Taru na Šarance i Uskoke“ hrabro učestvovale i Crnogorke. „Samuila žena Vasa Kneževića, žena Gavrila Rajčevića,udovica Marija sestra Ivana Kneževića posekoše svaka po dva živa Turčina“.

Dva Petrovića-Njegoša vladika Danilo Petrović i knjaz Nikola, Beograd 1896,str. 38. 

  1. Da je Vilijam Gledston (engleski državnik i političar), pišući komentar čuvenog Tenisonovog soneta o Crnoj Gori, rekao: „i najromantičnije i potresajuće slike drugih istorija blede pred običnim životom Crne Gore“.

Đukić,Trifun: Mišljenje o Crnoj Gori i Crnogorcima, Beograd 1936,str.6.

  1. Da je grčki „Novi svijet“, koji je izlazio u Parizu za vrijeme Prvog svjetskog rata o Crnogorcima zapisao: „Crna Gora je jedan simbol celoga čovječanstva“.

Đukić,Trifun : Mišljenje o Crnoj Gori i Crnogorcima, Beograd 1936,str.9.

  1. Da je Jovan Pavlović, pišući o Crnogorcima i njihovoj književnoj radnji, rekao: „Vanrednom jačinom volje Crnogorci su održali Crnu Goru kroz toliko vjekova…“

Đukić,Trifun : Mišljenje o Crnoj Gori i Crnogorcima, Beograd 1936,str.13.

  1. Da je Miler, poznati engleski istoričar, govoreći o napretku Crne Gore posebno o „telegrafskom sistemu“ rekao: „Crna Gora je prišla Poštanskoj uniji prije Francuske“.

Đukić,Trifun : Mišljenje o Crnoj Gori i Crnogorcima, Beograd 1936,str.11.

  1. Da je Jaša Ignjatović o Crnoj Gori zapisao: „O tu je stenu Mars svoj mač oštrio“.

Đukić,Trifun : Mišljenje o Crnoj Gori i Crnogorcima, Beograd 1936,str.17.

  1. Da je vladika Nikolaj Velimirović jednom rekao o crnogorskom rodoljublju da je „svojom čudnovatom silom održalo Crnu Goru više od deset stoljeća nepotčinjenom i slobodnom“.

Đukić,Trifun : Mišljenje o Crnoj Gori i Crnogorcima, Beograd 1936,str.15. 

  1. Da su mnogi Crnogorci radili u Etiopiji i Džibutiju. Njihove interese su zastupala ruska predstavništva. Izbijanjem Italijansko-etiopskog rata 1896. godine oni su se stavili u službu etiopske vojske za što su dobili mnogo priznanja i odlikovanja.

Pejović,Đorđije-Đoko:Iseljavanje Crnogoraca u XIX vijeka, Titograd 1962,str.369.

  1. Da su mnogi Crnogorci radili u Aziji,tačnije u Mandžuriji (Kuči i Vasojevići), zatim Šangaju (Crmnica, Katunjani i Vasojevići), zatim u Port Haifinu, Hong Kongu, itd.

Pejović,Đorđije-Đoko:Iseljavanje Crnogoraca u XIX vijeka, Titograd 1962,str.370.

  1. Da su Crnogorci radili na prokopavanju Sueckog kanala.Najviše podataka o njihovom radu ima u prepisci ruskih predstavnika u Carigradu,Aleksandriji i Dubrovniku (1865 godine).

Pejović,Đorđije-Đoko:Iseljavanje Crnogoraca u XIX vijeka, Titograd 1962,str.200.

  1. Da su Crnogorci trbuhom za kruhom stizali i do Brazilije i Amazona.Najčešće su radili u rudokopima, najteže, ali dobro plaćene poslove.

Pejović,Đorđije-Đoko:Iseljavanje Crnogoraca u XIX vijeka, Titograd 1962,str.389.

  1. Da je u Port Saidu(Egipat) još od 1865. godine bila dosta brojna kolonija Crnogoraca.Tamo su radili na raznim poslovima,a njihove interese zastupao je austrougarski konzularni agent.

Pejović,Đorđije-Đoko:Iseljavanje Crnogoraca u XIX vijeka, Titograd 1962,str.361.

  1. Da Crnogorci govore „najčistijim slavenskim jezikom“. To je izrekao maršal Marmont koji dalje kaže da „nijesu morali modificirati svoj jezik, tako je jezik crnogorskih seljaka ostao nepromijenjen.To je isti jezik na kojem je napisana Ruska Biblija“.

Maršal Marmont:Memoari, Split 1984,str.28. 

  1. Da su Rusi često zaboravljali Crnogorce prilikom sklapanja mira. Stjepan Mitrov Ljubiša u tekstu o Šćepanu Malom piše: „Rusija se pomiri s Turčinom bez Crne Gore, niti se uvrsti u ugovoru mira Kajinargjinskoga, sklopljena 10 Julija 1774 ni jedna riječ o Crnogorcima“.

Dubrovnik : zabavnik narodne štedionice Dubrovačke za godinu 1868, Split 1868,str.161. 

  1. Da je 1916. godine popisano stanovništvo u Cetinju. Po popisu u gradu je živjelo 5240, od toga 2427 muških i 2813 ženskih čeljadi.U rubrici državljanstvo stoji:
Državljanstvo Broj Državljanstvo Broj
 Austro-Ugarsko  96 Francusko 2
 Crnogorsko  4957 Rusko  2
 Srbijansko  16 Švajcarsko  6
 Italijansko  7 Bugarsko  12
 Grčko  7 Tursko  28
 Arbanaško  104 Amerikansko  3
   

 

    
Broj kuća u varoši 438  Škola je bilo  6
Broj kuća u okolici 247    
Ukupno kuća 680    

Državni arhiv Crne Gore, UBC, 1916, f 118.

  1. Da je Crnogorska vlada Švajcarskom savjetu javila da „Crna Gora prvim julom ove godine stupa u Uniju za zaštitu književnog i umjetničkog vlasništva.Ostale države u toj Uniji su Njemačka,Belgija, Španjolska,Francuska,Velika Britanija,Italija, Luksemburg,Monako,Tunis,Haiti“.

Stražilovo, Novi Sad 1893,str.191. 

  1. Da je Sima Milutinović u svojoj „Istoriji Crne Gore“ zapisao da je carica Jelisaveta(šćer Petra Velikog, ruska imperatorka, 1741-1762) predložila vladici Vasiliju „da joj pošalje toliko Crnogoraca da od njih sastavi naročiti „Crnogorski puk“.

Đorđević, Vladan : Evropa i Crna Gora, Beograd 1912,str.87. 

  1. Da je vladika Sava Petrović imao dobre veze sa napuljskim dvorom. Zbog toga je u Napulj (1751. godine) sa crnogorskim pasošem uputio Stanoja Humca i Vučetu Martinovića „iz slobodne knjaževine Crne Gore….“ da ispitaju teren za preseljenje jednog broja Crnogoraca u Kraljevinu dvije Sicilije (Napulj). Planirano je bilo da se iseli trideset porodica iz Cetinja, Ćeklića i Bjelopavlića.

Istorija Crne Gore,III knjiga,tom I, Titograd 1975,str.311.

  1. Da je “Crna Gora među prvim zemljama koje su uzele sudbinu svog naroda u svoje ruke.I ne znam da li je veća ratnička genijalnost njenog knjaza ili je heroizam samog crnogorskog naroda kome nema premca”.

Montegaci, Viko : U Crnoj Gori, CID, Podgorica 2008. str. 119. 

  1. Da je Marko Vujaćič citirao Jovana Cvijića, koji je za Crnogorke rekao da su “najotmjeniji tip južnoslovenske žene”. U istoj knjizi, Vujačić kaže da je Crnogorka “odana mužu bez rezerve, a prema braći epski osjetljiva, samoprijegorna do samoodricanja”.

Vujačić, Marko : Znamenite crnogorke, Titograd 1961, str. 13.

  1. Da je Kralj Nikola pisao američkom predsjedniku Vilsonu povodom odnosa Srbije spram Crne Gore, pa kaže:“Ma kako da su bili bestidnija sam bio prvi da im pružim ruku, objavljujući Austriji rat,premda sam bio uvjeren, da izazivanje potiče s njihove strane ubistvom u Sarajevu u od njihove Crne Ruke. Zločinstvo nad prestolonadsljednikom i njegovom ženom bilo je uzrok, za što svijet danas oplakuje dvadeset miliona žrtava.Strašna pomisao, da ta zemlja neće da uvidi počinjeni zločin za koji je ona odgovorna pred čovječanstvom“.

Nikola Petrović i njegov dvor, Sarajevo 1919, str.31.

  1. Da je Fridrih fon Tajzen rekao o Crnoj Gori: “U duši ovih hrabrih,stasitih i poštenih Crnogoraca koji ne znaju šta je to krađa, plamti i greje kao topla struja ljubav prema otadžbini.“

Tajzen, Fridrih fon:Jugoslovenski problem,Beograd1928,str.17. 

  1. Da je Napoleon rekao za Crnogorce, zbog njihovog učešća na ruskoj strani protiv Francuza, 1807. godine: „Crnu ću Goru krvlju njenih žitelja obliti te se neće više zvati Crna nego Crvena Gora“.

Backović,Marko:Crna Gora pri kraju devetnajestog vijeka, Beograd 1895,str. 60. 

  1. Da je Pukvil (francuski konzul u Janjini) manastir Stanjeviće vidio kao „Versaj Luja XIV. Računa se da ima više od 300 soba, zauzete od kaluđera ili monaha i 500 đaka upućenih iz raznih sela Crne Gore“.

Zapisi : časopis zanauku i književnost, jul-decembar, Cetinje 1927,str.6.

  1. Da se u Evropi o Crnoj Gori prije 1800. godine vrlo malo znalo. Do pojave „Istorije“ Vasilije Petrovića o njoj „nema ni jedne napisane knjige,ne samo na stranim nego ni na našim jezicima“.

Zapisi : časopis zanauku i književnost, jul-decembar, Cetinje 1927,str.2.

  1. Da je Crna Gora 1912. godine imala „učuvanih stvari dobivenih u raznim bojevima, oko 180 topova, blizu 20.000 svakovrsnih pušaka, preko 5.000 noževa i sablji, 300 barjaka itd. Svi ovi eksponati dati su mahom po unutrašnjosti Crne Gore“.

Hajduković,Ilija : U časovima odmora, Cetinje 1912, str.119-120. 

  1. Da je poznati češki slikar i muzičar Ludvik Kuba za Crnogorce rekao: „Crnogorci su narod koji nije nikad sklanjao svoj vrat pod tuđi jaram i uvijek znao je održati svoju samostalnost […] Okolnosti su stvorile od Crnogoraca ritere i junake, zbog čega nepovjerenje, kao majka straha, sasvim je tuđe Crnogorcima“.

Hajduković,Ilija : U časovima odmora, Cetinje 1912, str.166.

  1. Da su Crnogorci išli ponajviše na zaradu u Tursku, ali ih to nije smetalo da „o svom kruhu i ruhu, hitno odlaze iz Carigrada, hrleći u pomoć svojoj domovini“.Pri ponovnom povratku u Carigrad pribjegavali su raznim „trikovima“. „Pribijali su se uz njihovu jednokrvnu,jednovjernu i po porijeklu, po običaju po tipu po haljinama i svemu drugome sličnu braću Primorce (Grbljane, Paštroviće itd.) koji su kao austrijski podanici uživali sva prava. U drugim slučajevima su se predstavljali kao Hrvati pa su prozvani Hrvatima a njihov šef hrvatbaša. Pred Balkanski rat u Carigradu je radilo između 800 i 1.500 druga“.

