Cetinje :: Moj grad

Studija: Cetinje, imena ulica, spomenici, spomen obilježja

Posted on 07. Mar, 2019 by Vesko Pejović in Budućnost Cetinja

Poštovani, prvoga marta 2019. godine imao sam prezentaciju Studije: Cetinje, imena ulica, spomenici, spomen obilježja, za gradonačelnika Prijestonice Cetinje mr Aleksandra Kašćelana, zamjenika gradonačelnika Sašu Zvicera i njihove saradnike. Time je završen i predat na dalju proceduru projekat NVO “Cetinje moj grad” koji sam radio sedam godina. Naša namjera je bila i ostala, da pomognemo nadležnim službama da se ova oblast besprekorno definiše. Pošto je ovo bio tipičan građanski projekat u kojem je sa idejama i sugestijama učestvovalo preko stotinu Cetinjana, odlučio sam da vas upoznam sa finalnom verzijom. Žao mi je što, iz tehničkih razloga, neću moći šeme postojećeg i novopredloženog stanja prikazati na pravi način ali se nadam da ćete ipak uspjeti da vidite sva predložena rješenja…

 Autor i rukovodilac projekta: Vesko Pejović, izvršni direktor NVO „Cetinje moj grad“, Cetinje, 12.02 2018.

SADRŽAJ

 -POVOD

-METODOLOGIJA RADA

-STUDIJA IMA ZA CILJ

-OSVRT NA ISTORIJSKO-URBANISTIČKI RAZVOJ CETINJA OD XV VIJEKA

-PODACI O BROJU STANOVNIKA NA CETINJU OD 1879. DO 2011

-SAOBRAĆAJNA POVEZANOST CETINJA

-ZANIMLJIVOSTI O CETINJSKIM ULICAMA I TRGOVIMA OD 1900  do 2018

-ŠEMA POSTOJEĆEG STANJA IMENOVANIH CETINJSKIH  ULICA

-NEDOSTACI  POSTOJEĆEG STANJA ULICA I TRGOVA

-KONCEPT  I  PRINCIPI  ZA  DEFINISANJE  OVE  OBLASTI

-INTERVENCIJE NA ULICAMA I TRGOVIMA

-TABLE SA IMENIMA ULICA, STAZA I TRGOVA

-PREDLOG  IMENA  SVIH  ULICA SA OBRAZLOŽENJIMA

-ŠEME NOVOPREDLOŽENOG STANJA

-PREDLOZI ZA NOVE NAZIVE I LOKACIJE TRGOVA                                                                            

-SPOMENICI

-SPOMEN BISTE

-SPOMEN PLOČE

-IMENA PARKOVA, NASELJA, USTANOVA, DRUŠTAVA

-PREDLOG MJERA ZA ČUVANJE SPOMENIKA I SPOMEN OBILJEŽJA CETINJA

-NA KRAJU

-LITERATURA

 Povod

Činjenica da  veoma značajna STUDIJA na ovu temu, čiji su autori dr Dušan Martinović i dr Čedo Marković, (napravljena prije 26. godina-1992.), kada je Cetinje imalo svega 29 imenovanih ulca, iz više razloga, nije više bila adekvatna, procjena da postojeće stanje u ovoj oblastiiz više razloga, „ište“ jedan temeljit projekat i želja da na konkretan način, damo doprinos za ljepše Cetinje, opredijelila je NVO „Cetinje moj grad“da se već sedam godina bavi ovom temom.

Na jedan  nov način, nepogrešivom metodologijom, uz maksimalno učešće građana, brojne konsultacije i saradnju sa nadležnim službama Prijestonice Cetinje, urađena je  sveobuhvatna analiza ove oblasti i dat predlog korekcija i dopuna postojećeg stanja kako bi na Cetinju – Prijestonici Crne Gore, stožeru njene državnosti, njenom kulturnom centru,  ova oblast u toku 2019. godine  bila besprekorno definisana.

PS: Cetinje danas ima:50 imenovanih i 44 neimenovane ulice

Metodologija rada

– Počelo se krajem 2011. godine …

-PRVA FAZA- SNIMANJE I PREZENTACIJA POSTOJEĆEG STANJA

Nakon prikupljanja važeće dokumentacije o postojećem stanju od Sekretarijata za komunalne djelatnosti Prijestonice Cetinje, Skupštine Prijestonice Cetinje i Savjeta Skupštine Prijestonice Cetinje za ova pitanja, „snimanja“ stanja na terenu i neophodnih konsultacija  napravljena je analiza postojećeg stanja kako imena ulica i trgova, tako i spomenika, spomen bisti, spomen ploča, parkova, naselja i ustanova.  

Nakon mojeg obilaska svih cetinjskih ulica, zajedno sa Marijom Milošević Vujović, dipl. ing iz Sekretarijata za komunalne djelatnosti i saobraćaj i mr Đorđem Beladom  iz Sekretarijata za planiranje i uređenje prostora, napravljena je šema postojećeg stanja ulica u cijelom (danas urbanizovanom) cetinjskom polju od Bajica (koje su se ranije tretirale kao selo) do Đinova brda a na njoj su date čak i njihove dužine.

Za spomenike, spomen biste i spomen ploče, dat je osvrt na ove teme sa fotosima kao i nedostacima postojećeg stanja. Za imena naselja, institucija i parkova dat je spisak postojećeg stanja sa nekoliko zapažanja i sugestija jer sam procijenio da to može malo da se prolongira.

Nakon toga, sve to  je prezentirano čitaocima sajta cetinje-mojgrad.org, kako bi se svi zainteresovani mogli “uključiti” na pravi način jer je ovo tipičan građanski projekat.

DRUGA FAZA – OBRADA NOVIH PREDLOGA

Preko sajta cetinje-mojgrad.org, stiglo je preko 150. veoma kvalitetnih komentara koji su od 2012. do danas  na uvid svim čitaocima sajta.

Kako sam znao da pojedini građani, dobri poznavaoci Cetinja i crnogorske istorije slabo koriste kompjuter, obišao sam ih lično kako bismo imali i njihove ideje.  Nezavisno sa koje adrese su došli predlozi, svi su prošli jednaku analizu i svi su studiozno obrađeni  do potrebnog nivoa kako bi se mogli kvalitetno ocijeniti.

U tom pravcu, konsultovani su svi raspoloživi izvori NB CG, Arhiva CG, Dvorske biblioteke, Biblioteke “Njegoš” a i izvjesna literatura iz privatnih biblioteka. Nastojalo se da se u biografiji tj obrazloženju navede ono najvažnije na osnovu čega taj “kandidat” (ličnost, događaj ili pojam) treba da dobije na Cetinju adekvatno obilježje …

TREĆA FAZA – ANALIZA POSTOJEĆIH  I SVIH NOVO-PREDLOŽENIH KANDIDATA, LIČNOSTI I DOGAĐAJA

Ovaj veoma složeni posao rađen je “rentgenskom” analizom. Upoređivani su svi argumenti kako postojećih tako i novo predloženih ličnosti i događaja u skladu sa propisanim principima i kriterijumima za definisanje ove oblasti i tako je određen “rejting” svima.

ČETVRTA FAZA – ODREĐIVANJE PRINCIPA,  IZRADA SCENARIJA NOVOG STANJA I NJEGOVA PREZENTACIJA

 Nakon studiozne analize svih obrazloženja (poštujući usvojene principe) i određivanja “rejtinga” za oko 150 “kandidata” pristupio sam izradi scenarija novo-predloženog stanja.

Odlučio sam se za radikalan pristup, (što bi rekli šahisti) “skinuo sve figure sa table”, postavio koordinatni sistem, vertikalu dao dinastiji Petrović a horizontalu Ivanu Crnojeviću i ostalim dinastijama i onda “komponovao” mozaik sa imenima cetinjskih ulica.

Od postojećeg stanja, ono što je ocijenjeno kao “dobro” ostalo je netaknuto a kako bi “melodija” ove priče bila ljepša, nešto je korigovano, skraćena je dužina ili promijenjena lokacija ulice, a poneko ime ulice je izbrisano a nastojao sam da se svakome nađe “prava” lokacija.

 Adekvatnim zamjenama i davanjem imena neimenovanim ulicama, mnoge “preskočene” ličnosti i događaji našli su se u ovoj “priči”…

Šemu novo-predloženog stanja cetinjskih ulica, prema mojem scenariju uradio je mr Đorđe Belada. Kako sam tokom proteklih šest godina scenario po malo korigovao i dopunjavao a i zbog toga što su  pronađene još neke neimenovane ulice, gospodin Đorđe Belada je imao dosta dopunskog posla.

Uslijedilo je objavljivanje na sajt cetinje-mojgrad.org kompletne studije, kao i brojne konsultacije sa ličnostima koje su bile kvalifikovane da daju ocjenu svega što je urađeno.

Napravljeno je i idejno rješenje izgleda novih tabli za ulice, staze i trgove.

Pošto se dobila  maksimalna podrška skoro sa svih adresa, u prisustvu predstavnika NVO “Cetinje moj grad” i Matice crnogorske, koji od starta podržavaju ovaj projekat, u decembru mjesecu 2012. prezentirao sam STUDIJU  rukovodstvu Prijestonice  Cetinje.

Oduševljen projektom gradonačelnik Aleksandar Bogdanović je izjavio da će se nakon zakonske procedure, uložiti napori za obezbjeđenje potrebnih sredstava u budžetu za što skoriju realizaciju ovog projekta …

PETA FAZA – (PRVA) KONAČNA VERZIJA STUDIJE JE DOSTAVLJENA SEKRETARIJATU ZA KOMUNALNE POSLOVE I SAOBRAĆAJ PRIJESTONICE CETINJE I SEKRETARIJATU ZA KULTURU NA DALJI POSTUPAK  04. MARTA 2013.

Odštampana STUDIJA podijeljena je članovima Savjeta za imena ulica, spomenike i spomen obilježja, čiji sam i ja bio član, i kada je trebalo da se članovi Savjeta o njoj izjasne, predsjednica Savjeta je saopštila da se ova pitanja ne mogu rešavati na ovaj način već da samo ono što kao predlog dođe od Sekretarijata za kulturu može da se razmatra, da Savjet za ova pitanja o predlozima ne odlučuje sam itd, što je suprotno načinu rada SAVJETA ZA OVA PITANJA u drugim gradovima… Analizom ODLUKE o radu Savjeta lako je zaključiti da nije dobro definisana…

I tako je ovaj projekat zaustavljen!!!

Svi moji pokušaji da im dokažem da to tumačenje nije dobro a ni ustavno i da se mora papirologija uskladiti sa procedurom za ova pitanja Glavnog grada CG, tj da je Savjet stručno tijelo i da većinom glasova odlučuje o predlozima građana i pravnih lica, nijesu dali rezultat!!!

Ubijeđen da je ovaj  projekat vrhunski urađen i da je od izuzetne važnosti za Cetinje nastavio sam da “živim” sa njim… Studiju sam dao i na čitanje na još nekoliko “stručnih” adresa …

ŠESTA FAZA – FINALNO DOTJERIVANJE I PREZENTACIJA STUDIJE RUKOVODSTVU PRIJESTONICE CETINJE POČETKOM 2019. GODINE

Kako je “jutro pametnije od večeri” uložio sam trud u toku 2018 godine da još jednom “pretresem” STUDIJU i da je finalno dotjeram što se pokazalo kao veoma dobar “potez” jer su napravljene korekcije koje su još podigle rejting projekta.

Pošto se ovom temom niko  na Cetinju  nije bavio na sličan način, planiram da STUDIJU prezentiram rukovodstvu Prijestonice Cetinje u februaru 2019. godine, nakon čega bi se planirala  dalja metodologija na sređivanju ove oblasti…

SEDMA FAZA – ŠTAMPANJE STUDIJE:

Moje je mišljenje da se nakon svih predstojećih analiza i eventualnih manjih korekcija STUDIJE ovaj materijal dopuni, pripremi za štampu i ukoriči  jer bi tako bio trajno sačuvan i od velike pomoći budućim generacijama a mogle bi ga u metodološkom smislu i druge sredine koristiti!

Studija ima za cilj

-Da se osvrne na istorijsko-urbanistički razvoj Cetinja, posebno od donošenja prvog urbanističkog plana 1860 godine do danas, kako bi se ova oblast mogla što cjelovitije sagledati;

-Da prikazom i analizom postojećeg stanja u ovoj oblasti, ukaže na eventualne propuste u dosadašnjem radu sa ciljem da se oni ubuduće ne ponavljaju, kao i da predloži korekcije i nova rješenja;

-Da za ovu oblast propiše principe i metodologiju koji bi se ubuduće morali poštovati kako bi rad po fazama, bio transparentan i podvrgnut sudu javnosti, kako bi se odluke donosile na osnovu pravih vrijednosti a ne na osnovu emocija, ličnih simpatija, političke pripadnosti, u uskom krugu, “ad hoc” (obično pred neki jubilej), kako bi se obezbijedilo poštovanje naslijeđenih vrijednosti grada – kako istorijskih tako i arhitektonsko-likovnih i ambijentalnih a istovremeno i sve radilo u skladu sa Detaljnim urbanističkim planom grada (DUP-om);

-Da ukaže na neophodnost odgovarajuće vremenske distance (20 godina od smrti ličnosti ili 50 godina od dešavanja događaja), potrebne za obezbeđenje realnog sagledavanja neke ideje;

-Da ispoštuje tekovine i doprinos najstarijih stanovnika i bratstava utemeljenju Cetinja;

-Da pruži osnovne informacije  o spomenicima, spomen obilježjima, događajima, ličnostima i pojmovima, čija imena nose ulice, naselja, ustanove i pojedini prostori grada i tako pokaže i dokaže da su rešenja u ovoj oblasti slika naše savjesti o crnogorskoj prošlosti i korak u susret budućnosti;

-Da istakne značaj ličnosti i događaja iz ovog mozaika za sveukupnu valorizaciju prošlosti i afirmaciju Cetinja i Crne Gore u istorijskom, kulturnom, naučnom, političkom i drugom smislu;

-Da ukaže na značaj blagovremenog usvajanja predložene lokacije za podizanje spomenika ili spomen obilježja od strane nadležnih organa kako bi se na vrijeme pripremila sva potrebna dokumentacija koju treba da koristi autor projekta;

-Da za podizanje spomenika ili spomen obilježja ukaže na neophodnost izrade makete i njenog izlaganja na uvid javnosti kako bi se (na vrijeme) sagledalo rješenje sa svih aspekata i obezbijedilo da prilikom izjašnjavanja o zahtjevu Savjet  Prijestonice i Komisija za ova pitanja pri Ministarstvu kulture (pored projekta sa izgledom spomenika ili spomen obilježja u 3D, sa predmjerom i predračunom radova i lektorisanim tekstom), zna i mišljenje javnosti;

-Da kroz prikaz dosadašnjeg odnosa prema očuvanju svih vrsta spomenika i spomen obilježja sugeriše i način njihovog održavanja;

-Da, iz više razloga, ukaže na neophodnost sagledavanja cjelokupnog stanja prilikom bilo kakve intervencije u ovoj oblasti …

-Da inicira izradu i postavljanje  novih tabli sa imenima ulica i trgova na kojima bi bila i elektronska adresa ili QR cod, preko koje/g bi svako mogao (na našem i engleskom jeziku) da dobije sve podatke o toj ličnosti ili događaju.

-Na ovaj način stvorili bi se i svi preduslovi za postavljanje brojeva kuća!!!

Osvrt na istorijsko-urbanistički razvoj Cetinja od XV vijeka

Cetinjsko polje dužine oko 6 km a širine 0.3 do 1,3 km, smješteno je ispod Lovćena a zahvata površinu oko 5 kvadratnih kilometara. Podijeljeno je na Bajičko polje, Umačko polje, Bogdanov kraj, Donji kraj i Donje polje sa Grudom.  Blago je nagnuto od Bajica (760m) prema Donjem Polju (637m).

Prve ljudske zajednice na prostoru Cetinjskog polja postojale su još prije 12 000 godina a pojam Cetinje poznat je od  XV vijeka. Dobilo je ime po rijeci Cetini koja je, vjerovatno u XVII vijeku napustila površinski tok a temelje mu je postavio 1482. godine Ivan Crnojević.

 Period 1450 – 1697

Vlaška crkva je prvi značajni objekat na Cetinju. Kako navodi Ljubo Kapisoda, sagrađena je 1450. godine od „plota“ i „kočeva“ oblijepljenih blatom. Tri puta je prepravljana da bi 1864 godine dobila svoj današnji izgled.

Ivan Crnojević (1427-1490 – gospodar Crne Gore od 1465 do 1490)  je 1482. godine podigao je velelepni dvor, na mjestu gdje je današnji Cetinjski manastir a dvije godine kasnije (1484) i manastir Rođenja Bogorodice na Ćipuru i tu prenio sjedište Zetske mitropolije iz manastira sv. Nikola sa Vranjine.

Nakon izgradnje Dvorca i Manastira Ivan je sagradio mlin koji se i danas nalazi u Vladičinoj bašti.

Izgradnja ovih objekata predstavlja i početak formiranja Cetinja kao srednjovjekovnog naselja. Okolna sela: Medovina, Humci, Bajice i Donji Kraj, bila su naseljena ali se u mnogim dokumentima spominju neđe posebno a neđe u sastavu Cetinja.

Cetinje je u XV vijeku pored kuća po obodu imalo i naselje sa ulicom u polju o čemu govori jedan opis Cetinja u kojem se pominje „Vitina ulica“ (radi se o Povelji Ivana Crnojevića). Prema dr Jovanu Erdeljanoviću (“Stara Crna Gora”) Vitina ulica je uzan put koji prolazi jugoistočnom stranom naselja Donjeg Kraja (odma više cetinjskog “Vojnog Stana”) a koji je vodio iz Katunske Nahije za Riječku Nahiju…

–Poslednji vladar iz dinastije Crnojević, Đurđe Crnojević (rođen oko 1454), je nakon očeve smrti 1490. godine naslijedio prijesto Crne Gore.

-Uprkos kratkotrajnosti svoje vladavine Crnom Gorom (1490-1496 Đurđe Crnojević je ostavio neizbrisiv trag u crnogorskoj i južnoslovenskoj kulturi jer je u vrijeme otkrića Amerike 1492. godine nabavio u Veneciji štampariju i dopremio je na Cetinje. Bila je to prva ćirilična štamparija kod Južnih Slovena (prva u Slovenstvu je radila u Krakovu 1491-1493. godine) i prva državna štamparija uopšte.

U njegovoj štampariji od 1492 do 1496 jeromonah Makarije, sa sedam kaluđera, izdao je pet prvoštampanih knjiga – inkunabula: Oktoih prvoglasnik 1493/94 (04.01.1494), Oktoih petoglasnik 1494, Psaltir s posljedovanjem 1495 (22.09.1495), Molitvenik (Trebnik) 1495/1496 i Četvorojevanđelje 1495/96 (sačuvano samo u prepisu!).

Stalna ugroženost od turske vojne sile dovela je do perioda zastoja u materijalnom i kulturnom razvoju Cetinja. Nestalo je Crnojevića i njihovog dvora a manastir i cijelo naselje srušili su Turci 1692. godine. Na Cetinju i dalje stoluju mitropoliti, koji zajedno sa kaluđerima žive od dosta velikih prihoda Cetinjskog manastira.

Od mitropolita Visariona, iz vremena Ivana Crnojevića, pa do pojave vladike Danila Petrovića (1697), na čelu mitropolije izmijenilo se 15 vladika iz raznih plemena.

Iako se razvoj Cetinja može pratiti kroz punih 530 godina, njegov planski, urbanistički razvoj datira tek od zadnjih decenija XIX vijeka, kada Cetinje, pored osnovnih elemenata urbanog sadržaja, dobija i prve formirane ulice sa određenim imenima.

Prema navodu nekog kaluđera, Cetinje 1592. godine ima 44 kuće a prema zapisu Kotoranina Marijana Bolice 1614. godine u Cetinjskom polju ima 70 kuća. Marijan Bolica ističe da je u Manastiru živio vladika sa 25 kaluđera, 40 ostalih sveštenika i poslugom.

Period 1697 – 1860

Istorijska uloga Cetinja i Cetinjske mitropolije doživljava novi uzlet početkom XVIII vijeka, kada Crnogorci uz politički oslonac na pravoslavnu imperiju, carsku Rusiju, prave planove za stvaranje samostalne i nezavisne države. Ton tom vremenu daje i snažna ličnost vladike Danila Petrovića (rođen 1670- vladao Crnom Gorom od 1697 do 1735. kada je umro 11.01.), tvorca misli o slobodi i nezavisnosti Crne Gore, rodonačelnika dinastije Petrović Njegoš koji je i uspostavio političke odnose sa Rusijom.

Od 1701. do 1704. godine porušeni Crnojevića manastir je obnovio vladika Danilo Petrović – Njegoš na mjestu nekadašnjeg dvorca.

U poređenju sa prethodnim bio je veoma skromnog izgleda. Za njegovu gradnju korišćen je kamen sa razorenih crnojevićkih zdanja a u njega su ugrađeni i dekorativni elementi sa manastira Crnojevića.

Turci su ga 1712 i 1714 razorili, Crnogorci obnovili 1724, Turci ponovo razorili 1785 godine ali su ga Crnogorci obnovili 1786 godine.

To stanje ostaje nepromijenjeno sljedećih dvjesta godina o čemu svjedoči Vialla de Sommieres 1810 godine…

Početkom 1832 godine, u današnjem starom jezgru Cetinja postojale su samo dvije kuće. Prva je bila uz Cetinjski manastir (sa desne strane uz zvonik, takozvana „Sionica” ( prvobitno je služila za čuvanje sijena), prizemna građevina ozidana (za vrijeme Petra I) od kamena sa slamenim krovom, podijeljena u tri odjeljenja, namijenjena upravnoj vlasti (za potrebe Senata) i druga – prva privatna prizemna kuća takođe pokrivena slamom, koja je brzo pretvorena u KRČMU-HAN – prvi ugostiteljski objekat na Cetinju, koju su, uz Njegoševu podršku, zajedno podigli Njegošev brat Pero Tomov i pop Lazo Jabučanin Popović. Ova kuća se nalazila na mjestu objekta današnje Pošte.

 Malo kasnije (i malo dalje od ove kuće) Njegoš je dao nalog da se ogradi kuća Novici Ceroviću (za nagradu što je organizovao ubistvo Smail-age Čengića). Između ovih kuća podigao je kuću i vladičin sekretar Danilo Vuković (koji se 1859 godine seli u Rusiju).

Na brdu iznad Manastira 1833. godine sagrađena je Tablja – tvrđavica zamišljena kao odbrambeno uporište ali ona nikada nije završena i osposobljena za artiljerijsku posadu kako je bilo zamišljeno već je uglavnom služila za isticanje posječenih neprijateljskih glava što je Njegoš  ukinuo 1850 godine.

Zbog čestih turskih napada Cetinje se nije moglo normalno razvijati tako da je tek 1838. godine Petar II Petrović Njegoš prema nacrtu Rusa Jakova Ozereckovskog, neposredno uz Manastir podigao sebi rezidenciju – čuvenu Biljardu s namjerom da ona služi i za sjednice Senata i za prihvatanje važnijih gosti. Biljarda je imala prizemlje i sprat sa 25 odjeljenja. Krov joj je bio pokriven olovom. Njeno prostrano dvorište sa tri bunara bilo je ograđeno pravougaonim zidovima a na četiri ćoška su se nalazile četiri kule sa puškarnicama.

U Biljardi su se nalazile Njegoševa štamparija i osnovna škola. Sve do 1887. Biljarda služi kao dvorska rezidencija Njegoševih naslednika knjaza Danila i knjaza-kralja Nikole a kasnije – do 1910, ministarstava i svih važnijih državnih ustanova.

Iste godine kada je sagrađena Biljarda, podignuta je u neposrednoj blizini i kuća za Njegoševog učitelja Antida Žoma, a naredne 1839 godine i jedna zgrada koja je služila kao magacin za žito.

Mitropolita Petra II Petrovića Njegoša naslijedio je njegov sinovac Danilo Stankov Petrović (1852 – 1860). Danilo je uspostavio novi, svjetovni oblik vladavine. Proglasio je Crnu Goru za knjaževinu a njenog vladara za nasljednog knjaza. U Biljardi više ne stoluje vladika, već vladar sa svjetovnom titulom, a njen dograđeni dio uređuje se za potrebe prve crnogorske knjaginje Darinke (prema njenom planu) i novog dvorskog osoblja.

Temeljite reforme u mnogim oblastima života utiču na dalje formiranje i porast grada. Gradsko jezgro, već formirano u dvije glavne i nekoliko sporednih ulica, uvećava se za 34 nove kuće sa kamenim zidovima i slamenim krovovima.

Prva ulica na Cetinju dužine oko 100 metara postojala je oko 1841. godine a na prvom planu grada iz 1860. godine vidi se još jedna ulica…

Prema zapisima Vilhelma Ebela 1844. godine podižu se i prve porodične kuće (oko 20) pokrivene crijepom među kojima su se nalazile i dvije krčme. Kuće su podizane duž dvije ulice Dvorske i Katunske koje su se sjekle pod pravim uglom pa je naselje imalo izgled slova T.

Na planu Cetinja iz 1860 godine koji je izradio prof. Milo Kovačević, vide se dvije upravne ulice u kojima su se nalazile 34 kuće – slamom pokrivene.

PERIOD 1860 – 1918

Nakon ubistva knjaza Danila u Kotoru 1860. godine, započinje višedecenijska vladavina knjaza – kralja Nikole (1860 – 1918) koju je odlikovalo i sprovođenje niza reformi koje su imale za cilj da modernizuju crnogorsko društvo.

Radi smještaja stranaca i zadovoljenja njihovih potreba 1863 godine počinje gradnja prvog modernog građevinskog objekta, hotela „Lokanda“ koji je 1864 godine počeo sa radom. „Lokanda“ je imala restoran i osam spavaćih soba.

Cetinje 1865 godine (misli se na današnje staro jezgro) ima oko 60 kuća.

Knjažev dvorac je započet 1863 godine a završen je 1867 godine dok je zgrada Đevojačkog instituta „Carice Marije Aleksandrovne“, prve moderne školske zgrade u Crnoj Gori, izgrađena 1871 godine.

Bolnica „Danilo I“ završena je 1873 godine kada je u Bajicama sagrađen i magacin baruta. Šezdesetih godina izgrađena je i zgrada za Poštu i Telegraf na kraju Katunske ulice (preko puta hotela Lokanda).

Cetinje 1872 godine broji 115 kuća među kojima je bilo i dvospratnih i oko 500 – 600 stanovnika. Po zvaničnoj naredbi kuće su od 1860 godine morale da se pokrivaju crijepom.

Po Gopčevićevom planu iz 1875 godine formirana je slika Cetinja kao urbane cjeline. Grad ima preko 160 kuća a broj stanovnika 1876 godine iznosi oko 1.800.

Mrežu“ gradskih ulica čini Katunska (duga oko 500 m) i tri manje poprečne ulice s jedne i s druge strane. U srednjem dijelu formiran je prostran trg na potezu najstarije (Dvorske) ulice.

Sa plana se vidi da pored NOVE ulice (Katunske) koja ide od Bajica do STAROG JEZGRA i ULICE KROZ STARO JEZGRO do Lokande postoje tri poprečne ulice i trg od dvora do glavne ulice. Postoji i jedan sporedni put koji bi odgovarao putanji od Dvorskog trga, ispred Vladinog doma, kroz stari Obod a izlazio na današnji bulevar.

Od objekata (kojih danas nema) imamo preko puta Dvora: Senat, kuću Boža Petrovića, na uglu Dvorske i Katunske ulice kuću Ilije Plamenca i (preko puta nje) kuću Nikole Matanovića, kuću u kojoj je bila Pošta (na početku ulice Vojvode Batrića), dok Bajove ulice još nema! (V.P)

Prema opisima savremenika od Bajica do naselja vodio je „jedan širok i ravan put. S desne strane po strani puta stoji nekoliko usamljenih krajnje jednostavnih zdanja, od kojih je jedno barutana a drugo nešto kao fabrika municije; s lijeve strane puta, s one strane jednog kamenitog kraka, vjerovatno korita presušenog divljeg potoka, stoji jedna mala crkva – to je mjesna crkva Cetinja (Vlaška crkva), a oko nje je groblje, prepoznatljivo po plitkim zemljanim humkama i ponekoj nadgrobnoj ploči“. U svojim memoarima vojvoda Simo Popović navodi:

-Sama varoš sastojala se od jedne duge široke ulice koju su s obije strane, pod pravim uglom, sjekle tri kratke ulice, dok je na sredini, sa desne strane, bio jedan prostrani trg – „pjaca“. Rubom ulica raspoređeno je oko 120 pretežno prizemnih kuća, toliko niskih „da se svakoj streha mogla rukom dohvatiti, a sve su bile „unutra za nogu i dvije niže od sokaka“.

Na sredini trga, pored velike murve, bio je visokim zidom ograđen bunar koji je otvaran samo dva puta dnevno. Desno, u nastavku trga, je ulica iste širine kao i glavna sa jednostavnim jednospratnim kućama čiji su vlasnici bili najviši državni funkcioneri. U toj ulici nalazio se novi Knjažev dvor. Lijevo od trga uskom ulicom prosječenom rušenjem jedne kuće u glavnoj ulici dolazilo se do državne bolnice.

Na kraju glavne ulice nalazlila se najveća cetinjska gostionica Lokanda, a ispred nje s lijeve strane, duga zgrada Djevojačkog instituta. U to vrijeme najimpozantnija cetinjska zdanja bila su Biljarda i Manastir.

Iako izdvojene na brežuljku, gradu je pripadalo i nekoliko siromašnih kućica u Medovini, među njima i Knjaževa nova konjušnica.

Između njih i Arsenala (Laboratorije) na sredini staroga puta kojim se nekad dolazilo u crnogorsku prijestonicu, bio je zatvor („tavnica“) smješten u prizemnoj dosta prostranoj zgradi. Krajem cetinjskog polja bile su „raštrkane kuće koje skoro sve stoje pojedinačno i imaju zajedničko ime Donji Kraj.“

Na Cetinju je tada (1879) živjelo oko 700 stanovnika. Mada je to u odnosu na druge crnogorske varošice (Vir, Rijeku) bio povelik broj, Cetinje nije imalo vlastiti pazar već su se građani snabdijevali u Kotoru ili Rijeci Crnojevića. Jedino „u vrijeme grožđa i voća dolazahu Ceklinjanke i Crmničanke, sjeđahu na pižulima prema kući popa Ilije Plamenca (trg – „pjaca“) i prodavahu grožđe, šipkove, dunje i smokve“.

Varoš je imala samo jedan dućan, koji je u kući Đura Matanovića držao Jovan Piper, i pet zanatlija, stranaca – terziju Skadranina, crevljara (obućara) i dva maraguna (stolara) Italijana i jednog puškara – Zećanina. Ostali stanovnici Cetinja, izuzev profesora i učitelja, nijesu imali nikakvoga posebnog zanimanja.

„Senati i činovnici besposleni šetali su ispred dvora od brijesta do murve, i za promjenu od murve do Lokande, a u ulicu od Lokande do na kraj nje, krčmari su sjeđeli na pižulima pred svojim kućama, ili šetukali ispred njih polako s noge na nogu“.

Upravitelj varoši T. Vukotić, u pismu knjazu Nikoli od 02.1881 godine, između ostalog, predlaže:

–U vezi prostornog plana i izgradnje Cetinja da bi „trebalo odma pozvati indžinjera da varoš livelira, da se zna đe će se što podizati, kuda će se ulice otvoriti, što treba porušiti i ispraviti. Ovo je od velike važnosti naročito zbog toga što sve ono što se danas poruši, vrlo će malo koštati državu i pojedine, a za buduće građevine, biće od velike koristi. Kad se ovo bude radilo, treba regulisati nekoliko prazne zemlje i obilježiti je za buduće građevine, kao na primjer svu onu zemlju iza varoši do Bolnice i Vlaške crkve.

–U isto vrijeme, predlažem da se ovdje ustanovi jedan glavni pazar preko neđelje jedan put. On će od velike koristi biti za podignuće naše Prestolnice iz više uzroka“.

U gradonačelnikovu viziju novoga savremenoga grada nijesu se uklapale postojeće „kolibice“ te predlaže:

–Da se „što prije dignu“, s tim što bi se odredila „Komisija da iste procijeni, pak ako bi kome pri prodaji manje izašlo od procjene da mu se ili iz varoške ili iz državne kase doplati. Tako isto da se naredi svima koji kuće slamom pokrivene imaju, do Đurđeva-dne da ih pokriju ćeramidom“, a ako „nijesu u stanju neka ih prodadu onim koi će ih moći pokriti“.

Poslije Berlinskog kongresa (1878) Cetinje je kao prijestonica, međunarodno priznate države, prihvatilo veliki broj diplomatskih predstavnika iz raznih zemalja. Tačnije, 11 država je otvorilo svoja diplomatska poslanstva, a dvije zemlje svoja konzularna predstavništva. Gradsko područje se znatno proširuje. Otvaraju se prosvjetne i kulturne ustanove, razvijaju se gradske djelatnosti, raste broj stanovnika, niče veliki broj zgrada, uređuju se ulice, poravnava teren, podižu dva parka (Dvorski i Opštinski), otvara moderna pijaca, više trgovinskih i zanatskih radnji kao i znatan broj ugostiteljskih objekata a Cetinje dobija i telefonske linije sa svim većim mjestima u Crnoj Gori. Poštanska kočija se može vidjeti u glavnoj ulici.

Knjaz Nikola je 1880. godine dr. ing Josipa Sladea imenovao za glavnog inženjera u Crnoj Gori i povjerio mu da izradi urbanistički plan Cetinja.

Po njemu, širenje grada planirano je istočno od Katunske (danas Njegoševa), na prostor između Vlaške crkve i Bolnice „Danilo I“. Na tom dijelu trasirana je nova duga ulica (danas Bajova) paralelna sa Katunskom. One su po tom planu spojene sa tri nove bočne ulice a između prve dvije planiran je prostor za pazar (danas Balšića Pazar)…

Treća bočna ulica ucrtana je ispred zgrade Djevojačkog instituta. Nove ulice planirane na djelimično neravnom terenu zahtijevale su radove na nivelaciji zemljišta. Poseban tehnički problem predstavljalo je razbijanje 20 metara visoke glavice pored Djevojačkog instituta, poznate pod imenom Dvorički krš…

Godine 1881 u gradskom dijelu Cetinja evidentirane su 134 kuće.

Realizacija Sladeovog projekta otpočeta je uređenjem trga ispred Dvora. U periodu od 24. aprila do 13. juna 1881. godine, duž kuća s obije strane trga izgrađeni su trotoari i sistem zatvorenih kanala za odvod atmosferskih voda, ukupne dužine 570,125 metara. Pored njih iskopane su i „jaže za slijevanje vode“, zatvorene gvozdenim „rasteladama“ (rešetkama).

U toku iste godine na sličan način je uređena glavna varoška ulica, a ispred kuća izrađeni su trotoari…

Ulice su prave i ravne, relativno široke, osvijetljene fenjerima, zasađene drvoredima lipa i bagrema, izuzetno čiste. Kuće su uglavnom niske i skromne sa prelomljenim krovovima a većina ima dvorište i mansardu.

Grad se povezuje solidnim cestama sa Rijekom Crnojevića (1882), Kotorom (1884) i Podgoricom (1890) a 1906 godine se pušta u saobraćaj i put do Ivanovih korita.

Izgradnja Zetskog doma po projektu dr Josipa Sladea se završava 1884 – 1888 godine i u nju se smještaju Cetinjska čitaonica (1888), Muzej (1890), Državna javna biblioteka (1893) Diletantsko pozorišno društvo.

Pašina kuća – Tursko poslanstvo (otkupljena od vojvode Maša Vrbice) završava se 1886.

Prvi vodovod (dužine 10 km) sa Obzovice, Cetinje dobija 1891 godine a njegovu izgradnju donirala je velika knjaginja Milica.

Gradsko groblje sa kapelom napravljeno je 1894 godine u Donjem kraju.

-U period u od 1881. godine do 1891. godine na Cetinju su izdate 53. dozvole za rad kafana. Na Belvederu je Jovan Koljević dražao kafanu “Na Prilep” (današnji Belveder) koju je otvorio 1888. godine a 1890. godine napravljena je gradska pijaca sa tezgama (Balšića pazar).

-U periodu 1891 – 1894 godina podižu se gradski parkovi a 1894/95 godine zidaju se Dvorac prestolonasljednika Danila i Vojni stan (1896). Cetinje 1896 godine ima oko 400 domova sa 2976 stanovnika.

Austrougarsko poslanstvo podiže se od 1896/99 po projektu dr ing Josipa Sladea a od 1900 do 1903 po projektu italijanskog arhitekte Augusta Cesara Coradinia gradi se Rusko poslanstvo.

Italijanska legacija se gradi od 1905 do 1910 godine, Francusko poslanstvo i Vladin dom od 1909 do 1910 godine a Englesko poslanstvo 1912 godine.

Osim navedenih objekata treba još pomenuti i zgradu Crnogorske banke (1906), Kuću Vukotića (1910) i palatu Đukanovića (1910), dvije stambene vile iza Zetskog doma (1912)…

                                                                 Katolička crkva završena je 1912 godine…

Crna Gora je 1905. godine, dobila svoj prvi Ustav. 

Pet godina kasnije (1910) proglašena je za kraljevinu, a knjaz Nikola za kralja.

Električno osvjetljenje Cetinje dobija 1910 godine kada grad ima: biblioteke, čitaonice, dječije vrtiće, škole, pozorište, bolnicu, dnevne listove, trgovine, zanatske radnje, hotel, gostionice, pansione, pivnicu, banku, radionice oružja, kasarne, diližanse, klizalište, svjetkovine, balove …

Period najvećeg prosperiteta Cetinja, koji traje do početka I balkanskog rata (1912), dao je mnogo duhovnoj klimi najmanje evropske metropole. Otvaraju se srednje škole, Djevojački institut (1872 u Biljardi a od 1872/3 u novoj zgradi), Bogoslovsko-učiteljska, Gimnazija, i nekoliko vojnih, u Zetskom domu radi muzej, čitaonica, biblioteka i pozorište.

U ovom periodu izlazi šest novina (Glas Crnogorca, Vjesnik, Dnevne novosti, Cetinjski vjesnik, Ustavnost i Dnevni list), četiri stručna i dva službena lista, šest književnih listova i časopisa i dva godišnjaka. Izdavačka djelatnost odvija se preko četiri štamparije, od kojih je jedna privatna. Istovremeno djeluju prva amaterska i kulturno-zabavna društva, upražnjava se sport (tenis, skijanje, klizanje, pojavljuje se prva fudbalska lopta).

Uoči prvog svjetskog rata na Cetinju je bilo 690 stambenih objekata od kojih su 306 izgrađeni u periodu između 1900 – 1914 godine.

Iz prethodnih podataka se može zaključiti da je u periodu od 1878 do 1914 godine  grad doživio snažan urbanistički razvoj.

Objekat u kojem je smješten Reljef CG napravljen je 1916 godine u dvorištu Biljarde  u razmjeri 1:10.000, (on je oko 1980 godine srušen i zamijenjen modernim objektom)…

Cetinje 1917 godine ima sljedeće ulice: Katunsku (od Lokande do puta za Lovćen), Bajovu, Ivan Begovu, Vojvode Plamenca (današnja Nikca od Rovina), Novice Cerovića, Vilsonovu, Vojvode Batrića, Skadarsku, put za Grudu bez naziva itd.(V.P). Evo plana iz 1917.

Period 1918 – 1944

Nakon ujedinjenja u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, 1918. godine, Cetinje ostaje administrativno sjedište Zetske oblasti, a podjelom kraljevine na banovine dobija status glavnog grada Zetske banovine. Prvi svjetski rat označio je kraj intenzivnog i naglog razvoja grada, perioda u kojem je kompletirano i urbanistički zaokruženo Istorijsko jezgro.

Novi graditeljski zamah predstavlja gradnju reprezentativnih pa čak i monumentalnih javnih i stambenih objekata, ali i uređenje trgova kao i postavljanje javnih spomenika. Iako su neki objekti predimenzionirani u odnosu na jednostavno urbano tkivo i skromne porodične kuće te svojim dimenzijama narušavaju urbanu strukturu i postojeće prostorne odnose, ovaj period rezultira i stvaranjem grada sa evropskim karakteristikama.

U okviru samog Istorijskog jezgra nastalo je oko 80 građevina među kojima su reprezentativno zdanje Banske uprave (1932), Žandarmerijska stanica (1931) – današnji Arhiv CG, Hipotekarna banka (1936), škola „Njegoš“ (1934), hotel „Njujork“ (1932), Banski stanovi (1932), Zadružni dom (1932), zgrada Gimnazije (1940), zgrada Crkvenog suda i druge zgrade javne namjene (Srpsko-albanska banka, Hotel “Nikšić”, Hotel “Beograd” kafana “Evropa”) objekat za stanovanje oficira Divizije (na kraju Bajove ulice)  i nekoliko (5) lijepih stambenih kuća u ulici Vojvode Boža (od Zelene zgrade do Tarine Garaže) za visoke funkcionere Zetske divizijske oblasti i Zelena zgrada.

Među prvim značajnim privatnim objektima podignutim u to vrijeme, treba pomenuti kuću Đurovića, oko 1930 (kasnije kuća Čelebića), kuću Blaža Vujovića (1930), kuću Vučekovića(1932), kuću Sava Marinovića (1932 – objekat na Balšića pazaru do zgrade Trgoprometa tj bivšeg Elektrona), kuću Šestana (do Name), kuću Spasića (Namu), hotel „Njujork“ (Pošta), i kuću Marka Vujovića (1936).

U urbanističkom smislu izgradnja Cetinja u ovom periodu se naslanja na postojeću urbanističku matricu oformljenu tokom prethodnih epoha. Za gradnju javnih objekata koriste se slobodne neizgrađene parcele kojih je u tom periodu još bilo u užoj zoni istorijskog gradskog jezgra. Izrada projekata povjeravana je najpoznatijim arhitektima tog vremena kao što su Nikolaj Krasnov, Dimitrije Leko, Gojko Tadić, Periša Vukotić i Bogdan Nestorović čija djela unose nove uticaje u arhitekturu Cetinja. U periodu između dva rata nastaju i prve moderne zgrade tog vremena kakve su dvije zgrade u neposrednoj blizini Vladinog doma.

U isto vrijeme, stambenim zgradama u nizu, uobličene su tri strane Balšića pazara čiji izgled je, sa manjim izmjenama, sačuvan do današnjeg vremena.

Pored javnih objekata u ovom periodu nastale su i brojne zgrade stambene arhitekture. Njihov položaj u okviru glavnih gradskih ulica i trgova dokumentuje intenzivni razvoj Cetinja, a arhitektonske karakteristike zgrada iz ovog vremena ilustruju težnju njihovih vlasnika za prilagođavanjem duhu postojećeg urbanizma. Zgrade su uglavnom spratnosti P + 1 +Pk, sa dvovodnim krovovima na kojima su karakteristični krovni prozori.

Za razliku od dotadašnjeg vremena koje je karakterisala upotreba kamene fasade, zgrade su najčešće omalterisane. Čest motiv fasada su centralno postavljeni balkoni sa ogradama od kovanog željeza. Pored najčešćeg i najbrojnijeg tipa stambenih zgrada karakterističnih za ovaj period na Cetinju se javljaju zgrade koje sobom donose moderni duh i arhitekturu svojstvenu urbanitetu razvijenijih evropskih sredina.

Od 1936 do 1938 godine sagrađen je novi vodovod od Podgorskih vrela u Crmnici (preko Obzovice) do Cetinja dužine 19 km.

Period 1941 – 1991

Na dan kapitulacije jugoslovenske vojske u Drugom svjetskom ratu, 17.aprila 1941. Crnu Goru su okupirale italijanske trupe. Na zasijedanju crnogorske antifašističke skupštine narodnog oslobođenja koje je održano 13 jula 1944. donijeta je odluka koja definiše novi državno – pravni status Crne Gore u zajedničkoj državi jugoslovenskih naroda. Ovim je Crna Gora, nakon 26 godina, povratila svoju državnost, doduše u okviru jugoslovenske federacije. Ključne operacije za oslobođenje Crne Gore započete su u jesen 1944. Cetinje je 13. novembra 1944. u četiri časa bilo oslobođeno.

U socijalističkoj Crnoj Gori došlo je do velikih promjena osnovnih funkcija Cetinja. Poslije perioda od 464 godine u kojem Cetinje kao Glavni grad i Prijestonica Crne Gore nije napravilo nijednu grešku, bez ijednog valjanog razloga, ono od 12.oktobra 1946. godine nije više glavni politički i administrativno upravni centar Republike Crne Gore. Te funkcije je preuzeo Titograd.

Seljenje svih administrativno-upravnih, sudskih, kulturnih, saobraćajno-trgovinskih funkcija i prosvjetno-naučnih ustanova i odlazak brojnih kadrova teško pogađa Cetinje JER SE TIME NEPOVRATNO usporava očekivani prosperitet grada.

U razvoj gradske infrastrukture skoro ništa se ne ulaže tako da tri četvrtine grada nema osnovnu infrastrukturu.

Za “utjehu” se podižu naselja popularno nazvana “Kongo” i “Katanga” a od javnih objekata gradi se Ljetna pozornica (1951 godine) i Novi stadion na Obilića poljani (1954 godine).

Zahvaljujući samodoprinosu građana 1968 godine asfaltira se veliki broj ulica.

Detaljni urbanistički planovi sporo se rade tako da “niče” veliki broj (preko 1000) bespravno podignutih objekata što će “uznemiriti” dalji razvoj grada, naročito po periferiji. Sedamdesetih godina grad dobija i takozvani “Kružni” put koji tangira Donji Kraj a koji osamdesetih i devedesetih godina, zbog velikog broja podignutih (privatnih) objekata postaje praktično gradska ulica.

Končan proces zamiranja prijestoničkih atributa doveo je do industrijske ekspanzije. Na Cetinju je poslije drugog svjetskog rata niklo nekoliko uspješnih preduzeća a broj zaposlenih u cetinjskoj opštini krajem osamdesetih godina bio je dostigao cifru od skoro 9000.

Od 1945 godine na Cetinju radi trgovinsko preduzeće za medicinsko i veterinarsko snabdijevanje “Sanitas” (jedino te vrste u Crnoj Gori). Autobusko preduzeće “Tara” formira se 1948 godine a Autotransportno preduzeće “Bojana” 1947 godine. Elektroindustrija “Obod”, osnovana 1953 godine, veoma brzo postaje najveći i najbolji proizvođač rashladnih aparata za domaćinstvo na prostoru SFR Jugoslavije i nekolike decenije, svoje proizvode izvozi širom svijeta. Početkom 1957 formirana je radna organizacija “Trgopromet” koja se bavila trgovinom. Preduzeće za eksploataciju bijelih boksita počinje sa radom od sredine 1959 godine, Fabrika obuće “Oro” (kasnija “Košuta“) počinje sa radom 1960 godine, “Kartonaža” preduzeće za industrijsku proizvodnju kartonske ambalaže 1965 godine. Pogon farmaceutske industrije “Galenika” 1968 godine, preduzeće za proizvodnju samoljepljivih etiketa “Obod-Genex” 1972 godine.

Ekspanzija se očitavala i u graditeljstvu. Novoizgrađeni objekti u društvenoj svojini (stambeni i industrijski) u potpunosti odstupaju od tradicionalnog načina gradnje.

Zgrada Trgovačke banke na Balšića pazaru gradi se od 1961-63 Stambeno-poslovni objekat Elektrodistribucije u Njegoševoj ulici 1961 godine, zgrada za novu bolnicu “Danilo I” 1962/3 godinu, Obodova stambena zgrada “Vila” 1964-66, Hotel “Park” 1964-66, stambene zgrade na Aerodromu 1965-66. EI “Obod” počinje da gradi nove proizvodne objekte na novom kompleksu u gornjem dijelu grada. Prvo se 1967/8 godine podiže Fabrika elektromotora a malo kasnije (1969/70) Fabrika veš mašina.

Rekonstrukcija zgrade Arhiva vrši se 1968 godine kada se na Aerodromu grade i novi stambeni objekti a 1969 godine počinju radovi na izgradnji nove dječije bolnice i rušenje brda iznad manastira za podizanje spomenika LPO.

 Dogradnja upravne zgrade Elektro-distribucije izvodi se 1970 godine a za potrebe Srednje tehničke škole – danas Obrazovnog centra, podignut je objekat takođe 1970 godine. Nova pjaca se gradi 1971/73 kada se ruše i tezge na Balšića pazaru. Gradi se novi Dječiji vrtić “Zagorka Ivanović” (1975), Gradska kafana se rekonstruiše 1975. godine a zgrada za Cetinjsku osnovnu banku podiže se na Balšića pazaru 1976/78 godinu.

Cetinje dobija Gradsku kapelu na Novom groblju 1977 godine.

Ovih godine se podižu i stambeni objekti poznati pod imenima “Crvenkapa” i “Gradić Pejton”, dograđuje se i novi objekat Pošte a EI “Obod” počinje da gradi fabrike Horizontalnih zamrzivača (1979) i kombinovanih hladnjaka i vertikalnih zamrzivača “Bauknecht” (1980). Stambeni objekat u bulevaru poznat pod imenom “Zelengora” useljen je 1980 godine, zgrada Crvenog krsta je otvorena 1981. godine kada je i završen novi Dom zdravlja (1978-81).

Nakon zemljotresa iz 1979. godine u kojemu je oštećeno oko 600 privatnih i društvenih objekata, izvršeni su brojni radovi na sanaciji i revitalizaciji spomeničkog fonda i gradske infrastrukture. Gotovo svi javni objekti su sanirani i rekonstruisani, što podrazumijeva i statičku konsolidaciju. Pojedini značajniji objekti u sklopu obnove a po GUP-u i DUP-u koji je uradio RZUP CG na čelu sa arh. Vukotom Tupom Vukotićem, su dobili nove namjene u funkciji kulture, nauke, sporta i obrazovanja, čime su se stekli osnovni uslovi za očuvanje zatečenih spomeničkih i ambijentalnih vrijednosti.

Nakon prvog talasa obnove izvedenog u skladu sa rješenjima iz Urbanističkog projekta Istorijsko jezgo Cetinja, došlo je do pojave intervencija na pojedinačnim objektima, koje nijesu u skladu sa rješenjima iz planskog dokumenta kao ni sa karakteristikama zatečene arhitekture. 1979 godine srušen je Hotel “Grand” ranija Lokanda (koji nije ni do danas obnovljen), 1979/80 srušen je Hotel “Park” a počinje izgradnja novog – velikog hotela “Grand”. Te godine počinje izgradnja stambenog naselja sa 235 stanova koje dobija ime “Gipos” kao i Obodove stambene zgrade u bulevaru (Zgrada mozgova).

1981 godine završava se izgradnja još jedne Obodove stambene zgrade S 54. Do 1988 godine napravljeno je nekoliko infrastrukturnih intervencija koje su znatno izmijenile i devastirale sliku epicentra Istorijskog jezgra Cetinja.  Podvožnjak, između Ćipura i Dvora kralja Nikole do Arhiva i Vladinog doma, parking kod Učiteljskog dobra (Staro igralište). Od ostalih “propusta” u istorijskom jezgru treba pomenuti salu u dvorištu škole “Njegoš”, pogrešno locirane trafostanice kroz staro jezgro Cetinja, Košutinu stambenu zgradu u ulici Nikca od Rovina što uz ranije promašaje – zgradu Narodne banke-kasnije zgradu Trgoprometa i zgradu Cetinjske banke-danas NLB Montenegrobanke čini nenadoknadive promašaje u urbanizmu i arhitekturi Cetinja.

Među loše pozicionirane objekte može se svrstati i objekat za potrebe OŠ”LPO” podignut 2004 godine bez fiskulturne sale i skladišni objekti “Trgoprometa” (podignuti osamdesetih godina) koji su zauzeli veliku površinu idealnu za podizanje većih stambenih objekata.

Period 1991 – 2018

Poslije raspada SFRJ 1991. godine, stvorena je od Srbije i Crne Gore 27.aprila 1992. godine, Savezna Republika Jugoslavija kao dvočlana federacija. Početak devedesetih godina za cetinjsku privredu je poguban jer joj sankcije uvedene SR Jugoslaviji i politička dešavanja nanose nevjerovatnu a nažalost i nepovratnu štetu. Cetinjska privreda je u kolapsu, preduzeća se gase i danas (odnosno već dvadesetak godina) imamo situaciju da cetinjska privreda ne postoji i da je na Cetinju svega oko 2000 zaposlenih. Na birou za zapošljavanje je isto toliko nezaposlenih dok je penzionera oko 4.200. Mladi odlaze iz grada i Cetinje –  slikovito rečeno “vene”.

Crnogorske vlasti postepeno prepoznaju značaj Cetinja za očuvanje nacionalnog i državnog identiteta Crne Gore. Cetinju je 12 oktobra 1992. godine Skupština Crne Gore vratila status Prijestonice a na osnovu zakonodavnog akta donijetog 29. decembra 1993. godine, Cetinje je proglašeno Prijestonicom Crne Gore.

Na referendumu, održanom 21. maja 2006. godine, obnovljena je (nakon 88 godina) državna samostalnost Crne Gore.

Od 28.11.2005. do 12 novembra 2010. rezidencija predsjednika države Crne Gore je u adaptirananoj bivšoj upravnoj zgradi EI „OBOD“ nakon čega se preselila u renovirani Plavi dvorac a na njeno mjesto uselilo se Ministarstvo kulture Crne Gore.

Zakonom o Prijestonici predviđeno je seljenje još nekih institucija (Ustavnog suda,Istorijskog instituta, Ministarstva vanjskih poslova itd) iz Podgorice na Cetinje ali taj proces sporo ide jer je  za to potrebno obezbijediti adekvatne objekte.

U periodu od 1995. godine do danas dolazi do pojedinih značajnih intervencija u infrastrukturi Cetinja ali kako je ova oblast bila 50 godina totalno zapuštena ostalo je još mnogo toga što treba da se uradi…

Otvaranjem Kulturološkog fakulteta 1981 godine i njegovim prerastanjem u Fakultet likovnih umjetnosti, otvaranjem Fakulteta dramskih umjetnosti 1994 godine i preseljenjem Muzičke akademije 1996 godine na Cetinje dolaze studenti što razbija gradsku monotoniju i pruža šansu mladim Cetinjanima da studiraju u rodnom gradu. Krajem (2012) godine, na lokaciji Stari Obod, počela je izgradnja novih objekata za potrebe ovih akademija (po čini mi se veoma lošem urbanističko-arhitektonskom projektu) a do kraja 2018. godine završena su samo dva objekta, što je mnogo sporije od planirane dinamike!

Ovdje treba pomenuti i to da su u periodu od 1990 do 2012 godine na Cetinju podignuta samo dva društvena stambena objekta: zgrada “Pogled u budućnost” kod Starog groblja i zgrada “Solidarnosti” u naselju “Luke Ivaniševića”, da su u naseljima van starog jezgra trotoari zapušteni ili ne postoje i da 2/3 ili čak 1/2 gradskog područja nema na pravi način riješeno odvođenje atmosferskih i fekalnih voda.

U zadnjih desetak godina intenzivno se radilo na izradi Detaljnih urbanističkih planova gradskog područja, na unapređenju gradske i prigradske saobraćajne i druge (posebno telefonske, elektro i vodovodne ) infrastrukture, na uređenju pojedinih djelova grada, a realizovan je i veoma značajni državni projekat “Cetinje grad kulture 2010-2017″ kojim su sanirani skoro svi objekti u kojima su smještene državne institucije kao i skoro svi spomenici kulture.

Evo nekih konkretnih aktivnosti iz tog perioda:

Renovirani Dvorski trg svečano je otvoren 02. decembra 2011. Popločano je oko 4000 m2, zamijenjene su sve instalacije, spušten nivo trga, napravljena je nova rasvjeta, postavljen je novi mobilijar, uređene su zelene površine itd.   

Gradska tržnica je dobila novo ruho, Njegoševa ulica je popločana, sanirano je nesanitarno odlagalište Vrtijeljka, napravljena je varijanta valorizacije Lipske pećine, napravljen je  novi ulaz u grad, renovirana je stara Autobuska stanica (koja 20 godina nije bila u funkciji), renovirana je zgrada stare Bolnice „Danilo I“, izgradjen je Dnevni centar za djecu sa smetnjama u razvoju, rekonstrukcija  vodovodnog sistema tekla je permanentno, završeni su i projekti Žičare Kotor-Lovćen-Cetinje i preseljenja IKONE BOGORODICE FILERMOSE u Cetinjsku pećinu.

U ovom periodu napravljena je prostorno-planska dokumentacija koju ¾ Cetinja nije imalo, urađeni su idejni projekti za rekonstrukciju parkova, pripremljen je novi Nacrt Zakona o Prijestonici, urađeno je puno na gradskoj i seoskoj infrastrukturi, unaprijeđen je sadržaj „Ljeta u Prijestonici“, otvoreni su mali kulturni centri u jezgru grada – Francuski ugao i Američki ugao, proslavljena je 100 godišnjica FK „Lovćen“, i 110 godišnjica KUD-a “Njegoš”, pružena je podrška sportskim klubovima, renoviran je krov na zgradi lokalne uprave, napravljen je projekat za korišćenje kišnice kao tehničke vode, a uz pomoć Evropskih fondova Cetinje je dobilo dva nova vozila za sakuplanje smeća i specijalno vozilo za crpljenje fekalne kanalizacije što je posebno važno jer grad još uvijek ima puno septičkih jama …

Treba pomenuti i  rad na zajedničkom projektu Prijestonice Cetinje i četiri privatne kompanije na spašavanju pogona nekadašnje fabrike cipela „Košuta“ kako bi se tamo uskoro otvorila nova radna mjesta. Dio tog prostora od 1300 m2 kupila je i uredila Prijestonica za potrebe Biznis inkubatora sa inovativnim centrom što će uticati na mlade sa dobrim idejama da pod povoljnim uslovima razvijaju svoj biznis. Ove godine (2018) Prijestonica je otkupila i kompleks Novog Oboda kako bi ga sanirala i ponudila zainteresovanim biznismenima za otvaranje novih radnih mjesta.

Za potrebe seljenja državnih institucija na Cetinje renovirana je zgrada bivšeg Ruskog poslanstva koja je stradala u požaru juna 2012 godine a na Njegušima je izgradjen turistički kompleks – Etno selo “Sveti Georgije” (vrijedan preko 5 miliona eura ) koji je prve goste primio 2018 godine.

Bajova ulica je rekonstruisana 2017 godine a sanirana je i Osnovna škola „Njegoš“. Vatrogasci su dobili  novi „dom“ i modernu opremu. Komunalno preduzeće počev od sredine  2012 godine doživljava preporod i postaje ponos Cetinja.

Biblioteka „Njegoš“, Ministarstvo kulture, NB CG „Đurđe Crnojević“ i Matica Crnogorska Ogranak Cetinje priređuju veliki broj značajnih kulturnih manifestacija. Radio Cetinje (koji je bio u velikoj krizi) sa novoformiranom službom TV Cetinje ima odličan program i postaje moderan medijski servis.

U Vodovodu se nastavljaju permanentne mjere za bolje vodosnabdijevanje što daje solidne rezultate. Završavaja se stambena zgrada za prosvjetne radnike i a daju se placevi penzionerima, zaposlenim u zdravstvu, policiji, lokalnoj upravi, sudstvu, tužilaštvu i zaposlenima u kulturi.

Završava se nova kanalizaciona mreža u čitavom gradu vrijedna 4 miliona eura a počinje izrada projekta za sanaciju Ponora u Donjem polju kao dio programa za izgradnju postrojenja za tretman otpadnih voda. U Sportskom centru se otvara gradski vešeraj u kojemu posao dobijaju lica sa invaliditetom i šire se kapaciteti Hotela “IN” koji je u sastavu Sportskog centra. Na polju međunarodne saradnje postižu se značajni rezultati…

U toku 2017 godine kreće se u realizaciju inicijative NVO Cetinje moj grad za uređenje “Parka pjesnika” (na uglu Bajove i ulice Vojvode Batrića) u kojemu će biti skulptura našeg velikog pjesnika Aleksandra Lesa Ivanovića, čime će se 520 m2 stavitiu funkciju kulture a konačna realiacija se očekuje do kraja 2019 godine.

Turistička organizacija Prijestonice priređuje brojne programe i bilježi veoma zapažene rezultate. Preko puta Vladinog doma privode se kraju radovi na enterijeru novog modernog hotela u privatnom vlasništvu. U Građanima se završava turističko-vinarski kompleks „Lipovac“ čija investicija iznosi 15 miliona eura, u Domu zdravlja se otvara Centar za hemodijalizu, uređuju se seoski putevi posebno u Katunskoj nahiji. Njeguši dobijaju TRG I PIJACU.

Projekat izgradnje novog fudbalskog stadiona “Lovćen” za 5.000 gledalaca vrijedan preko 8,3 miliona eura počinje da se realizuje krajem 2017. godine a rok je tri godine …

Velika rekonstrukcija puteva Podgorica – Cetinje, Cetinje – Budva, Cetinje-Njeguši, Krstac – Lovćen, završava se 2018. a u toku je izrada projekta za put Cetinje-Nikšić preko Katunske nahije čija realizacija treba da počne polovinom 2019. godine.

Nakon usvajanja Zakona o Prijestonici 26 jula 2017 godine kojim se Cetinju dodjeljuju sredstva od jedan odsto projektovane vrijednosti tekućeg budžeta Crne Gore za svaku fiskalnu godinu (za 2018 to je oko 8 miliona), pravi se veoma sadržajan program razvoja za 2018 i 2019 godinu.

Krajem 2017 i u toku 2018. godine  radi se na sanaciji Ponora u Donjem polju što podrazumijeva zaustavljanje grubog otpada i pročišćavanje fekalija kako bi se u Ponor slivala samo pročišćena voda. Završava se i rekonstrukcija Belvederske ulice (vrijedna 1,2 miliona eura) kojom se dobio još jedan ulaz u Cetinje tj bolja veza sa magistralnim putem Cetinje – Budva.

Stvaraju se uslovi za izgradnju fiskulturne sale za OŠ „LPO“ u toku 2019 godine. Privatna preduzeća koja se bave sušenjem pršuta i proizvodnjom njeguškog sira dobijaju značajna sredstva od Ministarstva poljoprivrede i unapređuju proizvodnju a Lipska pećina valorizovana u turističke svrhe postaje primjer uspješnog javno – privatnog partnerstva.

Ovdje treba navesti i nekoliko negativnih parametara za dalji razvoj Cetinja:

 Opadanje prirodnog priraštaja, migraciju ekonomski aktivnog stanovništva, odlazak kadra u druge gradove, višak zaposlenih u prezaduženoj lokalnoj samoupravi, javnim preduzećima i državnim institucijama, nepovoljnu starosnu strukturu nezaposlenih lica, nedovoljnu zainteresovanost stanovništva za privatni biznis, “ugašenu” privredu, zastarjelost medicinske opreme zdravstvenih ustanova, veliki broj korisnika socijalne pomoći, neadekvatne sportske objekte, nedostatak parking mjesta i neadekvatno regulisan kolski i pješački saobraćaj, neselektivno odlaganje otpada, nedostatak hotelskih kapaciteta, gradskog bioskopa i Centra za kulturu…

Posebno zabrinjava povećan procenat korišćenja opojnih sredstava kod mladih!

Podaci o broju stanovnika na Cetinju od 1879 do 2011:

-Prema prvom zvaničnom popisu stanovnika Crne Gore koji je obavljen 1879. godine Cetinjska regija je imala 18.736 stanovnika.

-1876 godine Cetinje ima 1.800 stanovnika; 1896 godine Cetinje ima 2976 stanovnika; 1909 godine Cetinje ima 5.895 stanovnika, 1921 godine Cetinje ima 5429 stanovnika; 1925 godine Cetinje ima 4150 stanovnika; 1931 Cetinje ima 6200 stanovnika; 1937 Cetinje ima 6400 stanovnika; 1939 godine Cetinje ima 6500; 1948 godine Cetinje ima 9.038; 1956 Cetinje ima 17.700; 1961 godine Cetinje ima 9102; 1971 Cetinje ima 11.876 stanovnika; 1981 Cetinje ima 14.088 stanovnika; 1991 Cetinje ima 15.924 stanovnika; 2003 godine Cetinje ima 15.353 a 2011 godine Cetinje ima 14.166 stanovnika.

Saobraćajna povezanost Cetinja

Cetinjska regija se graniči sa sedam opština: Kotor, Tivat, Budva, Bar, Podgorica, Danilovgrad i Nikšić. Od pješačkih staza-puteva koji su ih nekada povezivali, najznačajniji je svakako srednjevjekovni put koji je vodio od kotorskih vrata gdje se nalazio “Crnogorski pazar” preko Njeguša i Cetinja (jedan krak) preko srednjevjekovnog grada Sokola (između Đinovića i Štitara) a kasnije (drugi krak) preko Dobrskog Sela, Ceklina i Rijeke Crnojevića u dolinu Zete, poznat pod imenom Crnogorski put. Ovaj put je imao i jedan krak od Čekanja, preko Ćeklića, Kčeva i Pješivaca do Nikšića ali je zbog slabe prohodnosti i nedostatka vode bio veoma težak za savladavanje …
–Prvi kolski put na prostoru Cetinjske regije, a ujedno i prvi u Crnoj Gori, napravljen je od 1879. do 1884. godine od austrijske granice preko Njeguša do Cetinja;

–Put Kotor-Cetinje (kroz Njeguško polje, sa 25 serpentina), bio je dug (do 2018. godine) 42,8 km

–Put Cetinje – Rijeka Crnojevića – Podgorica dužine 46 km, rađen je od 1882. do 1890. godine;

-Put Cetinje –Budva dužine 33 km, rađen je od 1929. do 1932. godine;

(Do izgradnje ovog puta iz Cetinja za Budvu se putovalo uglavnom preko Njeguša i Grblja)

-Novi put Cetinje – Budva dužine 29 km, rađen je od 1974. do 1980. godine;

-Novi put Cetinje – Titograd (Podgorica) dužine 30,7 km i širine 6,5 m, rađen je od 1979. do 1982. godine. U toku zadnje desetak godina na znatnom dijelu ovog puta napravljena je i treća traka. Ovim putem je zaobiđena Rijeka Crnojevića pa je napravljen priključak koji vodi do nje;

-Put Cetinje – Ivanova korita dužine 13 km, napravljen je 1905. godine, proširen 1925. godine a asfaltiran 1974. godine; Dužina puta Cetinje – Lovćen je 19,7 km.

–Rekonstrukcijom puteva (2017 i 2018. godine) od Cetinja do Podgorice, od Cetinja do Budve i od Cetinja do Njeguša napravljen je veliki napredak u međugradskom saobraćaju.

–Udaljenost Cetinja od aerodroma Golubovci kod Podgorice je 37 km, od aerodroma u Tivtu 49 km a od aerodroma Ćilipi u Dubrovniku oko 105 km. Udaljenost Cetinja od luke Bar je 65 km.

Cetinje ima povoljan saobraćajno – geografski položaj u odnosu na glavni grad i primorje.

 ZANIMLJIVOSTI O CETINJSKIM ULICAMA I TRGOVIMA OD 1900  do 2018.

-NA PLANU CETINJA IZ 1901 autora Jovana Pavlovića postoje ulice: Ivan Begova (kao i danas)

Dvorska (ispred dvora kralja Nikole), Zetska (pored Zetskog doma), Katunska (od Lokande do Italijanskog poslanstva-Lovćenske), Baja Pivljanina i Vojvode Batrića (kao danas).

-OKO 1926/30 GODINE CETINJE IMA SLJEDEĆE ULICE:

Dvorsku (pored dvora kralja Nikole-kasnije Trg kralja Aleksandra, Trg Maršala Tita, danas Dvorski trg), Njegoševu (bivša Katunska – ide od Lokande do Italijanskog poslanstva tj puta za Lovćen-danas ide do Bulevara), Šantićevu (Od Vuka Mićunovića do Njegoševe – do Engleskog poslanstva), Vojvode Batrića, Bajovu, Dubrovačku (od Peka Pavlovića pored Golubarnika do Bajove-kasnije V proleterske a danas Proleterskih brigada), Vuka Mićunovića (iza parka), Vilsonovu ulicu (bivša Zetska – od Pošte do Bolnice-bila je IV proleterske a danas je Vladike Petra I), Ivan Begovu, Skadarsku (od Talove trafike prema školi Njegoš-danas 13 novembra), Vojvode Plamenca (danas Nikca od Rovina), Lala Zubera (danas Jovana Tomaševića), Brankovu (danas Nikole Lekića), Hercegovačku, Vojvode Peka Pavlovića, Vojvode Boža Petrovića, Zmajevu, Dečansku, Novice Cerovića, (sve ove ulice su kao i danas) Put za Rijeku, Put za Kotor, Put za Budvu, Put za Lovćen…

Razvoj, nekada jačeg a nekada slabijeg intenziteta doveo je do toga da Cetinje postane grad sa jasnom urbanom fizionomijom (urbanističke planove Cetinja imamo i iz 1901, 1931, 1956, 1957 i 1986 i 2015. godine). Ona je, istina, uglavnom ograničena na centralni gradski prostor, dok su periferne zone u svom razvoju često bile van planskih dokumenata.

Iz ovih razloga varira i broj ulica koje su do sada bile sasvim definisane – 1992 Cetinje ima 29 imenovanih ulica  a  danas – 2018.  ima  49 imenovanih i 44 neimenovane ulice.

Broj od 44 danas neimenovane ulice koje ispunjavaju sve urbanističke uslove na Cetinju  najbolje svjedoči koliko je ova oblast bila zapuštena.

Analizom postojećeg stanja ustanovljeno je dosta “propusta” u ovoj oblasti kako kod imenovanih ulica tako i kod komunikacija u perifernim zonama  koje, iako do određenog urbanističkog nivoa definisane, još uvijek nemaju svoja imena, već se jednostavno nazivaju put ili staza (u  toku 2016 godine jedan broj neimenovanih ulica označen je rednim brojevima …)

U cijelom gradu, posebno je prisutan problem neažuriranog a ponegdje čak i nikakvog definisanja brojeva kuća što će se krajem 2018. godine, zahvaljujući Direkciji za nekretnine Crne Gore,  staviti na u prioritete…

U dijelu izgleda skoro sve ulice su do danas pretrpjele izmjene. Jednom broju ulica su promijenjeni nazivi, nekima i više puta (i to uglavnom iz političkih razloga i motiva) a nekima i dužine.

Tako je:

–Dvorska ulica, poslije 1918 nosila ime Kralja Aleksandra, za vrijeme Italijanske okupacije joj je vraćeno ime Dvorska ulica, poslije II svetskog rata postaje Titov trg, devedesetih godina Dvorski trg …

-Katunska ulica (od Lokande do Italijanskog polanstva) tridesetih godina dobija ime Njegoševa, za vrijeme Italijana ponovo se zove Katunska, poslije II svjetskog rata Njegoševa (kroz staro jezgro) i Bulevar Lenjina

-Bulevar Lenjina devedesetih godina dobija ime Bulevar crnogorskih junaka a nešto kasnije Bulevar crnogorskih heroja

-Oficirska ulica postaje Šantićeva,

-Sarajevska ulica tridesetih godina postaje ulica Lala Zubera a poslije II svjetskog rata ulica Jovana Tomaševića,

-Skadarska  ulica poslije II svjetskog rata postaje Ulica 13 novembra,

-Zetska ulica od Bolnice Danilo I (pored Zetskog doma) do Pošte, tridesetih godina postaje Vilsonova, poslije II svjetskog rata IV Proleterske brigade a od prije nekoliko godina Vladike Petra I,

-Dubrovačka ulica (pored Golubarnika) poslije II svjetskog rata postala je V Proletereske, a danas je Ulica Proleterskih brigada,

-Ulica vojvode Plamenca poslije II svjetskog rata postaje Nikca od Rovina,

-Brankova ulica poslije II svjetskog rata postaje ulica Nikole Lekića,

-Ulica Vuka Karadžića prije nekolike godine dobija ime Islandska itd.

Evo još par zanimljivosti:

–Današnji Trg umjetnika zvao se Poštanski trg, poslije II svjetskog rata zvao se Trg Borisa Kidriča a od 1992 se zove Trg umjetnika

–Park 13 jul je od 1925 godine nosio ime kraljice Marije Karađorđević, a OŠ “NJEGOŠ” (takođe od 1925) je nosila ime prestolonaslednika Petra II Karađorđevića.

–Mali park (u kojem se nalazi Dječiji vrtić) nosi ime Ljubomira Nenadovića

–Kralj Aleksandar, Lale Zuber i Tito jedini su za života imali ulice odnosno trgove sa svojim imenima na Cetinju…

Iz ovih primjera  jasno se zaključuje da je proces preimenovanja ulica počeo davno i da postoje opravdani razlozi za njegovo preispitivanje jer su u proteklom periodu, najčešće, politički razlozi kumovali imenovanju i preimenovanju ulica, trgova, naselja, institucija i društava…

SADAŠNJI NAZIVI CETINJSKIH ULICA I TRGOVA

ULICE

Na teritoriji grada (2018 godine) postoje sljedeće (imenovane) ulice (50):

X Crnogorske, 4 jul, 13. novembra, Aleksandra Lesa Ivanovića, Alekse Šantića, Baja Pivljanina, Balšića Pazar I, Balšića Pazar II, Belvederska, Bore Stankovića, Bulevar crnogorskih heroja, Crvenog krsta, Dečanska, Dušana Vuksana, Grahovska, Hercegovačka, Islandska, Ivana Crnojevića, Jabučka, Jaroslava Čermaka, Jovana Tomaševića, Lovćenska, Mila Milunovića, Mojkovačka, Nikca od Rovina, Nikole Lekića, Novice Cerovića, Njegoševa, Obilićeva, Omladinska, Pavla Rovinskog, Peka Pavlovića, Pera Počeka, Petra Lubarde, Petrogradska, IV proleterske (Proleterskih brigada), Puškinova, Sava Burića, Smederevska, Splitska, Štampara Makarija, Valtazara Bogišića, Vladike Petra I, Vladike Vasilija, Vojvode Batrića, Vojvode Boža, Vojvode Mirka, Vučedolska, Vuka Mićunovića, Zmajeva (Zmaj Jovina)

TRGOVI – POSTOJEĆE STANJE

-Ispred Autobuske stanice nalazi se TRG GOLOOTOČKIH MUČENIKA (imenovan 1992)

-TRG SLOBODE (imenovan 1992) je kod spomenika Lovćenska vila i ispred Vlaške crkve

-TRG UMJETNIKA  – imenovan 1992 (ranije Trg Borisa Kidriča) je ispred Lokande i Studentskog doma

-BALŠIĆA PAZAR nema naziv trga ali se to podrazumijeva – tangira Bajovu ulicu u centru grada

-DVORSKI TRG (ranije Trg Maršala Tita) je nekadašnja Dvorska ulica – od Pošte do podvožnjaka

-TRG REVOLUCIJE je prostor između Vladinog doma i Biljarde

NEDOSTACI POSTOJEĆEG STANJA ULICA I TRGOVA

Kako se ova oblast “uređivala” uglavnom politički, u uskom krugu, pred neki jubilej, bez sagledavanja cjeline postojeće ulice su razbacane i nemaju nikakvu harmoniju a ima i propusta u davanju imena… Neke ličnosti i neki događaji vezani za period starije istorije kao i ličnosti i događaji iz novije istorije su raspoređivani “s brda s dola” a mnogo njih je “preskočeno” … Ako pogledate šemu postojećeg stanja ulica lako ćete to zaključiti …

ULICE

-Ulica 4 jul (od Male pjace do Mojkovačke ulice) ne treba da postoji kada imamo naselje “4 jul”

-Ulica Baja Pivljanina je nakon što je produžena na sjeveru do naselja Gipos i na jugoistoku do kuće Vrbica (kod Parka 13 jul) dugačka 1468 m što znači da je dva puta duža od Njegoševe pa sam predložio da se vrati na prvobitnu dužinu (od Opštine do ED)

-Ulice Balšića Pazar I i Balšića Pazar II  koje tangiraju Balšića Pazar sa sjeverne i južne strane treba preimenovati …

-Bulevar crnogorskih heroja nije adekvatan naziv jer su “heroji” vezani za patriotizam u drugom svjetskom ratu pa ispada da su svi junaci iz ranijeg perioda “zaboravljeni”… Opšte je mišljenje da je to veliki propust i da se mora korigovati a za 49 cetinjskih narodnih heroja treba napraviti aleju u parku 13 jul koja bi bila u duhu imena parka. Mogla bi se locirati preko puta rezidencije predsjednika države. Na jednoj mermernoj ploči bila bi ispod uklesanog ordena heroja ispisana imena svih 49 cetinjskih heroja + 50-to Cetinje – grad heroj  … Tu bi se mogle prebaciti i biste Jovana Tomaševića, Marka Mašanovića, Gojka Kruške i Jovana Vučkovića…

-Od crnogorskih heroja samo Savo Burić ima ulicu… što je neodrživo …

-Ulica češkog slikara Jaroslava Čermaka (od Gimnazije kroz Humce do Bajičke crkve) je predugačka (1292 m) a i pogrešno locirana…

-Vojvoda Mirko ima ulicu dugu samo 130 m i to na lokaciji koja nije adekvatna (“Gradić Pejton”)

-Ulica Valtazara Bogišića iza Njegoševog parka dužine ispod 100 m ima samo jedan objekat i to montažnu meteorološku stanicu…

-Aleksandar Puškin ima ulicu na Cetinju zbog pjesme “Bonaparta i Crnogorci” koja je u stvari prepjev pjesme “Crnogorci” čiji je autor frncuski pjesnik Prosper Merime…

-Vuk Karadžić je “preko noći”, rekao bih, nezasluženo ostao bez ulice …

-Islandska ulica je predugačka …a Ulica Vladike Petra I prekratka,

-Ulice vezane za velike bitke (Grahovska i Vučedolska) mnogo su udaljene jedna od druge. Vučedolska je duga 1838 m a prostire se od Ljetne pozornice, preko Grude kroz Donje polje do Štamparije “Obod”.

-Obilićeva ulica je nepotrebna jer  imamo Obilića poljanu (Veliku livadu)…

-Ulice vezane za II Svjetski rat (Jovana Tomaševića, Nikole Lekića, Bulevar crnogorskih heroja, X crnogorske, Sava Burića, Ulica 13 novembar; Proleterskih brigada, IV jul, Belvederska), su razbacane a i ne najbolje definisane pa su neke izbrisane a neke su promijenile lokaciju …

-Za Jovana Jovanovića Zmaja i Aleksu Šantića ne postoje argumenti na osnovu kojih bi oni trebali da imaju neko spomen obilježje na Cetinju a vladika Vasilije “dijeli” ulicu sa vladikom Savom jer su oni u neku ruku “zajedno” vladali.

-Ulica vladike Vasilija nije dobro locirana a i mala je. Pored toga on bi trebao da “dijeli” ulicu sa vladikom Savom jer su oni u neku ruku “zajedno” vladali.

-Mojkovačka ulica asocira na jedan za Crnu Goru tužan događaj kada su za ogromnu žrtvu crnogorske vojske 1918 godine, koja je zaustavila kod Mojkovca mnogo jaču austrijsku vojsku – čime je omogućila povlačene srbijanske vojske i Crna Gora i njena vojska doživjele teške dane i veliko poniženje o čemu je nažalost tek nakon 100 godina “isplivala” prava istina!

TRGOVI 

-Ispred Autobuske stanice nalazi se TRG GOLOOTOČKIH MUČENIKA. To je po meni greška jer je Cetinje KAMENI PRESTO SLOBODE i trebalo bi da svakoga ko uđe u Cetinje, dočeka poruka koja to i simbolizuje (TRG SLOBODE)…

-TRG SLOBODE kod spomenika Lovćenska vila je posvećen rodoljubima koji su se 1916 godine iz Amerike uputili brodom da brane Domovinu Crnu Goru i koji su stradali kod albanske luke Medova. Iz razloga ovaj trg bi trebao da nosi ime TRG RODOLJUBA a ne TRG SLOBODE.

-TRG UMJETNIKA (ispred Lokande i Studentskog doma) treba da se preseli u  NOVI UMJETNIČKI KOMPLEKS a sa njim i bista Petra Lubarde sa TRGA REVOLUCIJE i da TAJ PLATO dobije ime TRG KNJAZA DANILA

-BALŠIĆA PAZAR treba da promijeni ime u TRG BALŠIĆA;

-DVORSKI TRG treba da se preimenuje u TRG KRALJA NIKOLE;

-TRG REVOLUCIJE (prostor između Vladinog doma i Biljarde) nije dobro definisan jer je ta lokacija vezana za Staru Crnu Goru pa ga treba nazvati Trg crnogotskih vladika jer su oni vladali 200 godina (do vladike Danila) i sačuvali vjeru, narod i državu a niko ih ne pominje…

-Prostor od DVORSKOG TRGA do Arhiva CG nema ime a tu je IVAN CRNOJEVIĆ…

-SKVER POVRŠINE 520 m2 (PREKO PUTA OPŠTINE) IZMEĐU BAJOVE I ULICE VOJVODE BATRIĆA MARTINOVIĆA još uvijek je veoma zapušten ali bi trebalo u toku 2019 godine da se uredi jer je NA NAŠU INICIJATIVU NAZVAN “PARK PJESNIKA”…

 -Ovo su samo neki od nedostataka … a ima ih još što će se vidjeti kasnije kroz uporednu analizu postojećeg i novog rješenja.

Koncept scenarija, principi i kriterijumi za definisanje ove oblasti

Nakon studiozne analize postojećeg stanja, komentara čitalaca sajta i određivanja “rejtinga” za  150 kandidata  koji su “ušli” u uži izbor za 111 ulica, dugo sam razmišljao o konceptu novog rješenja koji bi na najbolji način doprinio da imena cetinjskih ulica definiše slavna crnogorska istorija…

Kako se ova oblast u proteklom periodu, (uglavnom) rešavala u uskom krugu, stihijski, “ad hoc” i pod političkim uticajem partije/a na vlasti, bez neophodnih temeljitih analiza tj sagledavanja cjelovitosti “priče” cetinjskih ulica i spomen obilježja, greške su se sabirale pa sam se odlučio za radikalan pristup koji podrazumijeva, šahovski rečeno  “skidanje sa table svih figura” i novo komponovanje…

-Pošlo se od činjenice da je Cetinje Prijestonica Crne Gore i njen kulturni centar i da treba kroz ovu priču sačuvati sve trajne vrijednosti iz istorije, kulture i tradicije Cetinja i Crne Gore.

– Obuhvaćen je period od X vijeka do danas a u najuži izbor su se našli državnici, vojskovođe, vladike, heroji, poznate crnogorske bitke, događaji bitni za stvaranje i očuvanje države, ličnosti koje su dale naučni, kulturni, prosvjetni i sportski doprinos razvoju Crne Gore, pojmovi vezani za određena područja.