Matica :časopis za društvena pitanja, nauku i kulturu, proljeće 2019, br. 77, str. 484-486.

  1. Da je ruski oficir Pučkov rekao da među Crnogorcima vladaju tri duha: pravoslavno-crnogorski, venecijanski i turski.

Đorđević,Vladan: Evropa i Crna Gora, Beograd 1912,str.122. 

  1. Da je vladika Vasilije smatrao da sa 50.000 dukata novčane pomoći, koju bi mu Rusija dala, mogao urediti državu i tako „braniti svoju nezavisnost“. Vjerovao je da Crna Gora u svojem „stenju“ krije zalihe srebra i zlata, pa traži od Rusa da mu pošalju stručnjake koji će rudno blago vaditi iz zemlje. Zauzvrat, Crnogorci bi kovali novac sa likom ruske carice. Htio je da nabavi i štampariju „da ne bi do veka prosjačio po Rusiji potrebne crkvene knjige“.

Đorđević,Vladan: Evropa i Crna Gora, Beograd 1912,str.108. 

  1. Da je Šćepan Mali znao iz priča svojih Crnogoraca „da je Rusija, kojoj su ovi pomagali u ratu protiv Turske, pri uglavljivanju mira redovno zaboravljala na svoje crnogorske saveznike i ostavljala ih Turskoj da ih po volji kazni za to savezništvo….“

Đorđević,Vladan: Evropa i Crna Gora, Beograd 1912,str.187.

  1. Da je vladika Vasilije u pismu 29.04.1753 godine Praviteljstvujušćem Senatu rekao i ovo: „No kako sam za vreme moga bavljenja ovde video, da mnogi Srbi (srbijanski ljudi) dolaze u Rusiju i da od milosti Njenog Imperatorskog Veličanstva dobiju časti i dostojanstva, to sumlje ne može biti da će se neki Srbi bez osnovanazivati Crnogorcima i plemićima (šljahtičami) te na taj način dobijati časti i dostojanstva, i takvih može biti već ima“. Dalje kaže da će on ubuduće davati „svedodžbe“ Crnogorcima koji budu željeli da stupe u službi Nj.I. Veličanstva „da se ne bi koje kakve varalice izdavale za dobre Crnogorce i da ne bi ružili čast crnogorskog naroda“.

Đorđević,Vladan: Evropa i Crna Gora, Beograd 1912,str.83. 

  1. Da je Napoleon bio ljut na svog maršala Marmona zato što nije ostvario bolje kontakte sa Crnogorcima, pa kaže: „Kako to da nikada ne govorite o Crnogorcima? Ne treba biti krute naravi, treba poslati agente među njih i pridobiti vođe te zemlje“. Zato je Marmon za Vladiku bio spremio bogati poklon – „jedan Napoleonov portret okićen izvanredno lijepim dijamantima“.Od toga nije bilo ništa jer su se u međuvremenu umiješale austrijske intrige i ruski savjetnici koji su kompromitovali njegov plan.

Lekić,Dušan: Spoljna politika Petra I Petrovića Njegoša, Cetinje 1950, str.231. 

  1. Da se stara Crna Gora dijeli na četri nahije, i to Katunsku, Lješansku, Riječku i Crmničku. Tu podjelu su uveli Turci u prvoj polovini 17. vijeka.Katunskoj pripada Cetinje, Njeguši, Ćeklići, Bjelice, Cuce, Ozrinići (Kčevo), Pješivci, Zagarač i Komani. Lješanska se nahija ne dijeli, kao ostale, na plemena. U Riječkoj nahiji je varošica Rijeka Crnojevića, Ceklin, Kosijeri, Dobrsko selo, Ljubotinj i Građani. Crmnička nahija ima devet manjih plemena i varošicu Vir.

Cetinje i Crna Gora, Beograd 1927, str. 11.

  1. Da je kod Crnogoraca junaštvo zavisilo od hrabrosti muža, a čojstvo od žene. Naime, Crnogorac je davao „svojim sinovima primjere junaštva a mati ih je učila čojstvu.“

Đonovoć,Nikola: Rad i karakter Crnogoraca, Beograd 1935, str. 149. 

  1. Da je Petar Veliki 1710. godine preko Hercegovca Miloradovića uputio Crnoj Gori poziv sa ciljem da objavi rat Turskoj. Očito da je „Petru Velikom Crna Gora iako mala izgledala mnogo veća“, čim je računao na njenu pomoć. Crnogorci su mu izašli u susret i objavili rat Turskoj kuražeći se riječima „Nijesmo sami, nas i Rusa sto miliona.“

Đonovoć,Nikola: Rad i karakter Crnogoraca, Beograd 1935, str. 94. 

  1. Da su Crnogorci teško prihvatali pravila i zakone. Zbog toga su govorili: „Ove gore ne trpe regule.“ Više su voljeli „regule“ koje je sami život nametao i u kojima su se dobro snalazili.

Đonovoć,Nikola: Rad i karakter Crnogoraca, Beograd 1935, str. 120. 

  1. Da su Crnogorci imali čudne nazive kojim su isticali karakter čovjeka. Takve ljude su zvali: soko, munja,krilatica,vatra,sablja,orao,strijela, grom, itd. Po ovim nazivima se vidi kakav bi trebao da „bude idealan čovjek u Crnoj Gori.“

Đonovoć,Nikola: Rad i karakter Crnogoraca, Beograd 1935, str. 125.

  1. Da su stari Crnogorci rijetko psovali. „Psovka se nije mogla razviti među ljudima koji toliko polažu na lično dostojanstvo.“ Takođe nijesu skoro nikada pričali „pornografske priče, što im je bilo ispod časti. Smatrali su da takvim pričama kumuje alkohol zbog čega su ga iz duše mrzjeli“.

Đonovoć,Nikola: Rad i karakter Crnogoraca, Beograd 1935, str. 135. 

  1. Da se ni u jednoj crnogorskoj epskoj pjesmi ne pominju janjičari „jer nisu iz Crne Gore odveli nikoga u janičare.“ Upravo zbog toga što Turci nijesu bili gospodari Crne Gore.

Cetinje i Crna Gora, Beograd 1927, str. 159. 

  1. Da su Crnogorci „pod vodstvom Ivana Vukotića 1524. godine učestvovali u zauzimanju gradaJajca u Bosni, pomažući Mađare protiv Turaka.“

Cetinje i Crna Gora, Beograd 1927, str. 34. 

  1. Da je u vrijeme Mirovne konferencije 1919. godine, Francuz Žan Arsil pisao: „Svi Crnogorci su se žrtvovali za zajedničku stvar; hoćemo li dozvoliti da srpski imperijalizam anektira Crnu Goru? Francuzi! Vi nećete dopustiti da „Živjela Jugoslavija“ znači na lošem srpskom: „Smrt Crnoj Gori“!

Crnogorsko pitanje(1918-1931), Cetinje 1914,str.278. 

  1. Da se Crnogorci nijesu htjeli potčiniti turskoj vlasti bez obzira na veličinu sultanovih ustupaka. Nudio im je „da im obnovi crkvu i manastir na Cetinju, pa čak da im podigne veće nego što su bili.“ Sve im to nije valjalo. Crnogorci, a naročito Katunjani nijesu htjeli potčiniti se turskoj vlasti.

Tomić,Jovan: Pohod Numan-Paše Ćuprilića na Crnu Goru 1714 godine, str. 59.

  1. Da je po Nikoli Ericu (mletački providur iz Kotora) 1692. godine Crna Gora imala 2279 odrasle osobe(puške) i 4230 žena i staraca, 5909 djece, ukupno 12.418 duša.U ovom tekstu nalaze se i mnogi statistički podaci Crne Gore iz različitih perioda.

Cetinje i Crna Gora, Beograd, 1927, str. 282. 

  1. Da je po Marjanu Bolici (mletački plemić) 1614. godine u cijeloj Crnoj Gori (Katuni,Ljubotinj,Pješivci,Crmnica,Lješkopolje) bilo 90 sela, sa 3524 doma i 8027 vojnika. U barskoj opštini sa Spičom 2726 vojnika, u Ulcinju i okolini 800, u Podgorici 4.376 vojnika, u Grahovu 200, u Nikšiću i Onogoštu 700.

Cetinje i Crna Gora, Beograd, 1927, str. 281.

  1. Da Crnogorci po kapetanu Baumanu, izgledaju “karakterni i moralni. Ne odaju se porocima čak ni piću, i ne kradu. Možda nema zemlje u Evropi u kojoj se manje krade nego u Crnoj Gori”.

Cetinje i Crna Gora, Beograd, 1927, str. 383. 

  1. Da je geograf, istraživač i putopisac Saksonac BernardŠvarc za Crnogorce rekao: “Na terenu koji djelimično pripada u najžalosnije oblasti naše zemljine kugle, nalazi se pleme koje treba ubrajati u najplemenitije nacije. Narod fizički i moralno zdrav, spoljašnje surov, ali obdaren dubokom naravi, lavovski hrabar, a ipak djetinjasto bezazlen, ponosan-ozbiljan, a opet najpredusretljiv i najgostoprimljiv.”

Cetinje i Crna Gora, Beograd, 1927, str. 382.

  1. Da je kralj Nikola dobio telegram od američkog pšredsjednika Vudroa Vilsona, sljedeće sadržine:”Njegovu Veličanstvu Nikoli, Kralju Crne Gore. Iskreno zahvaljujem Vašem Veličanstvu na plemenitim čestitkama koje ste mi tako ijubazno uputiii 4. jula, i koje visoko cijenim. Duboko saosjećam sa Vašim Veličanstvom u nesreći koja je snašla Crnu Goru najezdom nemilosrdnog neprijatelja. Uvjeren sam da Vaše Veličanstvo i blagorodni i junački narod Crne Gore neće biti potlačen, nego da će vjerovatno, da su Sjedinjene Države odlučne da vide da će, sa konačnom pobjedom koja će doći, biti osiguran i priznat integritet i pravo Crne Gore. Šaljem Vašem Veličanstvu svoje najbolje želje.”

Vijesti, 27. Maj 2006, str. X. 

  1. Da “tajni uzrok zbog kojega su Saveznici poslije toga uzeli prema Crnoj Gori ovakvo držanje leži u tome što Srbija, od samoga početka, umjesto da je Crnu Goru držalakao svog junačkog saveznika i bratsku zemlju, počela je prema njoj voditi otimačku politiku; u tome je i uspjela, blagodareći čitavom sistemuintriga kako u Parizu tako i svud drugdje. Bilo bi žalosno da Crnogorci izgube nezavisnost, koju su herojski sačuvali od Turaka za nekoliko vjekova.”

Mak Nil, narodni poslanik, prilikom značajne debate o Crnoj Gori u engleskom

Parlamentu, 11. novembra 1919.

  1. Da “junaštva i borbe Crnogoraca za nezavisnost prevazilaze junaštvo Starih Jelina kod Termopila i na Maratonu.”

       Gledston, Viljem, britanski političar i državnik, u više navrata premijer vlade.  