 -Prvo sam postavo KOORDINATNI SISTEM

– Vertikalu sam dao dinastiji Petrović (vladici Danilu, vladikama Savu i Vasiliju, Svetome Petru, Njegošu, knjazu Danilu, kralju Nikoli i Katunskoj nahiji) a horizontalu Ivanu Crnojeviću, Crnogorskim vladikama i ostalim dinastijama (Knezu Vladimiru, Vojisavljevićima, Balšićima, Šćepanu Malom)…

 -Staro jezgro Cetinja, najviše što je to bilo moguće, vezano je za period ranije istorije a II svjetski rat za “Novu Varoš”…

-Od postojećeg stanja, ono što je ocijenjeno kao “dobro” ostalo je netaknuto a kako bi “melodija” ove priče bila ljepša, nešto je korigovano, skraćena je dužina ili promijenjena lokacija ulice, a poneka ulica je preimenovana.

-Adekvatnim zamjenama i davanjem imena neimenovanim ulicama, mnoge su se “preskočene” ličnosti i događaji našli u ovoj “priči”…

 -Nastojalo se da ova priča bude sastavljena od ličnosti i događaja iz naše prošlosti koje su svojim djelima i značajem to zaslužili, tako da se dobije jedna ilustrovana istorija Cetinja i Crne Gore.  

-Ispoštovan je i doprinos utemeljenju grada najstarijih stanovnika i bratstava u Cetinjskom polju (Donji kraj, Bajice, Medovina, Humci)…

-Trgovi su detaljno analizirani i mislim da su napravljene odlične korekcije…

-Kod spomenika, spomen bisti i spomen ploča, snimljeno je postojeće stanje na nivou grada i predložene su male korekcije kao i određene, čini mi se potpuno opravdane dopune …

-Dio vezan za imena naselja, institucija, društava i parkova djelimično je korigovan i dopunjen ali se može još bolje riješiti u sledećoj fazi …

-U svim oblastima, vodilo se računa da se propusti i neka rješenja iz prethodnog perioda, za koje je vrijeme pokazalo da nijesu bila najbolja, korektno koriguju…

NTERVENCIJE NA ULICAMA

-Skraćene su Njegoševa, Bajova, Pavla Rovinsog i Proleterskih brigada

– Vučedolska i Ulica dr Valtazara Bogišića su prebačene u centar starog jezgra grada

– Obilićeva ulica je „pripala“ Miljanu Vukovu

– Vojisavljevići i Knez Jovan Vladimir dobili su ulice pored Balšića pazara – Trga Balšića

-Ulica Jaroslava Čermaka iz Humaca je preseljena u novi umjetnički kompleks a na njenu lokaciju “došli su” Božićni ustanici…

-Islandska ulica se „pomjerila“ u istom pravcu da bi se na njeno mjesto „vratio“ Vuk Karadžić

-Pola ulice Vojvode Boža dato je vojvodi Mirku

– Nove ulice Crnogorskih junaka i Crnogorskih heroja su zamijenile Bulevar crnogorskih heroja koji bi nosio ime Svetog Petra Cetinjskoga

-Krsto Kenjo Janković dobio je malu neimenovanu ulicu u centru koja “izvire iz Ulice vojvode Batrića a blizu je Baja Pivljanina i Ulice crnogorskih junaka.

-Vraćena je i Ulica Medovina pored Vladinog doma a preimenovana je i Dečanska ulica u Ulicu Svetog Vasilija Ostroškog koji je jedno vrijeme boravio u Cetinjskom manastiru …

– Dio bivše Ulice Vuka Mićunovića (duž bolničkog kompleksa) dat je dr Petru Miljaniću a dio Crnogorskim junacima dok je  Vuk Mićunović dobio ulicu iza Vladinog doma – pored Biljarde  do Arhiva CG.

– Dio Vučedolske ulice na Grudi dat je vladici Danilu (od Ljetne pozornice do Bojane) a dio (od Bojane do Štamparije) vladikama Savu i Vasiliju (koji su zajedno vladali)…

 -Ulice u starom jezgru dobili su između ostalih Valtazar Bogišić i Josip Slade, Šćepan Mali,  kraljica Jelena, Crnojevići, itd…,  i tako su postali dio ove priče

 -Ulica Novice Cerovića ostaje ispred Vladinog doma a  knjaz Danilo dobija TRG ispred LOKANDE.

– Ulica X crnogorske postala bi Ulica proleterskih brigada

 -Dubrovačka ulica bi se vratila tj zamijenila Ulicu proleterskih brigade (od Golubarnika do ED).

 -Ulica Alekse Šantića je preimenovana u Ulicu Rista Dragićevića, Puškinova ulica (do Giposa) u ulicu Nika Simova Martinovića a drugi njen dio  je pripao Danilu Kišu.

 -Dio Ulice Vuka Mićunovića od Bajove do (kuće dr Kopitovića) Ulice dr Petra Miljanića,  dobio bi ime dr Rajka Đurišića

 -Ulica iz Bauknechta dobila bi ime dr Nikše Ivanovića jer mu je tamo rodna kuća a Drago Jovović, iz istog razloga bi dobio ulicu od Ulice Peka Pavlovića do Banskih stanova tj Bulevara

 -Miloš Vušković dobija ulicu na Grudi blizu Mila Milunovića

 -Petar Sinanović Nagib dobija dio ulice Proleterskih brigada od Bogdanovog kraja do Bulevara (market Cetkom) koji se nalazi između zgrada u kojima žive radnici EI “Obod”.

 -Na osnovu brojnih konsultacija zaključio sam da Mojkovačku ulicu treba preimenovati u Donjokrajsku …

 -U  ovu priču je predloženo da uđe i nevjerovatna a čini se i neponovljiva energija Crnogorskih liberala – članova LSCG  (sa početka devedesetih) koja je obasjala put za povratak crnogorske suverenosti i njima je data Omladinska ulica…  

-Starosjediocima Cetinja date su ulice Donjokrajska, Bajička,  Ulica Medovina i Humci…

-Kod ulica koje su dobile nazive po osnovu bratimljenja gradova: Splitska (ostala je ista) a Smederevska i Bore Stankovića su zadržale imena ali su promijenile lokacije … itd

-Za sve neimenovane ulice (44) koje su ispunjavale potrebne uslove, predložena su imena.

 ANALIZA INTERVENCIJA NA ULICAMA:

-Predlaže se imenovanje 111  ulica – sad je imenovano 50 a neimenovano 44.

-Od 50 sada imenovanih ulica 35 bi zadržale imena a 15 ulica je izbrisano.

– Od 35 ulica koje su zadržale imena na na 18 ulica nije bilo nikakvih korekcija dok je na 17 ulica bilo – ili su skraćene, ili su promijenile lokaciju ili su produžene.

 -Sa novim imenima bilo bi 76 ulica.

-Bez korekcija – 18 ulica: 13 novembar, Štampara Makarija, Splitska, Mila Milunovića, Peka Pavlovića, Ivana Crnojevića, Grahovska, Nikca od Rovina, Crvenog krsta, Pera Počeka, Petrogradska, Petra Lubarde, Novice Cerovića, Aleksandra Lesa Ivanovića, Belvederska, Dušana Vuksana, Hercegovačka, vojvode Batrića Martinovića;

–Sa korekcijama –17 ulica ( skraćena (S), produžena (P), promijenila lokaciju (PL):

Jovana Tomaševića (PL),  (S), Jabučka (P), Nikole Lekića (PL), Vučedolska (PL), Valtazara Bogišića (PL), Vuka Mićunovića (PL), Vojvode Boža (S), Vojvode Mirka (PL), Jaroslava Čermaka (PL), Lovćenska (P), Proleterskih brigada (S-PL), Islandska (PL), Njegoševa (S), Bajova (S), Smederevska (PL), Bore Stankovića (PL), Pavla Rovinskog (S)

–Preimenovano je 15 naziva ulica : Zmajeva, Obilićeva, Balšića Pazar I, Balšića Pazar II, Dečanska, Mojkovačka, Alekse Šantića, Puškinova, Sava Burića, 4 jul, X crnogorske, Omladinska. Vladike Vasilija, Bulevar crnogorskih heroja, Vladike Petra I

NOVOIMENOVANE ULICE:

-Nova imena dobilo bi  76 ulica: Evropska, 21 maja, Crnogorskih junaka, Crnogorskih heroja, Nikole Tesle, Josipa Sladea, Fundinska, dr Petra Miljanića, Šćepana Malog, Miljana Vukova, Marka Miljanova, Boža Novakovića, Budvanski put, Podgorički put, Josipa Broza Tita, Krsta Kenja Jankovića, Kraljice Jelene, Ulica Špadijera, Ulica Ivaniševića, Ulica Počeka, Ulica Ivanovića, Sava Dubovičanina, Petra Zvicera, Katunska, Bajička, Kneza Jovana Vladimira, Vojisavljevića, Svetog Vasilija Ostroškog, Donjokrajska, Vuka Karadžića, Petra Sinanovića Nagiba, Ulica Medovina, Dubrovačka,  Božićnih ustanika, Draga Jovovića, Suvodolska, Kotorski put, Vlaha Bukovca, Bulevar Svetog Petra Cetinjskoga, vladika Sava i Vasilija, Vladimira Popovića Španca, Crnogorskih liberala, dr Nika Miljanića, Visariona Borilovića, Serdara Jola Piletića, Bokovska, Teodora Valerija, Alfreda Tenisona, Popa Laza Popovića, Božidara Ivaniševića, Mirka Bratičevića, Vladike Danila, dr Nikše Ivanovića, Danila Kiša, Ivana Borojeva, Borovička, Sule Radova, Miloša Vuškovića, Ulica Delja, Vuka Mandušića, Humci, Dukljanska, princeze Ksenije, Jovana Popovića Lipovca, Vojvode Raduna, dr Anta Gvozdenovića, Pera Šoća, Gledstonova, Jovana Đ. Ivaniševića, vojvode Marka Martinovića, Staza Crnojevića, Nova Džada, Kapetana Angela, dr Rajka Đurišića, Nika Simova Martinovića i Rista Dragićevića

ANALIZA IMENA ULICA

Kod postojećeg stanja od 50 imenovanh ulica za II svjetski rat vezano je 9:

Ulica 4 jul, Proleterskih brigada, X crnogorske, 13 novembar, Jovana Tomaševića, Nikole Lekića, Bulevar crnogorskih heroja, Belvederska i Sava Burića.

Kod novopredloženog stanja od 110 ulica za II svjetski rat je vezano isto 9 ulica:

Josipa Broza Tita, Jovana Tomaševića, Nikole Lekića, Belvederska, Proleterskih brigade, 13 novembar, Crnogorskih heroja, Vladimira Popovića Španca, Dr Nika Miljanića

Kod postojećeg stanja od Cetinjana ulice imaju svega njih četvorica (4):

Aleksandar Leso Ivanović, Milo Milunović, Pero Poček i Petar Lubarda.

Kod novopredloženog stanja od Cetinjana ulice imaju njih 14:

Dr Rajko Đurišić, Risto Dragićević, Milo Milunović, Petar Lubarda, Miloš Vušković, Dr Nikša Ivanović, Petar Sinanaović Nagib, Drago Jovović, Niko Simov Martinović, Danilo Kiš, Pero Poček, Mirko Bratičević, Božidar Ivanišević, Petar Zvicer,

Kod postojećeg stanja od izvanjaca ulice imaju četvorica (4):

Dušan Vuksan, Jaroslav Čermak, Valtazar Bogišić i Pavle Rovinski,

Kod novopredloženog stanja od izvanjaca ulice ima njih 10: Dušan Vuksan, Jaroslav Čermak i Valtazar Bogišić, Pavle Rovinski, Vlaho Bukovac, Josip Slade, Dr Petar Miljanić, Božo Novaković, Vuk Karadžić, Kapetan Angel, Teodor Valerio,

INTERVENCIJE NA TRGOVIMA:

 -Crnogorske vladike bi dobile prostor koji je pripadao Trgu revolucije (između Vladinog doma, Manastira i Biljarde). Bista Petra Lubarde bi se preselila u novi umjetnički kompleks, a biste Marka Mašanovića, Jovana Tomaševića i Jovana Vučkovića našle bi se u okviru planirane aleje za CETINJSKE HEROJE koja bi se nalazila u PARKU 13 JUL… Tu bi se na jednoj ploči ispisala imena 49 cetinjskih heroja a lokacija ALEJE mogla bi da bude preko puta Rezidencije predsjednika Crne Gore tako da se može primijetiti sa ulice …

Zamislite samo da se jednoga dana  na prostoru između Vladinog doma i Biljarde nađe 49 bisti cetinjskih heroja… Iz tog razloga je navedena ALEJA u Parku 13 jul – neophodna …

 -Trg golootočkih mučenika na autobuskoj stanici promijenio bi ime u Trg slobode (s tim što bi na zgradi stare autobuske ostala spomen ploča da su tu zgradu podigli golootočki mučenici)

– Umjetnički trg (ispred Lokande) bi se preselio u novi umjetnički kompleks

 -Trg ispred Lokande dobio bi ime Trg knjaza Danila

 -Dvorski trg bi postao Trg kralja Nikole

 -Prostor između Etnografskog muzeja, Arhiva CG i Biljarde dobio bi ime Trg (Park) Ivana Crnojevića.

 NAPOMENA: -Predložena rješenja za imena ulica, trgova, spomenike i spomen obilježja se zasnivaju na odgovarajućoj argumentaciji o pozitivnom djelovanju ličnosti, njihovom doprinosu afirmaciji Cetinja i Crne Gore i posebnom značaju određenih  istorijskog događaja.

TABLE SA IMENIMA ULICA, STAZA I TRGOVA

 Pošto sada kroz grad skoro i nema ovih tabli predlažem:

 -Da se napravi  novi izgled tabli za imena ulica, imena trgova i kućne brojeve;

-Kako su napravljene detaljne biografije za sve ličnosti i događaje koji treba da budu dio ove “istorijske priče” predlažem da se za za bolje informisanje na više jezika  pri dnu table nalazi:

 e-adresa www.cetinje.me/imenaulica

ili da se primijeni tehnologija integracije QR koda, koji skeniranjem sa smart telefona ide na stranicu posvećenu toj ličnosti / događaju.

ŠEMA NOVOPREDLOŽENOG STANJA

-SPISAK ULICA SA MAPE NOVOPREDLOŽENOG STANJA

1.NJEGOŠEVA

2.EVROPSKA

3.BAJOVA

4.21 MAJA

5.VLAHA BUKOVCA

6.NIKOLE TESLE

7.IVANA CRNOJEVIĆA

8.JOSIPA SLADEA

9.GRAHOVSKA

10.FUNDINSKA

11.VUČEDOLSKA

12.VOJVODE BATRIĆA MARTINOVIĆA

13.Dr PETRA MILJANIĆA

14.VALTAZARA BOGIŠIĆA

15.PERA ŠOĆA

16.NOVICE CEROVIĆA

17.VUKA MIĆUNOVIĆA

18.MEDOVINA

19.KRSTA KENJA JANKOVIĆA

20.Dr RAJKA ĐURIŠIĆA

21.CRNOGORSKIH JUNAKA

22.ŠĆEPANA MALOG

23.VOJVODE BOŽA PETROVIĆA

24.VOJVODE MIRKA PETROVIĆA

25.MILJANA VUKOVA

26.MARKA MILJANOVA

27.BOŽA NOVAKOVIĆA

28.NIKCA OD ROVINA

29.KNEZA JOVANA VLADIMIRA

30.VOJISAVLJEVIĆA

31.SVETOG VASILIJA OSTROŠKOG

32.DONJOKRAJSKA

33.13 NOVEMBRA

34.BOKOVSKA

35.RISTA DRAGIĆEVIĆA

36.PETRA LUBARDE

37.ŠTAMPARA MAKARIJA

38.VLADIKA SAVA I VASILIJA

39.POPA LAZA POPOVIĆA

40.VLADIKE DANILA

41.BELVEDERSKA

42.VUKA KARADŽIĆA

43.ISLANDSKA

44.SPLITSKA

45.MILOŠA VUŠKOVIĆA

46.MILA MILUNOVIĆA

47.ČERMAKOVA

48.PEKA PAVLOVIĆA

49.LOVĆENSKA

50.PETRA SINANOVIĆA NAGIBA

51.DUBROVAČKA

52.CRNOGORSKIH HEROJA

53.Dr NIKŠE IVANOVIĆA

54.BOŽIĆNIH USTANIKA

55.KATUNSKA

56.BAJIČKA

57.KOTORSKI PUT

58.BUDVANSKI PUT

59.PODGORIČKI PUT

60.JOVANA TOMAŠEVIĆA

61.PAVLA ROVINSKOGA

62.JOSIPA BROZA TITA

63.VOJVODE MARKA MARTINOVIĆA

64.HERCEGOVAČKA

65.PROLETERSKIH BRIGADA

66.GLEDSTONOVA

67.STAZA KRALJICE JELENE

68.JABUČKA

69.NIKA SIMOVA MARTINOVIĆA

70.DANILA KIŠA

71.CRVENOG KRSTA

72.VLADIMIRA POPOVIĆA ŠPANCA

73.PERA POČEKA

74.SUVODOLSKA

75.DUŠANA VUKSANA

76.CRNOGORSKIH LIBERALA

77.Dr NIKA MILJANIĆA

78.NIKOLE LEKIĆA

79.ALEKSANDRA LESA IVANOVIĆA

80.ULICA ŠPADIJERA

81.ULICA IVANIŠEVIĆA

82.ULICA POČEKA

83.ULICA IVANOVIĆA

84.SAVA DUBOVIČANINA

85.ULICA HUMCI

86.BULEVAR SVETOG PETRA CETINJSKOG

87.PETROGRADSKA

88.MIRKA BRATIČEVIĆA

89.PETRA ZVICERA

90.IVANA BOROJEVA

91.BOROVIČKA

92.STAZA CRNOJEVIĆA

93.NOVA DŽADA

94.KAPETANA ANGELA

95.BOŽIDARA IVANIŠEVIĆA

96.JOVANA Đ. IVANIŠEVIĆA

97.BORE STANKOVIĆA

98.TEODORA VALERIA

99.ALFREDA TENISONA

100.SMEDEREVSKA

101.VISARIONA BORILOVIĆA

102.SERDARA JOLA PILETIĆA

103.SULE RADOVA

104.ULICA DELJA

105.VUKA MANDUŠIĆA

106.DRAGA JOVOVIĆA

107.DUKLJANSKA

108.PRINCEZE KSENIJE

109.JOVANA POPOVIĆA LIPOVCA

110.VOJVODE RADUNA

111.Dr ANTA GVOZDENOVIĆA

OBRAZLOŽENJA ZA NOVI IMENIK CETINJSKIH ULICA

NJEGOŠEVA ULICA (broj 1)

 Od  Ulice Petra Lubarde ( kuća Stojanovića-kafić „L’angolo)  do Ulice Nikca od Rovina

 Njegoševa ulica sada ide od Makarijeve (Hotel Grand) do Bulevara. Smatram da je treba skratiti da počinje od kuće Stojanovića (kafić L’angolo) do Bulevara kao što je nekad i bila Ovome ide u prilog i predlog da se dio ulice koji je “oduzet” Njegoševoj do hotela Grand nazove Evropska ulica jer prolazi ispred rezidencije predsjednika … Tamo se predaju akreditivi, primaju visoki gosti iz cijelog svijeta, CG želi da uđe u Evropu itd…

 VLADIKA PETAR II PETROVIĆ (1813-1851)

Poslije smrti vladike Petra I Petrovića, na osnovu njegovog testamenta, na skupštini glavara na Cetinju 1830. godine za njegovog nasljednika je izabran njegov sinovac Rade Tomov Petrović koji je po zamonašenju 1831 godine, dobio ime Petar II. Zavladičen je 1833. godine. Svi vladari u Crnoj Gori počevši od vladike Danila bili su svjesni da se samo organizovanjem državne uprave u Crnoj Gori uz pomoć Rusije može okončati proces oslobođenja od Turaka i stvoriti država. Znao je da oslobodilačka borba naroda Crne Gore neće biti uspješna ako se ne objedini sa oslobodilačkom borbom drugih južnoslovenskih naroda protiv vjekovnih neprijatelja. Nastojao je da održava dobrosusjedske odnose sa Austrijom i Turskom. Razgraničenje sa Austrijom postignuto je 1842. godine.

Za svoje vladavine održavao je stalne veze sa Srbijom. U cilju dobijanja političke podrške i materijalne pomoći dva puta je boravio u Rusiji (1833-1834. godine i 1836-1837. godine).

Uviđao je potrebu odvajanja duhovne i svjetovne vlasti i stvarao uslove za prelaz od teokratske ka svjetovnoj vlasti. Na zboru glavara 1831. godine donijeta je odluka o formiranju Praviteljstvujušćeg senata crnogorskog i brdskog kao vrhovnog sudskog organa koji je ujedno rješavao i međuplemenske sporove. Poslije Senata na Zboru su ustanovljeni i drugi organi vlasti: Gvardija i Perjanici. Gvardija je imala dužnost da čuva unutrašnji red i mir i izriče presude u manje važnim sporovima, a Perjanici da obezbeđuju vladara i Senat.

Vladika Petar II ukinuo je guvernadurstvo u Crnoj Gori 1832. godine. Pored Zakonika Petra I koji je i za vrijeme vladavine Petra II bio u važnosti, donijeti su 1833. godine „Zakoni otačastva“ kojima su utvrđena imovinska i lična prava. Na Cetinju je 1837. godine održan zemaljski sabor na kome je izabrano „Praviteljstvo“, zemaljska vlada.

Tada je ustanovljeno zvanje kapetana koji su u početku komandovali Gvardijom, a kasnije postali organi lokalne vlasti po plemenima. Uvođenje poreza 1834. godine bio je jedan od najtežih istorijskih procesa. Za državne potrebe podignuta je 1838. godine zgrada, kasnije nazvana „Biljarda“ koja je bila rezidencija crnogorskih vladara do 1867. godine. Od 1831. godine razmišljao je o otvaranju prve osnovne škole na Cetinju što je ostvario 1834. godine. Iste godine u Rusiji je nabavio manju štampariju koja je radila do 1852. godine kada su njena slova pretopljena u puščana zrna. U njoj je pored crkvenih i svjetovnih knjiga i školskih udžbenika štampan i godišnji kalendar

Grlica (1835-1839. godine). Izgradio je dva puta: Rijeka Crnojević – Cetinje – Njeguši – Kotor i Njeguši – Ćeklići – Bjelice – Čevo – Pješivci – Nikšić.

Za vladavine Petra II ustanovljeni su državni simboli: zastava i grb kao i prva crnogorska odlikovanja: Medalja za hrabrost (1839. godine) i Obilića medalja (1847. godine). Planirao je i da kuje prvi crnogorski novac – „Perun“ (1851. godine). I pored velikih državnih ostvarenja, poznatiji i priznatiji je kao pjesnik i mislilac. Svojom originalnom i neponovljivom poezijom uzdigao se do

jednog od najvećih pjesnika XIX vijeka. Iz njegovog pjesničkog opusa izdvaja se trilogija: Luča mikrokozma (1845. godine), Gorski vijenac (1847. godine) i Šćepan Mali (1851. godine).

Bio je izuzetno obrazovan. Govorio je više svjetskih jezika. Za svog nasljednika odredio je Danila Petrovića.

Vladika Petar II Petrović je rođen 1813.godine a umro je 1851. godine.

EVROPSKA ULICA (broj 2)

 

Kako je na potezu od Trga knjaza Danila (ispred bivšeg hotela “Lokanda”) do ulice Štampara Makarija smještena rezidencija predsjednika Crne Gore gdje dolaze visoki gosti, gdje se polažu akreditivi, kako je Cetinje bilo i ostalo evropska metropola i kako Crna Gora “pred vratima”  EU smatram da je to opravdan predlog.

BAJOVA ULICA (broj 3)

Od Ruske ulice (sada Vojvode Batrića ili zgrade Opštine) do Ulice Crnogorskih heroja.

Bajova ulica sada ide od ulice Vuka Mićunovića (iza Parka 13 jul) do naselja Gipos. Smatram da ona ne može biti duža dva puta od Njegoševe niti ima potrebe za tim već da je treba vratiti na prvobitnu dužinu (od Opštine do Elektro-distribucije).

 BAJO PIVLJANIN (NIKOLIĆ)

Bajo Nikolić je rođen oko 1630. Godine u Pivi. U početku je živio u Boki i u Hercegovini. Do1675 godine bio je u Istri a nakon toga je živio u okolini Zadra do 1684 godine. Tada se vraća ponovo u

Boku. U mletačkim izvorima pominje se 1669. godine kao hajdučki poglavica koji čuva Bokokotorski zaliv od Turaka.

Početak hajdukovanja pada u sredinu 17. vijeka, u vrijeme Kandijskog (mletačko-turskog) rata (1645-1669. godine). Hajduci, porijeklom iz Hercegovine i djelimično iz Crne Gore, zbog turskog zuluma morali su napuštiti svoja ognjišta i našli su utočište na mletačkoj teritoriji.

Hajduci su pod okriljem Venecije vodili gerilski rat protiv Turaka. Upadanje na turske teritorije i sticanje ratnog plijena bilo je i izvor života za hajduke i njihove porodice. Hajduci su se kao profesionalni ratnici okupljali u proljeće i sve do zime boravili u šumi i kod svojih jataka. Njihovo najintenzivnije djelovanje je od sredine šeste do sredine sedme decenije 17. vijeka. Pored akcija na kopnu, uspješno su izvodili i akcije na moru. U toku rata sa Turcima odrastale su čuvene harambaše: Bajo Nikolić, Limo i Nikola Popović, Mato Njegušević , Grujica Žeravica, Jovan Sikimić, Vukosav Puhalović…

Morejski (mletačko-turski) rat (1684-1699. godine) zatekao je Crnu Goru u velikoj plemenskoj krizi. Venecija u početku nije bila spremna da pomoge oslobodilačku borbu crnogorskih, brdskih i hercegovačkih plemena, pa je saradnja sa njom bila dovedena u pitanje. U proljeće 1685. godine Turci su se pripremali da napadnu Crnu Goru i izvrše osvetu za neposlušnost Crnogoraca prema njihovim vlastima. Do sukoba je došlo na Vrtijeljci početkom maja iste godine. Crnogorcima su pritekli u pomoć hajduci, njih oko 300, koje je predvodio Bajo Pivlajnin. U brojčano neravnopravnoj borbi, braneći odstupnicu svojih boraca, Bajo Pivlajnin je junački poginuo sa tridesetak svojih hajduka. Sahranjen je na groblju ispred Vlaške crkve.

Na Vrtijeljci je podignut spomenik Baju Pivljaninu i njegovim poginulim hajducima.

Hajduci su uzdrmali tursku vlast na širokom području i podigli samopouzdanje potlačenom narodu.

Predlažem da se Bajova ulica skrati na “pravu” mjeru – kao što je bila nekada…

ULICA 21 MAJA-broj 4

Od Ulice crnogorskih junaka do Ulice Baja Pivljanina

Referendum o nezavisnosti Crne Gore održan 21 maja na kojem su građani vratili Crnoj Gori suverenost je Veliki dan u istoriji Crne Gore jer je ispravljena velika nepravda nanijeta joj 1918. godine…

Na referendumu je glasalo 419.240 građana ili 86,5 odsto od ukupnog broja birača. Crnogorsku nezavisnost podržalo je 230.661 građana ili 55,5 odsto, dok je za ostanak zajedničke države sa Srbijom bilo 185.002 ili 44,5 odsto. Referendumsko pitanje glasilo je:

-Želite li da Republika Crna Gora bude nezavisna država sa punim međunarodno-pravnim subjektivitetom.

-Dana 3. juna 2006. godine, Skupština je konačno proglasila nezavisnu Crnu Goru. Nakon preporuka Generalne skupštine UN-a 22 juna, crnogorski barjak se zaviorio ispred sjedišta Ujedinjenih nacija 28. juna 2006. godine, kada je Crna Gora postala najmađa članica Ujedinjenih nacija.

-Crna Gora je 2017. godine postala punopravna članica NATO-a. a danas (2018) se nalazi pred vratima Evropske unije.

Iz tog razloga, predlažem da se ulica broj 5 u starom jezgru Cetinja nazove ULICA 21 MAJA.

ULICA VLAHA BUKOVCA – Broj 5

Od Ulice vladike Danila do brda

Neimenovana ulica na Grudi …

VLAHO BUKOVAC

Rođen je u Cavtatu 4 maja 1855. U mladosti je plovio, a zatim lutao po Sjevernoj i Južnoj Americi. U San Francisku je počeo amaterski da slika, a 1876. vratio se kući.

Po uzoru na mecenu Medu Pucića koji ga uz Štrosmajerovu pomoć odvodi i Pariz, slovenizuje svoje prezime Faggioni u Bukovac. Studira na École des Beaux-Arts u klasi Aleksandra Kabanela (Alexandre Cabanel).

U pariskoj fazi (1877—93) Bukovac je često nagrađivan. Nakon tema iz crnogorskog života, slijedi ciklus aktova i veliki uspeh slikom La grande Iza (Salon 1882.).

Sa Čermakom se sreo u Parizu 1877. godine. Bio je impresioniran njegovim platnima sa crnogorskim temama. Tada je nastala i čuvena slika “Crnogorka na odbrani” za koju je dobio nagradu na Salonu u Parizu 1878 godine. Na Cetinje je prvi put došao krajem septembra 1879 godine donijevši sa sobom sliku “Crnogorka sa sviralom” koju je otkupio crnogorski dvor.

Dolaskom u Zagreb 1893. postaje, cijele sljedeće decenije (do 1903. godine), centralna ličnost u umjetničkom životu grada. Okuplja mlade umetnike i književnike, podstiče osnivanje ateljea, Umjetničkog paviljona, osniva Društvo hrvatskih umjetnika i nastoji da afirmiše hrvatsku umetnost u svijetu. Bukovčevo delovanje u Zagrebu, gde je predavao na Likovnoj akademiji, označava početak novog razdoblja u hrvatskoj umetnosti.

Začetnik je hrvatske moderne i najistaknutiji hrvatski slikar na prelazu 19. na 20. vijek.

Od 1903. do smrti (1922) živi u Pragu, gde je bio profesor na Likovnoj akademiji.

Bukovac je u toku svoja dva boravka na Cetinju (1879 i 1883) između ostalog uradio portret mitropolita Ilariona Roganovića, portrete članova knjaževske porodice – vladarskog para i njihovo devetoro djece. Slikao je i obične ljude i pejzaže. Osim Crnogorca i Crnogorca s puškom (1883), naslikao je Starog Crnogorca i Crnogorku na sastanku (1883).

Kasnije je uradio još nekoliko značajnih djela od kojih su najpoznatija: Crnogorka na izvoru (1885), Crnogorski guslar (1919), Razgovor Crnogorki (1919), Crnogorke na bunaru (1919), Osveta Crnogorke (1919).

Bukovac je pored Čeha Jaroslava Čermaka i Francuza Teodora Valeria, uradio najviše slika s temama iz crnogorskog života. Crnogorska tematika zaokupljala ga je trajno, mada ne uvijek sa istim intezitetom i njome se bavi do kraja života. Njegovi likovi Crnogorki predstavljaju najljepša svjedočanstva plemenite gordosti i prefinjenosti. Vlaho Bukovac je iza sebe ostavio impozantno djelo sa motivima iz Crne Gore koje je doprinijelo afirmaciji Crne Gore i Crnogoraca zato smatram da jedna ulica na Cetinju treba da nosi njegovo ime. Predlažem da se ulica na Grudi u kojoj je zgrada penzionera ULICA VLAHA BUKOVCA.

ULICA NIKOLE TESLE (broj 6)

Predlažem da se ulica (koja se dobila skraćivanjem Bajove) od Elektrodistribucije do naselja Gipos  tj Ulice Nika Simova Martinovića nazove ulica Nikole Tesle jer je u objektu Elektrodistribucije smještena prva električna centrala koja je davala struju Cetinju još 1910 godine.

NIKOLA TESLA (1856-1943)

Nikola Tesla, porijeklom iz Banjana (Crna Gora), osnovnu školu je pohađao u rodnom Smiljanu (Lika) i Gospiću (1863-1866. godine). Trogodišnju Nižu realnu gimanziju završio je u Gospiću (1866-1869. godine), a trogodišnju Višu realnu gimnaziju u Karlovcu (1870-1873. godine).

Studirao je elektrotehniku na Tehničkoj visokoj školi u Gracu (1875-1878. godine) i Pragu (1880. godine). Govorio je engleski, njemački, francuski, italijanski, češki, mađarski, i slovenački jezik. Radio je u Realnoj gimnaziji u Gospiću (1879. godine), telegrafskoj kompaniji u Budimpešti (1881-1882. godine), Edisonovoj kompaniji u Parizu (1882-1884. godine) i Njujorku (1888-1889. godine). Osnovao je kompaniju „Teslino društvo za lučnu svjetlost“ u Njujorku koja je radila od marta 1885. godine do januara 1886. godine. Aprila 1887. godine, takođe u Njujorku, osnovao je kompaniju „Teslino električno društvo“. Tada je otpočela sa radom njegova laboratorija sa radionicom. Nakon požara u ovoj laboratoriji 13. marta 1895. godine, već 15. marta iste godine formirao je kompaniju „Nikola Tesla“ u Njujorku i poslije četiri mjeseca sagradio novu laboratoriju u kojoj je nastavio sa istraživačkim radom.

Glavna oblast njegove stvaralačke djelatnosti je elekrotehnika u kojoj je dao više stotina značajnih pronalazaka. Krajem 1887. godine stvorio je sistem proizvodnje, prenosa i distribucije naizmjenične struje koja je imala bitnih prednosti u odnosu na do tada korišćenu jednosmjernu struju. Smatra se da oko 95% elektromotora koji danas rade u svijetu koriste Teslin sistem. Angažovao se na izgradnji velike hidroelektrane na Nijagari gdje je prvi put primijenjen njegov sistem polifaznih struja. Prva isporuka električne energije iz ove hidro-centrale otpočela je 1895. godine (izgradnja je započela 1891. godine), a grad Bafalo, udaljen četrdesetak kilometara, počeo je dobijati električnu energiju naredne 1896. godine. Od 1889. godine radio je na proučavanju struja visokih frekvencija i napona koje su kasnije nazvane Tesline struje. One su našle široku primjenu, posebno u medicini. Sredinom 90-tih godina 19. vijeka bavio se radio-tehnikom, odnosno mogućnošću prenosa poruka na daljinu bežičnim putem. U tu svrhu izgradio je u Kolorado Springsu 1899. godine veliku otpremnu radio-stanicu, koja je odšiljala radio talase na udaljenosti od više hiljada kilometara. Izvršio je 1897. godine eksperiment sa brodom na moru u blizini Njujorka kojim je upravljao pomoću raido-talasa (teledirigovanje). Konstruisao je turbinu bez lopatica (Teslina turbina) koja omogućuje vrlo efikasnu proizvodnju električne energije putem pretvaranja toplotne energije u mehaničku, a ove potom u električnu.

Razmišljao je o bežičnom prenosu električne energije na velike udaljenosti. Time bi se velikom broju potrošača omogućilo da pomoću uređaja sličnog anteni primaju električnu energiju i potom je razvode po potrebi. Njegova mnogobrojna otkrića su neki pronalazači bespravno prisvojili i to je ostalo do današnjeg dana.

Na stogodišnjcu njegovog rođenja1956. godine, u znak priznanja za njegov neizmjeran doprinos razvoju elektrotehnike, jedinica magnetne indukcije je nazvana njegovim imenom. Dopisni član Srpske Kraljevske akademije postao je 1894. godine, a redovni 1937. godine. Bio je počasni doktor Tehničkih škola u Beču (1908. godine), Pragu (1936. godine), Gracu (1937. godine), Brnu (1937. godine), Univerziteta u Bukureštu (1937. godine), Univerziteta u Beogradu (1926. godine), Zagrebu (1926. godine), Parizu (1937. godine), Poatjeu ( 1937. godine), Grenoblu (1938. godine), Sofiji (1939. godine) Kolumbijskog i Jejlskog univerziteta. Odlikovan je Ordenom Sv. Save II (1892. godine) i I klase (1926. godine), Ordenom II stepena knjaza Danila I (1895. godine), Ordenom jugoslovenske krune (1931. godine), Ordenom bijelog orla, I klase (1936. godine), Ordenom bijelog lava I klase (1937. godine, Čehoslovačka).

Nikola Tesla je bio pionir u mnogim oblastima tehnike u kojima je dao između 700 i 1.000 pronalazaka koji su širokom primjenom bitno izmijenili našu postojeću tehničku civilizaciju.

ULICA IVANA CRNOJEVIĆA (IVANBEGOVA) (broj 7)

Od Podgoričkog puta (stari ulaz u Cetinje iza Crne Grede) do Njegoševe ulice (Kuća Bogdanovića – kafić Gaeta) zadržava i ime i trasu.

IVAN CRNOJEVIĆ (1465 – 1490)

Ivan Crnojević, poznat u narodnoj tradiciji kao Ivan beg, je krupna ličnost u istoriji Crne Gore. Nakon očeve smrti naslijedio je presto. Vještim biranjem saveznika učvršćivao je samostalnost svoje države. Igrao je važnu ulogu u odbrani Skadra od Turaka 1474. godine obezbjeđujući vezu sa Kotorom i dostavljanje pomoći preko Žabljaka i Skadarskog jezera. Pred nadiranjem Turaka svoje sjedište sa Žabljaka seli 1475. godine na Obod (Riječki grad), a odatle 1482. godine pod Lovćen gdje je na mjestu današnjeg Cetinjskog manastira (ili u njegovoj neposrednoj blizini) sagradio dvor.

Za sve vrijeme svog političkog djelovanja iskazivao je veliku brigu za položaj pravoslavne crkve. Na Ćipuru je 1484. godine sagradio Bogorodičin manastir, u njega sa Vranjine prenio sjedište crnogorske mitropolije i poklonio mu znatan dio svojih posjeda. Oko dvora i manastira nastaće Cetinje koje će biti politički i duhovni centar Crne Gore u narednih skoro pola milenijuma pa se s pravom Ivan Crnojević smatra njegovim utemeljiteljem. Ivan Crnojević je donio Zakon i Hrisovulju manastiru cetinjskom, akte značajne za političku i kulturnu istoriju Crne Gore.

Djelo dinastije Crnojević, i posebno Ivana Crnojevića, vjekovima je bilo pokretačka snaga naroda Crne Gore u borbi za svoju slobodu i nezavisnost.

Ivan Crnojević je sin crnogorskog vladara Stefana (1461-1465) i Marije sestre arbanaškog vladara Skenderbega. Imao je tri sina: Đurđa (koji ga je naslijedio, Stefana II i Stanišu koji je primio islam i

kao Skenderbeg Crnojević postao osmanski sandžak-beg. Ivana Crnojevića je CPC  2003 godine proglasila za svetitelja.

Predlažem da postojeća ulica IVANA CRNOJEVIĆA ostane nepromijenjena.

 ULICA JOSIPA SLADEA  (broj 8)

Predlažem da se neimenovana ulica koja ide od kružnog toka CT-PG-BU pored marketa “Voli” do Grahovske ulice (tj do “Zelene”zgrade) nazove ULICA JOSIPA SLADEA

1. INŽ. JOSIP SLADE (1828-1911)

Josip Slade je srednjoškolsko obrazovanje stekao u Splitu. Studirao je u Padovi gdje je doktorirao filozofiju, a potom završio studije gradjevinarstva i arhitekture. Nakon toga vraća se u zemlju gdje se više od pola vijeka bavio niskogradnjom, visokogradnjom i urbanizmom. Njegova najznačajnija graditeljska djela u Hrvatskoj su: zgrada pozorišta u Šibeniku, palata Moreti na Čiovu, obnova palata u rodnom Trogiru. Od kraja 80-ih do kraja 90-ih godina 19. vijeka živio je u Kotoru.

Knjaz Nikola ga je 1880. godine imenovao za glavnog inženjera u Crnoj Gori i povjerio mu da izradi urbanistički plan Cetinja. Po njemu širenje grada planirano je istočno od Katunske (danas Njegoševa), tada jedine ulice, na prostor izmedju Vlaške crkve i Bolnice „Danilo I“. Na tom dijelu trasirana je nova duga ulica (danas Bajova) paralelna sa Katunskom. One su po planu spojene sa tri nove bočne ulice (danas ulice: 13. novembra, Ivanbegova i Vojvode Batrića). Između prve dvije planiran je prostor za pazar (danas Balšića Pazar).

Projektovao je zgradu „Zetskog Doma“ (1884-1888. godine) i Austrougarske ambasade (1896-1899. godine) na Cetinju, Dvorac knjaza Nikole u Nikšiću (1900. godine) i zgradu Lazaret u Herceg Novom (1900. godine). Uradio je i projekte putnih pravaca: Njeguši -Cetinje (1878. godine), Cetinje – R. Crnojevića (1881. godine), R. Crnojevića-Podgorica (1882. godine), Kotor-Cetinje

 (1884. godine), Bar-Virpazar (1884. godine), R. Crnojevića-Virpazar (1896-1905. godine), kao i projekat Carevog mosta u Nikšiću (1894. godine).

Dr. inž. Josip Salde ostavio je svojim djelom trajan pečat u gradjevinarstvu, arhitekturi i urbanizmu Crne Gore.

GRAHOVSKA ULICA (broj 9)

Od Ivana Crnojevića do Vučedolske (sada Ulice Jovana Tomaševića) – ostaje nepromijenjena.

BITKA NA GRAHOVCU (11.05. – 13.05.1858)

Crna Gora je na pariskom kongresu (1856. godine) i poslije njega nastojala da diplomatskim putem dobije teritorijalno proširenje prema Hercegovini i Sjevernoj Albaniji i izlaz na Jadransko more, kao i da bude međunarodno priznata njena državna nezavisnost. Velike sile nijesu imale razumijevanja za njene zahtjeve, a Turska je odlučila da oružanim putem vrati vlast nad Grahovom i da Crnu Goru prisili na pokornost. Grahovo je i za Tursku i za Crnu Goru imalo poseban geo-strateški značaj. Do odsudne bitke došlo je 11. i 13. maja 1858. godine na Grahovcu (visoravan na Grahovu). Turska vojska pod komandom Husein-paše brojala je oko 10.000 vojnika, a crnogorska je imala oko 6.000 vojnika. To je sve sa čime je raspolagala Crna Gora u tom trenutku. Knjaz Danilo je za glavnog komandanta postavio svog brata Mirka Petrovića. Crnogorska vojska je bila podijeljena u tri dijela kojima su komandovale vojvode: Petar Vukotić, Ivo Radonjić i Petar Vujović. Turska vojska je 11. maja napala prethodnicu odreda vojvode Petra Vukotića. U borbi koja je trajala čitav dan crnogorska vojska je imala znatno više uspjeha. U toku primirja 12. maja vojvoda Mirko je obaviješten da će turski transport sa municijom i hranom, praćen brojnom i dobro naoružanom vojskom, istog dana krenuti iz Trebinja prema Grahovu. Vojvoda Ivo Radonjić je dobio zadatak da sa dijelom svog odreda pređe u tursku pozadinu, napadne i zaplijeni turski tansport. U dvočasovnoj borbi uspio je da razbije turske snage i zaplijeni dio municije i hrane. Saznavši za sudbinu transporta Husein-paša je odlučio da se rano ujutro 13. maja povuče iz Grahova prema Klobuku (na putu za Trebinje), tamo snadbije municijom i hranom i krene u napad. Blagovremeno obaviješten i o tome, vojvoda Mirko je naredio da se u toku noći između 12. – 13. maja izvrši opkoljavnje turske vojske na Grahovcu. U toku povlačenja, kada je turska voska bila najmanje spremna za odbranu, crnogorska vojska je nakon juriša u četvoročasovnoj borbi izvojevala jednu od najvećih i najslavnijih pobjeda u istoriji Crne Gore. Turska vojska je u dvodnevnim borbama imala oko 6.000 poginulih i ranjenih, a crnogorska 2.000.

Pobjeda na Grahovcu je bila potstrek za dalju borbu. Njeno proslavljenje nije imalo usko teritorijalni , već široki-južnoslovenski karakter.

Poslije teškog poraza na Grahovcu Turska je namjeravala da sa znatno većim snagama napadne Crnu Goru. Pod pritiskom Rusije i Francuske od toga je odustala i prihvatila pregovore o razgaraničavanju sa Crnom Gorom. Time je faktički Crna Gora priznata kao nezavisna država.

Knjaz Nikola je 1864. godine podigao crkvu na Grahovcu u čast crnogorskim junacima koji su tu poginuli.

Predlažem da ova ulica ostane nepromijenjena.

FUNDINSKA ULICA (broj 10)

Od Grahovske do ulice Josipa Sladea (ulica ispred Vojnog stana koja trenutno nije za saobraćaj)

Predlažem da se neimenovanoj ulici ispred Vojnog stana koja se nalazi na placu gdje se postrojavala Crnogorska vojska pred odlazak na bojišta da ime Fundinska kako bi se na samom ulazu u Cetinje povezale tri ulice  čija bi imena bila vezana za bitke na Grahovcu, Fundini i Vučjem dolu.

BITKA NA FUNDINI (14.08.1876. godine)

Crnogrska vojska na Južnom frontu u Veljem ratu (1876-1878. godine) imala je odbrambeni zadatak, a karakter njenog dejstva zavisio je od operacija turskih snaga. Za preduzimanje odlučnih borbi protiv crnogorske vojske na Južnom frontu određena je Albanska armija. U tri boja u Kučima tokom jula 1876. godine tri do pet puta brojnija turska vojska doživjela je tri teška poraza od crnogorske vojske kojom je komandovao vojvoda Marko Miljanov. Do odsudne četvrte bitke došlo je 14.08.1876. godine na Fundini (u Kučima). Turska vojska pod komandom Mahmut-paše imala je 20.000 moderno naoružanih vojnika, a crnogorska pod komandom vojvode Ilije Plamenca 4.000 slabo naoružanih boraca. Od turskih jedinica u Plavu i Gusinju formiran je odred od 5.000 boraca sa zadatkom da sa leđa napadne crnogorske snage. Mahmut-paša je odlučio da nastupa duž tri pravca u namjeri da brojnom i materijalnom nadmoćnošću okruži i uništi usamljene crnogorske jedinice u Kučima. Vjerovao je da će u tom slučaju crnogorska vrhovna komanda morati uputiti znatan dio trupa sa Sjevernog (Hercegovačkog) na Južni front, što bi znatno olakšalo situaciju tuskih snaga na hercegovačkom ratištu. Do napada iz pozadine nije došlo zbog energične akcije Istočnog odreda crnogorske vojske pod komandom vojvode Miljana Vukova. Crnogorske jedinice na Fundini su manevrisanjem i prelaženjem sa jednog na drugi položaj po dubini nastojale da na teškom terenu što više iscrpe turske trupe. Čim je uočeno da je kod turske vojske oslabila budnost i borbena gotovost, prvo su crnogorske snage pod komandom vojvode Marka Miljanova, a odmah zatim i druge krenule u energičan opšti protivnapad. Serijom juriša uspjele su da razbiju i u potjeri znatno unište tursku vojsku. Turci su imali oko 7.000 poginulih i oko 6.000 ranjenih vojnika, a Crnogorci oko 300 poginulih i oko 700 ranjenih boraca.

Prema ideji za bitku, načinu njenog izvođenja i njenim rezultatima bitka na Fundini spada u najsmjelije i najveličanstvenije u istoriji Crne Gore.

Predlažem da se neimenovan ulica ispred Sportskog centra koja “izvire” iz Grahovske i pojačava “liniju” slavnih  crnogorskih pobjeda nazove FUNDINSKA ULICA.

VUČEDOLSKA ULICA – (broj 11)

Od Grahovske do Njegoševe

Pošto se sada Vučedolska ulica sada nalazi na periferiji Cetinja (od Ljetne pozornice – oko Grude i kroz Donje polje do Štamparije), zbog koncepta scenarija predložio sam da ona “nastavi” priču o slavnim crnogorskim bitkama, da se nadoveže na Grahovsku i da se graniči sa Njegoševom i Ulicom Novice Cerovića.  Jovan Tomašević bi dobio ulicu od Crnogorskih heroja do Ulice Josipa Broza Tita (u kvart koji nosi obilježja II svjetskog rata)

BITKA NA VUČIJEM DOLU (28.07.1876)

Osnovni ciljevi Crne Gore prilikom stupanja u rat 1876-1878. godine (tzv. Velji rat) bili su: oslobođenje gradova pod turskom vlašću, oslobođenje Hercegovine i izlazak na Jadransko more. Turske snage u Hercegovini imale su zadatak da oslobode Hercegovinu, prodru u Crnu Goru i zajedno sa albanskom armijom vode operacije prema Cetinju. Za odbranu utvđenih gradova u Hercegovini bilo je angažovano oko 14.000 turskih vojnika. Najveća i najznačajnija bitka na hercegovačkom ratištu (sjevernom frontu) odigrala se 28.07.1876. godine na Vučijem dolu kod Bileće. Turska vojska pod komandom Muhtar-paše imala je oko 27.000 vojnika. Crnogorsko-hercegovačku vojsku (sjevernu vojsku) sačinjavalo je oko 18.500 vojnika, 9.500 iz Crne Gore i 9.000 iz Hercegovine. Njen vrhovni komandant bio je knjaz Nikola Petrović, a načelnik vrhovne komande vojvoda Stanko Radonjić. Na predlog Jola Piletića crnogorsko-hercegovačka vojska je podijeljena na četiri brigade kojima su komandovali: vojvoda Peko Pavlović, serdar Jole Piletić, senator Bajo Bošković i vojvoda Petar Vukotić. U vezi njenog rasporeda prihvaćeno je mišljenje vojvode Peka Pavlovića. Njegova brigada dobila je zadatak da sa isturenim dijelom svojih snaga navuče tursku vojsku u vučedolsku dolinu, a zatim se povuče u svoj početni položaj. Čim je turska predhodnica ušla u vučedolsku dolinu izvršen je jednovremeni napad u njen front (čelo) i oba krila, dok se glavnina sa Muhtar-pašom nalazila na maršu i bila najmanje sposobna za borbu. Odnos snaga u susretu je bio oko 23.000 : oko 15.000 u korist turske vojske. U završnom dijelu bitke učestvovalo je još oko 4.000 vojnika sa turske i oko 3.500 vojnika sa crnogorsko-hercegovačke strane. Bitka je završena oko 13 sati. Turci su imali oko 4.000 poginulih i ranjenih, a Crnogorci Hercegovci oko 50 poginulih i oko 120 ranjenih.

Po pripremama, načinu izvođenja i rezultatima bitka na Vučijem dolu spada u najblistavije pobjede u istoriji Crne Gore. Ona je uz bitku na Fundini ( 14.08.1876. godine) najveća bitka u Veljem ratu (1876-1878. godine) nakon koje je Crna Gora na Berlinskom kongresu 1878. godine i formalno dobila međunarodno priznanje svoje nezavisnosti.

ULICA VOJVODE BATRIĆA MARTINOVIĆA-broj 12 – OSTAJE

Od Njegoševe do Ulice dr Petra Miljanića

VOJVODA BATRIĆ MARTINOVIĆ

Batrić Martinović je najstariji od pet sinova ( Batrić, Marko, Tomaš, Ivan i Miloš) iz drugog braka kneza Martina Bajice. I Batrić je prvo bio knez, a potom je najvjerovatnije 80-ih godina 17. vijeka,

postao vojvoda. Kada je vladika Visarion Borilović sa 300 Crnogoraca pomagao Mlečanima da osvoje Herceg-Novi od Turaka 1687. godine učestvovali su i pet brata Martinovića. Za pokazano junaštvo u toj borbi dobili su odlikovanje (orden) od mletačke vlade. Oni su savremenici vladike Danila, a pominju se i u Njegoševom „Gorskom vijencu“.

Vojvoda Batrić Martinović je bio najuticajniji crnogorski glavar 60-tih godina 17. vijeka.

ULICA DR. PETRA MILJANIĆA (broj 13)

Od ulice Ivana Crnojevića do ULICE CRNOGORSKIH JUNAKA (Od Doma zdravlja do kraja bolničkog kompleksa)

Na Cetinju nijedna ulica nije do sada nosila ime nekog dr medicine pa smatram da to pripada u prvom redu dr Petru Miljaniću. Ulica Vuka Mićunovića seli se iza Vladinog doma i ide do Arhiva.

PETAR MILJANIĆ

Petar Miljanić je osnovnu školu završio u Mostaru, a gimnaziju u Beogradu (1870. godine), obije sa odličnim uspjehom. Govorio je njemački, francuski, ruski i italijanski jezik. Poslije gimnazije

kratko je radio kao učitelj u Mostaru (1870-1871. godine). Diplomirao je na Pravnom fakultetu u Beogradu (1877-1881. godine) a Medicinski je završio u Moskvi. Usavršavao se u Austriji, Švajcerskoj, Njemačkoj i Francuskoj

 (1883.godine). Doktorsku disertaciju iz oblasti medicine odbranio je u Vercburgu 1884. godine. Učestvovao je Hercegovačkom ustanku (1875. godine) i crnogorsko – turskom ratu (1876. godine).

U Crnu Goru je došao 1881. godine i počeo da radi kao ljekar u Podgorici. Na Cetinje je od 1884. godine do svoje smrti radio kao gradski ljekar, upravnik Bolnice „Danilo I“ i načelnik sanitetske službe Crne Gore. Kraće vrijeme radile su bolnice u Nikšiću (1887-1892. godine), Danilovgradu (1890-1891. godine) i Podgorici (1891-1892. godine). Objavio je oko 60 studija, analiza, izvještaja, prikaza iz oblasti medicine i prava. Utemeljio je mnoge medicinske discipline u Crnoj Gori: internu hirurgiju, plastičnu hirurgiju, okulistiku, dermatologiju, urologiju, endokrinologiju, neurologiju, sudsku medicinu. Izučavao je i društveno-ekonomske i zdravstvene prilike u Crnoj Gori. Iz oblasti zakonodavstva izdvajaju se: „Zakon o vanbračnoj djeci“ (1886. godine) i „Zbornik pravila, propisa i naredaba u sanitetskoj struci“ (1891. godine). „Zbornik“ je postavio organizaciju sanitetske službe u Crnoj Gori i precizno definisao rad u crnogorskim bolnicama. Prema njemu bolnice će primati bolesnike, domaće i strane, bez obzira na njihovo imovno stanje, pol, uzrast, vjeru, narodnost. Takođe, smatrao je da: kao ljekar može raditi ko je završio medicinske nauke i dobio diplomu na jednom od priznatih evropskih univerziteta, veterinar treba da je završio veterinarski fakultet, a apotekar da ima univerzitetsku diplomu. Dr. Petar Miljanić je tvorac crngorske medicinske škole.

 ULICA VALTAZARA BOGIŠIĆA- (broj 14)

 Od Njegoševe ulice (Pošta-hotel “NewYork”)) do Ulice dr Petra Miljanića (hotel “Paris”)…

 Do sada je dr Valtazar Bogišić imao neasfaltiranu ulicu dužine oko 80 m iza Njegoševog parka) u kojoj se nalazi samo objekat Meteorološke stanice.

VALTAZAR BOGIŠIĆ (1834-1908)

Valtazar Bogišić je u rodnom Cavtatu završio osnovnu i privatnu nautičku školu, a u Veneciji gimnaziju (1856. godine). Još kao mlad naučio je italijanski, njemački, latinski i grčki jezik. Pravo je studirao u Beču, a pored toga slušao je predavanja filozofije, filologije i istorije u Minhenu, Berlinu, Gisenu, Hajdelbergu i Parizu. Doktorirao je filozofiju u Gisenu (1862. godine), a pravne nauke u Beču (1864. godine). Kao znalac svih slovenskih jezika radio je kao saradnik Dvorske biblioteke u Beču (1863-1868. godine). Od 1869. godine bio je profesor istorije slovenskih prava na Univerzitetu u Odesi. Ministar pravde u Crnoj Gori bio je od 1893-1898. godine.

Po pozivu knjaza Nikole u Crnu Goru došao je 1873. godine da bi radio na kodifikaciji crnogorskog prava. Rad na izradi „Opšteg imovinskog zakonika“ trajao je 16 godina (1873-1888. godine), tokom kojih je više puta boravio u Crnoj Gori. Prilikom istraživanja crnogorskog običajnog prava prvi je u našu nauku uveo metod prikupljanja podataka (građe za pisanje zakonika) putem ankete i prvi je u svijetu ograničio pojam građanskog prava na imovinsko, izostavivši prirodno i nasledno pravo. Naučnu djelatnost posvetio je najvećim dijelom izučavanju slovenskog, odnosno južnoslovenskog običajnog prava, ali se bavio i pisanim pravom. Napisao je pravne studije o pravnim običajima kod Slovena (1866. godine) pisanim zakonima kod Južnih Slovena (1872. godine), pravnim običajima kod Južnih Slovena (1874. godine). Po njegovoj koncepciji snaga zakona ne potiče iz moći zakonodavca, već treba da izvire iz snage narodnog života i i uslova i potreba sredine kojoj je namijenjena. Poslednjih 10 godina života proveo je u Parizu kao ugledan naučnik, član mnogih akademija i naučnih društava. Dr. Valtazar Bogišić bio je jedan od vodećih intelektualaca svoga vremena u Evropi.

ULICA PERA ŠOĆA – broj 15

Od Donjokrajske do Miljana Vukova

PERO ŠOĆ

(1884-1966.)

Pero Šoć, ministar u crnogorskoj kraljevskoj vladi u izbjeglištvu, doktor nauka, rođen je u Ljubotinju.

Prije Prvoga svjetskoga rata, bio je činovnik u crnogorskoj Pošti, zatim je radio u Ministarstvu finansija i Ministarstvu instranih poslova Kraljevine Crne Gore.

Poslije Podgoričke skupštine je u izbjeglištvu, postaje član crnogorske kraljevske Vlade (Ministarskoga savjeta) u egzilu, bivajući jedan od najuticajnijih diplomatskih boraca za pravo, čast i slobodu Crne Gore.

Godine 1926. nakon amnestije izbjeglih crnogorskih suverenista, Šoć se doselio u Beograd, ali se nikada više nije bavio politikom.

Od 1929. godine Pero Šoć je bio upravitelj jugoslovenskoga PTT-a, bavio se publicistikom i proučavanjem istorije.

Godine 1933. u Beogradu je osnovao Društvo za proučavanje istorije Crne Gore.

ULICA NOVICE CEROVIĆA – broj 16 – Postojeća

Od Njegoševe ulice pored Vladinog doma do Ćipura (do kraja pokrivenog dijela podvožnjaka) i početka  ulice Štampara Makarija

NOVICA CEROVIĆ (1805-1895)

Novica Cerović je još kao mladić izabran za plemenskog kneza. Bio je vojvoda i senator. U dogovoru sa vladikom Petrom II oragnizovao je ubistvo Smail-age Čengića 1840. godine.

Odlikovao se velikom hrabrošću i umiješnim komandovanjem u ratovima sa Turcima 1852-1853. godine i 1862. godine. Posebno se istakao kada je sa Miljanom Vukovim Vešovićem, Moračanima i Bratonožićima1858. godine osvojio utvrđeni Kolašin. U Crnogorsko –Turskom ratu 1876-1878. godine bio je u štabu knjaza Nikole u Hercegovini i prilikom operacija prema Baru i Ulcinju. Kao dobar poznavalac običajnog prava, sarađivao je sa dr. Valtazarom Bogišićem na prikupljanju podataka za „Opšti imovinski zakonik“. Zbog njegovog velikog junaštva , čojstva i mudrosti vladika Petar II ga je nazvao Banom Crne Gore i Hercegovine. Dobitnik je Obilića medalje.

P.S.: Dobio je i rusko odlikovanje…

Predlažem da se Ulica NOVICE CEROVIĆA ne mijenja

 ULICA VUKA MIĆUNOVIĆA – broj 17

Od Ulice Medovina iza Vladinog doma do Arhiva i Ulice Šćepana Malog

SERDAR VUK MIĆUNOVIĆ

Vuk Mićunović se prvi put pominje u istorijskim izvorima 1715. godine. Po jednima je te godine i poginuo kod Trebinja. Po drugima je među 1.200 Crnogoraca zajedno sa Mlečanima sredinom oktobra 1717. godine učestvovao u napadu na Bar. Tada je oteo jednu tursku zastavu i za to nagrađen zlatnom medaljom. Sa njim je bio i njegov mlađi sin Jovo. I Vuk Mićunović je savremenik vladike Danila i jedan od likova iz „Gorskog vijenca“ kojeg Njegoš opisuje kao mladog i neustrašivog borca kakav se do tada rađao nije.

Predlažem da neimenovana ulica iza Vladinog doma, pored Biljarde do Ulice Šćepana Malog nazove ULICA VUKA MIĆUNOVIĆA

ULICA MEDOVINA (broj 18)

Neimenovana ulica od Ulice Novice Cerovića pore Vladinog doma i kuće Radunovića, kroz naselje Medovina, treba da dobije ime Ulica Medovina … kao što se nekad  zvala  … Prema nekim izvorima u XV vijeku u Medovini je bilo par kuća …

ULICA KRSTA KENJA JANKOVIĆA-broj 19

 Predlažem da neimenovana ulica od Ulice vojvode Batrića Martinovića do ulice Rista Dragićevića nosi ime ULICA KENJA JANKOVIĆA

KRSTO KENJO JANKOVIĆ (1794-1861)

Krsto-Kenjo Janković je bio rijedak četovođa od najznamenitijih crnogorskih junaka. Istakao se u borbama na prostoru od Ceklina do Skadra, Podgorice i Spuža: u napadu na Smail-bega Muminovića (oko 1820. godine), kod Crnih virova (1835. godine), u Bijelom Polju (1835. godine), kod Zoganja (1836. godine), Oštre ponte (1836 i 1838. godine), u Maljevini (u okolini Žabljaka), pri Dugačkoj ponti (1841. godine), u Štitarima u Krajini, kod Vranjine. (1858. godine). A posebno u zauzimanju Žabljaka Crnojevića (1835 i 1852. godine) za šta ga je knjaz Danilo odlikovao zlatnom Obilića medaljom. Knjaz Nikola mu je 1874. godine podigao spomenik.

ULICA Dr RAJKA ĐURIŠIĆA – broj 20

Od Bajove do Ulice dr Petra Miljanića

Dr Rajko Đurišić (1917-1973)

Dr. Rajko Đurišić je rođen u Ulcinju, 1917. god. Gimnaziju je završio na Cetinju 1935. god., a Medicinski fakultet u Zagrebu 1942. god. Specijalizirao je ginekologiju i akušerstvo u Zagrebu i na hirurškom i ginekološko- akušerskom odjeljenju u Osijeku. Specijalistički ispit položio je u Sarajevu 1953. godine. Bio je na stručnom usavršavanju 6 mjeseci u Parizu i mjesec dana u Čehoslovačkoj. Šezdesetih godina bio je direktor Medicinskog centra „Danilo I“. Uspješno je vodio ginekološko-akušersku službu na Cetinju, od svog dolaska 1952. do iznenadne smrti 1973. god.

Bio je poslanik socijalno zdravstvenog vijeća Savezne skupštine u Beogradu.

Njegovim dolaskom ginekološko odjeljenje se izdvaja iz hirurškog odjeljenja, dobija svoje prostorije i počinje svoj razvojni kontinuitet u samostalnoj funkciji. On se može smatrati osnivačem istog odjeljenja i čovjekom čiji su strčni i ljudski kvaliteti mnogo doprinijeli afirmaciji Cetinja i Bolnice „Danilo I“.

Intenzivno se bavio ispitivanjem i liječenjem ženskog steriliteta.

Odjeljenje je u daljem razvoju zadržalo taj vid zdravstvene zaštite žena i okupljalo dobar dio te patologije sa teritorije Crne Gore.

Kako je dr Rajko Đurišić dao poseban doprinos afirmaciji cetinjske bolnice “Danilo I” a time i Cetinja, predlažem da se ulica u kojoj je živio nazove njegovim imenom

 ULICA CRNOGORSKIH JUNAKA – broj 21

 Od Štampara Makarija do dr Petra Miljanića

CRNOGORSKI JUNACI

Milenijumsko trajanje Crne Gore obilježeno je njenom neprestanom borbom za svoju slobodu i nezavisnost. U mnogim ratovima I bitkama u njenoj burnoj istoriji nebrojeno je onih koji su se istakli svojim junaštvom. A u Crnoj Gori, kao rijetko đe drugo, ono je uvijek bilo visoko cijenjeno i isticano, sačuvano u knjigama i posebno u narodnom predanju.

Za vječno sjećanje na njih i njihova junačka djela i nauk budućim generacijama kao logičan predlog nametnula nam se ideja da se ulica koja sa istočne strane tangira Park 13 jul nazove  ULICA CRNOGORSKIH JUNAKA.

 ULICA ŠĆEPANA MALOG- broj 22

 Od Njegoševe do ARHIVA tj Ulice Novice Cerovića (bivša ZMAJEVA)

Šćepan Mali nije imao do sada nijedno spomen obilježje na Cetinju.  Predlažem da se Zmajeva ulica preimenuje u Ulicu Šćepana Malog jer na taj način zaokružujemo priču o crnogorskim vladarima…

Od Njegoševe do Ulice Novice Cerovića (bivša ZMAJEVA)

ŠĆEPAN MALI (1735-1773)

Šćepan Mali izabran je za gospodara odlukom crnogorskog zbora 1767. godine. Odvojio je crkvenu od svjetovne vlasti. Zalagao se za mir i prijateljstvo sa Mlečanima i Turcima. Potpuno je potisnuo uticaj Venecije u Crnoj Gori. Za svoje kratke vladavine nizom mjera na bazi običajnog prava koje je donio Opšti crnogorski zbor 1767. godine uspostavio je red i mir u Crnoj Gori. Da bi sproveo ove mjere formirao je oružani odred kao njegovu ličnu gardu koji je 1772. godine prerastao u oružanu snagu usmjerenu protiv negativnih pojava plemenskog društva.

Obrazovao je 1771. godine sud od najuglednijih glavara Crne Gore. Uveo je stroge, do tada nepoznate, kazne za krvnu osvetu, ubistvo, nasilništvo i krađu. Pored ostalih i smrtnu kaznu. U Petrovcu je otvorena škola koja je djecu učila iz vjeronauke i ruskog jezika. Izdao je ukaz o zaštiti crkvenih dobara. Njegove mjere ubrzale su proces stvaranja državne vlasti u Crnoj Gori.

Šćepan Mali je rođen oko 1735. godine a umro je 1773. godine.

Predlažem da se (sadašnjoj Zmajevoj) ulici da ime ULICA ŠĆEPANA MALOG

ULICA VOJVODE BOŽA PETROVIĆA (broj 23)

Ulica vojvode Boža Petrovića sada ide od Grahovske (Zelena zgrada) do Ulice crnogorskih heroja (bivša Ulica proleterskih brigada – do kuće dr Ina Vujovića)

Predlažem da se ona podijeli i da  dio do Ulice Marka Miljanova (bivša Ulica Nikole Lekića) ostane vojvode Boža a da  drugi dio do kuće dr Ina Vujovića pripane  vojvodi Mirku Petroviću.

Na ovaj način oni bi dobili podjednako dugačke ulice u starom jezgru Cetinja.

BOŽO PETROVIĆ (1846-1929)

Božo Petrović je bliski rođak kralja Nikole. Školovao se u Parizu od 1858-1867. godine gdje je završio Licej Luja Velikoga. Vratio se u Crnu Goru i sa navršene 22 godine i postao predsjednik

Crnogorskog Senata od 1867-1878.godine i predsjednik Državnog savjeta od 1879 -1905. godine. U vrijeme Berlinskog kongresa 1878. godine bio je zastupnik Crne Gore zajedno sa vojvodom Stankom Radonjićem. Vojvodsko zvanje je dobio 1867. godine. Komandovao je Južnim frontom za vrijeme crnogorsko-turskog rata 1876-1878. godine. U prvom svjetskom ratu, nakon što je crnogorska vojska zauzela Skadar, 1915. godine postavljen je za guvernera toga grada.

Vojvoda Božo Petrović je u ime Crne Gore obavljao brojne diplomatske misije i dostojno i autoritativno reprezentovao interese Knjaževine i Kraljevine Crne Gore. Bio je poštovan u uvažavan kao ličnost i u domaćim i medjunarodnim krugovima.

Nakon srpske okupacije i aneksije Crne Gore 1918. godine vojvoda Božo Petrović je bio izložen teroru, mučenju i prinudi od strane novouspostavljenih vlasti. Vojvoda Božo Petrović jedan je od organizatora Božićnog ustanka crnogorskog naroda 21. decembra 1918. godine.

Dobio je rusko odlikovanje Orden Velikomučenika Georgija četvrtog reda.

ULICA VOJVODE MIRKA PETROVIĆA – broj 24

Od Ulice Vojvode Boža (Tarina garaža-Market Idea) do Ulice crnogorskih heroja.

MIRKO PETROVIĆ (1820-1867)

Mirko Petrović je brat knjaza Danila i otac kralja Nikole. Bio je predsjednik Senata od 1857(?)-1867. godine. Uspješno je obavio više diplomatskih misija, od kojih je najznačajnija 1862. godine u Beču. Istakao se izuzetnim junaštvom u ratovima sa Turcima 1852-1853. godine. Bio je vrhovni zapovjednik crnogorske vojske u znamenitoj bici na Grahovcu 1858. godine u kojoj je crnogorska vojska izvojevala jednu od najblistavijih pobjeda u istoriji Crne Gore. Poslije te bitke knjaz Danilo mu je dodijelio zvanje “Vojvoda od Grahovca“ koje je narod preimenovao u Veliki Vojvoda. Dobio je rusko odlikovanje Orden Svetog Stanislava prvog stepena. Objavio je zbirku pjesama „Junački spomenik“ (1864. godine) o crnogorsko – turskim bojevima od 1852-1862.godine.

ULICA MILJANA VUKOVA-broj 25

Od Ulice Boža Novakovića do Donjokrajske ulice (bivša Obilićeva ulica)

 Predlažem da se Obilićeva ulica preimenuje u ulicu Miljana Vukova. Razlozi su što Miljan Vukov nema nikakvo obilježje na Cetinju a odigrao je ključnu ulogu u pripajanju Vasojevića Crnoj Gori i što imamo Obilićevu poljanu u neposrednoj blizini ove ulice.

Od Ulice Boža Novakovića do Donjokrajske ulice

MILJAN VUKOV VEŠOVIĆ (1820-1886)

Miljan Vukov Vešović se rano pročuo kao veliki junak i umješan vojskovođa. Vladika Petar II ga je imenovao za barjaktara. Kao barjaktar, a potom i plemenski kapetan, energično je radio na odvajanju Vasojevića od Turaka. Njemu pripada najveća zasluga za pripajanje Vasojevića Crnoj Gori. Bio je vojvoda i senator. Udruženim snagama sa Novicom Cerovićem, Bratonožićima i Moračanima 1858. godine je zauzeo i razorio Kolašin. Posebno se istakao u bojevima sa Turcima 1862. godine i 1876-1878.godine. Dobitnik je ruskog odlikovanja Krsta Svete Ane s mačevima i dvije Obilića medalje.

Predlažem da se sadašnja Obilićeva ulica nazove ULICA MILJANA VUKOVA

ULICA MARKA MILJANOVA – broj 26

Predlažem da se ulica od Bulevara Svetoga Petra do ULICE VOJVODE BOŽA (sadašnja Nikole Lekića) nazove ULICA MARKA MILJANOVA

Vojvoda Marko Miljanov do sada nije imao nikakvo spomen obilježje na Cetinju a smatram da treba da se nađe u ovoj istorijskoj priči iz više razloga.

VOJVODA MARKO MILJANOV POPOVIĆ

Marko Miljanov je bio perjanik knjaza Danila, komandir Kuča, vojvoda i senator. Vatreno krštenje imao je kao četnaestogodišnjak (1847. godine). Učestvovao je u crnogorsko – turskim ratovima 1862. godine i 1876-1878. godine. Posebno se istakao hrabrošću i umiješnošću u komandovanju u mnogim čuvenim bitkama a posebno u velikoj pobjedi crnogorske vojske na Fundini (1876. godine). Od 1873. godine imao je krupnih uspjeha u pridobijanju glavara albanskih plemena. Sarađivao je sa dr. Valtazarom Bogišićem na „Imovinskom zakonu Crne Gore“ za oblast Albanije. Bavio se i književnim radom. Njegovo najznačajnije književo djelo je „ Primjeri čojstva i junaštva “ (1901. godine). Smatran je jednim od najvrednijih karaktera koje je dala jedna zemlja. Dobio je rusko odlikovanje, Orden Velikomučenika Georgija četvrtog reda.

ULICA BOŽA NOVAKOVIĆA – broj 27

Smatram da neimenovana ulica od Vojvode Boža i Vojvode Mirka (Tarina garaža) do ulice Miljana Vukova (bivša Obilićeva ulica) treba da nosi ime nekadašnjeg predsjednika cetinjske opštine prof Boža Novakovića koji do sada nije imao nikakvo obilježje na Cetinju.

BOŽO NOVAKOVIĆ (1841-1908)

Rođen je 1841. Živio je u Zadru do odlaska na studije.
Nakon završenih studija pravnih nauka u Beogradu, iz ljubavi prema Cetinju i Crnoj Gori vraća se na Cetinje i tu ostaje do kraja života (04.avgusta 1908). Od 1870. pa do oslobodilačkih ratova 1876-78 radi kao profesor na Đevojačkom institutu i Bogosloviji. Za vrijeme trajanja ovih ratova bio je uključen u vojnu službu u štab vojvode Boža Petrovića. Od 1881 godine je urednik „Glasa Crnogorca“.
Nastavno-vaspitni rad koji je obavljao sa velikim umijećem ostaće do kraja života njegova prava profesionalna preokupacija. Poslije rata radio je kao profesor u obnovljenim srednjim školama i cetinjskoj gimnaziji. Vršio je dužnosti rektora Bogoslovsko-učiteljske škole i direktora Cetinjske gimnazije.

Početkom septembra 1890 godine po knjaževom imenovanju, Božo je postavljen za predsjednika cetinjske opštine. Na toj dužnosti je ostao do pred kraj 1894 godine a cijelo vrijeme je obavljao i dužnost mjesnog školskog nadzornika.
Kao predsjednik opštine, za četiri godine ostvario je mnoge zamisli: izgrađen je cetinjski vodovod, izvršeno je ozelenjavanje i urbano sređivanje grada i okoline. Na prostoru oko crkve na Ćipuru, duž puta Cetinje – Bajice, na Zagrablju zasađeno je 50 stabala bora, 185 jela, 301 jasika, 100 kestenova, 110 lipa, 101 brijest i oko 1200 bagremova. Po isteku mandata pa do penzionisanja 1905 godine nastavio je da radi kao profesor. Za njegov doprinos razvoju prosvjete i obrazovanju učenika u tom periodu, govorilo se, da svima što su tada bili pismeni u Crnoj Gori ili je bio profesor Božo Novaković ili neko od njegovih đaka…
Za vrijeme 38-godišnjeg života i rada u Crnoj Gori, bio je učesnik mnogih kulturnih, patriotskih i humanih akcija u Crnoj Gori. Sarađivao je sa Valtazarom Bogišićem prilikom njegovog rada na Opštem imovinskom zakoniku za knjaževinu Crnu Goru i Simom Matavuljem…
Na nadgrobnoj ploči „Pred kapelicom“ piše: „JA SAM VAŠ PROFESOR BOŽO NOVAKOVIĆ“.

Predlažem da neimenovana ulica oko stare Tarine garaže dobije ime ULICA BOŽA NOVAKOVIĆA.

ULICA NIKCA OD ROVINA – broj 28

Od Njegoševe do Ulice vojvode Boža (ostaje)

NIKAC OD ROVINA (TOMANOVIĆ)

Nikac Tomanović je rođen oko 1725. godine. Položaj Crne Gore, odvojene od mora i Skadarskog jezera, sabijene u krševitim predjelima između Turske i Venecije prinudio je crnogorska plemena da na teritorijama tih država traže sredstva za život. Četovanje Crnogoraca na turskoj i mletačkoj teritoriji je i njihiv odgovor na nasilja Turaka i Mlečana. Crnogorci su kao i hajduci četovali od proljeća do zime. Četa se okupljala u broju potrebnom da se izvrši zadatak (unaprijed smišljeni napad) i potom se razilazila. Kolektivni napad na kuću i torinu i trgovačke karavane smatran je viteškim djelom u crnogorskom plemenskom društvu.

Slabljenje turske vlasti u Hercegovini i mletačke u Boki Kotrskoj doprinijelo je jačanju crnogorskog četovanja. Ono posebno uzima maha sredinom 18. vijeka. Tada se javljaju najpoznatije crnogorske četovođe: Nikac Tomanović, Vuk Tomanović, Lazar Pecirep i dr. Nikac Tomanović se istakao junaštvom u bici na Predišu 1756. godine protiv brojno nadmoćnije turske vojske. Poginuo je oko 1775. godine.

Crnogorci su borbu za održavanje života četovanjem smatrali borbom za slobodu i nezavisnost.

Predlažem da ova ulica ostane nepromijenjena.

ULICA KNEZA JOVANA VLADIMIRA-broj 29

Od Bajove (donji ulaz u pjacu) do Njegoševe (Elektron)

Predlažem da se Ulica Balšića Pazar I preimenuje u Ulicu Jovana Vladimira

 JOVAN VLADIMIR

Do sredine desetog vijeka Dukljanska država je bila formirana i jasno razgraničena od susjednih slovenskih država i Vizantije. Prostirala se od rijeke Bojane na istoku do Boke Kotorske na zapadu i

od Jadranskog mora na jugu do rijeka Zete i Morače na sjeveru. Prvi dukljanski vladar o kome se nešto više zna bio je knez Jovan Vladimir (oko 990-1016. godine) koji je bio u prijateljskim odnosima sa Vizantijom. Krajem desetog vijeka (997. godine ) Duklja potpada pod vlast makedonske države, ali je knez Jovan Vladimir uspio da joj vrati samostalnost. Ubrzo poslije smrti (1016. godine) proglašen je za sveca.

Duklja prostorno mala, a ekonomski i vojnički slaba nije mogla tada značajnije uticati na političke prilike na Balkanu.

ULICA VOJISAVLJEVIĆA-broj 30 

Od  Bajove do Njegoševe-(Bivša ulica Balšića Pazar II-od Pekare Centar do NLB banke)

VOJISAVLJEVIĆI

Nakon propasti makedonske države krajem dvadesetih godina XI vijeka (1018. godine) vlast u Duklji uspostavlja Vizantija. Svoj najveći uspon Duklja doživljava krajem prve i u drugoj polovini XI vijeka – u doba dinastije Vojisavljević. Poslije pobjede nad vizantijskom vojskom u bici kod Bara (Tuđemile) 1042. godine Duklja postaje samostalna u odnosu na Vizantiju. Neko vrijeme potčinjava svojoj vlasti Travuniju i Zahumlje (oblasti između Boke Kotorske i Neretve), a osamdesetih godina i Bosnu i Rašku čime dostiže najširi domet svoje ekspanzije. U drugoj polovini XI vijeka naziv Zeta počinje da prevladava nad imenom Duklja. Zeta je izdignuta na rang kraljevine 1078. godine, a Barska nadbiskupija na rang nadbiskupije 1089. godine. Ima državnu organizaciju kao i druge feudalne države toga vremena: vladar predsjedava saborom, vrhovni je sudija i vojskovođa i štiti crkvene privilegije.

Početkom XII vijeka Zeta počinje da slabi unutardinastičkim borbama za vlast da bi osamdesetih godina istog vijeka potpala pod vlast Raške zadržavajući izvjesnu samostalnost.

Predlažem da se ulica Balšića Pazar II preimenuje u  ULICA VOJISAVLJEVIĆA

ULICA SVETOGA VASILIJA OSTROŠKOG – broj 31

Predlažem da se sadašnja Dečanska ulica koja vodi prema Cetinjskom manastiru (od Njegoševe do Novice Cerovića – od Name do Biroa) nazove ULICA SVETOG VASILIJA OSTROŠKOG iz više razloga …

SVETI VASILIJE OSTROŠKI (1610-1671)

Stojan Jovanović je sa 11 godina postao đak manastira Zavala u blizini rodnog kraja, a 1625. godine prešao je u manastir Tvrdoš kod Trebinja gdje je početkom tridesetih godina XVII vijeka zamonašen i dobio ime Vasilije.

Između 1636. godine i 1638. godine boravio je kao pridvorni đakon u Cetinjskom manastiru (oko godinu dana), u Svetoj Gori i Rusiji. Iz Rusije je donio crkvene knjige i pomoć za narod. Hirotonisan (rukopoložen) je za episkopa 1638. godine i postavljen za mitropolita Trebinjske eparhije sa sjedištem u Onogoštu (Nikšiću). Od 1666-1671. godine svojom mitropolijom upravljao je iz manastira Ostrog. U teškim ekonomskim i političkim prilikama pomagao je narod i hrabrio ga da istraje u svojim stradanjima. Obnavljao je oronule hramove, darivao ih i pri njima otvarao narodne škole. Bio je vrlo tolerantan prema inovjernima i inoslavnima, ali i energičan protiv unijaćenja pravoslavaca. Svojim izuzetnim autoritetom presudno je doprinio da se 1658. godine postigne jedinstvo i saglasnost oko daljeg otpora Turcima i opreza prema Mlecima. Poklonička narodna putovanja počela su još za njegovog zemaljskog života. Odmah nakon smrti njegov kult nastao je spontano. Poštuje se i slavi kao jedan od naših najvećih svetaca. Njemu u čast podignut je hram u Nikšiću.

DONJOKRAJSKA ULICA – broj 32

Od  ulice Josipa Sladea (Market Voli) do Bulevara

Predlažem da se sadašnja Mojkovačka ulica preimenuje a da dio koji vodi od početka do kraja naselja Donji kraj dobije ime DONJOKRAJSKA ULICA – iz više razloga a posebno poštujući jedan od usvojenih principa da se starosjediocima Cetinja prizna doprinos utemeljenju grada …

ULICA 13 NOVEMBRA-broj 33

Od  Grahovske do Bajove ulice (ostaje)- Predlažem da ova ulica ostane nepromijenjena jer je u direktnoj vezi sa ulicama koje simbolišu najveće pobjede Crnogoraca u borbi za slobodu

13. NOVEMBAR 1944. GODINE
    

U oktobru 1944. godine počele su završne operacije za oslobođenje Crne Gore. Štab Primorske operativene grupe je 22. oktobra dao zadatak Desetoj crnogorskoj brigadi da odsječe Boku Kotorsku od njenog zaleđa i oslobodi Cetinje. Njena dejstva u pravcu Cetinja otpočela su noću između 27. i 28. oktobra. Nakon presijecanja saobraćajnice Kotor-Cetinje osvojila je neprijateljska uporišta na Krcsu i Njegušima, potom na Bukovicu, Čekanju i Duboviku. Time je do 04. novembra zauzela sve neprijateljske položaje na saobraćajnici Cetinje-Kotor. Planirano je da se 06. novembra uveče preduzme napad na Cetinje. Za te operacije je bilo neophodno da iz pravca Kotora obezbjeđuje zaštitu jedan bataljon Prve Bokeljske brigade, a iz pravca Podgorice jedinice Lovćenskog partizanskog odreda. Aktivisti u gradu su donosili obavještenja o stanju, rasporedu i namjerama neprijatelja. Moralo se voditi računa o zaštiti stanovništva i značajnih objekata u gradu. U prvom napadu zauzeti su dominantni položaji na Orlovom kršu i Špadijerskom vrhu. Posljednjim jurišem u donjem dijelu grada kod parkova i hotela „Grand“ u zoru 13. novembra Cetinje je oslobođeno. U borbama za oslobođenje Cetinja poginulo je 38 partizanskih boraca, a 56 je ranjeno. Na strani neprijatelja bilo je oko 110 poginulih i veliki broj ranjenih boraca. U gradu je zaplijenjena velika količina oružja, municije, ratne opreme i hrane.