  1. Da “ako ima u Evropi zemlje koja zaslužuje svoju nezavisnost, zbog svoje istorije, svog geografskog položaja i okoline, to je Crna Gora. Sloboda i nezavisnost treba da budu dah narodnog individualnog života Crnogoraca, i svako rješenje koje tome ne odgovara, bila bi surova nepravda i gorko razočarenje za sve one koji su se zauzimali za sreću ove male istorijske zemlje.”

Gledston lord Herbert sin Viljema Gledstona, veliki prijatelj Crne Gore, ministar i

vođa Liberalne stranke.

  1. Da “vrlinama Crnogoraca duguju se opšte priznanje i divljenje”.

       Harmsvort, ministar za spoljnje poslove Velike Britanije.

  1. Da“što se tiče Crne Gore, njena slavna istorija i prošlost neće nikad biti ugašene ni

jednim diplomatom, ma ko on bio, niti nasiljem. Istorija se piše polako ali sigurno, a

crnogorska, za vrijeme velikog rata, nije ništa drugo nego jedan niz besprimjernih

nepravdi. Ali će pravda pobijediti, a čelični i duhom veliki crnogorski narod, podići će

glavu, sam odlučiti o svojoj sudbini i uskrsnuti iz mučeništva u kome se sad nalazi.”

          Divajn, Aleks, engleski publicista i prijatelj Crne Gore.

  1. Da “pored Jadranskog mora u svom surom stijenju nalazi se Crna Gora. Istorija slavi ovo gnijezdo orlova. To je Otadžbina nenadmašna, slavna kao Sparta”.

       Gaston Rupnel

  1. Da “mali crnogorski narod vazda je na visini očuvao svoju čast i u najmučnijim danima

na Balkanu. Crnogorac je ponosno držao glavu, pogled smio i srce neustrašivo.

  1. Augusten Rej.
  2.  Da “ljubav, koju Crnogorci imaju prema svojoj maloj zemlji, dolazi otuda, što su se

duge godine borili i zajedno osjećali, s oca na sina, vjekoviina imajući iste običaje, a

ovi zajednički običaji su najjača veza, najsolidniji lanac između ljudi i između vremena.

Čvrsti brđani, Crnogorci nose sa sobom, ako se tako može reći, obilježje svoje

Otadžbine. Zemlju svoju oni, uprkos njene sirotinje ljube onako, kao što je njihovi preci

voljahu, kad sa vrha Lovćena posmatrahu stijenje i kada rekoše:’ Evo! Mi izabrasmo ovu

          zemlju!’ I pošto je njihova i pošto je vole, ko im je može oduzeti?”

Luj Аvеnје, Švajcarac, član Internacionalnog komiteta za nasavisnost Crne Gore. 

  1. Da “nikad nije bilo hrabrijeg i čestitijeg od crnogorskog naroda. Nikad nije bilo više

mučeništva i nepravde nego što ga je podnio crnogorski narod. Nikad svetijeg prava

nego рrаvo Crne Gore. To je zaloga njene pobjede.”

       Makelar, književnik.

  1. Da “istorija bdije nad malenim ali slavnim crnogorskim narodom, koji sada brani, kao

         što je i vjekovima branio, svoju slobodu i nezavisnost.”

       Hugo Movnikel 

90.Da “istorija Crne Gore jeste nepobjedivi David koji se, bez straha i bez prestanka, bori

sa novim Golijatima. Ona je bila prvak u borbi za slobodu i hrišćanstvo, a danas je

prvak u borbi za pravo malih naroda. Hvala joj u ime malih naroda.”

       Hektor de Vik.

  1. Da “Crna Gora je jedan simbol cijeloga čovječanstva. Država koja je, mada onako

malena, umjela kroz čitava stoljeća očuvati svoju nezavisnost. Mišljenja smo da je

nezavisnost Crne Gore jedna svetinja i da oni koji drznu rukom taknuti je nijesu

prijatelji slobode, mira i čovječnosti”

 Grčki list “Novi svijet” koji js izlazio u Parizu (5. decembra 1918) u članku

“Herojska Crna Gora”.

  1. Da “pošto on želi da živi slobodno u svojim gorama, zašto silom od njega činiti

podanike Srbiji? Ovaj mali, ali junački narod treba da slobodno raspolaže svojom

sudbinom, shodno načelima predsjednika Vilsona.”

“La Suisse”, list iz Ženeve (jul 1819).

  1. Da se “ne mogu udaviti oni koji su bili lavovi na Jadranu.”

       Al-Anri Besie (La France de l’Est). 

 94.Da je “Crna Gora sa vjekovnim tradicijama, kolijevka naroda epopeje, zemlja slavne

prošlosti, zublja slobode, hrabrosti i plemenitih podviga”.

       L’ Action Radicale, Ženeva. 

  1. 95. Da je“Crna Gora slovenska predstraža na Balkanu. Ona je ogledalo čojstva, kolijevka

junaštva. Mučenička Crna Gora nosi krst, kakav još nijedan narod nosio nije. Njene

borbe i patnje čine je velikom. Istorija ljubi mučenike i sveti ih; ona će čašću obasuti

uzor njene vrline i vjernosti.”

Iz knjige “Le Montenegro”. 

  1. Da je Mihailo Ivanović, vođa federalističke stranke u Crnoj Gori izjavio na Narodnoj

skupštini 1924. godine sljedeće: „Dok su se najhrabriji srbijanci nalazili na obali

Jadrana, u Valonipa čak i u Rimu i Parizu, dotle su jadni Crnogorci bili u rovovima kod

        Čačka, Užica i na Javoru, pa prvi dobijaju medalju za bježanje, a drugi se sumnjiče za

izdaju.“

Vijesti, Podgorica, 11. mart 2006, str.21.

  1. Da bi u Crnoj Gori Pompej mogao uskliknuti: „Čim udarim nogom o zemljici, iz nje

        odmah izviru ratnici, a ni deukalionski mit o stvaranju čovjeka od kamenja nigdje neće

naći slikovitiju potvrdu nego među Crnogorcima. […]Zbog toga su oni takav tvrd soj“.

Štiglic, Hajnrih : Posjeta Crnoj Gori, Štutgart, 1841, prijevod, 2004. str. 45.

  1. Da je ruska carica Katarina za Crnogorce rekla sljedeće: „Crnogorci su ne samo slobodni

       ljudi koji ne priznaju vlast Porte, niti joj plaćaju nikakvoga danka, no se oni nalaze u

       neprestanoj borbi s Turcima“.

Mitropolit Crnogorski Vasilije Petrović- Njegoš ili Istorija Crne Gore od 1750-1766.

       godine. Napisao Marko Daković, Cetinje 1881, str. 100. 

  1. Da je norveški kapetan Henrih Angel u svojoj knjizi o Crnogorcima rekao: „Koliko su

srećni bili Crnogorci u svojoj nemaštini? Svojom nezavisnošću su se, kao najsiromašniji,

popeli tako visoko u svakom pogledu i još uvijek su, zbog svojih mnogobrojnih posebnih

kvaliteta, daleko iznad svakog drugog balkanskog naroda“.

Angel, Henrih: Sinovi crnih gora, Nikšić 2016, str. 116.

  1. Da su Crnogorci bistri i odvažni i da njihova „osamljenost u kojoj su bili prinuđeni da žive

i stalne borbe usporile su njihov društveni razvoj, ali su im sačuvali veliku osobinu-

        dostojanstvo“.

Delari, Anri : Crna Gora, Pariz, 1862, prijevod, 2003. str. 16. 

  1. Govoreći o Crnoj Gori Stivenson je rekao: „Skoro pet vjekova njeni stameni gorštaci

vodili su borbu za opstanak protiv mnogo brojnijeg neprijatelja i dok su preostali Sloveni

na Balkanskom poluostrvu bili prinuđeni većim dijelom barem, u tom periodu da prihvate

stranu dominaciju, samo su Crnogorci uspjeli da zadrže svoju nacionalnu nezavisnost

        nedirnutom“.

Stivenson, Frensis S. : Istorija Crne Gore, Podgorica 2001. str. 7.

  1. Da je Antonio Baldači, govoreći o Crnoj Gori,zapisao: „U ovakve predjele, koje

Evropejac napušta, Crnogorac se sklanja sa toliko zadovoljstva, jer tu nalazi mir i utjehu.

        To je njegova otadžbina, a pod ovim kamenjem počivaju kosti njegovih predaka“.

Baldači, Antonio: Boka Kotorska i Crnogorci, u Crna Gora – vrata Balkana, Cetinje

        2004, str. 451.

  1. Da je Bugarka Krunka Šarova o Crnogorcima kazala da su: „slobodoljubivi i herojski

narod, koji je branio svoju nezavisnost u neposrednoj borbi protiv turskog osvajača“.

Bibliografski vjesnik, broj. 1-3, Cetinje 1963. str. 181. 

  1. Da bi se Crna Gora mogla nazvati „balkanska Švajcarska“, zapravo je zemlja velikih

kontrasta koji plijene. Zaključuje da Crna Gora podsjeća na „okamenjeno ustalasano

        more“.

Morgan, Kamilo: Crna Gora, Beč, Cetinje 1912, prijevod 2004. str. 9. 

  1. Da je Vitni Voren o Crnogorcima rekao i ovo: „Ti gorštaci odrastaju poput drveća koje je

puštilo korijene u pukotinama stijena, što se razdragano rvu s vjetrovima, odporni na

        oluju“.

Voren, Vitni: Crna Gora – zločin Mirovne konferencije, Njujork, 1922, prijevod

  1. str. 62-63.
  2. Da, govoreći o nepravdi koja je učinjena 1918. godine Crnoj Gori, Jozef Bajza citira

        Gledstona koji je rekao: „I zaista okrutnije sudbine nije moglo zadesiti malu Crnu Goru

da je, umjesto što se borila uz nas, okrenula oružje protiv nas“.

Bajza, Jozef : Crnogorsko pitanje, Budimpešta, 1928, prijevod 2011. str. 17.

  1. Da „za Crnogorca nema dražeg stvorenja na zemlji od majke, za nju je ustanju sve da

učini, za njenu čast će dati i svoj život i žrtvovati čak i kuću […] Zbog toga se kod

        Crnogoraca često čuje i izreka: Tako mi majčine râne“.

Kaper, Sigfrid : O Crnoj Gori, Podgorica, prijevod, 1999, str. 64.

  1. Da ranjenom Crnogorcu „kuršume iz tijela vade pomoću dugih kliješta slične našima, a

kuršume iz kostiju pomoću kuke bez zaštitnog naglavka“.

Bulonj, Alfred: Crna Gora – zemlja i stanovništvo, Podgorica, 2002. str.51.

  1. Da Crna Gora ima „pravo suvereniteta, jer su ispunili zadatak kao samostalna država

spontano, to jest, ustanovili su vladu, naziv, titulu i počasne oznake, bez protivljenja

drugih država i ispunili su sva prava suvereniteta uskladu sa unutrašnjim i međunarodnim

        pravom“.

Vaclik, Jan: Suverenitet Crne Gore i savremeno međunarodno pravo u Evropi,

        Lajpcig, 1858, prijevod 1996, str. 197-200. 