Iz Cetinjskog sreza sa 28.000 stanovnika u Trinaestojulskom ustanku učestvovalo je više od 1.000 boraca. Do kraja rata taj broj je porastao na preko 5.000 boraca. Od njih je preko 1.400 dalo svoje živote za slobodu (preko 900 u operativnim jedinicama, a preko 500 kao žrtve fašističkog terora). Iz Cetinjskog sreza narodnim herojima je proglašeno 49 boraca. Povodom tridesetogodišnjice oslobođenja Jugoslavije Predsjednik SFRJ Josip Broz Tito je za izvanredan doprinos pobjedi nad neprijateljem u NOR-u dodijelio 07. maja 1975. godine Cetinju Oreden narodnoh heroja.

BOKOVSKA ULICA-broj 34

Predlažem da sada neimenovana ulica od Ulice Ivana Crnojevića kroz naselje iza Crne grede prema Bokovu dobije ime Bokovska ulica iz više razloga…

ULICA RISTA DRAGIĆEVIĆA – broj 35

Od Ulice crnogorskih junaka do Ulice vojvode Batrića (bivša Šantićeva)

RISTO DRAGIĆEVIĆ (1901-1980)

Risto Dragićević je osnovnu školu (1912. godine) i gimnaziju (1922. godine) završio na Cetinju, a Filozofski fakultet (istorija i jugoslovenska književnost) (1928. godine) u Beogradu. Bio je na specijalizaciji istorijskih nauka u Varšavi (1926-1927. godine). Radio je kao profesor Bogoslovije (1928-1935. godine) i gimanzije (1935-1937. godine) na Cetinju, a potom u Državnom muzeju na Cetinju (bibliotekar, rukovodilac biblioteke i arhivskog odjeljenja i direktor) (1937-1965. godine). Jedan je od osnivača Cetinjskog istorijskog društva 1934. godine. Poslije Drugog svjetskog rata učestvovao je u osnivanju i radu istorijskog društva NP Crne Gore i Instituta za proučavanje istorije crnogorskog naroda. Bio je redovan član naučnog društva Crne Gore (1950-1956. godine).

Još kao student se počeo baviti naučnim radom. Glavne preokupacije u njegovom radu bile su politika i kulturna istorija Crne Gore, Njegoš (Petar II), etnografija i folkloristika (narodno stvaralaštvo). Sarađivao je u „Zapisima“ (1930-1935. godine) i bio njihov odgovorni urednik (1935-1941. godine), radio u redakcionom odboru „Istorijskih zapisa“ (1948-1959. godine). Bio je saradnik i Glasnika Muzeja Cetinja, Glasnika Etnografskog muzeja Cetinja, Glasnika odjeljenja društvenih nauka CANU, Medicinskih zapisa i mnogih drugih listova i časopisa.

Objavio je oko 500 naučnih i stručnih radova od kojih su najznačajniji: Guvernadurstvo u Crnoj Gori (1717-1830. godine), Ugovor Svete Stolice s Crnom Gorom 1886. godine (1940. godine), Arhivski podaci o licima „Gorskog vijenca“ (1948. godine), Članci o Njegošu (1949. godine), Djevojački institut na Cetinje (1949. godine), Nekoliko arhivskih podataka o osnovnm školama (1952. godine), Crnogorske štamparije 1493-1918. godine (1956. godine), Državni muzej na Cetinju 1896-1956. godine (1957.godine), Nekoliko priloga o Velikoj državnoj gimnaziji na Cetinju (1962.godine), Nekoliko arhivskih podataka o crnogorskoj nošnji i crnogorskom oružju (1962. godine), Tajni ugovor Crne Gore s Austrijom (1968. godine), Sanitetska služba u Crnoj Gori 1890-1916. godine (1973. godine).

Bio je jedan od urednika Cjelokupnih djela Nikole I Petrovića Njegoša, knj. I-VI (1969. godine) i član redakcije višetomne Istorije Crne Gore.

Dobitnik je Trinaestojulske nagrade (1969. godine), Trinaestonovembarske nagrade Cetinja (1969. godine). Odlikovan je Ordenom rada II reda (1955. godine), Ordenom zasluga za narod sa srebrnim zracima (1964. godine), Ordenom rada sa crvenom zastavom (1976. godine).

ULICA PETRA LUBARDE-broj 36

 ostaje ista – Od Evropske do Njegoševog parka

PETAR LUBARDA  (1907-1974)

     Petar Lubarda je osnovnu školu pohađao u rodnom Ljubotinu, Cetinju i Herceg Novom (1914-1918.godine), a gimnaziju u Herceg Novom, Splitu, Sinju i Nikšiću (1918-1924. godine). Kratko je izučavao slikarstvo u Umjetničkoj školi u Beogradu (1925. godine) i na Akademiji lijepih umjetnosti u Parizu (1926. godine). Jedan je od osnivača Škole likovnih umjetnosti na Cetinje (1946. godine) i Udruženja likovnih umjetnika Crne Gore (1946. godine). Bio je profesor Umjetnicke akademije (Akademije likovnih umjetnosti) u Beogradu (1945-1946. godine, 1950-1974. godine) i Škole likovnih umjetnosti na Cetinje i njen direktor (1946-1948. godine). Živio je i radio u Parizu (1926-1932. godine, 1932-1938. godine), Beogardu (1932-1938. godine, 1945-1946. godine, 1950-1974. godine) i Cetinju (1946-1950. godine). Učestvovao je u Drugom svjetskom ratu (1941-1945. godine). Bio je redovan član SANU od 1961. godine,  dopisni član JAZU i redovni član Naučnog društva Crne Gore od 1973. godine.

     Slikao je pejzaže, mrtve prirode, figure, kompozicije. Najpoznatija djela su mu: „Bombardovanje San Sebastijana“ (1937. godine), „Zaklano jagnje“ (1940. godine), „Crnogorska brada“ (1950. godine), „Bitka na Vučijem dolu“ (1950. godine), „Noć u Crnoj Gori“ (1951. godine), „Borba konja“ (1953. godine), „Kosovski boj“ (1953. godine), „Između dana i noći“ (1955. godine), „Sutjeska“ (1955. godine), „Jutro“ (Pogled sa Lovćena) (1958. godine)…

     Imao je samostalne izložbe u : Rimu (1929. godine, 1962.g odine), Parizu (1952. godine, 1954. godine), Londonu (1955. godine), Nju Delhiju (1955. godine), Bombaju (1955. godine), Beogradu  (1933. godine, 1934. godine, 1951. godine, 1961. godine, 1962. godine, 1964. godine, 1967. godine, 1968. godine, 1696. godine, 1971. godine), Titogradu (1958. godine, 1968. godine), Ljubljani (1959. godine), Skoplju (1963. godine, 1967. godine), Nišu (1963. godine), Kragujevcu (1968. godine, 1969. godine), Herceg Novom (1967. godine), Cetinju (1968. godine)…

    Grupno je izlagao u : Parizu, Rimu, Hagu, Moskvi, Lenjingradu, Pragu, Bratislavi, Varšavi, Krakovu, Budimpešti, Veneciji, Sao Paolu, Atini, Amkari, Istanbulu, Damasku, Bejrutu, Kairu, Aleksandriji, Marselju, Lionu, Štutgartu, Tokiju, Milanu, Bukureštu, Londonu, Mančesteru, Oslu, Briselu, Torinu, Bolonji, Stokholmu, Firenci, Brnu, Erevanu i mnogim drugim.

     Dobio je Gran pri u Parizu (1937. godine), I nagradu u Hagu (1939. godine), Internacionalnu otkupnu nagradu u Sao Paolu (1953. godine), Sedmojulsku nagradu Srbije (1964. godine), nagradu AVNOJ-a (1966. godine). Odlikovan je Ordenom bratstva i jedinstva sa zlatnim vijencem.

ULICA ŠTAMPARA MAKARIJA – broj 37

Od Ulice Novice Cerovića do Evropske (sada od Ćipura pored velikog parkinga i Hotela Grand do Štamparije Obod – ostaje ista)

ŠTAMPAR MAKARIJE

Iako je vjerovatno još Ivan Crnojević razmišljao o osnivanju štamparije, to je ostvario njegov sin Đurađ Crnojević (1490-1496. godine), posljednji srednjovjekovni vladar Crne Gore. Kao veliki ljubitelj knjige na početku svoje vladavine u Veneciji je nabavio presu, alat i papir, a ćirilična slova izrađena su u Crnoj Gori. Druga ćirilična štamparija (poslije Krakova 1491. godine) za kratko vrijeme svoga rada (1493-1496. godine) na Cetinju štampala je pet knjiga crkvenog karaktera: Oktoih prvoglasnik, Oktoih petoglasnik, Psaltir s posljedovanjem, Molitvenik (Trebnik) i Četvorojevanđele. Njenim radom upravljao je cetinjski jeromonah Makarije koji je imao sedam pomoćnika. Knjige su uživale veliki ugled zbog svojih estetskih osobina i tehničkog savršenstva. One su prenosile renesansne motive u vjerska središta pravoslavlja kao zračak nove kulture.

Predlažem da postojeća ulica sa imenom Štampara Makarija od Ćipura (prve štamparije), pored hotela Grand do današnje štamparije „Obod“ zadrži  ime

ULICA VLADIKA SAVA I VASILIJA – broj 38

 Predlažem da sadašnji dio Vučedolske ulice od Bojane do Štamparije dobije ime Ulica vladika Sava i Vasilija koji su vladali zajedno Crnom Gorom nakon vladike Danila jer se Vučedolska ulica seli kod Grahovske i Fundinske…  

 VLADIKA SAVA PETROVIĆ

Sava Petrović je hirotonisan za vladiku 1719. godine. Voljom njegovog strica Vladike Danila stupio je na vladičanski presto 1735. godine. Bio je više posvećen vjerskim nego zemaljskim pitanjima. Insistirao je da se jurisdikcija nad pravoslavnim stanovništvom u Boki Kotorskoj koju je uspostavio vladika Danilo 1718. godine, nesmetano nastavi. Odlučno se protivio prevođenju pravoslavaca u katoličanstvo. Vladika Sava je 1780. godine osnovao u manastiru Stanjevići školu za opismenjavanje sveštenika i kaluđera. Zalagao se da se ne pokreću borbe sa Turcima i da se održe prijateljski odnosi sa Mlečanima. Veze sa Rusijom koje je uspostavio vladika Danilo nije prekidao. Boravio je u Rusiji odakle je (1744. godine) donio pomoć za narod i Cetinjski manastir. Njegov put u Rusiju značio je dalji podsticaj crnogorsko-ruskim vezama, što je bilo od velikog značaja za dalju oslobodilačku borbu naroda Crne Gore.

Vladika Sava Petrović je rođen oko 1700. godine a umro je 1781. godine.

VLADIKA VASILIJE PETROVIĆ

Vasilije Petrović je hirotonisan za vladiku 1750. godine. Više su ga interesovala svjetovna nego crkvena pitanja. On je prvi iznio ideju o Crnoj Gori kao pokretaču antiturske borbe na Balkanu i o oslobođenju svih balkanskih naroda pod pokroviteljstvom Rusije. U tom cilju tri puta je boravio u Rusiji (1753-1754. godine, 1757-1759. godine, 1765-1766. godine) od koje je dobio materijalnu pomoć. Njegovi boravci u Rusiji doprinijeli su učvrćivanju crnogorsko-ruskog prijateljstva i stvaranju kulta Rusije u Crnoj Gori. Na skupštini plemenskih glavara 1751. godine na njegovu inicijativu stvoren je sud od najuglednijih knezova, vojvoda i serdara čija je dužnost bila da rješava međuplemenske sporove na osnovu običaja stvaranih vjekovima. Svjestan potrebe da se narod obrazuje razmišljao je o otvaranju osnovne škole (1753. godine) i nabavci štamparije (1757. godine). Prilikom svog prvog boravka u Rusiji objavio je Istoriju o Černoj Gori (1754. godine) i tako postao rodonačelnik crnogorske istoriografije. Ona je imala uticaj na izgradnju političke misli i na razvoj istoriografije o Crnoj Gori sve do naših dana. Cetinjska mitropolija priznavala je pećkog patrijarha sve do 1766. godine kada je srpska crkva podvrgnuta Vaseljenskoj patrijaršiji u Carigradu. Otada je Cetinjska mitropolija postala samostalna. On je prvi dao precizniji plan o teritorijama koje bi trebalo da pripadnu Crnoj Gori.

Koliko je u tome bio dalekovid vidi se po tome što je teritorija koju je polovinom XVIII vijeka označio kao crnogorsku gotovo istovjetna današnjoj teritoriji Crne Gore.

Vladika Vasilije Petrović je rođen 1709. godine a umro je 1766. godine.

Kako su vladike Sava i Vasilije u isto vrijeme, praktično, zajedno vladali Crnom Gorom, predlažem da ulica od Ulice Vladike Danila do Ulice Štampara Makarija (od Montenegrobonusa kroz Donje polje do Štamparije „Obod“) nosi ime ULICA VLADIKA SAVA I VASILIJA

ULICA POPA LAZA POPOVIĆA (broj 39)

-Predlažem da sadašnja neimenovana ulica od Ulice Crnogorskih junaka  (stara Bogoslovija)  kroz naselje Podgranica dobije ime Ulica popa Laza Popovića koji se prvi doselio u ovaj dio Cetinja. Ostali argumenti su dati u biografiji …

POP LAZO JABUČANIN POPOVIĆ (1797-1895)

Rođen je 12 februara 1797 u Donjem Kraju kod Cetinja. Spada u red najvažnijih crnogorskih memoarista. Bio je samouki sveštenik. Napisao je „Dnevnik popa Laza Popovića od 1807 do 1870“. Kad je imao 20 godina Petar I ga je primio za poslugu u manastir gdje je danju radio a noću učio. U jednoj pravoslavnoj crkvici kod Skadra zapopio se 14 juna 1831. godine i stupio u službu kod arhimandrita Petra II. Po povratku iz Petrograda 1833 godine gdje se zavladičio, Njegoš poklanja popu Lazu, kao odanom Crnogorcu, krst na kojem je ugravirano: „Vladika Crnogorski Petar II Jereju Lazaru Popoviću, 1834 godine, prvog januara“. Ovaj krst se nalazi u postavci Njegoševog muzeja u Biljardi.

Imao je desetoro djece (sedam sinova i tri ćerke). Bavio se i trgovačkim poslovima pa je zahvaljujući tome 1832 godine, zajedno sa Njegoševim bratom Perom, napravio kuću  koja je brzo pretvorena u Han. Bila je to prva privatna kuća na Cetinju i prvi javni ugostiteljski objekat na Cetinju.

Temelji kuće u Podgranici položeni su 1836 godine kada je Pop Lazo mijenjao porodična dobra u Humcima za zemljište na ondašnjoj Romanovini – Pod granicom, o čemu postoji ugovor sačinjen 1835 godine „četvrtog dana dvanaestog mjeseca“ s Njegoševim vlastoručnim potpisom i pečatom.

Pop Lazo je služio četiri gospodara, Petra I, Petra II, Knjaza Danila i Knjaza Nikolu. U svojim uspomenama, narodnim jezikom, daje sažete karakteristike razdoblja u kojemu je živio. Opisuje sva četiri gospodara kao i sliku teškog življenja naroda na posnom katunskom kršu.

Njegov memoarski spis i po vremenu nastanka i po načinu pisanja ima određeni etnografski i književno-istorijski značaj.

ULICA VLADIKE DANILA PETROVIĆA – broj 40

Predlažem da dio Vučedolske ulice koji ide (oko Grude do Bojane) od Ulice Štampara Makarija do Ulice vladika Sava i Vasilija) dobije ime Ulica vladike Danila jer je Vučedolska ulica prebačena kod Grahovske i Fundinske ulice.

VLADIKA DANILO PETROVIĆ

Danilo Petrović izabran je za vladiku na Zboru crnogorskih glavara na Cetinju 1697. godine. Hirotonisan je 1700. godine. Od njegovog vremena cetinjski mitropoliti su duhovni i svjetovni gospodari Crne Gore. Bio je pobornik ujedinjenih crnogorskih, brdskih i hercegovačkih plemena u borbi protiv Turaka i začetnik ideje o državnoj nezavisnosti Crne Gore. Prvi je uspostavio spoljno-političke odnose sa Rusijom (1711. godine), što je bilo od izuzetnog značaja za konačan uspjeh borbe za nezavisnost i stvaranje države. Iz posjete Rusiji vratio se 1716. godine sa novčanom pomoći i carskim gramatama koje su postale osnova dalje crnogorsko-ruske saradnje. U uslovima plemenske podvojenosti radio je na organizovanju oružane sile za održavanje reda u zemlji i odbranu od spoljnog neprijatelja. U cilju uspostavljanja nadplemenske vlasti 1713. godine formirao je zemaljski sud čija je nadležnost bila da sudi međuplemenske sporove u skladu sa crnogorskim običajnim pravom. Dva puta (1704. godine i 1724. godine) je obnavljao Cetinjski manastir koji su 1692.  godine srušili Mlečani, a 1712. godine popalili Turci. U njegovo vrijeme oslobađanjem od turske vlasti zaustavljen je proces islamizacije u Crnoj Gori. Vladika Danilo je uživao veći ugled nego bilo koji vladika prije njega. Rodonačelnik je četvrte crnogorske dinastije Petrović Njegoš koja je vladala Crnom Gorom više od dva vijeka. Za svog nasljednika je odredio sinovca Savu Petrovića. Kraj XVII vijeka i početak XVIII vijeka bio je prekretnica u istoriji Crne Gore koja će dati pečat društvenom i političkom životu u XVIII vijeku.

Vladika Danilo Petrović rođen je 1672. godine a umro je 1735. godine.

Predlažem da ulica koja počinje praktično ispod Orlovog krša, od Ulice Štampara Makarija do Ulice Vladika Sava i Vasilija (od Vladičine bašte, preko Grude do Montenegrobonusa) nosi ime ULICA VLADIKE DANILA PETROVIĆA.

 BELVEDERSKA ULICA – broj 41

 Predlažem da Belvederska ulica koja vodi od Bojane do izlaza na magistralni put za Budvu  ostane

 BELVEDERSKA ULICA

Belveder (Belo vedere = lijep pogled)  je lokalitet na periferiji Cetinja, na putu prema Rijeci Crnojevića, sa kojeg se pruža lijep pogled prema Skadarskom jezeru.

Tu su se, 26 juna 1936. godine, pod rukovodstvom članova PKKPJ Nikole Lekića i Blaža Jovanovića održale Belvederske demonstracije – protiv kraljevskog režima u Jugoslaviji koji je Crnoj Gori oduzeo državnost.

Demonstranti su bili došli iz Bara, Podgorice, Cetinja i drugih krajeva, sa krstaš barjakom. Policija ih je zaustavila na Belvederu a njihovi pregovori da im se dozvoli ulazak u Cetinje nijesu urodili plodom. I taman kad su se okupljeni počeli razilaziti upotrijebljeno je oružje protiv golorukog naroda. Poginulo je 6, ranjeno oko 30, uhapšeno 74, protiv njih 47 je podignuta optužnica a mnogi učesnici zbora su prebijeni.

Krvoproliće na Bevederu izazvalo je brojne proteste i van Crne Gore.

Belvederske demonstracije imaju istorijski značaj jer su preteča istorijskog Trinaestog jula i zato što je narodni front na njima pokazao jedinstvo i slogu Crnogoraca, pa se može zaključiti da je Belveder crnogorska slobodarska kolijevka.

Znači po novom scenariju bila bi to ulica od Ulice vladika Sava i Vasilija do Budvanskog puta

ULICA VUKA KARADŽIĆA- broj 42

 Od Štampara Makarija do Ulice vladike Danila Petrovića (ranije Vučedolske ulice)…

 VRATITI JE – KAO ŠTO JE BILO RANIJE – A ISLANDSKU ULICU TREBA “POMJERITI” U ISTOM PRAVCU I SADAŠNJU ULICU VALATAZARA BOGIŠIĆA – OD ULICE ŠTAMPARA MAKARIJA DO NJEGOŠEVOG PARKA (PORED METEOROLOŠKE STANICE) NAZVATI – ISLANDSKA ULICA JER VALTAZAR DOBIJA DRUGU.

VUK STEFANOVIĆ KARADŽIĆ

Vuk Karadžić, porijeklom iz Drobnjaka (Crna Gora), obrazovao se kod rođaka Jevte Savića Čotrića, u Loznici (1795. godine), manastiru Tronoši, Sremskim Karlovcima (1804-1806. godine), Petrinji (1807. godine), Velikoj školi u Beogradu (1808-1809. godine), Filozofskom fakultetu u Haleu (1823. godine). Bio je pisar kod vojvode Đorđija Čuprije (1804. godine), sekretar kod vojvode

Jakova Nenadovića (1807. godine), učitelj u Beogradu (1810. godine) i Trstu (1821. godine), državni činovnik u Negotinskoj krajini (1811-1813. godine), član Beogradskog suda (1831. godine). Od 1813. godine do kraja života uglavnom je živio u Beču. Pred kraj života (1859-1861. godine) živio je sa porodicom u Beogradu.

U Beču se upoznao sa slovenskim naučnikom Jernejom Kopitarom, cenzorom slovenskih knjiga, na čiji podsticaj je započeo reformu pisma i pravopisa, borbu za uvođenje narodnog jezika u književni i sakupljanje narodnih pjesama. Napisao je Gramatiku narodnog jezika (Pismenicu) 1814. godine. Prvo izdanje Rječnika sa drugim izdanjem Gramatike objavio je 1818. godine, a drugo izdanje Rječnika 1852. godine. Za prvo izdanje Rječnika koristio je riječi iz govora naroda u Srbiji i Vojvodini, a za drugo iz govora naroda u Crnoj Gori. Radio je na prikupljanju građe za treće izdanje Rječnika, ali ga je smrt spriječila da ga dovrši. Objavila su ga dvojica njegovih poštovalaca, Pera Đorđević i Ljubomir Stojanović 1898. godine. Osnovna vrijednost gramatike bila je znatno uprošćavanje pisma (ćirilice) i pravopisa. U njoj je primijenjen princip; „piši kao što govoriš, a čitaj kako je napisano“. Smatrao je da svaki glas treba da ima jedno slovo (znak), pa je iz staroslovenske azbuke zadržao 24 slova, a izbacio sve znakove koji su se pisali iako nijesu imali svojih glasova. Njima je dodao 6 novih slova: Đ je uveo od Lukijana Mušickog, Dž iz starih rumunskih rukopisa, Ć iz starih srpskih rukopisa, J iz latinice, a slova Lj i Nj je sam stvorio. Vukov pravopis zvanično je prihvaćen 1868. godine.

Bavio se pitanjem književnog jezika koji je u njegovo vrijeme predstavljao mješavinu staroslovenskog i narodnog jezika. Zalagao se da jezik koji narod razumije (narodni jezik) postane književni. Za njegovu reformu značajna je 1847. godina. Te godine je Đura Daničić naučno dokazao ispravnost Vukovih pogleda. Takođe su se pojavile „Pjesme“ Branka Radičevića, „Gorski vijenac“ Petra II Petrovića Njegoša, i Vukov prevod Novog zavjeta, kojima je pokazano da se na narodnom jeziku može pisati poezija, filozofija i Biblija. Narodni jezik je od polovine 19. vijeka postao književni jezik, a južno narječje, kojim je i Vuk govorio, usvojeno je kao književno.

Značajan je njegov rad na sakupljanju narodnih umotvorina. U Beču je štampao prvu knjigu narodnih pjesama 1814. godine, a drugu 1815. godine. Tri knjige narodnih pjesama završile su 1823. godine u Lajpcigu, četvrta 1833. godine u Beču, a njihova druga izdanja u periodu 1841-1862. godine u Beču. Prva knjiga pripovjedaka i zagonetki štampana je 1821. godine u Beču, a drugo izdanje 1853. godine. Na Cetinju je 1836. godine objavio prvo izdanje Poslovica koje je posvetio Petru II Petroviću Njegošu. Drugo izdanje izašlo je 1849. godine. Dao je doprinos i istoriji, geografiji, etnologiji. Bio je počasni doktor Univerziteta u Jeni (1823. godine), član naučnog društva u Krakovu (1820. godine), Moskvi, Getingenu (1823. godine), Parizu, dopisni član Bečke akademije (1848. godine), Berlinske (1850. godine), Petrogradske (1851. godine), počasni građanin Zagreba (1861. godine). Odlikovan je od ruskog i austrougarskog cara, pruskog kralja i Ruske akademije nauka (1842. godine).

Vuk Karadžić je tvorac najsavršenije azbuke i fonetskog pravopisa, osnivač modernog književnog jezika stvorenog od živog narodnog govora, pisac prve gramatike narodnog jezika i prvog rječnika.

Predlažem da se ulici od Ulice Štampara Makarija do Ulice vladike Danila Petrovića vrati ime ULICA VUKA KARADŽIĆA

ISLANDSKA ULICA- broj 43

Od Njegoševog parka do Štampara Makarija

Nakon referenduma 21. maja 2006. godine, na kojemu je Crna Gora vratila svoju nezavisnost u znak zahvalnosti za čin prvog priznavanja ove njene velike pobjede Islandu je dodijeljena ulica Vuka Karadžića na Grudi. Nakon detaljnih analiza konstatovao sam da ovdje treba napraviti korekciju u smislu vraćanja ulici imena Vuka Karadžića a za Island predlažem da mu se dodijeli ulica koja je nosila ime Valtazara Bogišića jer Valtazar dobija novu.

SPLITSKA ULICA- broj 44

Od vladika Sava i Vasilija do Vladike Danila Petrovića – ostaje

Nakon bratimljenja sa Splitom 23 oktobra 1979 godine odlučeno je da se u znak prijateljstva prema ovom gradu ulici u Donjem polju dodijeli ime Splitska pa mislim da to treba tako da ostane …

ULICA MILOŠA VUŠKOVIĆA – broj 45

 Predlažem da se sadašnja Smederevska ulica  na Grudi od Ulice vladike Danila do Ulice Vuka Karadžića nazove Ulica Miloša Vuškovića a da se ulicu koja se “uliva” u ovu da ime Smederevska.

MILOŠ VUŠKOVIĆ (1900-1975)

Miloš Vušković je osnovnu školu i nižu gimnaziju završio u rodnom Cetinju. Slikarstvo je izučavao u Umjetničkoj školi u Beogradu (1919-1921. godine) i Beču (1921-1924.godine). Radio je kao profesor u Pančevu (1926-1932. godine), Zemunu i Beogradu. Bio je direktor Škole promijenjenih umjetnosti u Herceg Novom (1948-1952. godine), osnivač i direktor umjetničke galerije na Cetinju (1953-1965. godine). Sa Pjerom Križanićem i drugim karikaturistima osnovao je humorističko-satirični list „Ošišani jež“ (1936. godine). Bio je redovni član Društva za nauku i umjetnost Crne Gore od 1973. godine.

Radio je pejzaže, portrete, figuralne kompozicije, mrtve prirode, karikature, skulpture. Poznatija djela su mu: „Durmitor“ (1952. godine), „Tužbalica“ (1952. godine), „Park“ (1956. godine), „Paleta“ (1958. godine), „Sveti Stefan“ ( 1959. godine), „Ribari“, „Žena sa kukuruzom“…

Samostalno je izlagao u: Falunu (Švedska) (1929. godine), Beogradu (1934. godine, 1962. godine), Titogradu (1951. godine, 1957. godine, 1963. godine, 1965. godine, 1966. godine, 1969. godine) i Cetinju (1921. godine, 1951. godine, 1952. godine, 1960. godine, 1965. godine, 1966. godine, 1969. godine).

Kolektivne izložbe imao je u: Beču, Rimu, Sofiji, Firenci, Atini, Parizu, Marselju, Briselu, Lionu, Štutgartu, Cirihu, Minhenu, Njujorku, Bombaju, Erevanu i drugim gradovima svijeta i bivše Jugoslavije.

Organizovano je i više njegovih posthumnih izložbi.

Dobitnik je Trinaestojulske nagrade (1963. godine) i nagrade AVNOJ-a (1971. godine).

Predlažem da sadašnja Smederevska ulica dobije ime ULICA MILOŠA VUŠKOVIĆA.

ULICA MILA MILUNOVIĆA – broj 46

Od Ulice vladike Danila Petrovića do ulice Vuka Karadžića – Predlažemo da ova ulica ostane nepromijenjena (sada od Vučedolske do Islandske)

MILO MILUNOVIĆ (1897-1967)

Milo Milunović je osnovnu školu učio u rodnom Cetinju, a gimnaziju u Monci (kod Milana). Slikarstvo je izučavao u Švajcarskoj slobodnoj akademiji u Firenci (1912-1914. godine). Jedan je od osnivača Umjetničke akademije (od 1946. godine Akademije likovnih umjetnosti) u Beogradu (1937.godine), Škole likovnih umjetnosti na Cetinju (1946. godine) i Udruženja likovnih umjetnika Crne Gore (1946. godine). Bio je profesor Umjetničke akademije (Akademije likovnih umjetnosti) u Beogradu (1937-1946. godine, 1948-1967. godine) i Škole likovnih umjetnosti na Cetinju (1946-1948. godine). Živio je i radio u Parizu (1919-1922. godine, 1926-1932. godine), Cetinju (1922-1923. godine, 1946-1948. godine), Prčanju (1923-1924. godine), Zagrebu (1924-1926. godine) i Beogradu (1932-1946. godine, 1948-1967. godine). Učestvovao je Prvom svjetskom ratu (1914-1918. godine). Redovan član SANU postao je 1958. godine, dopisni član JAZU 1966. godine i redovan član Naučnog društva Crne Gore 1973. godine.

Radio je kompozicije, portrete, autoportrete, aktove, pejzaže, mrtve prirode, mozaike, freske, skulpture, scenografije, plakate, ilustracije. Njegova najznačajnija djela su: „Akt“ (1921. godine), „Kupačice“ (1921. godine), „Akt s ogledalom“ (1921. godine), „Bistro“ (1922. godine), Mrtva priroda sa violinom“ (1930. godine), „Mrtva priroda sa posudom“ ( 1930. godine), „Odaliska“ (1932. godine), freske: „Krštenje Hristovo na Jordanu“ (1932. godine), „Sv. Sebestijan“ (1932. godine)…

Samostalno je izlagao u: Parizu (1928. godine, 1929. godine, 1932. godine), Moskvi (1960/61. godine), Bejrutu (1963. godine), Cetinju (1918. godine), Beogradu (1922. godine, 1932. godine, 1954. godine, 1955. godine, 1958. godine, 1959. godine, 1961. godine, 1963/64. godine, 1965/66. godine), Titogradu (1961. godine), Skoplju (1964. godine).

Imao je kolektivne izložbe u: Parizu, Veneciji, Londonu, Briselu, Amsterdamu, Njujorku, Los Anjđelesu, San Francisku, Moskvi, Lenjingradu, Varšavi, Budimpešti, Bratislavi, Atini, Ankari, Istanbulu, Bejrutu, Damasku, Kairu, Aleksandriji, Birmigemu, Mančesteru, Lidsu, Lionu, Marseju,

Tokiju, Rimu, Milanu, Pragu, Stokholmu, Nju Delhiju, Bombaju, …. i mnogim gradovima bivše Jugoslavije. Organizovano je i više posthumnih izložbi.

Dobio je Gran pri u Parizu (1937. godine), Sedmojulsku nagradu Srbije (1961. godine). Odlikovan je Ordenom legije časti (1939. godine).

ULICA JAROSLAVA ČERMAKA-broj 47

Predlažem da se Ulica Jaroslava Čermaka koja sad ide od Bulevara (Gimnazije) kroz Humce do blizu  Bajičke crkve preseli na novi umjetnički kompleks – od ulice Peka Pavlovića do (Vladinog doma)  Ulice Novice Cerovića.

JAROSLAV ČERMAK (1830-1878)

Jaroslav Čermak, veliki češki slikar je u rodnom Pragu do svoje desete godine dobio dobro domaće obrazovanje izučavajući pored opšteobrazovnih predmeta i istoriju slikarstva i vajarstva. Potom je učio slikarstvo u Pragu, a studije slikarstva nastavio je u Pragu, Antverpenu i Briselu (1847-1852. godine). Od 1852. godine živio je sa kraćim prekidima u Parizu. U prvom periodu svog stvaralaštva bavio se češkom istorijskom tematikom. U Crnoj Gori je boravio tokom 1858. i 1862. godine. Po želji knjaza Nikole i uradio je 1862. godine portrete: Velikog vojvode Mirka, vojvotkinje Stane, knjeginje Darinke i knjeginje Milene. Tada je naslikao i vojvodu Miljana Vukova, Jovana Mašanova Vukotića, komandanta garde i Milušu Đurašković, rođenu Vukotić (rođenu sestru knjaginje Milene) čija slika mu je služila kao model za mnoge likove žena na njegovim čuvenim slikama. Pored ovih, uradio je i više slika sa tematikom iz Crne Gore i njenog okruženja: „Crnogorska djevojka“ (1858. godine), „Crnogorski vojvoda s konjem“ (1865. godine), „Hercegovačko roblje“, „Poljubac“, „Herecegovka sa konjima kod izvora“, „Harem“, „Slijepi guslar“, Povratak hercegovaca u izgorelo selo“ i „Ranjeni crnogorac“ (1873. godine), njegovo najbolje djelo za koje je kao motiv poslužilo ranjavanje serdara Tura Plamenca u boju sa Turcima na Grabu.

Jaroslav Čermak je za zasluge u ratu sa Turcima (1862. godine) odlikovan Medaljom za hrabrost. On nije bio samo slikar crnogorskih i hercegovačkih ljepotica i junaka, nego u isto vrijeme i čovjek koji se borio za ljudsku čast i čojstvo.

Njegovo slikarstvo je najviši domet u oblasti crnogorskih motiva.

Pošto se Čermakova ulica nalazila na periferiji Cetinja, a zbog svega navedenog u biografiji, predlažem da se buduća ulica kroz novi umjetnički kompleks, od ulice Peka Pavlovića do Ulice Novice Ceovića  zove ČERMAKOVA ULICA.

ULICA PEKA PAVLOVIĆA – broj 48

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do Lovćenske ulice –OSTAJE ISTA

PEKO PAVLOVIĆ (1828-1903)

Peko Pavlović bio je perjanik knjaza Danila, čevski komandir postao je 1871. godine a vojvodsko zvanje knjaz Nikola mu je dodijelio 1876. godine. Istakao se u ratu sa Turcima 1853-1853. godine i hercegovačkom ustanku 1861-1863.godine. Po ovlašćenju knjaza Nikole organizovao je i vodio

ustanak u Hercegovini 1875.godine. U mnogim bitkama u Hercegovini 1875. godine i 1876. godine, i znamenitoj bici na Vučijem Dolu, stekao je slavu kao jedan od najhrabrijih i najboljih vojskovođa. Zbog izuzetne vještine u komandovanju nazvali su ga hercegovačkim Garibaldijem i nenadmašnim strategom gerilskog (partizanskog) ratovanja.

P.S: Knjaz Nikola mu je uručio rusko odlikovanje…

Predlažem da ULICA PEKA PAVLOVIĆA ostane nepromijenjena

LOVĆENSKA ULICA – broj 49

Sada ide od  od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do “Starta”. Predlažem da se produži do prve okuke puta  za Lovćen.

Planina Lovćen (1657m),  najveći crnogorski simbol je vjekovima  sabirala misli i stremljenja Crnogoraca. Gleda i na istok i na zapad a njegova karakteristična silueta je posljednja slika koja se nosi iz zavičaja i prva koja se ugleda na povratku kući. Za Crnogorce je Lovćen što i Olimp za Grke ili planina Fudži za Japance. To je divlja a istovremeno,  blaga i ljupka planina jedinstvene ljepote i raznolikosti, to je, kako reče Dimitrije Popović – naš Bog koji ćuti.

Na njegovom vrhu se nalazi mauzolej velikog pjesnika, vladike i gospodara Crne Gore, Petra Petrovića Njegoša, rad hrvatskog vajara Ivana Meštrovića.

Sa Lovćena se pruža jedinstven pogled na kameno more Crne Gore, na prelijepi Bokokotorski zaliv, na Skadarsko jezero, a ponekad kada je vazduh iznad Jadrana čist, mogu se nazreti svijetla na italijanskoj obali.

Dio je Nacionalnog parka koji se prostire na oko 6.200 hektara  a koji je veoma bogat biljnim vrstama, od kojih su mnoge rijetke ili ljekovite.  Posebnu vrijednost čine čuveni izvori pitke vode od kojih je najpoznatiji na Ivanovim koritima, zatim stara katunska naselja koja karakterišu kamene kuće pokrivene slamom, guvna, bistijerne, značajni sakralni objekti. Tu su i lijepi hotelsko-ugostiteljski objekti sa nacionalnim specijalitetima i sadržajima za rekreaciju..

Lovćenska ulica (sada duga 900 metara) povezuje Cetinje sa putom do ove naše Svete planine.  

Kako je u međuvremenu napravljeno dosta stambenih objekata u njenom produžetku tako da su sada kuće u dužini od 1500 metara,  pa predlažem da se ona produži od Starta  za auto trke do prve okuke puta za Lovćen i da zadrži ime.

 ULICA PETRA SINANOVIĆA NAGIBA- broj 50

 Dio sadašnje ulice Proleterskih brigada  od Peka Pavlovića do Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog (Marketa Cetkom) treba da nosi ime osnivača EI “Obod” Petra Sinanovića Nagiba.

PETAR SINANOVIĆ-NAGIB (1919-1985)

Petar Sinanović je osnovnu školu i gimnaziju završio u Nikšiću prije Drugog svjetskog rata, a mašinski fakultet u Pragu (1945-1948. godine). Učestvovao je u Drugom svjetskom ratu (1941-1945. godine). Kao student bio je predsjednik udruženja studenata u Pragu i sekretar studentske organizacije KPJ u tom gradu. Radni vijek započeo je u Industriji motora u Rakovici (Beograd) kao načelnik odjeljenja za tehnologiju (1948-1951. godine). Bio je direktor fabrike ribe u Rijeci Crnojevića (1951-1952. godine), osnivač i prvi generalni direktor „Oboda“ u Cetinju (1953-1957. godine), tehnički direktor fabrike „Vlado Bagat“ u Zadru (1957-1958. godine), generalni direktor Industrije mašina „Radoje Dakić“ u Titogradu (1959-1961. godine), osnivač i direktor fabrike „Žiksen“ u Briselu (1961-1968. godine), osnivač i tehnički direktor preduzeća „Inkom“ u Virpazaru (1968-1970. godine).

U Rijeci Crnojevića je od dva preduzeća za ulov i preradu ribe formirao jedno sa dva pogona pod imenom „Ribarstvo“. Unaprijedio je ulov, tehnologiju sušenja i konzerviranja ribe. Planirao je izgradnju bazena za gajenje ribe i modernih mrestilišta. Oživljavanjem fabrike zadržao je mještane koji su bili krenuli u veće crnogorske centre.

Od ljeta do zime 1952. godine projektovao je, nabavio maretijal, instalirao i predao na korišćenje parno grijanje u gimnaziji na Cetinju.

U januaru 1953. godine naziv preduzeća „Industrija ribe – Rijeka Crnojevića“ promijenjen je u Trgovinsko preduzeće za izvoz i uvoz „Export-import Obod“ – Cetinje. Pored ulova, prerade i prodaje ribe, njegova djelatnost je proširena na nabavku i prodaju stoke i mesa i drugih poljoprivrednjih proizvoda na veliko i malo, proizvodnju hemijskih proizvoda i dr.

Petar Sinanović je otvorio restoran za ishranu radnika, hotel na Rijeci Crnojevića i odmaralište za radnike u Kamenovu. U Crmnici je osnovao ekonomiju koja je poljoprivrednim proizvodima snadbijevala restoran za ishranu radnika. Krajem 1953. godine odlučeno je da se pogon „Ribarstvo“ izdvoji iz „Oboda“ i da se odustane od trgovačke djelatnosti. Preduzeće je 1954. godine počelo pod imenom „Obod“-Industrija elektrotehničkih materijala i preciznih instrumenata. Po selima su formirani manji pogoni za malu proizvodnju koja traži ručni rad. U početku je inžinjere, tehničare i majstore dovodio sa strane, pretežno iz Beograda. Da bi se obezbijedio neophodan kadar otvorene su sopstvene škole: prvo industrijska pa tehnička. U periodu od 1953. godine do 1957. godine „Obod“ je proizvodio: toaletne spune, paste za obuću, armature za rasvjetu, mjerne i instrumente, glancače parketa, usisivače za prašinu, radio-aparate, frižidere, veš mašine, elektroinstalacioni materijal. Od 15 radnika koliko je bilo početkom 1953. godine „Obod“ je krajem 1956. godine imao oko 1.300 radnika.

Petar Sinanović je bio neponovljivi vizionar i pregalac, ne samo na prostorima Crne Gore nego i bivše Jugoslavije, koji je bio više decenija ispred svog vremena.

DUBROVAČKA – broj 51

 Sadašnja Ulica proleterskih brigada ( od Golubarnika do E-Distribucije) od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do Bajove zvala se Dubrovačka pa joj iz više razloga treba vratiti  ime.

„Oni koji traže raj na zemlji trebaju doći i vidjeti Dubrovnik!“-zapisao je to poznati irski pisac G.B. Shaw (Bernard Šo) nakon što ga je posjetio 1929. godine, očaran njegovom ljepotom, veličanstvenošću, skladom i svim onim što Dubrovnik čini tako jedinstvenim i posebnim u svjetskim razmjerima.

Ovaj mali grad, smješten na samom jugu Hrvatske, ponosno nosi titulu jednog od najljepših gradova svijeta. Nekad je bio grad-država, nadaleko poznata Dubrovačka republika, uz Veneciju najsnažnije jadransko središte.

Od 1979 godine UNESCO ga je stavio pod svoju zaštitu. Danas je jedna od najprivlačnijih turističkih destinacija Mediterana.

Crna Gora je uvijek imala dobre odnose sa Dubrovnikom a Cetinje je listom ustalo u odbranu Dubrovnika 1991 godine. Dodaću još i da se Crnogorski predsednik Milo Djukanovic izvinuo hrvatskom narodu zbog učestvovanja Crnogoraca u agresiji na dubrovacko područje 1991. i 1992. godine.

Cetinje treba da ima Dubrovačku ulicu kažu i stanari ove ulice…

ULICA CRNOGORSKIH HEROJA – broj 52

Od Bajove (ED) do Donjokrajske ulice (Crvenkapa)

U toku NOB-a 1941-1945, broj boraca iz Cetinja i njegove okoline (Cetinjskog sreza) iznosio je preko 5.000 od kojih je poginulo 1.414.

Od 1.322 narodna heroja bivše Jugoslavije, Crna Gora je imala 256 a 49 heroja je dalo Cetinje.

 Vrhovni komandant oružanih snaga Jugoslavije i njen doživotni predsjednik Josip Broz Tito, zbog velikih zasluga za vrijeme rata, proglasio je Cetinje za grad-heroj 7. maja 1975 godine s obrazloženjem:

“Za herojska djela i podvige, za bezbrojne žrtve i izvanredan doprinos pobjedi nad neprijateljem u narodnooslobodilačkom ratu”.

U znak sjećanja i slavu poginulih heroja predlažem da se ovoj ulici da ime ULICA CRNOGORSKIH  HEROJA.

ULICA Dr NIKŠE IVANOVIĆA – broj 53

Od Donjokrajske (pored i iza fabrike Bauknecht) do brda

Primarijus dr Niko-Nikša (Jošov) Ivanović cijeli svoj životni i radni vijek proveo je i posvetio Cetinju. Rodjen je 05. novembra 1928. god. u porodici Joša K. Ivanovića, uglednog predratnog učitelja, i supruge mu Olge (rodjene Marinović). Veoma rano, još kao predškolsko dijete, dr Niko-Nikša Ivanović ostaje bez oca, što će umnogome obilježiti njegov život i otežati mu životni put. Osnovnu školu i gimnaziju završio je na Cetinju, a studije medicine na Medicinskom fakultetu u Sarajevu (Bosna i Hercegovina, tadašnja Jugoslavija), kao jedan od najzapaženijih studenata u generaciji. Specijalizirao je pedijatriju na Medicinskom fakultetu u Beogradu, a specijalistički rad je odbranio pred komisijom kojom je predsjedavao prof. dr sci Vukan Čupić, jedan od najuglednijih pedijatara koga je bivša Jugoslavija ikada imala i po kome Klinika za majku i dijete iz Beograda danas nosi naziv “Klinika za majku i dijete “Vukan Čupić““. Prof. Čupić je smatrao dr Nika-Nikšu Ivanovića svojim najboljim specijalizantom, ne samo u generaciji, već za vrijeme svog cjelokupnog radnog vijeka, što nije krio i što je javno saopštavao kad god i gdje god mu se za to pružila prilika. Dr Ivanović i prof. Čupić, i institucije na čijem čelu su se nalazili, nastavili su svoju stručnu saradnjui nakon specijaliziranja dr Ivanovića na, za to vrijeme, veoma naprednim principima, ali i blisko druženje na Cetinju i u Beogradu sve do smrti prof. Čupića.

Dr Niko-Nikša Ivanović je osnivač Neonatološke službe i pionir neonatologije u Crnoj Gori. Po povratku sa specijalizacije, na svom Cetinju ulaže ogromne napore najprije da Medicinski centar “Danilo I“ dobije dječju bolnicu, prvu dječju bolnicu u Crnoj Gori fizički odvojenu od ostalih odjeljenja, a potom i da se kupi, donacijom i uz pomoć Italijanske vlade, prvi inkubator u Crnoj Gori, te da se, na koncu, osnuje Centar za nedonošenu djecu na Cetinju, prvi centar ove vrste u Crnoj Gori i jedan od prvih u bivšoj Jugoslaviji (nakon Klinike za majku i dijete iz Beograda). Centar za nedonošenu djecu bio je regionalnog karaktera, a njegov kapacitet i stručni resursi bili su na raspolaganju i stanovništvu izvan SR Crne Gore. Centar je u svakom trenutku raspolagao vozilom i pripravnom medicinskom ekipom, a sve u službi prevoza i pratnje malih bolesnika od svojih kuća do Centra na Cetinju. Principi na kojima je dr Ivanović zamislio i formirao službe Centra za nedonošenu djecu bili su veoma napredni i jedinstveni u Crnoj Gori u to vrijeme. Dr Ivanović je bio doživotni šef Dječje bolnice koja je radila u sklopu Medicinskog centra “Danilo I“ i načelnik Centra za nedonošenu djecu (danas Neonatologije). Ogroman trud, zalaganje i samopregoran rad dr Ivanovića (“rad bez radnog vremena“, kako su govorili savremenici i kako jednom prilikom u Cetinjskom listu napisa kolega i savremenik dr sci Vasilije Kusovac), kao i visoka stručnost nijesu prošli nezapaženo. Naprotiv, visoko su bili cijenjeni ne samo od strane kolega i stanovnika Cetinja, već i u cijeloj Crnoj Gori i Jugoslaviji. Dobitnik je Povelje pedijatara Jugoslavije, najvišeg priznanja Društva jugoslovenskih pedijatara,i Trinaestonovembarske nagrade Cetinja, priznanja do kojeg je najviše držao. Dugotrajni aplauz koji je dobio primajući Trinaestonovembarsku nagradu i danas je duboko urezan u sjećanju i odzvanja u ušima njegovih savremenika koji su prisustvovali dodjeli priznanja. Pored stučnog, dr Nikša Ivanović se  bavio i naučnim radom, saradjujući u “Medicinskim zapisima“, stručnom časopisu Društva ljekara Crne Gore.

Dr Ivanović je preminuo rano, sa nepune 53 godine (19. oktobra 1981. god.). Ispraćaj koji su mu priredili gradjani Cetinja i Crne Gore još je u sjećanju ljudi koji su mu prisustvovali. Na taj način, odata je počast voljenom “narodnom“ doktoru, kako zapisa Svetozar Đonović u Večernjim Novostima od 20. oktobra 1981. god. Koliki ugled u društvu je uživao dr Nikša Ivanović,kako su ga zvali savremenici, najbolje oslikava jedinstveni i nikada više ponovljeni gest uprave EI Obod, tadašnjeg jugoslovenskog industrijskog giganta sa nekoliko hiljada zaposlenih. Naime, 19. oktobra 1982. god., rukovodstvo EI Obod proglasilo je neradan dan unutar te radne organizacije, kako bi zaposleni mogli otići na obilježavanje godišnjice smrti dr Nikše Ivanovića.

Umjesto daljeg navodjenja činjenica citirat ću dio razmišljanja koja su o dr Niku-Nikši Ivanoviću saopštili njegove kolege i savremenici na njegovom ispraćaju.

Svetozar Đonović u svom osvrtu “na vest o smrti Dr Nikše Ivanovića sa Cetinja“ u beogradskim Večernjim novostima od 20. oktobra 1981. god. u tekstu pod naslovom “Otišao narodni lekar“, izmedju ostalog napisa: “… Ne samo što je bio savestan i human zato što mu je tako nalagala profesija, već je on u pravom smislu reči bio od onih dobrih ljudi, koji su uvijek mirno i uspravno koračali kroz život, starajući se da svakome pomognu, da nikog ne uvrede, a najmanje ostavljajući vremena za sebe. Bio je od onih retkih ljudi, za koje se ima utisak da nikad ne mogu da se naljute na čoveka. Za doktora Nikšu nikada, ne samo u Cetinju, već i po besputnim selima, nije bilo teškoće da stigne makar i pešice do malog pacijenta. Zahvaljujući njegovoj predanosti, ljudskosti i humanosti, njegovoj izuzetnoj stručnosti i prilježnosti svom pozivu – sačuvani su mnogi mladi životi u Crnoj Gori. Stoga je vest o njegovoj smrti prvenstveno pokosila njih i njihove roditelje. Zaplakaće mnogi danas na njegovoj sahrani. Reći će mu: Zbogom, dragi doktore Nikša! Ostaće doktor Nikša kao svetao lik Cetinja, kao lekar sa najlepšim epitetom “narodnog lekara“, kao čovek u pravom smislu te reči.“

Prof. Dušan Gvozdenović, prilikom ispraćaja, nad odrom dr Nikše Ivanovića, pored ostalog kaza: “… Mnoge su te vrline krasile. Sve ono što je crnogorskom imenu dalo svoj pečat i što je bilo sažeto u riječi čojstvo, nalazilo se je kod tebe. A to znači – poštenje, poštovanje drugog, ljubav prema čovjeku, odmjerenost, savjestan rad, principijelnost, hrabrost. … Ljudi kao što si ti bio ne umiru svojom fizičkom smrću. Oni i dalje zrače i učestvuju svojim primjerom u formiranju drugih.“

Kolega pedijatar i dragi prijatelj dr Ilija Vukotić na ispraćaju dr Nikše Ivanovića, pored ostalog kaza: “… Koliko djece danas ne bi bilo živo, kojima priroda nije dala ono što im omogućava život, da nije bilo njegovog (dr Nikšinog, prim.a.) znanja, truda, topline i ljubavi da im to nadoknadi, da tim tek započetim životima nadomjesti ono što im je priroda bila uskratila. A dr Nikša je svoj posao obavljao znalački, savjesno, predano i smireno uz svu ljubav neizmjerno veliku i toplu prema svojim malim pacijentima. Skromnost je krasila ovog vrlog čovjeka, a on je njome služio za primjer. Lik dr Nikše Ivanovića ne bi bio potpun ako se ne bi nešto reklo i o njegovom dugogodišnjem radu na formiranju medicinskih kadrova uopšte, a posebno u Medicinskoj školi na Cetinju. Može se slobodno reći da ti kadrovi Medicinske škole služe na čast ne samo svojim profesorima, već i Cetinju baš po tom ljudskom pristupu radu za koji su se okvalifikovali. Kao izuzetan stručnjak dr Nikša je dobio Povelju pedijatara Jugoslavije, jer su rezultati njegovog rada bili veoma visoko ocijenjeni. A kao čovjek koji je radio na svom Cetinju i za svoje Cetinje, bezrezervno i u svakoj prilici, koji je taj grad volio kao samog sebe – Cetinje mu je dodijelilo Trinaesto-novembarsku nagradu. … Pokojni dr Nikša govorio je jednako, bez zamora o bolesnoj djeci i o perspektivama razvoja Cetinja. Ove dvije teme su bile uvijek prisutne u razgovorima koje je vodio taj široko i svestrano obrazovani čovjek, a često su bile i jedine teme. O Cetinju – tražio je informacije i bio je uvijek dobro i znalački informisan. Svakom i najmanjem uspjehu se radovao, a neuspjehe i propuste uvijek je teško doživljavao. I nama svima svima teško pada pomisao da mu se nije ispunila njegova velika želja da doživi ostvarenje rješenja vitalnih problema grada, a uz to da doživi da se ostvare ideje o kompletnoj dječijoj zaštiti otvaranjem dječijih vrtića, jaslica i drugih institucija zdravstvene zaštite, na čemu je neposredno radio i za što se uvijek zalagao. … o našem drugu, prijatelju i sugradjaninu primarijusu Dr Nikši Ivanoviću može da se kaže da je njegovo rodjenje, rad i smrt vezano za Cetinje, i samo za njega. Jer ljubav prema Cetinju dovela ga je iz studentske skamije direktno na Cetinje, iako je u ono vrijeme imao veliki izbor. Tako će Nikša jednako postupiti i nakon specijalizacije pedijatrije na Institutu za zaštitu majke i djeteta SR Srbije, gdje je svojim znanjem i radom stekao povjerenje i ugled. Na tom Institutu je bio cijenjen od svih s kojima je dolazio u kontakt: svojih kolega i drugih, a posebno od pokojnog prof. dr Vukana Čupića. Dr Nikša će kasnije sa Institutom za majku i dijete razviti visoki nivo saradnje na savremenim principima pedijatrije.“

Ispred pedijatrijske sekcije društva ljekara Crne Gore, kolega pedijatar dr Miodrag-Džijo Marković, pored ostalog, je rekao: “… Bez namjere da ga činim većim nego što je bio, ali sa obavezom da kažem ono što znam o njemu, moram reći da je uvijek birao onaj teži put, opredjeljivao se za ono što drugi nije znao, a njegovoj sredini je to bilo potrebno, za ono što nijesmo imali, birao je ono što je bilo neophodno, bez obzira na to koliko će to njega opteretiti, i bez iluzija da će mu to nešto donijeti. Tako motivisan opredijelio se da prvi u SR CG osnuje Centar za nedonešenu djecu. Izabrao je djelatnost sa kojom se niko nije i neće se proslaviti, ali koja će realizovati humanost našeg poziva, ohrabriti i dati nadu roditeljima, zbrinuti nemoćnog i neminovno dati rezultate koji će za mnoge od njih život značiti. Toliko dugo je radio taj posao, da smo većina nas u Crnoj Gori svjedoci već odraslih i psiho-fizički zdravih ljudi kojima je on život udahnuo. Zato danas – sada i ne možemo a da bolno ne uzdahnemo za čovjekom, čija smrt uzdah spontano izaziva. Ja sam imao sreću da ga upoznam na studijama, kada se uspravljao uprkos teretu koji ga je golemo pritiskivao. Svi smo svjedoci da smo ga uspravnog i upoznali. Da je takav i kroz život ostao i išao – da je beskompromisan borac za osnovne postavke etike svoga poziva. Da je išao još i dalje, pripadao onima koji se bore da istorija ne padne u zaborav, istraživao je i učio, pisao i drugima prenosio ono što je iz istorije svoga kraja, posebno medicine, saznao. Tako je istoriografija sve više bila njegova preokupacija, pored normalnog posla. Izabravši svoj poziv dječijeg ljekara i radeći u svom Cetinju, već na samom početku se odlučio da cijelom snagom svoga bića pripadne djetetu u teškom stanju njegove bespomoćnosti, čak i u periodu kada je i te kako bila potrebna briga, pažnja i terapija drugih njemu samome. Svoj radni vijek počeo je i završio ovdje (na Cetinju, prim.a.). U mukotrpnom i neprekidnom bdenju nad mladim životima, pokazao je veliko strpljenje i upornost, snagu i ljubav, a u ljudskim odnosima besprimjernu istinoljubivost i principijelnost. Takav rad je i jedino mogao dati tako vrijedne rezultate kakve je Nikša postigao. Time je bio ispunjen život ovog običnog, ali pravog čovjeka. Živio je život onih ljudi koji pošteno služe svom narodu, svojoj zemlji i jedu njen hljeb. … Dr Nikša nam je ostavio trajnu inspiraciju da pripadamo svom pozivu i da ga razvijamo do nivoa koji zaslužuje naš naraštaj i za koji se on čitavog svog života iskreno borio.“

Prilikom ispraćaja dr Ivanovića, kolega i dragi prijatelj dr sci Veselin-Ine Vujović, pored ostalog, je rekao: “… Veliku ljubav i emotivnost koju si (dr Nikša, prim.a.) gajio prema rodnom Cetinju, dovele su te u ovaj grad svijetlih tradicija, gdje si svojim nesebičnim, požrtvovanim i kvalitetnim stručnim radom, ušao u plejadu i elitu poznatih crnogorskih dječjih ljekara. Bio si omiljen, medju djecom, tvojim odanim pacijentima, medju roditeljima koju su gajili beskrajno povjerenje prema tebi i tvojem radu. … Za svoj predani, uspješni i kvalitetni rad, kojim si izrazito unaprijedio pedijatrijsku službu, dobio si najveće priznanje ovog grada (Cetinja, prim.a.) kojeg si toliko volio. Ovaj tužni skup, koji ti ovim putem odaje posljednju ljubav i priznanje za sve što si napravio za svoje nejake pacijente, te na taj način usrećio njihove roditelje, je dokaz istinske ljubavi Cetinjana i Crne Gore za tvoje velike doprinose i zasluge…“

Praveći osvrt u Cetinjskom listu povodom smrti dr Nikše Ivanovića pod naslovom “Djeca će čekati“, dugogodišnji kolega i dragi prijatelj dr sci Vasilije Kusovac, pored ostalog, zapisa: “… Zaljubljenik u Cetinje (dr Ivanović, prim.a.) vratio se u rodno mjesto, da služi ovom kršu i ovoj djeci i narodu. Malo ga je gledao – rano je umro Nikša Ivanović. Volio je čovjeka – ta ljubav ga je povela medicinskim naukama. Nije imao radnog vremena – ono je bilo ugradjeno u potrebe bolesnog čovjeka i njegovih malih pacijenata i noću i danju. Volio je svoje rodno Cetinje – ta ljubav ga je dovela da ugradi sebe u njega, da se uvrsti u red čestitih žitelja toga grada. Sav je bio u željama i planovima za unapredjenje zdravstvene zaštite i prosperitet Cetinja i Crne Gore. I u tim razgovorima, taj skromni čovjek “sa trotoara“ je dobijao u žustrini i tonu zrelim i naprednim rezonima. I nauka je interesovala Nikšu – saradjivao je u “Medicinskim zapisima“, a istorija ovog kraja je bila njegov fah. U to se unosio svim bićem svojim, ponosan je bio na tu istoriju. … Humanista je veliki bio – mnoge cetinjske zore je dočekao pored bolesničkog kreveta. Gledao je te zore preko kapije bolnice, tamo prema Lovćenu. Ponosan je na njega bio, pun je njega umro. Sahranjen je u njegovu, podlovćensku zemlju 20. oktobra 1981. godine.“

Neimenovana ulica  od Donjokrajske pored i iza fabrike Bauknecht treba da nosi ime dr Nikše Ivanovića

ULICA BOŽIĆNIH USTANIKA – broj 54

Umjesto sadašnje Ulice Jaroslava Čermaka od Bulevara (Svetoga Petra Cetinjskoga), pored Gimnazije do Katunske ulice ispod Bajičke crkve 

Postojala je velika podjela oko toga na koji način Crna Gora treba da uđe u  zajedničku Jugoslaviju. Bjelaši ili organizatori Podgoričke skupštine su smatrali da Crna Gora treba da u Jugoslaviju uđe kao dio Srbije i zbog toga su oni izglasali prisajedinjenje Crne Gore Srbiji, dok su protivnici tih odluka, organizovali Božićni ustanak, i tražili da  Crna Gora na  ravnopravan način uđe u zajedničku državu, odnosno da se Crna Gora obnovi kao država i da u skladu sa njenim ustavnim i pravnim poretkom odluči o daljoj sudbini.

Božićni ustanak crnogorskog naroda, podignut 6. januara 1919. po novom, ili 24. decembra 1918. godine, po starom kalendaru, na Badnje veče, imao je za cilj da se ponište odluke tzv. Podgoričke skupštine, od 26. novembra 1918. godine o nelegalnom i nelegitimnom prisajedinjenju Crne Gore Srbiji; da se Crna Gora oslobodi faktičke vojne okupacije srpske vojske; da se odbrani i afirmiše crnogorska državna nezavisnost i da Crna Gora kao punopravan i ravnopravan državno-pravni subjekt stupi u jugoslovensku konfederaciju.

Pripreme za ustanak su bile intezivne … Na oružje se diglo oko 35.000 ustanika… Parola ustanika je bila: „Za pravo, čast i slobodu Crne Gore“… Štab pobunjenika se nalazio u Bajicama.

Pop Stevo Drecun je otkrio plan pobune i rekao Mitrofanu Banu-mitropolitu, koji obavještava komandu srpskih trupa na Cetinju.

Opkoljeni su Cetinje, Rijeka Crnojevića, Virpazar 21 decembra 1918 godine. Na pregovore dolaze Janko Vukotić i Jovo Bećir sa ciljem da spriječe obračun i prolivanje krvi.

Pobunjenici su u načelu prihvatili mirovne inicijative uz određene uslove.

Ustaničke zahtjeve potpisao je kapetan Krsto Zrnov Popović.

Komandant Jadranskih trupa general Milutinović odbija zahtjeve i dolazi do oružane borbe.

Oko Cetinja je poginulo 16 a ranjeno 63 ustanika. Prvi je poginuo Đuro Drašković kod Orlova krša. Oko Nikšića gine 29 ustanika. Veliki broj ljudi je uhapšen, osuđen, kuće porušene i popaljene, bilo je i svirepih zločina o kojima govori i „Krvavi album Karađorđevića“.

Vlast i bjelaši su u krvi ugušili Božićni ustanak i komitski pokret  ali će se otpor nastaviti.

Od decembra 1918 do avgusta 1929 godine u vrtlogu sukoba nestalo je nekoliko hiljada ljudi. Ubijeno je preko 3.200, opljačkano preko 5.800 crnogorskih kuća, kroz zatvore je prošlo preko 4.700 muškaraca, žena i djece. U egzil odlazi preko 3.000 crnogorskih porodica.

 Uprkos činjenici da je zamišljena na širokoj osnovi, Božićna pobuna nije, za crnogorske ustanike, dala očekivane rezultate. No, oružani otpor srpskoj vlasti i njihovim pristalicama u Crnoj Gori, potrajao je različitim intezitetom do 1929. godine.

Sukobi u Crnoj Gori, inicirani Božićnom pobunom, prvi su i – u vrijeme njihova trajanja – jedini primjer masovnoga oružanoga otpora srpskoj politici u Kraljevini SHS.

Svjesni  što za crnogorsko državno biće predstavljaju borci Božićnog ustanka, predlažemo da bivša Čermakova ulica (od Gimnazije pored spomenika Božićnim ustanicima) nosi naziv  po junacima bez kojih ne bi bilo crnogorskog identiteta i države.

KATUNSKA ULICA – broj 55

Predlažem da neimenovana ulica od kraja  Bulevara do kraja Bajica (krivina kod Gornjeg sela) dobije ime KATUNSKA ULICA iz više razloga …

Katunska nahija je dala žig crnogorskoj državi i crnogorstvu a najveći dokaz za to je 1918 godina kada je ostala vjerna kralju Nikoli. Nekada se Katunska ulica prostirala do Bajica do Lokande i sadašnja Njegoševa ulica se zvala Katunska pa predlažem  da ulica kojom se iz Cetinja ide za Katunsku nahiju nosi ime KATUNSKA ULICA i čini mi se da je ovaj predlog idealan.

 BAJIČKA ULICA – broj 56

Neimenovana ulica od Katunske, ispod Sandinog vrha, do crkve u Bajicama treba da se nazove Bajička po kriterijumu kojim se želi naglasiti ko su bili starosjedioci ovog dijela cetinjskog polja u vrijeme dolaska Ivana Crnojevića …

Pored Donjokrajaca i Humaca jedno od najstarijih plemena koja su naseljavala Cetinjsko polje su i Bajice pa predlažem da se glavna ulica koja sa sjeverne strane tangira Bajičko polje nazove  BAJIČKA ULICA

KOTORSKI PUT – broj 57

Pošto želimo poći u susret komšijama i u pravcu Kotora predlažem da se ulica od Katunske  do do kraja Dubovika nazove Kotorski put

Kako su svi naši putevi vodili prema čuvenom Kotorskom pazaru i zbog tradicionalno dobrih odnosa sa ovim gradom predlažem da se ulica kojom se izlazi iz Cetinja u pravcu Njeguša i Kotora nazove KOTORSKI PUT.

BUDVANSKI  PUT – broj 58

Od raskrsnice CT-PG-BU (kružni tok) do restorana “Konak”iz već navedenih razloga predlažem da se ova dionica nazove BUDVANSKI PUT

Kako je dio magistralnog puta od Cetinja prema Budvi posebno u reonu pod imenom Zagrablje, zbog velikog broja stambenih i poslovnih objekata praktično postao gradska ulica a i zbog koncepta priče da pođeo u susret komšijama, predlažem da se dio od kružnog toka do restorana “Konak” nazove BUDVANSKI PUT.

PODGORIČKI PUT – broj 59

Od raskrsnice CT-PG-BU do Kruševa ždrijela

 Sa obadvije strane magistralnog puta prema Podgorici počeli su uveliko da se grade stambeni i poslovni objekti pa smatram da bi potez od kružnog toka do Kruševa ždrijela trebalo da nazovemo PODGORIČKI PUT i da tako “pođemo” u susret GLAVNOM GRADU …

ULICA JOVANA TOMAŠEVIĆA-broj 60

Preselila bi se u dio Cetinja koji pripada priči o II svjetskom ratu i NOB-u. Logično je da Ulicu crnogorskih heroja sa Ulicom Josipa Broza Tita spaja Ulica Jovana Tomaševića.

 JOVAN TOMAŠEVIĆ (1891-1924)

Jovan Tomašević je osnovnu školu završio u rodnim Brčelima (Crmnici) (1898-1902. godine), a gimnaziju je učio u Cetinju, Sremskim Karlovcima i okončao u Beogradu (1902-1910. godine). Studije prava započeo je na Pravnom fakultetu u Beogradu (1910-1912. godine), a završio u Poatjeu (Francuska) (1916-1918. godine). Govorio je nekoliko svjetskih jezika. Kratko je radio kao učitelj u Srbiji uoči Balkanskih ratova i u rodnom selu uoči Prvog svjetskog rata. Po završetku studija vraća se u Crnu Goru i radi na Cetinju prvo kao advokatski pripravnik a potom kao advokat. Učestvovao je u Prvom balkanskom i Prvom svjetskom ratu.

Još kao učenik Cetinjske gimnazije, sa grupom omladinaca, počeo je borbu protiv monarhije. Na Univerzitetu u Beogradu povezao se sa socijalističkim pokretom Dimitrija Tucovića. Krajem 1918. godine u Crnoj Gori počinje da radi na stvaranju socijalističkih organizacija. Prva takva stvorena je 1919. godine na Cetinju. Na Kongresu ujedinjenja socijalističkih, radničkih i ljevičarskih organizacija 1919. godine u Beogradu stvorena je Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista) (SRPJ(k)). U proljeće 1920. godine u Podgorici je održana Prva oblasna konferencija SRPJ(k) za Crnu Goru, Boku Kotorsku i Metohiju. Za predsjednika njenog oblasnog odbora izabran je Jovan Tomašević. Na Drugom kongresu sredinom 1920.godine u Vukovaru SRPJ(k) mijenja ime u Komunistička partija Jugoslavije (KPJ). Jovan Tomašević je bio opredijeljen za ujedinjenje u zajedničku državu (Jugoslaviju), ali na principima demokratskog i federativnog uređenja. Obznanom 1920. godine i Zakonom o zaštiti države 1921. godine KPJ je stavljena van zakona.

Potom nastavlja rad u ilegalnim uslovima u kojima je donijeta odluka da se osnuje legalna partija pod čijim bi imenom ona (KPJ) nastavila sa radom. Početkom 1923. godine u Beogradu je osnovana Nezavisna radnička partija Jugoslavije (NRPJ). Za člana Zemaljskog vijeća NRPJ izabran je Jovan Tomašević i predložen za člana CK KPJ. Nešto kasnije u Podgorici je održana osnivačka konferencija NRPJ za Crnu Goru i Boku Kotorsku na kojoj je izabran Oblasni odbor sa Jovanom Tomaševićem na čelu.

Jovan Tomašević, osnivač i vođa komunističkog pokreta u Crnoj Gori bio je nepokolebljiv i dosljedan borac za pravedno društvo.

ULICA PAVLA ROVINSKOGA –  broj 61

Od Bulevara do Ulice crnogorskih heroja

PAVEL APOLONOVIČ ROVINSKI (1831-1916)

Pavel A. Rovinski je gimnaziju završio u Saratovu (1842-1848. godine), a studije filologije i književnosti na filozofskom fakultetu Univerziteta u Kazanju (1848-1853. godine). Kao odličan student zadržan je na katedri ruske slavistike gdje je predavao istoriju književnosti (1853-1856. godine). Titulu magistra nauka dobio je 1857. godine. Prilikom proslave stogodišnjice Univerziteta u Kazanu 1904. godine dodijeljena mu je titula doktora slovenske filologije za zasluge u izučavanju slovenstva. Bavio se i istorijom, biologijom, posebno interesovanje je iskazao za etnografiju (za proučavanje narodnog života). U tom cilju mnogo je putovao svijetom. Njegovo putovanje po slovenskim zemljama započelo je 1862. godine, da bi 1879. godine došao u Crnu Goru (na Cetinje) i u njoj, sa manjim prekidima, ostao do 1907. godine.

Njegova bibliografija sadrži preko 250 monografskih publikacija, studija, članaka. Među njima poseban značaj ima trotomno djelo „Crna Gora u prošlosti i sadašnjosti“ (1888-1915. godine) u kome je dat geografski prikaz Crne Gore, njena istorija od vremena Zete do 19 v., život naroda i arheološka istraživanja na njenom tlu. Napisao je i monografiju o Petru II Petroviću Njegošu, knjigu „Rovinski o Njegošu“, dao pregled crnogorske bibliografije za 1895. godinu. Bio je jedan od inicijatora za podizanje „Zetskog Doma“ i predsjednik odbora za proslavu 400-godišnjice štamparije „Obod“ 1893. godine. Zbog velikog ugleda koji je uživao u Crnoj Gori, vlasti su ga određivale da dočekuje visoke goste na Cetinju i prati strane naučnike prilikom njihovog proučvanja Crne Gore. P. A. Rovinski je za više od 30 godina naučno-istraživačkog rada o Crnoj Gori, napisao o njoj više nego bilo ko prije i poslije njega.

Predlažem da se postojeća ULICA PAVLA ROVINSKOGA skrati i da ide od Bulevara do Ulice Nikole Tesle

ULICA JOSIPA BROZA TITA –broj 62

Od Nikole Tesle (kod Male pjace) do Donjokrajske ulice. Logično je da Cetinje Grad heroj ima ulicu vrhovnog komandanta NOV Jugoslavije koji mu je i dodijelio orden heroja…

JOSIP BROZ TITO (1892-1980)

Josip Broz je osnovnu školu i dva razreda građanske škole završio u rodnom Kumrovcu (1900-1905. godine). Zanatsku školu i bravarski zanat izučio je u Sisku (1907-1910. godine). Radio je u Zagrebu (1910-1911. godine, 1927-1928. godine), u Ljubljani i Trstu (1910-1911. godine), Kamniku (Sloveniji) (1911-1912. godine), Minhenu i Manhajmu (Njemačka) (1912. godine), Bečkom Novom Mestu (Austrija) (1912-1913. godine), Velikom Trojstvu (kod Bjelovara) (1921-1925. godine), Kraljevici (1925-1926. godine), Smederevskoj Palanci (1927. godine). Bio je predsjednik vlade Jugoslavije (1945-1963. godine), ministar odbrane u vladi Jugoslavije (1946-1953. godine), vrhovni komandant oružanih snaga Jugoslavije (1946-1980. godine), predsjednik Jugoslavije (1953-1980. godine). Govorio je njemački, češki i ruski jezik.

Od 1910. godine bio je član Saveza metalskih radnika i Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slovenije. U jesen 1920.godine postao je član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Početkom 1924.godine bio je član Okruglog komiteta KPJ za križevačko-bjelovarsku županiju, u aprilu 1927. godine član, a od jula 1927. godine organizacioni sekretar Mjesnog komiteta KPJ za Zagreb. Februara 1928. godine izabran je za političkog sekretara Mjesnog komiteta KPJ za Zagreb, a avgusta iste godine za sekretara pokrajinskog komiteta KPJ za Hrvatsku. U sjedištu CK KPJ u Beču kooptiran je u CK KPJ jula, a u Politbiro CK KPJ avgusta 1934. godine. Od tada je počeo da koristi pseudonim Tito. U jesen 1934. godine organizovao je partijsku konferenciju za Hrvatsku i kao delegat CK KPJ učestvovao na partijskoj konferenciji sa Sloveniju. Na Četvrtoj zemaljskoj konferenciji KPJ održanoj u Ljubljani decembra 1934. godine izabran je za člana CK KPJ i člana Politbiroa CK KPJ. U periodu 1935-1936. godine radio je u Jugoslovenskoj sekciji Balkanskog sekretarijata Kominterne. Na Sedmom kongersu Kominterne u Moskvi 1935. godine bio je član jugoslovenske delegacije. Tokom 1936. godine dolazio je u Jugoslaviju kao član Politbiroa i organizacioni sekretar CK KPJ. Od Kominterne je postavljen za generalnog sekretara KPJ 1937. godine. Oragnizovao je i rukovodio radom Pete zemaljske konferencije KPJ održane oktobra 1940. godine u Zagrebu. Na njoj je izabran za generalnog sekretara KPJ. Na svom Šestom kongresu 1952. godine KPJ je reorganizovana u Savez komunista Jugoslavije (SKJ). Na Desetom kongresu SKJ održanom 1974. godine izabran je za predsjednika SKJ bez ograničenja trajanja mandata.

Politbiro CK KPJ je na sjednici od 22.06.1941. godine izdao proglas narodu Jugoslavije s pozivom na oružanu borbu, a CK KPJ na sjednici od 27.06.1941. godine stvorio glavni štab narodnooslobodilačkih partizanskih odreda sa Titom kao vrhovnim komandantom. Na sjednici Politbiroa CK KPJ održanoj 04.07.1941. godine donijeta je odluka o dizanju ustanka. U Bihaću je 26-27.11.1942. godine stvoreno Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) koje je na svom Drugom zasijedanju u Jajcu 29-30.11.1943. godine odlučilo da Jugoslavija formira na demokratskom i federativnom principu. Na istom je Titu dodijeljeno zvanje maršala Jugoslavije. Sa Nehruom i Neserom osnovao je Pokret nesvrstanih zemalja (1961. godine) i bio njegov prvi generalni sekretar (1961-1964. godine). Bio je počasni doktor na univerzitetima u Rangunu, Bandungu, Santjagu, Alžiru, Adis Abebi, Ulan Batoru, Halifaksu, Varšavi, Ljubljani, Zagrebu, Beogradu, Sarajevu i Prištini i počasni član svih akademija nauka i umjetnosti u Jugoslaviji

Josip Broz Tito je bio jedan od najistaknutijih i najuticajnijih državnika 20. vijeka.

ULICA VOJVODE MARKA MARTINOVIĆA -broj 63

 Od Katunske (kroz Bajice-Osoje) do Božićnih ustanika

 VOJVODA MARKO DRAGOV MARTINOVIĆ (1830-1917)

Marko D. Martinović je potomak Tomaša Martinovića, brata vojvode Batrića. Bio je vojvoda i senator. Vatreno krštenje imao je kao petnaestogodišnjak. Junaštvom i vještim komandovanjem istako se u bici na Grahovcu (1858. godine) , u ratu 1862. godine i bici na Vučijem Dolu (1876. godine). Dobitnik je Obilća medalje, Medalje za hrabrost, Danilovog krsta trćeg stepena, Danilovog krsta petog stepena, Medalje za junaštvo 1862. godine, Medalje spomenice za rat 1876-1878. godine i drugih odlikovanja.

P.S.: U istorijijskoj literaturi se sporadično i nerijetko i neprcizno navode nazivi domaćih i stranih odlikovanja.

 HERCEGOVAČKA ULICA-broj 64 – ostaje ista

Od Ulice Peka Pavlovića do ulice Vojvode Mirka Petrovića (kod Željezare)

Hercegovci su se u drugoj polovini XIX vijeka pomagani od strane knjaza Nikole i Crne Gore intenzivno borili protiv Turaka. Tokom I svjetskog rata gro Hercegovaca borilo se u redovima Crnogorske i Srpske vojske protiv zajedničkog neprijatelja Austrougarske pa je kralj Nikola u znak sjećanja na zajednička ratovanja jednu ulicu na Cetinju nazvao Hercegovačka. Predlažem da ona ostane ali skraćena za dio koji sam predložio da pripane Kenju Jankoviću tako da bi njena relacija bila od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskoga do ulice Vojvode Mirka.

ULICA PROLETERSKIH  BRIGADA –broj 65

 Od Vojvode Mirka do Nikole Lekića

 Seli se na mjesto X CRNOGORSKE čime bi sve proleterske brigade bile obuhvaćene i locirane u dio Cetinja koji pripada II svjetskom ratu…

PROLETERSKE BRIGADE (1941-1945)

Partizanski odredi su od samog početka bili glavni nosioci borbi i akcija. Kao teritorijalne jedinice koje su uglavnom branile svoj kraj nijesu bili sposobni za teža i složenija borbena dejstva van svoje teritorije. Zato je Vrhovni štab Narodno-oslobodilačke vojske donio odluku o formiranju brigada, regularnih vojnih jedinica spremnih da napuste svoju teritoriju i spremnih da se bore svugdje gdje budu zahtijevale ratne potrebe. Svaka brigada sastojala se od štaba, najmanje četiri bataljona, prateće čete, artiljerijskih jedinica, motomehanizovanih jedinica, komore i saniteta. Štab su sačinjavali: komandant, politički komesar i njihovi zamjenici. Pri štabu je postojao vod za vezu, konjički vod i kulturna ekipa. Brigade su bile pokretne taktičko-operativne jedinice sa velikom manevarskom sposobnošću. U svom djelovanju kombinovale su partizansku taktiku i frontalno ratovanje. Posebno su bile izvježbane za borbe na planinsko-šumskom terenu i oko naseljenih mjesta.

Naziv proleterska dobilo je prvih pet udarnih bigada NOVJ formiranih od decembra 1941.godine do juna 1942. godine i to uglavnom od boraca iz Srbije i Crne Gore. Kasnije u toku rata taj naziv je dodjeljivan odlukom Vrhovnog štaba NOVJ brigadama koje su se posebno istakle u borbama. Naziv proleterska dobilo je u Narodno-oslobodilačkom ratu četrnaest, a poslije rata šest udarnih brigada. Prva proleterska brigada formirana je 21.12.1941. godine u Drugom svjetskom ratu (6 bataljona sa oko 1.200 boraca), druga 01.03.1942. godine u Čajniču ( 4 bataljona sa oko 1.000 boraca), treća (sandžačka) 05.06.1942. godine ( 5 bataljona sa oko 960 boraca), četvrta ( crnogorska) 10.06.1942. godine (5 bataljona sa oko 1.080 bataljona), peta (crnogorska) 12.06.1942. godine (4 bataljona sa oko 850 boraca). Pobjedama nad udruženim snagama okupatora i njegovih domaćih pomagača, izuzetnim junaštvom i žrtvama, korektnim odnosom prema narodu i njegovoj imovini, višenacionalnim sastavom proleterske bigade su znatno doprinosile jačanju Narodno-oslobodilačkog pokreta i postale uzor za sve oružane formacije NOP-a. Preko 400 boraca i rukovodilaca iz njihovog sastava proglašeno je za narodne heroje. Od toga iz Prve proleterske 81, iz Druge 48, iz Treće 20, iz Četvrte 48 i iz Pete 46.

Formiranje brigada značilo je veliki preokret u daljem stvaranju i organizaciji oružanih snaga naroda Jugoslavije.

ULICA GLEDSTONOVA – broj 66

Od Evropske (iza Lokande) do 21 maja

Gledston Viljem Evart (1809-1898.)

Engleski državnik, vođa liberala, četiri mandata predsjednik Vlade Velike Britanije, rođen je u Liverpulu 1809 godine kao sin trgovca. Bio je škotskog porijekla.

Njegova politička karijera je trajala 60 godina. Prvi put je ušao u Parlament 1832 godine. Napustio je Parlament 1894. Bio je poznat po svom govorništvu.

Evo što o Crnoj Gori i Crnogorcima piše Gledston:

-Ljudi što odoše sa Ivanom Crnojevićem u gore bjehu ljudi velikog duha; i ova veličina naslijeđena u krvi a utvrđena navikama, mogla je pripomoći da nam dade ono što izgleda kao rijedak primjer prirodnog i božijeg izbora.

Evo kako upoređuje bugarske pomake i bosanske begove koji su primili islam sa Crnogorcima koji su ostali vjerni prađedovskoj vjeri:

-I Crnogorci su mogli kao ono bugarski pomaci i bosanski begovi kupiti ponižavajući mir. I pred njih je iznošen trostruki izbor alternative smrti, ropstva ili kurana. Crnogorci nijesu morali gubiti glave jer je i za njih posla bilo ali oni više voljahu živjeti na muci u ljutoj sirotinji i vječitoj opasnosti nego li se turčiti ili robovati…

Kod Crnogoraca su važila pravila:

-da za vrijeme borbe sa Turcima nijedan Crnogorac ne smije ostaviti bojno polje bez naredbe svojega glavara

– da se bjegunac za navijek sramom žigoše i na progonstvo iz zemlje osudi

-da mu se tada obuče žensko ruvo i preslica za pojas pripaše

-da žene sa svojim preslicama izjure takvu kukavicu iz svetoga hrama Slobode

Ukoliko je meni poznato, kaže Gledston, jedino se u tursko-crnogorskim ratovima nalaze primjeri gdje broj poginulih turaka nadmašuje cjelokupnu brojnu snagu protivstajućih im gorskih vitezova i dodaje:

-To je pleme koje kada mu se harač zaište nudi kamenje, to je narod kod koga je tako ljuta sirotinja da u izvjesnoj prilici rado u zamjenu daje nekoliko stotina turskih zarobljenika za ravan broj krmadi. To su oni čije žene smjelo puške laćaju kada potreba zahtijeva, to su oni čiji djedovi poniješe sa sobom štampariju u planine i zaključuje: Slobodno se može reći da i najromantičnije i najpotresnije slike drugih istorija blijede pred običnim životom Crne Gore. Ona Crna Gora se tokom četiri stoljeća nalazila u sredini velikih talasa opasnosti a provela je u njemu život pun čara i ona neće umrijeti niti će ruski i austrijski orao sviti gnijezdo na njenim kršnim visovima.