  1. Da o crnogorskom gostoprimstvu Rohlena kaže: „Na Lukavici se kapetan iselio iz svoje

kolibe, samo da bih ja imao udobnosti. Mlijeka, skorupa i sira mi nije falilo. Žene su mi

donosile snijega za piće, djeca su hvatala i penjali se kao kozorozi po planini i za cvijeće“.

Rohlena, Jožef: S Holečekom po Crnoj Gori, u Crna Gora- vrata Balkana, str.392.

  1. Da su Crnogorci koje je srijetao po Cetinju zračili svojim izgledom i harmoničnim bojama.

        „Bili su to velikaši, to su zaista bili vitezovi koji pobuđuju divljenje i poštovanje“.

Svjatek, Jozef Jan: Crna Gora i Skadar, Prag 1914, prijevod 2000, str. 41.

  1. Da su Crnogorci „ponosni na svoju nezavisnost, čiji su običaji jednostavni i ne dopuštaju

        da ih iskvari luksuz bogatstva“.

Nolt, Alis : Esej o Crnoj Gori, Pariz 1907. prijevod, Podgorica 1996, str. 39. 

  1. Da za Crnogorku Markoti kaže: „Bila je, zaista, neobične ljepote, onu koju nazivaju

grčkom, jer se približavala idealnom klasičnom savršenstvu linija iz antičke umjetnosti,

kojom se izražavala božanska ljupkost i harmonija“.

Markoti, Đuzepe: Crna Gora i njene žene, Milano, 1896, prijevod 1997, str. 79-80.

  1. Da Crna Gora zaslužuje da se upozna ne samo zbog hrabrosti njenog naroda već „ona to

zaslužuje i zato što je to značajna zemlja u prošlosti, zemlja sa priznatim značajem za

sadašnjost i zemlja puna mogućih obećanja za budućnost“.

Mandere, Henri van : Crna Gora, Amsterdam 1913, prijevod 2002, str.29.

  1. Da su Crnogorci „paladini, lutajući vitezovi a za sada, u savremenom svijetu u kojem je

taj karakterni tip izumro i kada je i sama potražnja za njim presahla, čak i kada je u pitanju

borba za opstanak, oni mogu biti samo paladini“.

Bašmakov, Aleksandar: Preko Crne Gore u zemlju Gega, S. Peterburg, 1913.

        prijevod 1996, str. 12.

  1. Da Crnogorci „jedu tako malo đe se treba čuditi odakle im snaga. Rijetko jedu meso, a o

parčetu rumetinova leba i malo luka provedu dan“.

Bronevski, Vladimir: Zapisi o Crnoj Gori i Boki, S. Peterburg. 1836, prijevod 1996,

str. 126-128.

  1. Da je Crnogorac ograničen u svojim željama, pa lako može da ih zadovolji, zbog čega živi

srećno i spokojno. On umire za svoj zavičaj, u ratu u krvavim bojevima. Smrt svoga člana

        familije ne može ga lišiti društvene ravnoteže […] Jednom riječju, i vaspitanje koje ga

        približuje prirodi (a on je čedo prirode) oslobađa ga od mnogih bolesti koje potiču od

neprirodnog načina i pretjerane osjetljivosti“.

Bronevski, Vladimir : zapisi o Crnoj Gori i Boki, S. Peterburg 1836, prijevod 1996,

str. 100.

  1. Da Crnogorci vole da grade crkve. „Rijetko se može naći selo, najsiromašnije i najmanje

koje ima desetak ili petnaestak domova, a da nema crkvu, bez obzira na to što se sela

kadkada nađu veoma blizu jedno drugom […] U Crnoj Gori, reklo bi se da na120.000

stanovnika ima 140 crkava i 11 manastira“.

Petković, Konstantin: Crna Gora i Crnogorci, S. Peterburg 1877, prijevod 2005, str.

74-75.

  1. Da o Crnogorcima Rovinski kaže: „Takva je sudbina čitavog crnogorskog naroda, jedna

polovina da se vječno bori i gine, druga da sirotuje i oplakuje poginule. Takav život stvara

narodu junake, no ubija u njemu sve ostalo: građansko držanje, društvenost, privrženost

porodici, manire“.

Rovinski, Pavel Apolonovič: Iz ratnog života Crne Gore, Cetinje 1880, str. 71.

  1. Da o crnogorskom gostoprimstvu Eugen Markov kaže: „Možda se u toj dubokoj ljudskoj

osobini prvih ljudi Crne Gore održava ono odavnina ukorijenjeno u crnogorskom narodu

sveto osjećanje gostoprimstva, koje se sada izkazuje u drugim, kulturnim običajima više

        nego u prošlom vremenu“.

Markov, Eugen: Putovanje po Srbiji i Crnoj Gori, S. Peterburg 1903, prijevod 2005,

str. 442.

  1. Da je 40.000 Crnogoraca u Prvom svjetskom ratu držalo front od oko 650 km. Hrabrost

crnogorskih vojnika je još veća pogotovo ako znamo da je dužina francusko-njemačkog

fronta iznosila oko 750 km, a branili su ga miloni vojnika.

Zapisi, knjiga XV, sveska 6, jun 1936, str. 383.

  1. 122. Da je Napoleon Bonaparta preporučio svom maršalu Ogist Marmonu „da uključi dvije

regimente svoje garde iz Beča, kako bi se u borbama protiv Crnogoraca izvještili i naučili

        pravom i viteškom ratovanju.“

Poštovani čitaoci, prenosim vam tekst pod naslovom ZAPISANO JE (1), koji je pripremio Branko Borilović, a objavila Matica crnogorka u svom časopisu za društvena pitanja, nauku i kulturu brpj 79…

ZAPISANO JE, Branko Borilović

Radeći preko četrdeset godina u jednoj od najznačajnijih crnogorskih institucija kulture, Nacionalnoj biblioteci Crne Gore „Đurđe Crnojević“, koju mnogi s pravom nazivaju „crnogorski hram knjige“, imao sam privilegiju da istražujem to veliko kulturno blago naše države. Pregledao sam značajan dio tog fonda i detaljno iščitavao za potrebe projekata na kojima sam radio. Listajući bogatu građu, nailazio sam na opise Crne Gore i Crnogoraca i interesantne tekstove koji su manje poznati široj čitalačkoj javnosti. Tako sam sakupio preko dvije hiljade zapisa iz svih oblasti društvenog života Crne Gore od najstarijih vremena do XX vijeka. Ove crtice kriju mnoge podatke koji su u našoj istoriografiji prolazili nezapaženo, a koji ponekad slikovitije govore o prošlosti crnogorskog društva od onih koji su poznati.

Obimnu građu sam sistematizovao po oblastima i priredio za publikovanje (jedan dio o vojsci Crne Gore je već objavljen).

Prikupljen je jedan broj jedinica o Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi, kao i manji broj primjera vjerskog sklada i suživota svih koji egzistiraju na ovim prostorima.

Međuvjersko i međuljudsko poštovanje možemo zavrijediti samo ukoliko poštujemo prava drugih, odnosno pravo na različito mišljenje i uvjerenje kao tekovinu civilizovanog svijeta.

Tolerantnost i razumijevanje su osnova i pokretač napretka svakog društva, pa i crnogorskog, naročito u ovom vremenu kada često zaboravljamo da zavirimo u našu prošlost koja nas, na sreću, može učiti lijepim primjerima suživota različitih vjera i kultura na ovoj balkanskoj vjetrometini.

Koncepcija rada je zamišljena u vidu naizgled jednostavnih pitanja: Da li znate?, a koja u sebi sadrže jasne i zanimljive odgovore. Korišćena je uglavnom istorijska literatura I autentični izvori sa prostora Crne Gore, bivše Jugoslavije, a u manjoj mjeri i Evrope, bez davanja ocjena i komentara.

  1. Da se 324. godine u Duklji javlja mitropolit Basus. On je najvjerovatnije imenovan za mitropolita u Diokleji nakon Prvog Vaseljenskog sabora u Nikeji 325. godine. Iako je bio ugledan sveštenik, nije proglašen „za sveca“, a „Duklja je izgubila vikarijalnog sjedišta na Ilirikumu“.

Monumenta montenegrina, knj. 1, tom 2, Podgorica 2005, str.18–19.2.

2.Da je „po padu Žabljaka 1479. Ivan Crnojević izbjegao u Italiju i tu našavši se jednom u Loretskoj crkvi sv. Bogorodice ostavljen od svih i bez ikakvih nada da vidi svoju otadžbinu, zavjetovao se Bogorodici, da će joj, ako mu pomogne, da se vrati u otadžbinu, podići crkvu u svojoj zemlji“.

Popović, Jevsevije: Opća crkvena istorija sa crkvenostatističkim dodatkom, Sremski Karlovci, 1912, str. 637.

  1. Da je Ivan Crnojević Cetinjski manastir gradio prema crkvi u Loretu „u kojoj se zavjetovao da će Bogorodici ograditi sličnu crkvu kad se povrati u Crnu Goru“. Opisan je manastir i njegove prostorije. Kaže se da je na „desnoj strani bila dispensa, pa sa zapadne strane pet ćelija za Vladiku, a ispod konjušnica, pa zatim uljanik, pa pet ćelija za kaluđere, pa konoba, pa polverijera za municiju i na ćošku crkvica Sv. Petra, pa bunar i kuhinja, ispod kog teče potok koji dolazi iza manastira sa sjevera.“

Lovćenski odjek, Cetinje, br. 2–3, 1925, str. 117.

  1. Da je Ivan-Beg Crnojević priložio „sve darove-kmetije, zemlje, vinograde, vodenice, prihode od carina, soli, ribe crkvi Svete Gospođe na Cetinju pod teškim prokletstvom, da ništa darovno ne smije otuđiti onaj koji bude upravljao Crnom Gorom, bio to njegov sin ili unuk, ili neko iz drugog naroda i od drugog jezika.“ Kaže da je sve to priložio u dogovoru sa preosveštenim Mitropolitom Zetskim kir Visarionom, episkopom kir Vavilom i cijelom manastirskom bratijom. Cetinje i Crna Gora, Beograd, 1927, str. 23.
  2. Da je Ivan Crnojević ostavio u amanet da „manastir prima na hranu svakog Crnogorca, kojim bi poslom svojim ili državnim došao na Cetinje.“ Pošto se dešavalo da u manastiru nije bilo mjesta za sve, Crnogorci su slati na Bjeloše, Očiniće i Ugnje na prenoćište. Zbog toga je taj dio Cetinja dobio ime „Konak“, a njeni stanovnici „Konadžije.“

Zetski glasnik: Imovina Cetinjskog manastira, Cetinje, 1936, str. 2

  1. Da je Ivan Beg „zavještao jedan komad zemlje pred crkvom Svete Gospođe (Santa Veneranda), za Kipurije“ (današnji Ćipur; grčka riječ koja znači vrt, prim BB). Pouzdano se zna da je taj komad zemlje obrađivan i „po vrsti proizvodnje dobio ime možda od nekog grčkog kaluđera koji je u tom manastiru sa drugima živio…“

Cetinje i Crna Gora, Beograd, 1927, str. 20–21.