Svoju ljubav prema Crnoj Gori Gledston je pokazao i prilikom rešavanja političke afere Plava i Gusinja koji su na Berlinskom kongresu bili pripali Crnoj Gori. Arnauti iz sjeverne Albanije pomognuti od Visoke Porte i Austro-Ugarske obrazovali su poznatu Arnautsku ligu koja se vojnički oduprla okupaciji Plava i Gusinja od strane Crnogoraca. Dolazi do diplomatskih pregovora i zahvaljujući angažovanju Gledstona Crna Gora je izašla na more dobivši Ulcinj sa okolinom.

Malo je ko do danas (u prozi), tako uzdigao crnogorsku prošlost i njeno oružje, kao što je to učinio engleski državnik, vođ liberala, četiri mandata predsjednik vlade Gledston Viljem Evart (1809-1898) u svojoj apoteozi Crnoj Gori.

STAZA KRALJICE JELENE (broj 67)

 Predlažem da neimenovana staza od Cetinjskog manastira (kapija za stazu prema Orlovom kršu)  do Orlovog krša, Ljetne pozornice  i Ulice Vladike Danila nosi ime STAZA KRALJICE JELENE iz više razloga…

 JELENA PETROVIĆ-SAVOJSKA (1872-1952)

Jelena Petrović je kćerka kralja Nikole. Sa 10 godina otišla je u Smoljni institut u Petrograd koji je bio pod caričinim patronatom i organizovan za princeze i djevojčice iz uglednih porodica. Govorila  je francuski, ruski i engleski jezik. Udala se 1896. godine za Viktora Emanuela Savojskog, princa od Napulja. Viktor Emanuel je 1900. godine postao kralj Italije, a Jelena kraljica.

Uradila je idejno rješenje spomenika vladici Danilu, rodonačelniku dinastije Petrović. Ono je predviđalo sarkograf pod kupolom koju podupiru četiri stuba. Na osnovu njega su francuski arhitekta Fruše i vajar Moro Vojtler projektovali spomenik koji je na Orlovom kršu otkriven 01.01.1897. godine povodom 200-godišnjice vladavine porodice Petrović. Na inicijativu Sofije Petrovne Mertvago osnovala je Žensku radničku školu 1901. godine na Cetinju.

Jelena se vrlo rano počela baviti humanitarnim radom. Uz majku, knjeginju Milenu, pomagala je ranjenicima koji su na Cetinje pristizali sa hercegovačkog ratišta. U razornom zemljotresu koji je 1908. godine zadesio italijanski grad Mesinu i njegovu okolinu, rizikujući svoj život , sa ljekarima je zbrinjavala ranjenike. Pedeset godina kasnije u znak zahvalnosti u Mesini joj je podignut spomenik. Iskazivala je posebnu brigu o djeci. Za nihove potrebe izdvajala je svoja velika novčana sredstva. Sa damama iz italijanskih aristokratskih porodica organizovano je prikupljala pomoć za bolnice i sirotišta. Nakon Njemačke okupacije Poljske 1939. godine i objave rata Francuskoj i Engleskoj napisala je otvoreno pismo vladarkama šest još uvijek neutralnih evropskih država sa molbom da se zauzmu da se zaustavi rat i prestanu zvjerska mučenja i ubijanja.

Zbog njenih dobročinstava iz milošte su je zvali „kraljica majka“. Za humanitarni rad dobila je : britansku Zlatnu medalju britanskog kraljevskog crvenog krsta, njemačku Veliku zvijezdu kraljice Lujze, španski Orden reda Dobročinstva, ruski Orden Crvenog krsta, srpski krst Sv. Save i od pape Zlatnu ružu.

 JABUČKA ULICA-broj 68

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskoga do brda (postojeća – samo se produžava)

Za ovu ulicu važi obrazloženje kao i za ulice ostalih Donjokrajskih bratstava a predlažemo da se produži do brda.

ULICA DR NIKA SIMOVA MARTINOVIĆA broj 69

Od Bulevara do Ulice Nikole Tesle (prvi dio bivše Puškinove ulice)

NIKO SIMOV MARTINOVIĆ (1914-1975)

Niko S. Martinović je osnovnu školu (1925. godine) i gimnaziju (1933. godine) završio u rodnom Cetinju, a Pravni fakultet (1938. godine) u Beogradu. Doktorirao je na Pravnom fakultetu u Beogradu 1955. godine. Radio je kao advokatski pripravnik (1939-1941. godine). Bio je direktor i glavni i odgovorni urednik „Pobjede“ (1947-1948. godine), direktor Instituta za proučavanje istorije crnogorskog naroda (1948-1949. godine), stručni saradnik, naučni saradnik i naučni savjetnik u Istorijskom institutu Crne Gore (1952-1957. godine), direktor CNB „Đurđe Crnojević“ (1957-1973. godine). Član-sardnik Matice srpske u Novom Sadu postao je 1969. godine, dopisni član SANU 1972. godine. Učestvovao je u II rugom svjetskom ratu (1941-1945. godine). Još kao srednjoškolac počeo se baviti književnošću (pjesme, putopisi) i folkloristikom (narodno stvaralaštvo). Bavio se i književnom kritikom, državno-pravnom, političkom i kulturnom istorijom Crne Gore, bibliografijom, leksikografijom, novinarstvom. U njegovom naučno istraživačkom radu stalne preokupacije su bili: Njegoš (Petra II), Valtazar Bogišić i Pavel Apolonovič Rovinski. Sarađivao je u preko pedeset listova, časopisa, zbornika (Slobodna misao, Zeta, Zetski glasnik, Cetinjski odjek, Pobjeda, Omladinski pokret, Politika, Borba, Stvaranje, Istorijski zapisi, Susreti, Pravni zbornik, Glasnik Etnografskog muzeja na Cetinju, Starine Crne Gore i mnogi drugi). Pokrenuo je i uređivao Bibliografski vjesnik (1961-1964. godine).

Objavio je oko 600 nučnih i stručnih radova, a najznačajniji među njima su: Proučavanje Njegoša (1949. godine), Janko Vukotić i kapitulacija Crne Gore 1916. godine (1957. godine), Počeci radničkog pokreta u Crnoj Gori (1959. godine), Narodno stvaralaštvo u crnogorskim časopisima od 1871-1912. godine (1961. godine), Književni i naučni rad u Cetinjskoj gimnaziji 1881-1941. godine (1962. godine), Prednjegoševsko doba (1963. godine), Valtazar Bogišić; I, II (1958. godine, 1964. godine), Vukova pravopisna reforma i borba za književno jedinstvo u Crnoj Gori (1964. godine), Razvoj bibliotekarstva u Crnoj Gori od Petra II Petrovića Njegoša do 1945. godine (1965. godine), Razvitak štampe i štamparstva u Crnoj Gori (1494-1945. godine), Radnička pjesma i radnički folklor u Jugoslaviji (1966.godine).

Priredio je knjige: Evanđelje po narodu (antologija poslovica), Rovinski o Njegošu (1964. godine), Književni radovi palih boraca (1959. godine), Petar II Petrović Njegoš: Svobodijada (1967. godine). Bio je jedan od urednika Cjelokupnih djela Nikole I Petrovića Njegoša, knj. I-VI (1969. godine).

Dobitnik je Trinaestojulske nagrade. Odlikovan je Ordenom za hrabrost, Ordenom bratstva i jedinstva I reda, Ordenom rada III stepena i Ordenom rada sa zlatnim vijencem.

Predlažemo da dio bivše Puškinove ulice od Bulevara do Ulice Nikole Tesle (Giposa) nosi njegovo ime.

ULICA DANILA KIŠA-broj 70

Od Nikole Tesle do Donjokrajske ulice (drugi dio bivše Puškinove ulice)

DANILO KIŠ (1935-1989)

Danilo Kiš je osnovnu školu započeo u Novom Sadu, a završio u Karkabarabašu (Mađarska) (1941-1945. godine). Gimnaziju je pohađao u Zalabaški (Mađarska) i na Cetinju (1945-1954. godine). Filozofski fakultet (svjetska književnost) je završio u Beogradu (1945-1958. godine). Bio je član uredništva časopisa „Vidici“ (1957-1960. godine). Radio je kao lektor za srpskohrvatski jezik na fakultetima u Strasburu (1962-1964. godine), Bordou (1973-1978. godine) i Lilu (1979-1983. godine) i dramaturg u pozorištu „Atelje 212“ u Beogradu (1965-1968. godine). Za dopisnog člana SANU izabran je 1986.godine. Od 1962. godine živio je i stvarao u Beogradu i Parizu. U devetoj godini napisao je prve pjesme. Pisao je romane, pripovjetke, drame, eseje studije, rasprave, kritike. Iz njegovog stvaralaštva izdvajaju se romani: „Bašta, pepeo“ (1965. godine) i „Peščanik“ (1972.  godine), zbirke pripovjeteka: „Rani jadi“ (1969. godine), „Grobnica za Borisa Davidoviča“ (1976. godine) i „Enciklopedija mrtvih“ (1983. godine). Prevodio je sa mađarskog, francuskog i ruskog jezika. Dobio je NIN-ovu nagradu (1972. godine) i nagradu „Ivo Andrić“ (1984. godine). Proza Danila Kiša predstavlja spomenik srednjoevropskom jevrejstvu, koje više ne postoji.

ULICA CRVENOG KRSTA- broj 71 – Ostaje

Od Ulice Draga Jovovića do Ulice Petra Sinanovića Nagiba

Crveni krst Crne Gore, osnovan je na Cetinju 1875. godine, je najstarija humanitarna organizacija na Balkanu a 22 u svijetu.

Na tajnom sastanku sa hercegovačkim glavarima, održanom na Lovćenu, 26. jula 1875. godine, knjaz Nikola se dogovara o pružanju pomoći ustanicima. U avgustu iste godine, u Crnoj Gori je oformljen Odbor za pomoć stradajućim Hercegovcima, koji je imao sedam članova. Prvi predsjednik odbora bio je Ilarion Roganović. Neposredno po osnivanju, Odbor poziva strane ljekare da dodju u Crnu Goru i organizuju bolnice na Grahovu, Župi Nikšićkoj, Drobnjacima, Šavniku i Andrijevici. Misija Crvenog krsta Crne Gore usmjerena je na sprječavanje i olakšavanje ljudske patnje, ma gdje ona bila. Crveni krst štiti život i zdravlje, naročito u vrijeme oružanog sukoba i drugih vanrednih stanja, radi na sprječavanju bolesti i unaprjeđivanju zdravlja, socijalne zaštite, podstiče dobrovoljnost i solidarnost  svog članstva da pruže pomoć svima kojima je pomoć potrebna, radi na podizanju nivoa svijesti o humanitarnim potrebama i djelovanju na zaštiti dostojanstva i poboljšanju života ugroženih.

Pored navedenog Crveni krst: realizuje obuke za volontere koji su uključeni u program, obilježava značajne datume, zastupa prava starijih, informiše širu javnosti o potrebama i problemima starijih u Crnoj Gori, sarađuje sa svim relevantnim institucijama i organizacijama iz ove oblasti, promoviše aktivno starenje i međugeneracijsku solidarnost, učestvuje u radnim grupama za kreiranje dokumenata i razmjenjuje iskustva i primjere dobre prakse sa drugim članovima Pokreta.

ULICA VLADIMIRA POPOVIĆA ŠPANCA- broj 72

Sada Švedsko naselje nosi ime Naselje Vladimira Popovića Španca – Predlažem da se neimenovana ulica od Ulice Nikole Tesle (Mala pjaca)  do i kroz naselje “4 jul” zove ULICA VLADIMIRA POPOVIĆA ŠPANCA a da se naselje nazove ŠVEDSKO jer je država ŠVEDSKA donirala montažne kuće za ovo naselje a i taj naziv je već opšte prihvaćen. Na ovaj način i ova ulica se locira na pravo mjesto u dijelu đe je “priča” o Drugom svjetskom ratu.

Vladimir Popović Španac (1914-1972)

Rođen je 27 januara 1914. godine u selu Gornji Brčeli kod Bara. Potiče iz siromašne, ali ugledne seljčke porodice. Osnovnu školu je završio u rodnom mestu, a gimnaziju na Cetinju. Apslovirao je na Medicinskom fakultetu u Beogradu.

 Još u ranoj mladosti, uključio se u rad omladinskog radničkog pokreta. Član SKOJ-a je postao 1930, a Komunističke partije Jugoslavije 1932. godine. Za vrijeme studija na Beogradskom univerzitetu je bio jedan od organizatora i rukovodilaca revolucionarnog studentskog pokreta. U periodu od 1935. do 1937. godine je bio član, a potom i sekretar Univerzitetskog komiteta KPJ. Zbog revolucionarne aktivnosti više puta je hapšen.

Učestvovao je na Svjetskom kongresu studenata-komunista u Parizu 1937. godine, kao predstavnik Beogradskog univerziteta. Poslije kongresa uspio je da se prebaci iz Francuske u Španiju i pristupi Republikanskoj armiji. Prvo se borio u bataljonu “Dimitrov” 15. internacionalne brigade, pa u 129. internacionalnoj brigadi, u kojoj je bio sekretar partijske organizacije Jugoslovena. Imao je čin kapetana španske republikanske armije.

Poslije poraza Španske republike, zajedno sa drugim interbrigadistima, bio je zatvoren u koncentracionim logorima u Francuskoj. Godine 1939. uspio je da pobjegne iz logora i ilegalno se prebaci u Jugoslaviju. U Beogradu ponovo preuzima dužnost sekretara Univerzitetskog komiteta KPJ, a ubrzo postaje i član Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Srbiju. Kasnije je bio instruktor CK KPJ u Crnoj Gori i Dalmaciji. Učestvovao je u radu Pete zemaljske konferencije KPJ, održane oktobra 1940. godine u Zagrebu.

Na sjednici Politbiroa CK KPJ, 4. jula 1941. godine u Beogradu na kojoj je donijeta odluka o podizanju opštenarodnog ustnaka, Vlado Popović je određen za delegata CK KPJ pri CK KP Hrvatske. Učestvovao je i na vojno-političkom savjetovanju u Stolicama, septembra 1941. godine, kada je izabran za člana Vrhovnog štaba NOP odreda Jugoslavije.

Pored funkcije delegata CK KPJ, Vladimir je u Komunističkoj partiji Hrvatske obavljao razne druge odgovorne dužnosti. Od polovine jula 1941. godine bio je sekretar Operativnog rukovodstva CK KPH, a od proljeća 1942. bio je sekretar Biroa CK KPH.

Sredinom 1943. godine imenovan je za političkog komesara Trećeg bosanskog korpusa NOVJ. Kada je 1944. godine Kosta Nađ, postavljen za komandanta Glavnog štaba NOV i PO Vojvodine, Vlado preuzima funkciju komandanta Trećeg korpusa i dobija čin general-majora. U ovom periodu korpus je vodio borbe za oslobođenje Bosne i stvaranje uslova za prodor jedinica NOVJ u Srbiju. Novembra 1944. godine Vlado prelazi na rad u centralnim organima nove Jugoslavije, i radi u Vrhovnom štabu NOVJ i Centralnom komitetu KPJ.

Poslije oslobođenja Jugoslavije radio je u diplomatskoj službi:

-od 1945. godine bio je predstavnik Demokratske Federativne Jugoslavije pri vladi Otačastvenog fronta Bugarske i predstavnik CK KPJ kod CK Bugarske radničke partije,

-od 1945. do 1948. godine ambasador FNRJ u SSSR-u,

-od 1948. do 1950. godine prvi pomoćnik ministra inostranih poslova FNRJ,

-od 1950. do 1954. godine ambasador FNRJ u SAD-u.

-od 1954 do 1955. godine predsjednik Odbora za inostrane poslove Narodne skupštine FNRJ

-od 1955 do 1958 godine prvi ambasador FNRJ u NR Kini

-od 1958. godine izabran je za člana Saveznog izvršnog vijeća i predsednika Odbora za ekonomske odnose sa inostranstvom. Kasnije je bio generalni sekretar predsjednika SFRJ Josipa Broza Tita i član Savjeta federacije.

Kao diplomata učestvovao je na velikom broju međunarodnih, regionalnih i drugih skupova. Bio je član jugoslovenske delegacije na Pariskoj mirovnoj konferenciji, 1946. godine. Učestvovao je na više zasijedanja Organizacije ujedinjenih nacija, u periodu od 1946. do 1955. godine; na Drugom samitu nesvrstanih zemalja u Kairu, oktobra 1964 i na nizu sastanaka diplomatskih predstavnika Jugoslavije sa predstavnicima drugih zemalja i organizacija.

Za člana CK KPJ biran je na Petom, Šestom, Sedmom i Osmom kongresu, a na Devetom kongresu SKJ, održanom marta 1969. godine u Beogradu izabran je za člana Predsjedništva SKJ.

Umro je 1.1.1972 godine u Londonu, a sahranjen je u Beogradu u aleji velikana na Novom groblju.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i niza drugih jugoslovenskih i inostranih odlikovanja. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 10 jula 1952. godine.

ULICA PERA POČEKA-broj 73

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do Donjokrajske – Predlažem da ova ulica ostane nepromijenjena.

PERO POČEK (1878-1963)

Pero Poček je osnovnu školu pohađao u rodnom Cetinju. Studirao je slikarstvo na Institutu lijepih umjetnosti u Napulju (1897-1903. godine). Tu je završio sve kurseve slikartva, vajarstva i arhitekture. Poslije okončanih studija kratko je živio i stvarao na Cetinju, a od 1907. godine u Rimu.

Slikao je figuralne kompozicije sa crnogorskim motivima, portrete, pejzaže, mrtve prirode. Radio je i na ilustracijama „Gorskog vijenca“ ispunjavajući tako i Njegoševu želju da njegovo djelo bude popraćeno slikama. Kasnije se bavio i religioznim temama. Njegova najpoznatija djela su : „Vršidba“ (1903. godine), „ Lovćenska kapela“, „Mlin na Cetinju“, „Ulcinjsko polje“, „Gusle“ 1908. godine).

Prvi je imao samostalnu izložbu na Cetinju (1907. godine). Izlagao je u Rimu (1906. godine, 1911. godine, 1937. godine), Londonu (1907. godine, 1910. godine), Amsterdamu (1908. godine)…

Dobitnik je Gran prija u Londonu 1907. godine.

Pero Poček je najsnažnija slikarska ličnost prve generacije crnogorskih školovanih slikara i rodonačelnik crnogorskog modernog slikarstva.

SUVODOLSKA ULICA (broj 74)

Kako ova neimenovana ulica u Bajicama vodi od Katunske ulice do naselja formiranog u području koje se zove Suvodo,  predlažem da nosi ime SUVODOLSKA ULICA.

ULICA DUŠANA VUKSANA – broj 75

 Ostaje ista – od Peka Pavlovića do Lovćenske

 DUŠAN VUKSAN (1881-1944)

Dušan Vuksan je na Sveučilištu u Zagrebu završio studije slovenske i klasične filozofije. Radio je kao profesor u gimnaziji u Bjelovaru (1907. godine) i Velikoj državnoj gimnaziji na Cetinju (1910-1913. godine), direktor Državne gimnazije u Beranama (1923. godine), prosvjetni inspektor Zetske oblasti (1924-1925. godina) i upravitelj učiteljske škole u Beranama (1925-1926. godina). Za direktora Velike državne gimnazije na Cetinju i vd. direktora obnovljenog Državnog muzeja imenovan je 1926. godine, da bi se uskoro potpuno posvetio sređivanju Dvorskog arhiva i biblioteke.

Pokrenuo je i uredjivao književno-naučni časopis „Lovćenski odjek“ (1925. godine), a potom sa grupom cetinjskih profesora časopis „Zapisi“, čiji je bio i glavni i odgovorni urednik. U „Zapisima“ je objavljivao arhivsku građu iz političke i kulturne istorije Crne Gore.

Njegova bibliografija obuhvata 42 knjige i brošure i oko 900 studija, rasprava, priloga i prikaza. Najviši doprinos dao je našoj istoriji objavljivanjem arhivske građe iz prošlosti Crne Gore. Njegovo najznačajnije djelo je „Petar I Petrović Njegoš i njegovo doba“ (1767-1830. godine) (1951. godine). Treba izdvojiti i „Spomenicu Petra II Petrovića Njegoša—vladike Rada 1813-1851-1925“ (1926.

godine) i „Pisma Petra II Petrovća Njegoša, knj. I (1940. godine) priredio je za štampu „Poslanice mitropolita crnogorskog Petra „ (1953. godine) i cjelokupna djela kralja Nikole.

Iz njegovog rada na crnogorskoj bibliografiji izdvajaju se: „popis knjiga štampanih u Crnoj Gori“ (1494-1940. godine) i „Pregled štampe u Crnoj Gori“ (1834-1934. godine).

ULICA CRNOGORSKIH LIBERALA-BROJ 76

Od Nikole Tesle do Donjokrajske ulice (bivša Omladinska)

LIBERALI

Januarski puč u Crnoj Gori 1989. godine dovodi na vlast mlado rukovodstvo koje, bez obzira na svu složenost političkih okolnosti, nema “SKOPOSTI” da se suprotstavi talasu velikosrpskog nacionalizma …

Od 17 marta 1989 godine do 23 decembra 1990 godine predsjednik Crne Gore bio je Branko Kostić a na prvim višestranačkim izborima organizovanim 09.12.1990 godine pobjeđuje prvi čovjek tadašnjeg Saveza komunista CG – od 22.06.1991. Demokratske partije socijalista Momir Bulatović, koji će tu funkciju obavljati osam godina.

Kurs njihove politike najbolje ilustruje izjava Momira Bulatovića da je Crnogorcima ime Crnogorsko a prezime Srpsko…

Pošto tada na političkoj sceni Crne Gore nije bilo procrnogorski orjentisane partije na Cetinju se 26. januara 1990. godine osniva Liberalni savez Crne Gore, kao asocijacija slobodnih, samosvjesnih pojedinaca okupljenih oko ideja liberalne demokratije i oko odbrane ideje nezavisne države Crne Gore.

Ocjenjujući danas ulogu i djelovanje LSCG na političkoj sceni Crne Gore, moramo, između ostalog, konstatovati:

-Da je početkom devedestih godina, imao neprocjenjivo značajan antiratni angažman i da je dao veliki doprinos uspostavljanju i razvoju demokratskih procesa u Crnoj Gori,

-Da je u veoma teškom periodu za Crnu Goru i sve one koji su je srcem voljeli, iako izložen brojnim podmetanjima, progonima i zastrašivanjima, uspio da nevjerovatnom a čini se i neponovljivom energijom, upali LUČU koja je obasjala put do nezavisne i međunarodno priznate države Crne Gore…

-Da je dao značajan podsticaj za osnivanje crnogorskih nezavisnih institucija i obnovu međunarodne afirmacije civilizacijskih vrijednosti Crne Gore i principijelno djelovao u oblasti zaštite ljudskih prava,

-Da je bio za očuvanje jugoslovenske zajednice u formi Saveza suverenih jugoslovenskih država,

-Da se od trenutka istupanja Socijalističke Republike Slovenije iz tkiva SFRJ zalagao za konstituisanje samostalne, liberalno-demokratski uređene Crnogorske države.

Sve ovo je potvrdio i današnji predsjednik Crne Gore Milo Đukanović, u svojem govoru na Dvorskom trgu 22. maja. 2006 godine, neposredno nakon svitanja, za Crnu Goru, „najljepše majske zore“ kada se zahvalio LSCG za doprinos koji je dao na putu obnove državnosti Crne Gore.

ULICA DR NIKA MILJANIĆA-broj 77

Od Crnogorskih heroja do Josipa Broza

NIKO P. MILJANIĆ (1892-1957)

Niko Miljanić je osnovnu školu pohađao u rodnom Cetinju i Ženevi, a gimnaziju u Ženevi i Lozani. Studije medicine je završio (1910-1918. godine) i odbranio doktorat (1920. godine) na medicinskom fakultetu u Parizu. Bio je jedan od utemeljivača i prvih profesora Medicinskog fakulteta u Beogradu (1920-1941. godine, 1946-1954. godine). Između dva svjetska rata osnovao je i rukovodio sa više medicinskih ustanova u Beogradu, a na nakon Drugog svjetskog rata organizovao je zdravstvenu službu u manje razvijenim krajevima širom Jugoslavije. Na njegovu inicijativu osnovano je Društvo crvenog krsta Crne Gore.

Učestvovao je u Prvom (1912-1913. godine) i Drugom (1913. godine) balkanskom ratu, Prvom (1914-1915. godine) i Drugom (1941-1945. godine) svjetskom ratu. Bio je predsjednik Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja (ZAVNO) Crne Gore i Boke (1943. godine), član AVNOJ-a i predsjednik crnogorske antifašističke skupštine narodnog oslobođenja (CASNO)(1944. godine).

Objavio je veći broj naučnih i stručnih radova iz oblasti anatomije i hirurgije. Izabran je za člana Francuske hirurške akademije . Bio je redovan član Naučnog društva Crne Gore (1950-1957. godine).

Dobitnik je francuskog Ordena legije časti, jugoslovenskog Ordena narodnog oslobođenja prvog reda.

ULICA NIKOLE LEKIĆA-broj 78

Predlažem da se ulica od Ulice crnogorskih heroja (od Crvenkape – pored Gradića Pejton) do Ulice proleterskih brigada (sada Ulica Vojvode Mirka)  nazove ULICA NIKOLE LEKIĆA jer je vojvoda Mirko dobio drugu ulicu a sadašnja Ulica Nikole Lekića data je Marku Miljanovu.

Na ovaj način narodni heroj Nikola Lekić na mnogo bolji način je uključen u ovu priču…

NIKOLA LEKIĆ (1909-1941)

Nikola Lekić je osnovnu školu (1916-1920.godine) i nižu gimnaziju (1920-1924.godine) pohađao u rodnom Cetinju, a trgovačku akademiju u Novom Sadu (1924-1928.godine). Studije na Visokoj ekonomskoj komercijalnoj školi (u rangu fakulteta) završio je u Zagrebu (1928-1933. godine). Po okončanju studija prvo je radio u Državnoj hipotekarnoj banci u Novom Sadu (1933-1934. godine), a potom u istoj na Cetinju. Učestvovao je u Drugom svjetskom ratu.

Primljen je u Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ) 1932. godine u Zagrebu. Na Pokrajinskoj konferenciji KPJ 1934. godine u Podgorici izabran je za političkog sekretara Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru, Boku Kotorsku i Kosovo i Metohiju. Organizovao je više masovnih skupova i demonstracija protiv tadašnjih vlasti: Belvederski protestni skup 1936. godine i drugi. Nakon skoro dvogodišnjeg robijanja u Lepoglavi, 1939. godine izabran je za sekretara Okružnog komiteta KPJ za Cetinje. Učestvovao je na Pokrajinskoj konferenciji KPJ za Crnu Goru 1940. godine u Barama Žugića (na Žabljak) i Petoj zemaljskoj konferenciji KPJ iste godine. Poginuo je u bici na Pljevljima 01.decembra 1941. godine.

Nikola Lekić je izuzetna ličnost u revolucionarnom pokretu u Crnoj Gori i obnovitelj KPJ u Crnoj Gori.

ULICA ALEKSANDRA LESA IVANOVIĆA – broj 79

Od Nika Simova do Donjokrajske – ostaje

ALEKSANDAR LESO IVANOVIĆ (1911-1965)

Aleksandar Ivanovć je osnovnu školu i nižu gimnaziju završio u rodnom Cetinju. Radio je kao činovnik u Higijenskom zavodu na Cetinju (1931-1941. godine), Ministarstvu zdravlja i Ministarstvu prosvjete, kao lektor u „Narodnoj knjizi“ i „Pobjedi“ dajući njihovim izdanjima uzornu jezičku fizionomiju.

Kao gimnazijalac imao je jednu samostalnu izložbu likovnih radova. U književnosti se pojavio 1926. godine. Objavio je pjesme u beogradskom „Vencu“ i crnogorskim publikacijama: „Srž“, „Pregled“, „Zapisi“, „Cetinjski odjeki“, „Zetski glasnik“, „Susreti“ i „Stvaranje“. Bio je jedan od urednika književnog časopisa „Stvaranje“ i član redakcije Zbornika poezije Crne Gore. Izdao je dvije zbirke pjesama: „Stihovi“ (1950. godine) i „Čapur u kršu“ (1960. godine) koje dostojno predstavljaju lirsko stvaralaštvo. Od njih se izdvajaju antologijske pjesme: „Kari Šabanovi“, „Ljudi sjenke“, „Biljarda“, „Pogled u nebo“, „Slomljenom oku“, „Jutra jugova“…

Bio je očigledan primjer saglasja pjesnikovog života i djela. Živio je onako kako je pisao, a pisao kako je živio i osjećao. Nepokolebljivo je ostao poklonik ljepote izraza i čistote misli i osjećanja.

Aleksandar Ivanović je izuzetna pojava u crnogorskoj poeziji između dva svjetska rata i rodonačelnik njenog intimističkog pravca.

Dobitnik je nagrade Vlade Crne Gore (1950. godine) i Trinaestojulske nagrade (1961. godine).

ULICA ŠPADIJERA– broj 80 Od Donjokrajske ulice do brda

Ovo je neimenovana ulica koja vodi od Donjokrajske ulice prema brdu do kuća starosjedilaca Donjeg kraja – bratstva Špadijer, pa smatramo da treba da se zove ULICA ŠPADIJERA

ULICA IVANIŠEVIĆA (broj 81)

Neimenovana ulica koja vodi od Donjokrajske prema brdu do kuća starosjedilaca Donjeg kraja – Ivaniševića, treba da nosi ime ULICA IVANIŠEVIĆA

ULICA POČEKA (broj 82)

Neimenovana ulica koja vodi od Donjokrajske  ulice prema brdu pored kuća bratstva Poček, treba da se zove ULICA POČEKA

ULICA IVANOVIĆA (broj 83)

Neimenovana ulica koja ide od Donjokrajske  prema brdu pored stambenih objekata među kojima je najviše kuća bratstva Ivanović (koje je jedno od najstarijih u Donjem kraju) predlažemo da nosi ime ULICA IVANOVIĆA

ULICA SAVA DUBOVIČANINA – (broj 84)

Sada neimenovana – od Ulice Vladika Sava i Vasilija ( bivše Vučedolske ulice) u Donjem polju do brda gdje su kuće Miloševića

SAVO MILOV DUBOVIČANIN – MILOŠEVIĆ

Rođen je 1871 godine u selu Dubovik koje se nalazi nedaleko od Cetinje. Po njemu je i u opticaju uz prezime Milošević i prezime Dubovičanin.

Završio je elementarnu školu jer za visoke škole u to vrijeme njegovi roditelji nijesu imali uslova da ga školuju.

Svojom prirodnom inteligentnošću odlikama i hrabrošću dospio je do dvora dinastije Petrović tj. kralja Nikole. Kod dinastije Petrović obavljao je dužnost upravnika dvora.

Godine 1918 je emigrirao sa kraljevskom porodicom gdje je ostao nekoliko godina .

Po povratku iz Italije u blizini Belvedera (mjesto blizu Cetinja) kupuje imanje sa velikom šumom. Takođe je kupio i veliku zemlju u Donjem polju u čijem je posjedu bila i ulica o kojoj je i danas riječ. Donje polje je i bilo njegovo imanje gdje je sagradio kuću u kojoj je živio i gdje su se okupljali poznati ljudi iz tog perioda.

Za izuzetnu hrabrost i odanost porodici Petrović posjedovao je sva važna crnogorska odlikovanja i zvanje plemenskog kapetana. Od Kralja Nikole dobio je sat sa posvetom koja glasi » Kapetanu Savu Dubovičaninu u znak vjernosti prema našoj kući ». Od povratka iz inostranstva dobijao je « penziju« od kraljevske porodice.

Od porodice je imao ženu , četiri sina , dvije ćerke i dosta unučadi.

Živio je do 1947. godine i sahranjen je na Cetinju, na groblju ispred male kapele.

Zbog svega navedenog predlažem da ulica u Donjem polju koja ide od ulice vladika Sava i Vasilija pored kuća Miloševića do brda, nosi ime ULICA SAVA DUBOVIČANINA.

ULICA HUMCI – broj 85 Sada neimenovana od Lovćenske (START) prema Humcima

Ova ulica ima dva kraka. Jedan je takozvani Umački put koji vodi od Lovćenske (start) do kuća Miloševića a drugi vodi od Lovćenske (malo iznad starta) do kuća Tomaševića.

Neimenovana  ulica koja vodi od Lovćenske (Start za auto trke) prema kućama starosjedilaca zaseoka HUMCI (koje se tako zvalo i kad je u Cetinjsko polje došao Ivan Crnojević) predlažem da se zove ULICA HUMCI.

 BULEVAR SVETOGA PETRA CETINJSKOG-broj 86

Sada Bulevar crnogorskih heroja, od ulice Nikca od Rovina do Novog Oboda, predlažem da se preimenuje u Bulevar Svetog Petra Cetinjskog a crnogorski heroji i crnogorski junaci dobili bi druge  adekvatne ulice… S obzirom na koncept scenarija kojim je predviđeno da vertikala pripane Petrovićima smatram da je ovo pravo rješenje.

VLADIKA PETAR I PETROVIĆ (1784-1830)

Petar I zavladičen je 1784. godine. Njegov dolazak na čelo Cetinjske mitropolije označio je ponovno uspostavljanje dinastičke vlasti porodice Petrović Njegoš. Petar I je izuzetna ličnost u istoriji Crne Gore. Kao rijetko uman čovjek najdublje je pronikao u politički život svoje zemlje. Čitav vijek u mnogim zajedničkim borbama i stremljenjima izgrađivana je svijest o zajedničkoj sudbini Crne Gore i Brda. Sa vladikom Petrom I oslobođenje i ujedinjenje Crne Gore i Brda postaju politički cilj. Poslije bitaka na Martinićima i Krusima (1796. godine) u kojima je crnogorska vojska pod vrhovnom komandom Petra I odnijela značajne pobjede nad turskom vojskom počinje proces sticanja nezavisnosti Crne Gore. Za vrijeme vladavine Petra I teritorija Crne Gore je dvostruko uvećana. U njen sastav ušli su: Bjelopavlići i Piperi (1796. godine) i Morača i Rovca (1820. godine). Odluka o ujedinjenju Crne Gore i Boke donijeta je 1813. godine, da bi poslije Bečkog kongresa 1814. godine, Boka potpala pod vlast Austrije. U vrijeme Prvog srpskog ustanka 1804. godine uspostavljene su veze sa Srbijom koje su nastavljene i u toku Drugog srpskog ustanka. Krajem XVIII vijeka Crna Gora je dobila znatnu pomoć od Rusije. Na inicijativu vladike Petra I održani su skupština glavara i Opšti crnogorski zbor 1796. godine na Cetinju. Na zboru je donijeta odluka, kasnije nazvana Stega, kojom su glavari položili zakletvu da će se zajedničkim snagama boriti protiv neprijatelja i među sobom čuvati mir. Stega nije imala zakonski karakter niti je izlazila iz okvira crnogorskog običajnog prava. Na saboru održanom u Cetinjskom, manastiru 1797. godine uspostavljena je stalna zemaljska straža. Na skupštini glavara u Stanjevićima 1798. godine, ustanovljeno je Praviteljstvo suda crnogorskog i brdskog (tzv Kuluk) čiji je osnovni zadatak bio da miri zavađena bratstva i plemena i bori se protiv krvne osvete. Na istoj skupštini donešen je Zakonik opšti crnogorski i brdski koji je dopunjen na skupštini na Cetinju 1803. godine. Zakonik je regulisao pitanja iz oblasti krivičnog, porodičnog i privatnog prava, uveo obavezu plaćanja poreza. Predviđao je vrlo stroge kazne za ubistva, krađe, fizičko nasilje i bračne prestupe. Radio je na planu državnih reformi (1803. godine) po kojem centralne organe zemaljske vlasti predstavljaju Narodna skupština i vladika kao vrhovni vladar, a izvršne Senat starih i Senat mladih, ali on nije sproveden u djelo. Vodeći stalnu brigu o širenju pismenosti i kulture u narodu, u čemu su najznačajniju ulogu imali manastiri, namjeravao je da ustanovi jednu malu školu i osnuje štampariju.

Autor je nekoliko značajnih epskih pjesama o crnogorsko-turskim bojevima. Njegove poslanice pored istorijske imaju i literarnu vrijednost. U književnosti se služio narodnim jezikom i bio preteča reformatora. Pred kraj života napisao je kratku istoriju Crne Gore koja je objavljena 1835. godine. Bio je široko obrazovan. Govorio je više svjetskih jezika. Odlikovan je ordenom Aleksandra Nevskog prvog stepena. Za života narod ga je zvao „sveti vladika“. Za svog nasljednika je odredio Petra II Petrovića koji ga je 1834. godine proglasio za sveca.

Vladika Petar I Petrović je rođen 1748. godine a umro je 1830. godine.

ULICA PETROGRADSKA-  broj  87  Ostala bi ista

Od ulice Vuka Karadžića do ulice Vladike Danila Petrovića

S’ obzirom na tradicionalno dobre rusko-crnogorske veze uspostavljene još 1711 godine, inicirane od ruskog imperatora Petra Velikog i prihvaćene od crnogorskog zbora na čelu sa Vladikom Danilom Petrovićem i činjenicu da se Njegoš zavladičio u Petrogradu, ulica na Grudi od ulice Vuka Karadžića do ulice Vladike Danila (kod Montenegrobonusa) devedesetih godina je dobila ime Petrogradska pa predlažemo da tako i ostane.

ULICA MIRKA BRATIČEVIĆA-broj 88

 Sada neimenovana, od ulice Peka Pavlovića do i kroz Švedsko naselje dobila bi ime Ulica Mirka Bratičevića …

 Mirko je bio muzički  umjetnik, pedagog i dobrotvorkoji je pola života proveo u Švedskoj i u znak sjećanja na njega i sve što je uradio za Cetinje smatramo da ulica koja vodi do Švedskog naselja i kroz njega treba da nosi njegovo ime.

MIRKO BRATIČEVIĆ (1933-1989)

Rođen je 13 juna 1933 godine na Cetinju gdje je završio osnovnu školu i gimnaziju. Sa neshvatljivom ljubavlju za muzikom, školovanje ga je vodilo preko Beograda, Zagreba i Bostona i do drugih značajnih svjetskih centara. Jedno vrijeme imao je i vlastiti ansambl, koji je naprosto plijenio Evropom, ali i van nje.

Živio je dugo u Švedskoj u Geteborgu ali s Cetinjem u mislima. Osnivač je i internacionalnog zbora “Rade Tomov”, koji je podjedanko okupljao i Jugoslovene i strance. Mirko Bratičević, spada u rijetke Crnogorce koji su za svoje stvaralaštvo dobili pregršt kako domaćih, tako i međunarodnih priznanja.

Svojim ugledom čovjeka, muzičara, kompozitora i neprevaziđenog džez-pijaniste i dirigenta, njemu je pošlo za rukom da sve što je zamislio podari rodnom gradu.

Što se dalje nalazio, stalno je bivao sve bliži Cetinju, “sanjajući braću na okupu” – “onda kada prošlost u čovjeku najviše i najjače govori”.

Idejni je tvorac manifestacije “Cetinjani svome gradu”, koja je prvi put organizovana 1973 a zablistala u punom i čini se neponovljivom sjaju 1986 godine, kada je grad pod Lovćenom pretvorio u stjecište muzičara, književnika, slikara, sportista… Bili su tu, Danilo Kiš, Dado Đurić, Dimitrije Popović, Tereza Kesovija, Ksenija Cicvarić, Vjera Miranović, Nikola Popović, Dragica Tomas, Mišo Pajović, Veselin Vujović i mnogi drugi.
Bolovao je od vječite nostalgije za Cetinjem. Prilikom njegovog zadnjeg susreta sa Cetinjem, 23

januara 1989 godine, dok je gledao panoramu Cetinja sa benziske pumpe, rekao je svojim prijateljima: “Vi ne znate u koliko lijepom i čarobnom gradu živite”.

Smrt ga je sustigla svega četiri dana kasnije u Geteborgu. U to vrijeme bio je na mjestu rektora Muzičke akademije u tom gradu. Kada je na Novom groblju na Cetinju 1. jula 1989. godine položena urna s pepelom, od Mirka se oprostio pokojni Radovan Jablan riječima : “… Evo, umrije u dalekom svijetu Mirko Bratičević, čovjek-gigant”.

ULICA PETRA ZVICERA broj 89

Od Katunske kroz naselje (blizu spomenika Božićnim ustanicima)

PETAR ZVICER

Crnogorski narod je ustao na oružje na Božić 1919 (po julijanskom kalendaru) sa ciljem da poništi odluke veleizdajničke tzv. Podgoričke skupštine (od 26. novembra 1918) i da Crnu Goru oslobodi od vojne okupacije Srbije.

Vođa jedne od crnogorskih ustaničkih, gerilskih, komitskih četa u borbi protiv velikosrpske okupacije i aneksije Crne Gore, izvršene 1918. godine, bio je mladi i hrabri crnogorski patriota Petar Zvicer (rođen 1896. godine u Rokočima, u Cucama, a ubijen od strane srpske vojske i žandarmerije 28. decembra 1923. godine u Šćepan dolu, u Rubežima kod Nikšića).