  1. Da je Crnogorska crkva Ustavom iz 1905. godine „proglašena autokefalnom – nezavisnom u odnosu na druge crkve, ali je u dogmi činila jedinstvo sa drugim pravoslavnim crkvama“. Tako je crkva postala državna, a njeni sveštenici državni činovnici. (Na kraju ovog poglavlja autor zaključuje da se dio crnogorskog naroda prepoznaje kao dio srpskog naroda, te je po tome i pravoslavna crkva u Crnoj Gori bila srpska, prim. B. B)

Rakočević, Novica, Vrijeme knjaza i kralja Nikole 1878–1918, Beograd, 2006, str. 131. 

  1. Da u opisu Crne Gore Jovana Balevića stoji: „U Crnu Goru vlada arhiepiskop, koji svoju rezidenciju ima na Cetinje, i nalazi se u velikome poštovanju kod naroda crnogorskog“: Mitropolit crnogorski Vasilije Petrović Njegoš ili Istorija Crne Gore od 1750–1766. Napisao Marko Dragović, Cetinje 1881, str. 124.
  1. Da je u Šestanima postojala crkva u kojoj je „naizmjenično od davnina vršeno Bogosluženje katoličkog i pravoslavnog klera“.
  2. Da je Nikodim Milaš u svojoj knjizi Pravoslavno crkveno pravo (Zadar 1890, str. 132), objavio podatak iz kojeg se vidi da je Crnogorska crkva zavedena pod br. 9, a srpska pod brojem 14 (Katalog Carigradske patrijaršije). Takođe je na str. 287–288, objavljen podatak da je Cetinjsku mitropoliju priznala Carigradska patrijaršija.

Milaš, Nikodim, Pravoslavno crkveno pravo, Zadar, 1890, str. 132, 297–298.

  1. Da je arhimandrit manastira ostroškog Kiril Mitrović hirotonisan u Petrogradu.Tom prilikom pomenut je prvi put „naš Crnogorski Sinod“ u Svetom sinodu ruskome. Poslije svečanosti njegovo visočanstvo car (radi se o posljednjem ruskom caru Nikolaju Aleksandroviču Romanovu, 1868– 1918, prim BB) darivao je novom episkopu „sve arhijerejsko odjejanje sa mitrom i panagijom“. (Zbog svega rečenog postavlja se pitanje da li bi car jedne tako moćne države darivao arhijerejsku odeždu predstavniku nepostojeće crkve, prim. bb).

Lučindan, Cetinje, Božić 2012, str. 54–55.

  1. Da su poljski knez Čartoriski i njegov agent u Beogradu Frano Zah izložili plan o Balkanu. Po tom planu vjerski (pravoslavni) centar je trebalo izmjestiti, a „počast crkvenog poglavara trebalo dati crnogorskom vladici“, to jest Njegošu.Ta uloga je bila dodijeljena Crnoj Gori da bi se „sami Crnogorci lakše sjedinili sa Srbijom, videći svoga vladiku na čelu zajedničke crkve…“. (Čartoriski je poznat po planu koji je Ilija Garašanin pretvorio u čuveno Načertanije, prim. BB).

Istorijski zapisi, Cetinje, knj. IX, sv. 1, 1953, str. 81–82.

  1. Da je poznati crnogorski istoričar, bibliotekar i istraživač Srpske pravoslavne crkve Ljubomir Durković-Jakšić, koji je često negirao postojanje Crnogorske pravoslavne crkve, u Zapisima objavio tekst pod naslovom „Crnogorska mitropolija na listi autokefalnih crkava“.

Istorijski zapisi, Cetinje, knj. IX, sv. 1, 1953, str. 86–89.

  1. Da Crnogorska crkva od početka 1904. godine ima I „Sinod koji se sastoji iz 2 episkopa (jedno vreme nominalno, a faktično samo iz 1 mitropolita), 2 arhimandrita, 3protoprezvitera i jednog sinodalnog sekretara“. Ovaj sinod ima ujedno pravo, da predlaže knezu (danas kralju) 3 kandidata na episkopske katedre, i ovaj onda jednog od njih imenuje. Isto tako svaka od 2 episkopije ima svoju „konzistoriju“. (Autor ove knjige je J. Popović, profesor na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu u Černovcima, u Češkoj Republici, primj. BB). Popović, Jevsevije, Opća crkvena istorija, Sremski Karlovci,1912, str. 642.
  2. Kako je Maršal Marmont vidio vladiku Petra I. Za vladiku Petra kaže da je „velikouman čovjek čvrsta značaja, nosio je bijelu kamilavku, simbol najvećeg vjerskog dostojanstva njihove crkve“. Na drugom mjestu za Vladiku kaže: „Ovaj Vladika, krasan čovjek snažna uma, star oko pedeset i pet godina, vladao se vrlo otmjeno i dostojanstveno“.

Maršal Marmont, Memoari, Split, 1984, str. 27, 69.

  1. Da u Enciklopediji Britanika iz 1995. godine, tom 14, piše, da Crnogorska crkva nije dio Srpske crkve, vođena je svojim mitropolitima dok nijesu potpali 1920. godine pod uticaj srpske crkve. Što se tiče crnogorskog jezika, odnosno izgovora, kažu da je blizu hrvatskog.

Enciklopedija Britanika, tom 14, 1995, str. 669.

  1. Da u Britanskoj enciklopediji o Crnoj Gori i crnogorskoj crkvi stoji: „Crnogorska pravoslavna crkva je autokefalna grana istočnog pravoslavlja“. Godine 1884. ova crkva je i formalno odbranila svoju nezavisnost od pretenzija ruskog sinoda.

Perović, Ranko, O crnogorskoj crkvi, Podgorica, 2008, str. 60.

  1. Da je prilikom proglašenja Crne Gore za knjaževinu i Danila Stankova Petrovića za knjaza, donešena izjava Senata u kojoj se, između ostalog, kaže: „Vladika, ili bolje episkop ili arhiepiskop Crne Gore, koji će imati ograničenu vlast nad crkvenim stvarima, biće izabran posredstvom visoke vlade, između članova svijetlog plemena Petrovića-Njegoša ili od ostalih najblagorodnijih crnogorskih porodica“.

Crnogorski zakonici, knj. 1, (1796–1878), Podgorica, 1998, str. 159.

  1. Da u Glasniku pravoslavne crkve u Kraljevini Srbiji od 15.04. 1910. godine stoji: „Srpska crkva, kao sestra i po veri i po narodnosti, deli radost Crnogorske crkve, i sa puno iskrenosti pozdravlja mitronosnova jubilara“.

Zbornik radova, Cetinje, 25. 11. 2006, str. 41–43.

  1. Da u Enciklopedičeskij slovar (Sankt Petrerburg) 1903. godine stoji: „Černogorskaja cerkva est samostalna

(autokefalna) čast pravoslavnoj crkvi.“

Enciklopedičeskij slovar, tom XXXVIII, S-Peterburg, 1903,str. 612.

  1. Da je Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka objavila podatak o Banu Mitrofanu, u kojem stoji da je „poslednji autokefalni arhiepiskop cetinjski i mitropolit Crne Gore, Brda i Primorja“.

Narodna enciklopedija Srba-Hrvata-Slovenaca, knj. I, Zagreb, 1925, str. 113.

  1. Da su crnogorski sveštenici 1900. godine, i to od 1. januara, počeli da primaju plate. Plate će im isplaćivati Ministarstvo prosvjete i crkvenih djela.

Vjesnik srpske crkve, Beograd, 1893, str. 1117

  1. Da je prof. Stanoje Stanojević u Narodnoj enciklopediji objavio podatak koji glasi: „Kada je 1766. godine Pećka patrijaršija ponovo ukinuta, CM (Cetinjska mitropolija, prim BB) nije podvlašćena Carigradskoj patrijaršiji kao ostali djelovi srpske crkve pod turskom vlašću, već se oslonila na rusku crkvu koja joj je priznala autokefalnost.“

Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka, Zagreb, 1929, str. 923–924.

  1. Da je Narodna skupština u Knjaževini Crnoj Gori donijela „Zakon o uređenju svešteničkog stanja u istoj, mnogo prije Srpske kraljevine koja se već 20 godina predomišlja da li ovo pitanje da uzme u pretres ili ne.“

Vesnik srpske crkve, Beograd, 1909, str. 152.

  1. Da se sedamdesetih godina XX vijeka povela živa polemika o tome je li kapela na „Lovćenu crkveni objekat ili samo Njegošev grob“. Prevladalo je mišljenje da je to grob, a ne crkveni objekat.

Večernje novosti, 8. jul 1970, str. 19.

  1. Da SPC nije postavljala pitanje vlasništva 1925. godine kada je kralj Aleksandar srušio staru kapelu na Lovćenu I podigao novu u slavu njegovog sina, „našljednika Petra“. Tom prilikom je štampana razglednica sa slikom novoizgrađene kapele. Na istoj je pisalo „Njegošev grob na Lovćenu“ (razglednica se nalazi u feljtonu S. Đonovića, prim. BB).

Večernje novosti, 8. jul 1970, str. 19.

  1. Da je po Šematizmu pravoslavne crkve (Cetinje 1890) Crnogorska crkva imala dvije eparhije i to: Eparhija Crnogorska u koju spadaju; I Manastiri: 1. Cetinje, hram Roždenstva Presvete Bogorodice, 2. Vranjina, 3. Kom, 4. Kosijerevo. Eparhija Zahumsko-Rasijska u koju spadaju sljedeći manastiri:1. Ostrog donji, 2. Ostrog gornji, 3. Ždrebaonik, 4. Ćelija Piperska, 5. Duga, 6. Morača, 7. Dobrilovina, 8. Podmalinsko, 9. Bijela, 10. Piva, 11. Župa.

U kalendaru postoji popis i rimokatoličkih crkava kao I muhamedansko „duhovenstvo“.

Grlica: kalendar sa šematizmom crnogorskim za prostu godinu 1890, Cetinje, str. 32–36, 44–45.

  1. Da je Nikodim Milaš u svojoj raspravi o Sv. Vasiliju Ostroškom rekao: „U novije doba ovo učenje crkve o Sv. Vasiliju, kao poborniku pravoslavne vjere, podvrgnuto je bilo u srpskoj javnoj štampi sumnji. Kaže da su neki ‘inovjernici posumnjali da je odan pravoslavlju i da se deset godina prije svoje smrti odrekao te vjere, i tako i umro’.“ Upravo te insinuacije su Milaša pokrenule da se pozabavi ovim pitanjem. Zaključuje na kraju da su sve to bile prazne priče i da nijesu odgovarale istini. E(piskop) N(ikodim) Milaš: Sveti Vasilije Ostroški –

Razjašnjenja jednog pitanja iz svetiteljskog života, Dubrovnik,1913, str. 5–6.

  1. Da je Nikodim Milaš u svojoj knjizi o Vasiliju Ostroškom napisao posvetu Mitrofanu Banu koja glasi: „Njegovom Visokopreosveštenstvu,visokodostojnom gospodinu Mitrofanu Arhiepiskopu Cetinjskom mitropolitu crnogorske pravoslavne crkve u bratskoj u Hristu ljubavi i odanosti mjerno posvećuje pisac.“

E(piskop) N(ikodim) Milaš: Sveti Vasilije Ostroški – Razjašnjenja jednog pitanja iz svetiteljskog života, Dubrovnik,1913, str. 1. 

  1. Da je Đoko Slijepčević u svojoj studiji iznio podatak koji kaže da je „poslije uništenja srpske patrijaršije 1766. Godine crkva u Crnoj Gori bila formalno potčinjena Carigradskoj patrijaršiji, no defakto ona tu zavisnost nije priznala, nego je od 1766. godine bila samostalna“.

Slijepčević, Đoko, Ukidanje Pećke patrijaršije 1766, Beograd, 1939, str. 54.

  1. Da se Arhiepiskopija Cetinjska i Mitropolija Crne Gore, Brda i Primorja ujedinila u jednu crkvu, a to je Srpska pravoslavna crkva.

Glasnik, Službeni list SPC, Beograd, 1(14) Jul 1920, str. 1.

  1. Da se u Ustavu za Knjaževinu Crnu Goru iz 1905. godine,u članu 40 govori da je državna vjera u Crnoj Gori istočno pravoslavna. Crnogorska crkva je autokefalna. Ona ne zavisi ni od koje strane crkve, ali održava jedinstvo u dogmama s istočnopravoslavnom Vaseljenskom Crkvom. Sve ostale priznate vjeroispovijesti slobodne su u Crnoj Gori.

Ustav za Knjaževinu Crnu Goru, Cetinje, 1905, str. 12.

  1. Da Autokefalna pravoslavna Mitropolija u Knjaževini Crnoj Gori… „čuva i održava jedinstvo u dogmama i u kanoničkim ustanovama sa svima drugima pravoslavnim, autokefalnim crkvama, i ovo će jedinstvo ona čuvati i održavati do vijeka“.

Ustav Svetog Sinoda u Knjaževini Crnoj Gori, Cetinje, 1904,str. 3.

  1. Da su „po katalogu carigradske patrijaršije, izdanom u aprilu 1855. godine, postojale sljedeće pomjesne crkve sa svojom samostalnom upravom, ili samoupravne crkve: Carigradska, 2. Aleksandrijska, 3. Antiohijska, 4. Jerusalimska, 5. Kiparska, 6. Ruska, 7. Karlovačka, 8. Sinajska, 9. Crnogorska… K ovima imaju se još dodati od novijeg doba :11. Sibinjska, 12. Bugarska 13. Černovidsko-Dalmatinska,14.Crkva u Kraljevini Srbiji…

Milaš, Nikodim, Pravoslavno crkveno pravo, Zadar, 1890, str.132.

  1. Da se u okviru samostalnih crkava pominje i Cetinjska Mitropolija, za koju se kaže da je „samostalnost cetinjske mitropolije priznala i carigradska patrijaršija.“

Milaš, Nikodim: Pravoslavno crkveno pravo, Zadar, 1890, str.297–298.

  1. Da je Vladika Danilo Petrović 1715. godine išao u Rusiju „odakle se vratio povećanim avtoritetom, donevši gramatu, novca i poklona za Crnogorce i Crnogorsku crkvu, kao I pojačanu misao da radi na oslobođenju od Turaka.“ Mitropolitski presto je popunio jednim duhovnikom, koji nije bio iz njegove porodice. „Uz eparhiju ili dijecezu mitropolitsku došla je 1878. godina, usled proširenja crnogorskih granica još jedna eparhija, ili dijeceza, Zahumsko-Raška dijeceza sa sjedištem episkopa u Ostrogu“. Popović, Jevsevije, Opća crkvena istorija sa crkvenostatističkim dodatkom, Sremski Karlovci, 1912, str. 640, 642.
  1. Da je „Zeta još pre formiranja države Nemanjića, Srbije, bila samostalna srpska država, čiji se vladari već u drugoj polovini XI stoleća dakle mnogo ranije nego Raški vladari, nazivaju kraljevima prvo Mihailo Vojislavljević (posle 1052), samostalnom državom postaje Zeta i pri rasulu Srpskog carstva, i pod Balšićima (1360–1421) igra vidnu ulogu na Balkanu“.

Popović, Jevsevije, Opća crkvena istorija sa crkvenostatističkim dodatkom, Sremski Karlovci, 1912, str. 7.

  1. Da „Crnogorska pravoslavna crkva broji skoro 1/4miliona (200.000) duša. U fusnoti piše: „po novijim podacima 245.000 duša, dok katolika ima 5.000, a muslimana 10.000.“

Popović, Jevsevije, Opća crkvena istorija sa crkvenostatističkim dodatkom, Sremski Karlovci, 1912, str. 643.

  1. Da je Sveti Sinod Ruski, pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori priznao potpuno nezavisnom, kakva je do naših dana i ostala.

Popović, Jevsevije, Opća crkvena istorija sa crkvenostatističkim dodatkom, Sremski Karlovci, 1912.

  1. Da se u istoriji Srpske crkve kaže: „Nu, kada je knez Vlastimir, otrgnuvši se ispod Blgarskoga cara, osnovao zasebnu Srpsku županiju od Duklje do Zete, i posta nezavisan vladalac, tada je i Srpska crkva u Dukleji postala samostalna i svoja.“

Ružičić, Nikanor, episkop, Istorija Srpske crkve, Beograd, 1895, str. 188.

  1. Da o slavama u istoriji srpske crkve piše sljedeće: „Ovaj lepi pobožan običaj nema ni koja druga narodnost, pa čak nemaju ga ni naša braća Sloveni.“ (Slave koje slave vjernici na ovim prostorima, koliko je poznato, niko ne slavi u pravoslavnom svijetu, prim. BB).

Ružičić, Nikanor, episkop, Istorija Srpske crkve, Beograd, 1895, str. 188.

  1. Da je Vaseljenski patrijarh Joakim IV čestitao Mitrofanu Banu jubilej 25 godina na čelu Crnogorske crkve, riječima: „Gospod neka podari bogate svoje darove Vašem preosveštenstvu, svetoj Crnogorskoj crkvi, blagovjernom gospodaru i pobožnom narodu”.

Spomenica o dvadesetpetogodišnjici arhijerejske službe njegova visokopreosveštenstva mitropolita Crne Gore Mitrofana Bana, Cetinje, 1911, str. 129.

  1. Da je Petrogradski mitropolit Antonije čestitao pomenuti jubilej Mitrofanu Banu. U čestitki se kaže: „…naš Isus Hristos udijeli dugi život u plodotvornoj službi Vašoj za dobro Crnogorske crkve.“

Spomenica o dvadesetpetogodišnjici arhijerejske službe njegova visokopreosveštenstva mitropolita Crne Gore Mitrofana Bana, Cetinje, 1911, str. 129.

  1. Da je jubilej Mitrofanu Banu čestitao i Dimitrije, arhiepiskop i mitropolit Srbije, riječima: „Čestitam Vam, dragi brate, slavlje dvadesetpetogodišnjice mnogo trudnog a plodnog rada pastirskog i arhipastirskog u dragoj nam bratskoj Crnoj Gori.“

Spomenica o dvadesetpetogodišnjici arhijerejske službe njegova visokopreosveštenstva mitropolita Crne Gore Mitrofana Bana, Cetinje, 1911, str. 129.

  1. Da su prilikom proglašenja zakona o uređenju svešteničkog stanja u Crnoj Gori „pokorni sveštenici Plemena Bjelopavlićkog“ podnijeli saopštenje, u kome se kaže: „Ova srećna ustanova za današnje i buduće sveštenstvo Crnogorsko ostaće vjekovno zlatnima slovima zapisano u povjesnici Crkve Crnogorske.“ Isto su poželjeli i sveštenici iz Nikšića i drugih krajeva Crne Gore.

Prosvjeta, list za crkvu i školu, sv. V, godina XI, Cetinje, 1900, str. 272–279, 321–326.

  1. Da „kao što dobar otac ne čini razlike između svoje djece, tako ni Knjaz Nikola ne pita ko je kakve vjere, nego samo je li zaslužan i sposoban.“

Pedeset godina na prestolu Crne Gore 1860–1910, Cetinje, 1910, str. 115.

  1. Da je „Cetinjska eparhija 1924. godine imala 89.556 duša: tri protopresvitera (cetinjski, podgorički i grahovski) i 8 namjesništava (Cetinjsko, Čevsko, Riječko, Podgoričko, Barsko, Crmničko, Velimsko i Nikšićko) sa 264 crkve i kapele, 65 parohija, i 50 sveštenika, od kojih su 3 okružna protopresvitera, 6 namesnici, i 41 parosi. Manastira ima 5 (Sv. Bogorodice Roždenstva na Cetinju, Sv. Bogorodice Roždenstva i sv. Nikole u Brčelima, sv. Bogorodice Uspenija u Dajbabe, sv. Bogorodice Roždenstva u Kosijerovu i sv. Nikole u Vranjini) sa 9 kaluđera, od kojih su 1 arhimandrit, 5 igumana, 1 jeromonah i1 monahinja.“

Stanojević, St., Narodna enciklopedija srpsko-hrvatskoslovenačka,IV knjiga, S-Š, Beograd, 1929, str. 894–895.

  1. Da „Cetinjska mitropolija nije podvlašćena Carigradskoj patrijaršiji, kao ostali delovi srpske crkve pod turskom vlašću, već se oslonila na rusku crkvu, koja joj je priznala autokefalnost.“

Stanojević, St., Narodna enciklopedija srpsko-hrvatskoslovenačka, IV knjiga, S-Š, Beograd, 1929, str. 923–924.

  1. Da se u dijelu knjige N. Milaša o Sv. Vasiliju nalazi dodatak, takozvane „Listine“. U njima je objavljen „Zapis u arhivu Propagande u Rimu o obraćanju u Rimokatoličku vjeru hercegovačkog mitropolita Vasilija I svetobogorodičnog trebinjskog manastira“ iz 1661. godine. Takođe se nalazi i Poslanica Srpskog pravoslavnog sabora u manastiru Moračkom papi Inokentiju X kojom mu Sabor izjavljuje svoju poslušnost.

U Listinama „su objavljena još neka pisma na istu temu (kao na primjer da je sv. Vasilije kupio Veli Do u Savje Lakovića za12 groša i po“. Milaš prema ovim pismima izražava rezervu zbog čega hrišćanskim istraživačima ostavlja da utvrde istinu o ovim podacima, prim. BB).

E(piskop) N(ikodim) Milaš: Sveti Vasilije Ostroški –Razjašnjenja jednog pitanja iz svetiteljskog života, Dubrovnik, 1913, str. 77–102.

  1. Da je Vesnik srpske crkve objavio za godinu 1910, str.141–155, Zakon o parohijskom sveštenstvu u Crnoj Gori“.

Vesnik srpske crkve za godinu 1910, str. 141–155.

  1. Da je, poslije osvajanja Bara, Crnoj Gori pripao i jedan broj katolika „koji su priznati u svakom pogledu za ravnopravne, a knjaz Nikola je proglasio ne samo ravnopravnost za svaku narodnost, nego najširu toleranciju u veri čak i za muhamedance.“

Vesnik srpske crkve, Beograd, 1892, str. 1138–1139.

  1. Da Sinod Crnogorske crkve „sačinjava mitropolit, oba episkopa, dva arhimandrita i tri prote sa jednim sinodskim kancelarom. Njima je dato pravo, da predlažu kralju tri kandidata na upražnjeno episkopsko ili mitropolitsko mesto.“

Grujić, Radoslav, Stara i savremena hrišćanska pravoslavna crkva, Beograd, 1920, str. 144.

  1. Da su „Crnogorci bili pobožni, ali ne nikada verski zanesenjaci.

Oni su izjednačili veru sa slobodom i narodnošću: to kod njih beše jedan pojam“.

Cetinje i Crna Gora, Beograd, 1927, str. 157.

  1. Da „svi vakufi muslimanski u Crnoj Gori stoje pod glavnim nadzorom muftije crnogorskih muslimana; a svaki pojedini vakuf ima svoje neposredne prokaradure (staraoce). Prema okruzima pak, u kojima se ti vakufi nalaze, nadzor vode kadije, okruženi, kao na primjer u Baru kadija Karađuzović, u Ulcinju kadija Mujalić.“

Dragović, Marko, Muhamedanske zadužbine u Baru, Zagreb, 1908, str. 1.

  1. Da je „pod upravom mitropolita Petra I, crkva u Crnoj Gori postala samostalna i prećutno je priznata kao takva od sviju pravoslavnih oblasnih crkava.“ Sa svoje stolice crnogorski mitropoliti su upravljali „duhovno i Bokom Kotorskom kao sastavnim delom Zetske mitropolije, od godine1484. do početka XIX vijeka.“

Srpska pravoslavna crkva u prošlosti i sadašnjosti, Sremski Karlovci, 1935, str. 32–33.

  1. Da je Glasnik geografskog društva objavio podatak o Crnogorskoj crkvi, đe se kaže: „Autokefalna crkva Kraljevine Crne Gore. Do godine 1766, pod Pećkom patrijaršijom. Kasnije posvećenje u Sremskim Karlovcima, zatim u Petrogradu (1833, 1858, 1863, 1888). Eparhije: 1. Cetinje (mitropolit crnogorski I brdski), 2. Raško-Zahumski, stolica manastir Ostrog, osnovana 1878. Pod nju spadaju Brda i negdašnja hercegovačka plemena“.

Glasnik geografskog društva, sv. 7–8, Beograd, 1922, str. 210. 1.

  1. Da su Srbima, pošto su bili nepokoreni i dizali ustanke, Turci ukinuli Pećku patrijaršiju (1766). Srpska crkva je tada ponovo ušla u sastav Carigradske patrijaršije, osim Crnogorskog mitropolita i Karlovačke mitropolije.

Episkop Danilo/Episkop Amfilohije, Nema lepše vere od hrišćanske, Vršac 1988, str. 82.

  1. Da su Manastir Svete Trojice kod Pljevalja poštovali I muslimani. Manastir su štitili Selimovići koji su vladali Sandžakom. U njega su svraćali janičari, „otimali zlato i piće ali svetinju nijesu dirali“… „na predlog pljevaljskih muslimana Sultan je poslao 50.000 groša kao prvu pomoć kada je manastir gorio.“

Glasnik etnografskog muzej u Beogradu, knj. XIV, Beograd, 1939, str. 104.

  1. „Da je odbrana Ostroga 1853. godine trajala 21 dan i u njoj je učestvovalo 25 Crnogoraca, kojima je u pomoć priskočio knjaz Danilo. Manastir je odbranjen, ali u strahu da ne padne u ruke Turaka, Crnogorci su prenijeli ćivot sv. Vasilija najprije u čevsko pleme, a zatim na Cetinje. Na Cetinju su „u stari manastir mošti sv. Vasilija ostali jedan mjesec dana kada je ponovo vraćen u Gornji Ostrog.“

Srpski Sion: nedeljni list za crkveno-prosvetnu i autonomne potrebe Srpske pravoslavne mitropolije karlovačke, Novi Sad, br. 39, 1891, str. 636–637.

  1. Da je Vesnik Srpske crkve objavio besjedu održanu u Mitropoliji na Cetinju, na Lučin dan 1930. godine, na „dan stogodišnjice smrti Mitropolita i gospodara Crne Gore Petra I Svetog.“ U besjedi se pominje i podatak iz kojeg se vidi da se „crkvena jurisdikcija Mitropolita Petra I prostirala i na Boku, dok ova nije potpala pod Austrijom“. Besjedu je održao proto Ivan Kaluđerović, član Konsistorije.

Vesnik Srpske crkve, Beograd IV–V, 1931, str. 878–881.

  1. Da je „knjaz i gospodar Crne Gore, ukazom od 21. maja o.g., imenovao za episkopa Zahumsko-rasijske eparhije Kirila Mitrovića, arhimandrita manastira sv. Vasilija Ostroškog.“

Glasnik pravoslavne dalmatinske crkve, Zadar, br. 6, 1908, str. 90.

  1. Da je Hrišćanski vjesnik objavio tekst o crkvi u Crnoj Gori, u kojem se kaže: „imajući u vidu tamošnje zle prilike: nas možda i neopravdano obuzima zebnja, da se okrutni državni režim, koji vlada u Crnoj Gori, nije rasprosto i na crkvu, i sveštenstvo tamošnje, što bi svakojako bilo na uštrb ljubavi I odanosti sveštenstva prema svome arhipastiru.“

Hrišćanski vjesnik, Beograd, 1910, str. 382.

  1. Da je 16. 12. 1910. godine mitropolijski protođakon i član sv. Sinoda gospodin Filip Radičević „proslavio pedesetogodišnjicu svoje svešteničke službe, na katedri Mitropolije crnogorske“. U tekstu se pominje njegovo porijeklo, pa se kaže da je „sin ponosne Crne Gore“ i da je „od roda slavnog pjesnika Branka Radičevića.“

Hrišćanski vjesnik, Beograd, januar 1910, str. 54–56.

  1. Da je „Savjet Petrogradske duhovne akademije izabrao za počasnog člana iste Akademije njegovo Visokopreosveštenstvo crnogorskog mitropolita, g. Mitrofana” (Bana, prim. BB).

Glasnik pravoslavne dalmatinske crkve, Zadar, mart 1905, str.48.

  1. Da se u Kalendaru Srpske pravoslavne patrijaršije za 1941. godine nalazi i fotografija „Uspomena na Ujedinjenje svih srpskih crkava u jednu Srpsku Pravoslavnu Crkvu.“

Kalendar Srpske pravoslavne patrijaršije, Beograd, 1914, str. 80.

  1. Da je The orthodox eastern Churche by A. Fortescue (London 1907) objavio opsežnu knjigu o pravoslavlju. U njoj se pominje pod brojem 8 – crkva u Crnoj Gori. Pod brojem 14 navodi se crkva u Kraljevini Srbiji.

Glasnik pravoslavne dalmatinske crkve, Zadar, maj 1908, str. 77–78.

  1. Da je upravljanje Crnom Gorom poslije odlaska Đurđa Crnojevića oko 1516. godine prešlo na crkvu. Na čelu Crne Gore stojali su Vladike koji su vladali njome punih 336 godina.

Srpska pravoslavna crkva u prošlosti i sadašnjosti, Sremski Karlovci, 1935, str. 32.

  1. Da se Crnogorci nijesu htjeli potčinjeti turskoj vlasti po cijenu da im Sultan napravi velike ustupke. Nudio im je: „da im obnovi crkvu i manastir na Cetinju, pa čak da im podigne veće nego što su bili.“ Sve im to nije valjalo – Crnogorci, a naročito Katunjani nijesu se htjeli potčiniti turskoj vlasti.

Tomić, Jovan, Pohod Numan-paše Ćuprilića na Crnu Goru 1714. godine, str. 59.

  1. Da vladika Vasilije u Istoriji Crne Gore govori o Skadarskom jezeru sljedeće: „U tom jezeru ima nekoliko ostrva, a na svakom ostrvu ima manastir koji sagradiše zetski i crnogorski hercezi (vojvode).

Petrović, Vasilije, mitropolit, Istorija o Crnoj Gori, Cetinje –Titograd, 1985, str. 39.

  1. Da je vladika Vasilije u svojoj Istoriji zapisao i ovaj podatak: „U Veneciji tada nije bilo naše grčko-pravoslavne crkve i Mlečići dozvoliše Ivanu Crnojeviću te je on sagradi u ime svetoga velikomučenika Đorđa od Kapadokije, koji i do danas Grci izdržavaju, još je i dvor svoj podigao u Veneciji.“ Petrović, Vasilije, mitropolit, Istorija o Crnoj Gori, Cetinje – Titograd, 1985, str. 69.
  1. Da su do proglasa ujedinjenja SHS 01. 12. 1918. Godine „srpske pomesne pravoslavne crkve“ stajale ovako: 1) Sa punom autokefalnošću: a) Arhiepiskopija Beogradska i Mitropolija Srbije (5 eparhija); b) Arhiepiskopija i Mitropolija Crnogorska (3 eparhije). (Slijede popisi ostalih crkava koje zbog prostora nijesmo navodili, prim. BB).

Pravoslavno crkveno pravo, napisao Nikodim Milaš; Izmjene i dopune preveo i dodatak napisao dr Radovan N. Kazimirović, Beograd, 1926, str. 842–843.

  1. Da su u Državni kalendar Srba, Hrvata i Slovenaca za1921. godinu objavljeni podaci o eparhijama u Kraljevini. Tako nalazimo podatke i o Cetinjskoj eparhiji, Zahumsko-raškoj I Bokokotorskoj sa imenima svih sveštenika.

Državni kalendar Kraljevine Srba,Hrvata i Slovenaca za godinu 1921. koja je prosta, Beograd, 1921, str. 46–49.

  1. Da je dr Radovan N. Kazimirović, u knjizi Pravoslavno crkveno pravo od Nikodima Milaša, episkopa dalmatinskog napisao izmjene i dopune, Beograd, 1926. godine. Govoreći o sveštenim licima, njihovim pravima i platama rekao: „Tamo su,

(Crna Gora, prim. BB) čak šta više, sveštenici i kaluđeri puni državni činovnici… Crkvene ustanove u pogledu građanskih odnosa i imanja potčinjeni su zemaljskim zakonima“.

Pravoslavno crkveno pravo, napisao Nikodim Milaš; Izmjene i dopune preveo i dodatak napisao dr Radovan N. Kazimirović, Beograd, 1926, str. 842.

  1. Da su u selu Donji Turčini (Barska opština) katoličke svetinje čuvali mještani muslimanske vjeroispovijesti.

Milović, Željko, Bar s druge strane ogledala, Bar, 2009. str. 43.

  1. Da je maršal Marmon razmišljao da u Dalmaciji (1810) osnuje pravoslavnu eparhiju sa sjedištem u manastiru Sv. Arhangel Mihailo na Krki, blizu Šibenika. Po toj ideji Dalmatinci ovog obreda bili su podređeni crnogorskom vladici Petru I Petroviću Njegošu…. Sve to je radio ne bi li pridobio Crnogorce da se stave pod zaštitu Napoleona i Francuske. Ovaj predlog je podržao i car, ali do realizacije ovog plana nije došlo jer je maršal Marmon napustio „ilirske provincije“ februara 1811. godine.
  2. Da je u Spomeniku Srpske kraljevske akademije objavljen i ovaj podatak: „Crnogorci su svi grčke vjere“.

Spomenik SKA, Beograd, 1898 XXI, str. 135.

  1. Da su Crnogorci (Zećani), ložili badnjak isključivo od

pitomog drveta šljive ili murve (dud). Pored badnjaka, obično bi se pored vrata nalazio veći naramak grančica istog drveta koje su služile da se na Badnje jutro, poslije umivanja, unesu grančice uz riječi: „Dobro jutro, čestitamo vi Badnje jutro I svako blago jutro“.

Karadžić, List za srpski narodni život, običaje i predanje, Aleksinac, br. 8–9 (1900), str. 120.

  1. Da je gospodar knjaz Nikola, prilikom pomena o gradnji Rimokatoličke crkve na Cetinju, najprije čestitao Voskresenje Hristovo, a zatim rekao: „Još vam javljam, da sam vam dozvolio, da možete na Cetinju zidati vašu crkvu, a i ja ću vam pripomoći“.

Bosansko-hercegovački istočnik, sveska IV, Sarajevo, 1896, str. 136.

  1. Da i neka albanska plemena slave slavu. Osim Malisora „slave slavu još i ova plemena: Grude katolici – Gospođindan, a muhamedanci Đurđev-dan, Selčani – Petkov-dan i proljetni Nikolj-dan, Vukali i Nikči Gospođin-dan, Boge Aranđelov-dan, Škrijelji Nikolj-dan 6. decembar i dr.“

Oraovac, Tomo P, Arbanaško pitanje i srpsko pravo, Beograd, 1913, str. 20.

  1. Da su se Crnogorci mirobožali riječima: „Mir božji Ristos se rodi, va istinu rodi, poklanjamo se Ristu i rožanstvu“. Kada bi se dvojica sreli na putu u ove blage dane obično bi se pozdravili riječima „Ristos se rodi“ (mjesto „dobro jutro“, „pomoz Bog“, „dobro veče“), a uslijedio bi odgovor „va istinu rodi“.

Karadžić Stefanović, Vuk, Crna Gora i Crnogorci, Podgorica, 2017, str. 120–121.

  1. Kada je vladika Petar II Petrović Njegoš sebi odredio mjesto na kojem će biti sahranjen? Bilo je to 1837. godine kada je izašao na Lovćen sa bratom Perom, Đorđijem, Stevanom Perkovijem i drugim glavarima. Uzeo je jedan kamen sa vrha Lovćena i rekao; „Draga braćo! Sa ovim kamenom postavljam temelj mojoj vječnoj kući!“ – na te riječi odgovorio mu je brat Pero: „Bog s tobom Gospodaru što govoriš tako mlad, za tvoju vječnu kuću! Čemu da se na vrh ove planine kopaš kada imaš gotovu raku u Svete Gospođe na Cetinje.“ „Ovo je moja poslednja volja koju ste vi dužni ispuniti. I da više o tome ne govorimo“, rekao je Vladika.

Boka: veliki ilustrovani kalendar za godinu 1922, str. 58–59.

  1. „Dakako, i crkva je bila faktor diskriminacije žena. Prema ženi bila je dosta surova, jer je uzimala i smatrala ženu za ništa biće od muškaraca.Tako reći, žena je od strane crkve uzimana kao majka svih ljudskih zla“.

Vujačić, Vidak, Etos Crnogorke, Titograd, 1980, str. 232.

  1. Da je ruski dvor naredio Svetom Sinodu da proglasi Petra I Petrovića Njegoša za jeretika. U Gramati koju su mu poslali stoji: „narod ne poučavate u vjeri i zakonu, pa još što je gore po čitave godine propustite bez službe božje. Takvo žalosno stanje, koje prijeti opasnošću hristijanskoj vjeri u Crnoj Gori i Brdima, obratilo je na sebi pažnju Svetog Sinoda koji vas smatra za učitelja zla“. Na Gramatu Crnogorci su odgovorili: „A mi narod crnogorski i brdski dobro poznajemo vas, i uvjereni smo da od onoga što vi nama obećavate ne bi za nas nikakva ni slova, ni čast ni sreća posljedovala“.

Backović, Marko, Crna Gora pri kraju devetnajestog vijeka, Beograd, 1895, str. 59.

  1. Da su stari Crnogorci današnji Vaskrs zvali Uskrs. Taj podatak može se naći u kalendaru Orlić za godine 1865–1870 I 1885, koji je izlazio na Cetinju (po svoj prilici, riječ Vaskrs se kod nas odomaćila u novije vrijeme, prim BB).

Orlić: crnogorski godišnjak stari i novi za prostu godinu 1865–1870, 1885.

  1. Da se u kalendaru Orlić za godine 1865–1870, i 1885 mogu naći podaci o crnogorskim svetinjama. Pominju se sv. Vasilije Ostroški 29. aprila, sv. Petar Cetinjski 18. oktobra, sv. Arsenije 28. oktobra na Ždrebaoniku, sv. Stefan Piperski na Troičin dan.

Orlić: crnogorski godišnjak stari i novi za prostu godinu 1865–1870, 1885.

  1. Da su Crnogorci nekada slavili Badnji dan 24, a Božić 25. decembra.

Orlić: crnogorski godišnjak stari i novi za prostu godinu 1865–1870, 1885, fototipsko izdanje, Cetinje, 1979.

  1. Da se do 1893. godine crnogorski sveštenici nijesu razlikovali od običnih građana. Čak su nosili i oružje. Tek te 1893. godine crnogorski mitropolit je izdao naredbu da sveštenici ne smiju nositi oružje i da moraju oblačiti svešteničko odijelo.Ta naredba nije naišla na odobravanje sveštenstva, „smatrali su da se ukida starina koja nikome nije smetala“.

Bosanska vila, Sarajevo, 1893, str. 359.

  1. Da su Njegoša još za života Crnogorci, a i Rusi klevetali, govoreći „kako ne misli na svoju pastvu, da se bavi čitanjem knjiga, stihotvorstvom i lovom, da pije i karta“.

Večernje novosti, jul 1970, str. 21.

  1. Da se Vladika Mardarije Kornećanin (Uskoković) zaslugom trogirskog kanoniste F. Leonardovića „odrekao pravoslavne vjere i pristupio Rimskoj Crkvi“. Vidi se to iz pisma koje je vladika Mardarije uputio papi Urbanu VIII.

E(piskop) N(ikodim) Milaš, Sveti Vasilije Ostroški –

Razjašnjenja jednog pitanja iz svetiteljskog života, Dubrovnik, 1913, str. 29.

  1. Da je poznati srpski istoričar Vladimir Ćorović zabilježio da je „Sv. Vasilije zbog pakosti svoga bratstva morao da bježi u Ostrog“, đe je sebi napravio isposnički manastir. Prethodno je od nekih seljaka otkupio dio zemlje. E(piskop) N(ikodim) Milaš, Sveti Vasilije Ostroški – Razjašnjenja jednog pitanja iz svetiteljskog života, Dubrovnik, 1913, str. 69.
  2. Da je časopis Dubrovnik donio tekst o tome kako se slavi Božić u Crnoj Gori. U tekstu se do detalja opisuje obred, odnosno ritual branja badnjaka, uloga članova familije u ritualu, odnos prema stoci, itd.

Dubrovnik: zabavnik štedionice Dubrova, Spljet, 1886, str. 161–172.

  1. Da se u crkvi Sv. Tripuna u Kotoru nekada čuvalo 250 nogu i ruku raznih svetaca. Sve se to čuvalo u „Relikvarijumu“ u okviru crkve dok ih Napoleonovi ratovi nijesu uništili. Danas ih ima samo 80. Lazarević, Jelena, Crna Gora: beleške s puta, Beograd, 1921, str. 8.
  2. Da su „Turci poštovali naše crkve i same crkvene ruševine, koje se i danas vide sa Skadarskog jezera i sa Bojane; a naprotiv kud god su Mlečići dopirali, nigdje nijesu ostavili jedne crkve iz lijepe naše prošlosti, što svjedoče ruševine Sv. Srđa na Bojani, Sv. Prečiste u Krajini, Sv. Aranđela na Prevlaci u Boki i td.“

Lovćenski odjek, Cetinje, br. 2–3, 1925, str. 116.

  1. Da je najveća naseobina Albanaca „rimokatolika“ u Italiji. Ima ih do 60.000 koji su se mahom „pretopili u Italijane“. Osim u Italiji ima ih u Dalmaciji i Nikince i Rtkovce u Sremu. Prvi (Italija) su se iselili oko 1657. godine a drugi oko 1737. godine.

Nušić, Branislav, Sabrana dela, Beograd, 2006, str. 290–291.

  1. Da je u „Krajini bila u vreme Stevana Crnojevića (1455. godine) episkopija zetska a i ranije za vrijeme Balše (1412). Ta episkopija se održala sve dok je Turci ne razoriše“. Nušić, Branislav, Sabrana dela, Beograd, 2006, str. 352.
  2. Da je prvi podatak (štampani) o Crnoj Gori u Francuskoj objavljen oko 1806. godine. U tekstu se, između ostalog, kaže:

„Vrhovni poglavar ovog naroda zove se Vladika. On je vladika grčke istočne crkve“ i sjedinjuje „svojstva zakonodavca, admini – strativnog šefa, crkvenog poglavara i vojnog zapovjednika“.

Istorijski zapisi, Titograd, sv. 1–3, 1960, str. 818.

  1. Da su sveštenici Crnogorske crkve 1. januara 1894. Godine počeli nositi „svešteničke crne dugačke mantije, kao što takve haljine nosi sve Pravoslavno Sveštenstvo u drugim državama“. Tim činom se, pored ostalog, iskazuje vjernost „Svetoj svojoj Pravoslavnoj Crkvi, gospodaru, njegovome sjajnome domu i ljubav svojoj domovini.“ Sveštenička odora se razlikuje tako „što pojasevi, i listovi od gornjih haljina Jeromonasima imaju biti od crne (robe)“

Prosvjeta : list za crkvu, školu i pouku, sv. 12, 1893, str. 466-467.

  1. Da je Cetinjski vjesnik objavio vijest koja glasi: „NaCetinju će se pristupiti podizanju džamije radi čega će seskupljati naročiti prilozi. Prvi prilog je od NJ.V. Kralja Gospodara, koji je za taj cilj blagoizvolio priložiti hiljadu talira.“

Cetinjski vjesnik, br. 100, Cetinje 1910, str. 4.

  1. Da su osnivačke skupštine pravoslavnog sveštenstva Jugoslavije održane u svim republikama SFRJ, i da je prvo udruženje osnovano u Crnoj Gori, pa zatim u Hrvatskoj, BiH, Srbiji i Makedoniji. U tekstu se kaže: „U Narodnoj republici Crnoj Gori osnovano je udruženje još odmah po završetku rata, na skupštini održanoj 14. i 15. juna 1945. godine: Skupština je održana u Nikšiću i na istoj su prisustvovali u većem broju sveštenici sa terirorije NRCG. Na ovoj skupštini izabrana je uprava svešteničkog udruženja, koja funkcioniše i postoji stalno, i do danas niko nikakvim aktom nije ometao rad Udruženja na teritoriji NRCG. Prema izvještaju Glavnog odbora ovog udruženja, crnogorsko sveštenstvo voljno je da sa bratskim sveštenstvom ostalih Republika pristupi stvaranju jednog centralnog odbora, koji bi svojim radom popularisao rad Pravoslavnog sveštenstva.“

Vesnik: Organ Udruženja pravoslavnog sveštenstva Narodnih republika u FNRJ, Beograd, 1948, str. 11.

MATICA, br. 79, jesen 2019.

PRILOG PRIPREMIO: VESKO PEJOVIĆ

Vaš komentar