Kratko o zločinu nad njegovom familijom:

Srpska patrola od 12 žandarma, kojom je zapovijedao major Kecmanović, u noći između 25 i 26. aprila 1923. došla je kod porodične kuće Zvicera u selu Rokoči da traži Petra. Kada su vidjeli da ga tu nema, unutar kuće su zavezali Petrovu majku Anđu (bila je stara oko 60 godina), suprugu Zagorku (oko 23 godine), sestru Planu (20 godina), brata Vidaka (13 godina), te troje Petrove maloljetne djece, zaklali ih i zapalili a babu Đurđu su zavezali za trešnju ispred kuće da gleda kako gori njena poklana porodica.

Premda su o ovom zločinu u parlamentu Kraljevine SHS izvijestili poslanici Crnogorske stranke dr. Sekula Drljević i Savo Vuletić, protiv odgovornih srpskih vojnika nije povedena istraga ili suđenje.

 Predlažem da ulica od Katunske prema spomeniku Božićnim ustanicima nosi ime  Petra Zvicera.

 ULICA IVANA BOROJEVA (broj 90)

 Sada neimenovana od Donjokrajske do brda

Predlažem  da neimenovana ulica sa kojom počinje teritorija Donjeg kraja dobije ime ULICA IVANA BOROJEVA.

IVAN BOROJEV

Pri kraju prve polovine 15. vijeka (oko 30 do 40 godina prije Ivana Crnojevića) doselio se na Podlovćenski dolac vojvoda Ivan Borojev iz Starog Vlaha (Zlatibora). Bio je ne samo glasoviti junak i sposoban harambaša, već i izuzetno mudar i dalekovid čovjek.
Po dolasku na Podlovćenski dolac, Ivan Borojev sa ženom Jelicom i sinovima Borojem, Vladislavom, Vušurom i Dragoslavom, je bio prinuđen da krči šumu i stvara plodno zemljište. Posebnu pažnju posvetili su stočarstvu, za koje su imali povoljne uslove.
Rječica Cetina je bila prije toga ostavila tok cetinjskim poljem tako da je ličila na običan potok.
Ivan je uspio je da uspostavi trgovinske odnose sa Mletačkom Republikom, isporučujući joj kastradinu i poznati lovćenski sir, za one potrebe u kojima su oni oskudijevali.
U Podlovćenskom polju Ivan je sa sinovima podigao kuće za stanovanje. Ovo mu se mjesto dopadalo jer je blizu more i Skadarsko jezero, pa se tu stalno nastanio.

Savjetovao je sinove, “da što prije podignu crkvicu na najpogodnije mjesto i da je posvete rođenju sv. Bogorodice i da njega i ženu mu Jelicu ukopaju onđe, đe misle crkvu graditi – ako bi umrli prije podignuća crkve; da paze Dolac i da ga dobro rade; da im je najljepše mjesto kućama ispod prisoja sjevernijem krajem Doca; da se ljube, slušaju i složno žive; da se ne uznose od siromaha; da budu čuvari narodnijeh običaja, svojih svetinja, branioca slobode, branioca vjere i zakona i da budu pokorni zetskijem gospodarima.”
Na kraju je poručio sinovima da ako izvrše njegove amanete, biće dostojni zvat se sinovima vojvode Ivana i imaće pristupa i mjesta kod ljudi.

Ivan Borojev je u dubokoj starosti proživio u novoj postojbini pet-šest godina, pa je umro, a uskoro po njegovoj smrti umrla je i njegova žena Jelica. Sinovi su ih ukopali na Velju Gomilu, đe odrede graditi crkvu, a na grobove su navalili dva velika kamena, koji se i danas mogu vidjeti pred Vlaškom crkvom.

Oko trideset godina prije dolaska Ivana Crnojevića na Cetinje sinovi Ivana Borojeva podigli su crkvu na „Velju Gomilu” (danas Vlaška crkva) opleli je prućem, oblijepili blatom, pokrili slamom i posvetili rođenju sv. Bogorodice,

Stanovnici iz okola nazvaše ovu crkvicu „Vlaška” pa joj to ime ostade za vazda.

Podlovćenski dolac prozvan je Cetinjem po rijeci Cetini, no pošto je ona čitava presušila, a pošto je Ivan Crnojević ogradio manastir i dvorac na uvoru rječice Cetine, pa stanovnici izokola i sinovi vojvode Ivana Borojeva ne šćeše se pošlje zvati „Starovlašanima”, no „Cetinjani”, tako ih nazvahu i docniji naseljenici na Cetinje, pa docnije to ime „Cetinjani” primiše svi naseljenici Podlovćenskog doca”.

 ULICA BOROVIČKA (broj 91)

 Sada neimenovana – od Vladike Danila  kroz naselje Borovik

Predlažem da se neimenovana ulica na Grudi koja ide Ulice Vladike Danila (ranije Vučedolske) ulice prema Boroviku tj kućama u ovom reonu zove ULICA BOROVIČKA

STAZA CRNOJEVIĆA-broj 92

Sada neimenovana – od Dvorskog Trga  do Ćipura i od Ćipura do Cetinjskog manastira

 CRNOJEVIĆI

Krajem XIV vijeka i početkom XV vijeka porodica Crnojević imala je značajnu ulogu u svim događajima u Gornjoj i Donjoj Zeti. Vladala je oblastima u Gornjoj Zeti od Skadarskog jezera do Boke Kotorske. Sredinom XV vijeka učvršćuju svoju vlast u Gornjoj Zeti i šire je na oblasti oko Budve u Donjoj Zeti (Grbalj i Paštrovići).

Sa njihovim osamostaljivanjem i preuzimanjem vodeće uloge u političkom životu Gornje Zete to ime u drugoj polovini XV vijeka kao teritorijalno – politički pojam zamjenjuje naziv Crna Gora. On kao i prethodna dva naziva (Duklja i Zeta) oblasnog i državnog područja vezan je za duboke društveno-političke promjene tih krajeva. Povezivanje ratnih družina i katunskih zajednica i buđenje svijesti o pripadnosti istoj teritorijalnoj zajednici imalo je izuzetnog značaja za formiranje države čije je društveno uređenje bilo mješavina feudalnih i rodovskih elemenata. Pod najezdom Turaka osamdesetih godina XV vijeka svoje sjedište sele pod Lovćen, što je bilo od velikog značaja za budućnost Crne Gore. Te oblasti biće posljednje odbrambeno uporište protiv Turaka. Tu će devedesetih godina osnovati prvu ćiriličnu štampariju kod Južnih Slovena, nepunih četiri decenije poslije Gutembergovog izuma štamparskog zanata. To predstavlja jedan od najznačajnijih kulturnih događaja u istoriji Crne Gore koji će omogućiti brže širenje pismenosti i kulture.

Crna Gora je krajem XV vijeka kao posljednja među južnoslovenskim državama potpala pod tursku vlast.

NOVA DŽADA-broj 93

 Sada  neimenovana  – Od Vuka Mićunovića do platoa  iznad Cetinjskog manastira i Cetinjske pećine poznata je pod imenom NOVA DŽADA pa predlažem da joj to ime i ostane

 ULICA KAPETANA ANGELA (broj 94)

Sada neimenovana – Donjokrajske i Ivana Borojeva do brda

 Predlažem  da neimenovana ulica u Donjem kraju, koja je poznata zimi kao ski staza dobije ime

ULICA KAPETANA ANGELA.

Henrik August Angel (1861-1922)

Henrik August Angel rođen je 1861. godine u mjestu Luster (Norveška) a umro je 1922. godine.
Bio je norveški kapetan, koji je u Crnu Goru prvi put došao 1893. godine na poziv knjaza Nikole da obučava skijanju vojsku i civilstvo iz vojnih, praktičnih i sportskih razloga. Sa njim su u Crnu Goru došle prve skije, tako da time Crna Gora i cetinjske padine u podnožju Lovćena postaju kolijevka skijaškog sporta na Balkanu.

Zadivljen crnogorskom borbom za svoju samostalnost napisao je tri knjige o Crnogorcima: “Kroz Crnu Goru na skijama” 1895, “Sinovi crnih gora” 1896. godine i „Moćni narod – priče iz Crne Gore“, koja još nije doživjela izdanje na našem crnogorskom jeziku. Knjigu “Kroz Crnu Goru na skijama” je posvetio norveškoj mladeži, kao primjer kako se treba boriti za nezavisnost svoje zemlje. Tekst ove knjige je nekoliko decenija bio omiljeno štivo norveške omladine i informacije dobijene čitanjem ove knjige bile su njihovo prvo saznanje o jednoj dalekoj zemlji, koje su je i približile norveškom narodu. Zahvaljujući Angelu, Crnogorci nijesu više morali da se muče hodajući kroz snijeg. Skije su brzo postale moda, a Angel je s razlogom dobio status heroja u Crnoj Gori.

ULICA BOŽIDARA IVANIŠEVIĆA (broj 95)

Predlažem da se sada neimenovana ulica od Ulice Ivana Borojeva do brda –nazove Ulica Božidara Ivaniševića koji je afirmaciji i očuvanju crnogorske narodne baštine posvetio  cio svoj život …

BOŽIDAR IVANIŠEVIĆ (1920-2012)

Božidar Ivanišević se rodio 31. decembra 1920. godine na Cetinju, u porodici Donjokrajca Đura Krstova Ivaniševića i Marice rođene Nikolić iz Dobrote. Božidar je završio tri razreda osnovne škole na Cetinju, dok je IV razred i malu maturu završio u Senti. Peti Gimnaziju je maturirao na Cetinju.

Božidar je od djetinjstva pokazivao zanimanje za muziku. Od svoje muzikalne majke učio je stare crnogorske pjesme. Istu je sklonost pokazivao i nakon preseljenja u Vojvodinu. Božidar je lijepo pjevao dalmatinske pjesme i nastupao zajedno s Branislavom – Branom Martinovićem, koji je svirao gitaru. Nastupali su na plesnjacima, a kasnije je Božidar i samostalno nastupao. Godine 1937-1938 Božidar je bio član društva ‘Budućnost’ u kulturnoj sekciji, gdje je glumio u komadima s pjevanjem, kao što je ‘Đevojačka kletva’. Godine 1940. postao je član SKOJ-a i bio omladinski rukovodilac. Od 13. jula 1941. sudjelovao je u Narodno-oslobodilačkom pokretu, kao pripadnik Cetinjske čete Lovćenskog odreda, sa zadatkom u pozadinskomu štabu na Cetinju. Uhapšen od Italijana, robijao je u cetinjskomu zatvoru, gdje je obolio na pluća i postao trajni invalid. Po izlasku iz zatvora, nakon nekog vremena se prebacio u Hrvatsku. Godine 1944, u Zagrebu, počeo je da piše pjesme za horove. Kao pripadnik Jugoslavenske armije, od maja do oktobra 1945. uključio se u kulturno-prosvjetnu sekciju i pjevao u horu Prve armije. Pjevanje je usavršavao oko godinu dana kod profesora Fritza (Miroslava) Lunzera i Draga Hržića. Godine 1947. zapjevao je na Radio Zagrebu, gdje je primljen kao solista za zabavnu i narodnu muziku. Pjevao je prvenstveno narodne pjesme, među kojima naročito stare crnogorske pjesme. Bili su to prvi snimci crnogorskih narodnih pjesama na radio talasima poslije II svjetskoga rata.

Godine 1951. započeo je snimati gramofonske ploče – ukupno dvadesetak ploča. Na prijedlog profesora i dirigenta Slavka Zlatića, prešao je u Državni narodni ansambl narodnih igara ‘Lado’ kao solist, što nije uspjelo nikome prije ni poslije njega. Nastupao je sa starim pjesmama bez muzičke pratnje. U stilskom i izražajnom pogledu uzori su mu bili Vuka Šeherović i Rešad Bešlagić. Gostovao je i u Sovjetskomu Savezu s muzičkim ansamblom ‘Montenegro 5′, kao i u Kursalu u Bernu u Švajcarskoj. Učestvovao je na jugoslavenskim festivalima ‘Beogradsko proleće’ i na Ilidži, i osvojio dvije prve nagrade. Godine 1963. i 1968. gostovao je u Sjedinjenim Američkim Državama, a 1976. i u Kanadi. Oslanjajući se na najbolje tradicije crnogorskoga izvornog melosa komponovao je veći broj pjesama s različitom tematikom.

Božidar Ivanišević je najviše djelovao na području narodne muzike tokom svog 35-godišnjeg boravka u Sarajevu. Tu je s kolegama osnovao Udruženje muzičara Bosne i Hercegovine i bio njegov prvi predsjednik tokom osam godina. Plod njihovog rada je i organizacija festivala narodne glazbe Ilidža.

Godine 1992. napustio je Sarajevo, sklanjajući se od strahota rata i vratio u Crnu Goru. Tu se trajno nastanio u svojoj kući u Prčanju, u Boki Kotorskoj.

Dobio je “13 novembarsku nagradu” Cetinja a 2003 godine dobio je i Trinaestojulsku nagradu za životno djelo.” Umro je u Kotoru, 22. februra 2012 godine.

Božidar Ivanišević, jedan od najistaknutijih stvaralaca crnogorske narodne muzike, svoju ljubav prema Crnoj Gori pretočio je u brojne pjesme, a među najpoznatijima su “Pod Lovćenom zeleni se trava”, “Jedno jutro u svitanje zore”, “Pivljanka”, “Donji Kraj”, “Kad prošetam Crnom Gorom” i mnoge druge, koje su postale dio muzičkog blaga.

ULICA JOVANA  Đ.  IVANIŠEVIĆA – broj 96

 Od Donjokrajske do brda

JOVAN ĐUROV IVANIŠEVIĆ (1861-1889)

Prvi školovani muzičar porijeklom  iz Crne Gore je Jovan Ivanišević, učitelj, dirigent, kompozitor, muzički pisac i reorganizator muzičkog školstva.

Rođen je na Cetinju 07.01.1861 godine gdje je i završio osnovnu školu i gdje je živio do 1875 godine.  Potiče iz siromašne porodice pa su mu djetinjstvo i mladost prošli u velikoj oskudici i stalnoj borbi za materijalnu egzistenciju. Godine 1875 sa dobrovoljcima prelazi u Srbiju i Beograd a 1876 godine učestvuje u boju protiv Turaka. Nakon toga pohađa Učiteljsku školu u Beogradu.

Na dalje školovanje u Prag odlazi 1885 godine i tamo završava Orguljsku školu. Prve članke na muzičke teme piše 1886 i 1887 godine kada i komponuje dječiju kompoziciju “Učimo se”.

Kada se vjerila crnogorska princeza Milica za knjaza Petra Nikolajevića 1889 godine on piše kompoziciju prema tekstu Radoja Roganovića za koju dobija visoku ocjenu od strane muzičkih stručnjaka: “U sastavu se opaža lijep dar i vještina …” Studije je završio 28 oktobra 1889 godine ali je i umro iste godine 21 decembra u Pragu gdje je i sahranjen.

Ivanišević je bio prvi crnogorski školovani muzičar, kome je prerana smrt prekinula muzičku karijeru i velike stvaralačke mogućnosti. Po umjetničkoj vrijednosti, neka njegova djela mogu da se porede sa stvaralaštvom jugoslovenskih kompozitora u doba romantizma. Prije svih, to su solo pjesme i horske kompozicije, oblici koji su bili karakteristični i za pozni romantizam. Od horskih kompozicija najpoznatije su mu: Devojčin i slavujev svatovac, Laku noć i Plamen, a od solo pjesama: Kaži mi kaži, Ala je lijep i Sjećanje.

Pisao je i klavirsku muziku.

ULICA BORE STANKOVIĆA – broj 97

Sada neimenovana –  od ulice Josipa Broza Tita prema ulici Crnogorskih heroja …

 Zbog bratimljenja Cetinja sa Vranjem 13. novembra 1970 godine jednoj ulici je dato ime Bore Stankovića. Kako sam predložio da se ta ulica da dr Niku Miljaniću, smatram da je najbolje da se  susjedna neimenovana (koja se do sada tretirala kao dio ove ulice)  nazvove  ULICA BORE STANKOVIĆA.

 BORISAV STANKOVIĆ (1876-1927)

Borisav Stanković je osnovnu školu pohađao u rodnom Vranju, a gimnaziju u Vranju i Nišu. Pravni fakultet (ekonomsko-politički odsijek) završio je u Beogradu. Kao stipendista Ministarstva prosvjete Srbije boravio je u Parizu (1903-1904. godine). Radio je kao činovnik u Ministarstvu finansija i Ministarstvu prosvjete Srbije. U toku Prvog svjetskog rata kraće vrijeme je boravio na Cetinju (1915. godine).

Počeo se baviti književnošću još u nižim razredima gimnazije. Prvu zbirku priča „Iz starog jevanjđelja“ objavio je pri kraju srednjoškolskog obrazovanja. Njegova najznačajnija djela su: pripovjetke „Stari dani“ (1902. godine), drame „Tašana“ i „Koštana“ (1902. godine) i roman „Nečista krv“ (1911. godine), njegovo najbolje djelo, koje mu je donijelo slavu do tada najvećeg srpskog pisca i tvorca modernog srpskog romana.

ULICA TEODORA VALERIA (broj 98)

 -Sada neimenovana – od Ulice Peka Pavlovića do naselja Škrka

 TEODOR VALERIO (1819 – 1879)

Teodor Valerio rođen 1819 u livnici Herseranž, blizu Lonvia (Longwy) u Freancuskoj. Odao se rano umjetnosti i postao već u petnaestoj godlini đak čuvenog slikara  Šarlea. Sa njim je 1836 obišao Njemačku, Švajcarsku, Italiju, Siciliju, i otuda donio crteže i akvarele koje je sa uspjehom izlagao tokom 1838. godine.

Među tim početničkim radovima Teodora Valeria nalaze se i motivi iz naših krajeva.

Valerio je 1864 godine duže vremena proveo obilazeći Dalmaciju i Crnu Goru i nakon toga je izložio niz akvarela i crteža, pod naslovom: La Dalmatie i Le Montenegro.

Čuvarka oružja, lula i kolijevka pred cetinjskim manastirom (1876), Crnagorski senator (1876), Devojka iz Njeguša (1876), Svještenik sa crkvenim barjakom, Pastirka sa albanske granice, Odlazak na trg u Kotor (1864), Garda crnogorskog Kneza, Unutrašnjost crnogorske kuće (crnogorska porodica), Crnogorski stražar, Brđanka, Naricanje pred cetinjskim manastirom (1876), S trga na Cetinju, Crnogorac sa hercegavačke granice, Crnogorska parodica oplakuje svoje poginule pred cetinjskim manastirom, Crnogorke na Cetinjskom bunaru, Puškaranje crnogorskih vojnika (1877), su nazivi radova iz tog perioda.

U knjizi Šarla Iriarta objavio je pored drugih drvoreza i Dječaka iz Njeguša, Crnogorca iz Grahovca i Mladu Crnogorku iz Riječke Nahije.

Teodor Valerio je umro 14 septembra 1879, u Višiu. Njegove akvarele i skice otkupila je francuska država još prije 1870, i oni se sada nalaze u Biblioteci Lijepih Vještina (Ecole nationale superieure des Beaux-Arts, 14, rue Bonaparte), u dosijeu »Etudes sur les populations hongroises, slaves et valaques«.

Njegova uljana slika “Crnogorska porodica oplakuje svoje mrtve” nalazi se u muzeju u Mecu.

Rađeni “s prirode”, na licu mjesta, sa velikom savjesnošću i ljubavlju, njegovi portreti govore u isti mah oku i srcu. Jer pod izrazitim crtama, ovih lica, pod živopisnom nošnjom umjetnik je težio, i uspijevao, da, otkrije njihovu dušu, onu prisnu poeziju kojom je nadahnut svaki njihov stav.

Koliko je on tu ulagao truda, svjedoče mnogobrojne studije, skice, koje su mu služile za kompozicije, o kojima govore hroničari njegovih izložbi. Valerio je, pored portreta davao i vjernu sliku predjela, grupa (ljudi, žena, đece), nošnje, oružja, konja, stada. Modeli su mu uvijek bili stvarne ličnosti.

Izvjesne tipove, naročito ženske, malo je idealizavao, ali ostajući pri tom uvijek u tonu. Na to ga je, u ostalom, navodila ljepota žena u Crnoj Gori, klasična pravilnost njihovih crta i patrijarhalna otmenost njihovog držanja. Za “Čuvarku oružja pred cetinjskim manastirom” Ronša nalazi da “opisuje cio život svoga plemena” a za pratioce crnogarskog senatora, da “u svojim traljama’ izgledaju još ponosniji nego i sam senator”. Nije čudo šta se, ovdje-ondje, nazire i naličje naše patriarhalnosti, na primer u grupi koja silazi sa crnogorskih krševa na trg u Kotor: dok čovjek mirno korača sa zabačenam puškom iza vrata, žena pored njega, »ka domaća životinja«, posrće pod svojim teretom.

U knjizi “Jugoslavija u očima francuskih umjetnika” koja predstavlja veliku i značajnu zbirku slika, akvarela i bakroreza Teodora Valeria i jedan od najizrazitijih dokumenata te vrste o nama na Zapadu, nalaze se slikarski i grafički dokumenti iz naših krajeva, ilustracije naših predjela i naselja, naših tipova i našeg narodnog života. Bez obzira na umjetničku vrijednost oni su davali mogućnosti zapadnom svijetu da “vidi” našu zemlju i naše ljude.

Slikar Teodor Valerio je zaslužio da bude poznat kod nas i da jedna ulica na Cetnju nosi njegovo ime.

ULICA ALFREDA TENISONA – broj 99

 Predlažem da se sada neimenovana ulica (pored teniskih terena SC “Orlov krš”) od Njegoševog parka tj. od Islandske ulice  do Ulice štampara Makarija  nazove ULICA ALFREDA TENISONA.

 ALFRED TENISON (1809-1892)

 Lord Alfred Tenison veliki humanista i čuveni engleski pjesnik, glorifikovao je u svojim stihovima Crnu Goru i Crnogorce, zbog njihove nekompromisne borbe protiv Osmanlija. Posvetio im je poznati sonet, koji glasi:

Crna Gora

„Uzdigli su se onamo gdje njihov carski orao jedri,

Sačuvali su svoju vjeru, svoju slobodu, na toj visini,

Čestiti, nemašni, divlji, naoružani danju i noću

Protiv Turaka; ČIJI UPADI NIGDJE NE PRODIRU

Glavačke krenu, ali ne mogu ni da kroče

I Polumjesec sav crven od krvi posrće iz boja

Pred njihovim neustrašivim stotinama ničice lete

Na hiljade niz grebene i kroz doline.

O najmanji među narodima! ti velika Crna Goro,

Ti prestole od kamena, s kog uzleće carski oro,

Petvjekovni branioci zore protiv turskog mraka

Nikada otkada tvoje Crne litice privukoše oblake i ukrotiše oluju

Nije disalo pleme moćnijih gorštaka“.

Pjesmu je napisao u Londonu 1877 godine i pozvao engleskog državnika Gledstona da o njoj napiše komentar. Malo je ko do danas (u prozi), pa gotovo ni sam Njegoš, tako uzdigao crnogorsku prošlost i njeno oružje, kao što je to učinio engleski državnik  Gledston u svojoj apoteozi Crnoj Gori.

Smatram da Alfred Tenison,  velikan poetske riječi i oduševljeni poklonik crnogorskog slobodarstva zaslužuje jednu ulicu na Cetinju.

SMEDEREVSKA ULICA – broj 100

Neimenovana – od ulice Vladike Danila do ulice Miloša Vuškovića

Kako sam predložio da se Smederevska ulica na Grudi (koja je dobila ime nakon čina bratimljenja Cetinja sa Smederevom 1970/71 godine) da Milošu Vuškoviću  predlažem  da se susjednoj neimenovanoj ulici broj 100 da ime SMEDEREVSKA ULICA

 ULICA VISARIONA BORILOVIĆA (broj 101)

 Predlažem da se sada neimenovana ulica – od Ulice vladike Danila  do Đinova brda nazove Ulica Visariona Borilovića

VISARION BORILOVIĆ

Poslije smrti vladike Ruvima III u januaru 1685. godine skoro pola godine vladičanska stolica nije bila popunjena, što je imalo teških posljedica na odnose među crnogorskim plemenima. Na skupštini crnogorskih glavara na Cetinju u maju iste godine iz svih katunskih, riječkih, crmničkih i lješanskih plemena za novog Cetinjskog vladiku izabran je Visarion Borilović. Zatekavši Crnu Goru popaljenu i posvađanu, odmah je pristupio mirenju i ujedinjenju crnogorskih plemena i u tome je uspio za tri godine. Potom su njegovom velikom zaslugom pridobijena brdska plemena: Kuči, Piperi, Vasojevići i dio Bjelopavlića. Na njegovu inicijativu održana je 1688. godine skupština crnogorskih vladara na Cetinju na kojoj je donijeta odluka da se traži pomoć od Mletaka radi zajedničke borbe sa Turcima, a zatim je na Zboru na Gradcu iste godine odlučeno da se ustane na Turke. U doba vladike Visariona Borilovića Turci nijesu uspjeli da podvlaste nijedno crnogorsko pleme niti da ga prisile da plaća danak.

Ustanak 1688. godine označio je početak novog perioda u istoriji u kome Crna Gora u prvi plan svoje politike stavlja zbacivanje vrhovne turske vlasti, a ne kao do tada, očuvanje autonomije pod njom.

ULICA SERDARA JOLA PILETIĆA (broj 102)

Predlažem da se sada neimenovana ulica – od Vladike Danila do ulice kroz naselje ispod Đinovog brda,  nazove Ulica serdara Jola Piletića

 SERDAR JOLE PILETIĆ(1814-1900)

Jole Piletić je bio perjanik vladike Petra II i knjaza Danila, serdar i senator. Neobičnu hrabrost pokazao je još u ranoj mladosti ratujući sa Turcima. Istakao se u bojevima sa Turcima 1852. godine i 1853. godine. Kao iskusan vojskovođa značajno je doprinio pobjedi crnogorske vojske na Vučijem Dolu (1876. godine). Sa Mićom Ljubibratićem bio je na čelu dobrovoljačkog odreda u Srbiji za vrijeme rata 1885. godine. Kao dobar poznavalac običajnog prava dao je dr. Valtazaru Bogišiću dragocjene podatke za „Imovinski zakonik“ .

P.S. : Dobio je i tursko odlikovanje (1866)

ULICA SULE RADOVA (broj 103)

 Predlažem da se sada neimenovana ulica od Ulice Nikole Tesle do Ulice 4 Josipa Broza Tita (iza E-Distribucije) nazove ULICA SULE RADOVA

SULA Radov RADULOVIĆ (1790-1872)

Nije do sada tačno utvrdjeno kada je rođen Sula Radov Radulović, ali se pretpostavlja da je rođen 1790. godine u Komanima. Umro, je u osvit proljeća, 1872. godine – na crkveni praznik “Cvijetni” i bio sahranjen ispred Vlaške crkve, o državnom trošku, uz prisustvo dvora i svih predstavnika državnih organa ondašnje Crne Gore. Dakle, živio je, po navedenoj pretostavci, 82 godine. Pravo mu je ime (kršteno) – Kostadin.

Radulovići su se u Komane doselili sa Čeva. Otac Sulin je Rade Muratov, a majka Dokna, od Pejovića iz Komana. Nadimak Sula mu je dao narod.

Imao je četiri sina, i to: Sava, Marka, Boja i Njenja. Kad mu je bilo 15 godina, ranjen je u nogu, u jednom ratu sa Turcima i od tada je bio hrom. Nije pohadjao školu. Sulu je, od vladara Petrovića, zapazio Petar I, čin kapetana mu je dao vladika Rade, raskapetanio ga je knjaz Danilo, a rehabilitovao knjaz Nikola.

Za vrijeme Petra I, Sula je postao član Kuluka, prve jedinstvene sudske institucije u Crnoj Gori, koja je uspostavljena 1798. godine. Istakao se, kao član te institucije, i, kao takvog, cijenio ga je Petar I. Po nekim izvorima, Sula je učestvovao, veoma mlad, sa knezom Mrđanom Jovanovićem, na suđenju u manastiru Stanjevići – opatu Dolćiju, sekretaru Petra I, kao jedan od 48 biranih Crnogoraca. Kao član Kuluka, već je bio prepoznatljiv po zalaganju za pravdu i pravilnost, javno ističući: »Ne može čojek griješit – ako istinu reče. Griješi bi, ako je zaturi i krije od ljudi.« Vođen ovom mišlju i tim životnim stavom, trudio se da, u izricanju presuda, bude oštar i pravičan, odnosno da presude zaštite pravoga, a pogode krivoga. Znao je, tada, govoriti: “Lako je čojeka ubiti u boju – još lakše u osveti, ma je muka, u ime naroda, po pravdi kaznu mu izreć! Čojeku, tada, ne uzimaš samo život, no i čojstvo, a to je više od života.”

Na prijedlog Senata, i preporuku Novaka Cerovića, Petar I je postavio Sulu za komansko-zagaračkog kapetana, jer je već bio glasovit i cijenjen čovjek u ondašnjoj Crnoj Gori. Takodje je – 1832. godine, postao član Gvardije i pročuo se širom Crne Gore, kao najpravičniji i najumniji gvardijan.

Sula je, za Njegoševo vrijeme, bio oduševljen otvaranjem škola, pa je pokušavao da u Komanima otvori školu, što mu nije pošlo za rukom. No, onda je pozvao u Komane jeromonaha Evgeniju Nikića, iz Podgorice, da bi opismenio nekoliko komanskih momaka. Nikić je, neko vrijeme, boravio u Komanima, o čemu svjedoči njegova rukopisna knjiga »Molitva svetih vračeva«, koju je poklonio popu i komandijeru Simu Raduloviću. Govorio je tada Sula: »Čojek ne traži mnogo: koru ljeba – da nije gladan, knjigu – da nije slijep i slobodu – da smije zborit.«

Sula je, za svoje rane mladosti, u svom najbližem društvenom okruženju, stasavao kao neko ko je izuzetno pametan, darovit i plemenit. Dakle, na sebe je skretao pažnju, ne toliko fizičkim izgledom, koliko svojom duhovnošću i moralnošću. Kad je stasao, u selu, bratstvu, plemenu, a, kasnije, kapetaniji, svi su mu se, takoreći, obraćali za savjet, da im pomogne u porodičnim i životnim teškoćama, da riješi sporna pitanja, te, na taj način, postajao je, sve više, psihološka, moralna i duhovna potreba ljudi, njihov orijentir, savjetnik i presuditelj, čovjek kojem se vjerovalo u svakom pogledu, neko ko sve razumije i koji hoće i može svima pomoć.

ULICA DELJA – broj 104

Sada neimenovana ulica u Donjem kraju … Od Donjokrajske  prema brdu

Svako bratstvo u Donjem kraju još je od duboke starine imalo svoju ,, ulicu“ koje su po istim bratstvima nosile svoje ime. Da je upravo tako, možemo se uvjeriti i uvidom u etnografsku studiju Jovana Erdeljanovića ,, Stara Crna Gora“ koja je publikovana 1924. godine. Delje su, inače, sa Ivanovićima i Ivaniševićima najstarije bratstvo u Donjem Kraju, ali i u Cetinjskom Polju. Njihov rodonačelnik Stevan Delja doselio se na Cetinje još u doba Ivana Crnojevića. Prema tome, kontinuitet trajanja istog bratstva na Cetinju iznosi više od pet stotina godina.

Kako su ulice u Donjem kraju definisane po bratstvima smatramo da neimenovanu ulicu broj IV koja vodi do teritorije gdje su nekada živjele porodice Delja treba nazvati ULICA DELJA.

ULICA VUKA MANDUŠIĆA (broj 105)  

 Predlažem da sada neimenovana ulica na Grudi od Ulice vladike Danila do brda dobije ime Ulica Vuka Mandušića

VOJVODA VUK MANDUŠIĆ

Vjerovatno postoje dvije istorijske ličnosti sa istim imenom i prezimenom. Jedan Vuk Mandušić je bio uskočki kapetan iz Dalmacije koji je poginuo1648. godine. Drugi je crnogorski Vuk Mandušić, savremenik vladike Danila i jedan od likova iz „Gorskog vijenca“. Najstariji pisani istorijski izvor o njemu potiče iz 1772. godine. U sukobu sa Turcima kod Radunove kule u Progonovićima posebno su se istakli Vuk Mandušić i Vuk Mićunović. Po Njegošu Vuk Mandušić je poginuo 1714. godine.

 ULICA DRAGA JOVOVIĆA – broj 106

Od Peka Pavlovića do Bulevara (Banski stanovi)

DRAGO JOVOVIĆ (1923-1996)

Rođen je 1923. godine u selu Ćeklići nadomak Cetinja. Osnovnu školu i gimnaziju završio je na Cetinju. Kao đak Cetinjske gimnazije rano se uključio u pokret otpora protiv okupatora i bio jedan od organizatora Skojevskog pokreta na Cetinju. Po zadatku Komunističke partije ostaje da radi na Cetinju, gdje je u prvim danima rata bila aktivna partijska organizacija.

Kao aktivan član organizacije biva rano otkriven i uhapšen, a potom i interniran u Albaniju i Italiju. U internaciji u Italiji nastavlja sa partijskim radom. Nakon kapitulacije Italije i bjekstva iz zatvora Kolfiorito, uzima učešće u aktivnostima prekomorskih brigada u borbi protiv fašizma u Italiji.

U toku rata se prebacuje na ostrvo Vis, tada jednu od oslobođenih teritorija, i završava obuku za meteorološku službu u avijaciji koju su organizovale savezničke snage. Oslobođenje je dočekao kao oficir JNA u Rajlovcu gdje je učestvovao u razvoju hidrometeorološke službe avijacije.

Nakon što je demobilisan po zadatku je vraćen na Cetinje, gdje je obavljao niz odgovornih državnih i partijskih funkcija. Najznačajnija je bila dužnost predsjednika opštine Cetinje, koju je obavljao u vrijeme kada se odlučivalo o počecima rada Oboda, tako da se može reći da je u osnivanje Oboda bio uključen praktično od prvog dana.

Shvatajući da Cetinju koje je izgubilo poziciju prijestonice i glavnog grada treba uliti novi život i trasirati put njegovog daljog razvoja, vjerovao je da se to najbolje može postići ekonomskim razvojem, kroz podsticaj osnivanja privrednih kolektiva kao što je Obod.

Krajem 1959. godine dolazi na čelo Oboda. Na ovoj funkciji ostao je do 1970. godine. U tom periodu izgrađene su fabrike elektromotora i mašina za pranje rublja na novom komplesku.

Nakon tog perioda od 1971. godine odlazi na dužnost člana Sekretarijata CKSKCG. Po završetku mandata biva izabran za člana delegacije Crne Gore u Skupštini SFRJ.

Početkom marta 1976 godine ponovo je izabran na mjesto generalnog dirketora Oboda.

Period njegovog «drugog boravka» u Obodu karakteriše živa tehničko-tehnološka aktivnost. Rezultat toga je izgradnja i puštanje u rad tri nove fabrike i to horizontalnih zamrzivača, kombinovanih hladnjaka i vertikalnih zamrzivača i fabrika ledomata. Na ovoj funkciji ostaje do kraja 1980. godine, kada biva izabran za člana predsjedništva Crne Gore.

U Obod se po treći put vraća nakon velikog požara u februaru 1985. godine i ostaje kao v.d. direktora do septembra iste godine.

Za svoje učešće u ratu i dugogodišnji uspješan rad u privredi dobio je brojna ratna i mirnodopska odlikovanja, među kojima se izdvaja Partizanska spomenica 1941. 13-julska nagrada…. Nosilac je odlikovanja i titule Commendatore d’Italia.

Drago Jovović je jedan od najvećih privrednika Crne Gore. On je najzaslužniji što je Petar Sinanović Nagib, osnivač Obod-a, došao i ostao na Cetinje. Zahvaljujući njegovom menadžerskim sposobnostima i preduzetničkom osjećaju, “Obod” je nepogrešivo izabrao razvojni put i postao proizvođač aparata za domaćinstvo čiji su se proizvodi prodavali po cijelom svijetu. Sve ideje za razvoj “Obod”-a na novom kompleksu (Fabrika Elektromotora, Fabrika Horizontalnih zamrzivača, Fabrika Veš mašina, Fabrika Kombinovanih hladnjaka i vertikalnih zamrzivača) su isključivo

njegove. Osim toga, zahvaljujući njegovom visokom privrednom i političkom rejtingu obezbijeđeni su povoljni krediti i realizovani su svi ti projekti. Otvorio je i fabriku žičanih proizvoda za rashladne aparate ”Obod”-a u Plavu i tako doprinio da se tamo zaposli oko 150 radnika. U njegovo vrijeme ”Obod” je zapošljavao oko četiri hiljade radnika.

 Predlažem da se ulica broj 106 u kojoj je rodna kuća Draga Jovovića, dugogodišnjeg genaralnog direktora EI Obod i čovjeka zahvaljujući kojem su podignute sve fabrike na kompleksu Novog Oboda nazove njegovim imenom

ULICA DUKLJANSKA – broj 107

Od Vladika Sava i Vasilija (blizu Bojane-Montenegrobonusa) do brda

 Duklja je najstarija crnogorska država. Nezavisnost je stekla nakon bitke kod Tuđemila, kod Bara, 1042 godine kada je dukljanski knez Vojislav potukao brojniju vizantijsku vojsku.

Sloveni su u VIII vijeku ovladali gradom Dukljom, okolnim planinama, Skadarskim jezerom i dijelom obale Jadranskoga mora prihvatajući, ne samo hrišćanstvo, već i etnonime Duklja-Dukljani.

Njegov nasljednik Mihailo, dobio je 1077/8 godine od rimskoga pape Grdura VII, kraljevsku zastavu, plašt i krunu, kao simbole državne nezavisnosti i titulu kralja.

Naslednik Mihaila, njegov sin kralj Bodin, ovladao je i velikim delovima Raške, Bosne, Albanije, te okolicom Dubrovnika. Bodinovom smrću će moć Dukljanskoga kraljevstva, neprekidnim unutarnjim borbama za vlast, trajno opadati.

Duklja je najveći prosperitet doživjela za vrijeme vladavine Bodina (1081-1101).

Bodinovom smrću moć Dukljanskog kraljevstva opada a 1185 godine pokorio ga je raški župan Nemanja i Duklja-Zeta će biti  pod Raškom skoro tri vijeka.

ULICA PRINCEZE KSENIJE – broj 108

Od Vladike Danila do brda

PRINCEZA KSENIJA PETROVIĆ

1881-1960

Osma ćerka kralja Nikole, Ksenija, obrazovanje je stekla na cetinjskom Dvoru, kod stranih učitelja. Govorila je ruski, njemački i francuski jezik i  jednako se zanimala za društvene i za prirodne nauke.

Bila je desna ruka svome ocu, njegov najsavjesniji sekretar. Nije se udavala, iako su za brak sa njom bili zainteresovani srpski kralj Aleksandar Obrenović i bugarski car Ferdinand..

Ksenija je prva žena na Balkanu koja je vozila automobile. Pisala je memoare i uspješno se bavila fotografijom. Bila je članica Bečkog društva za fotografiju. Umrla je u Parizu u krajnjoj nemaštini i osami. Njeni zemni ostaci preneseni su 1989. Godine, zajedno sa ostacima njenih roditelja i sestre Vjere, na Cetinje.

 ULICA JOVANA POPOVIĆA LIPOVCA – broj 109

 Neimenovana ulica od Lovćenske do Ulice Božićnih ustanika  

JOVAN POPOVIĆ LIPOVAC (1856-1919)

Jovan Popović je osnovnu školu i gimnaziju učio u Kotoru, Zadru, Zagrebu i Beogradu. Po okončanju srednje škole završio je artiljerijsku akademiju u Moskvi. Od 1883-1898. godine živio je na Cetinju. Čin brigadira crnogorske vojske dobio je 1890. godine, a čin general-majora u rusko-japanskom ratu 1904-1905. godine. Bio je ađutant knjaza Nikole. Istakao se hrabrošću i vještinom u komandovanju u Hercegovačkom ustanku (1875. godine), crnogorsko-turskom ratu (1876. godine), rusko-turskom ratu (1877-1878. godine), ratu u Turkemniji (1879-1880. godine), rusko-japanskom ratu (1904-1905. godine) i Prvom svjetskom ratu (1914-1918. godine) kada je komandovao divizijom u borbi protiv Njemaca u Galiji.

Za vrijeme boravka na Cetinje (1883-1989. godine) učestvovao je u kulturnom i javnom životu Crne Gore. Objavio je 6 knjiga od kojih su najznačajnije: „Rusija i Crna Gora“ (1883. godine) i „Crnogorci i crnogorske žene“ (1887. godine). Bavio se i poezijom i prevodilačkim radom. Najpoznatije pjesme su mu: Bosanski osvetnik“ i „Izdajica“. Bio je jedan od pokretača amaterske pozorišne umjetnosti. Igrao je kao glumac-amater u prvim predstavama „Balkanske carice“ u „Zetskom Domu“ 1888. godine.

Odlikovan je ruskim odlikovanjima: „Krstom Sv. Đordja“ prvog stepena i „Ordenom Sv. Vladimira“ i Crnogorskom Obilića medaljom.

Predlažem da neimenovana ulica od Lovćenske (pored kuće Stojanovića) do Ulice Božićnih ustanika nosi ime ULICA JOVANA POPOVIĆA LIPOVCA.

 ULICA VOJVODE RADUNA – broj 110

Od Ulice crnogorskih heroja kroz naselje – priključna ulica  

 VOJVODA RADUN 1635-1714

Lješanski vojvoda i junak, rođen je u Progonovićima, u Lješanskoj nahiji.

U vrijeme dok su se crnogorski vladika Visarion i glavari dogovarali u Kotoru sa Mlecima oko zajedničkoga suprotstavljanja Osmanlijama, u Progonovićima se, 23. maja 1691. odigrala bitka između Crnogoraca i osmanlijske vojske.

Napad sa oko 1.500 vojnika je organizovao podgorički kapetan Mehmed-aga Parmaković, koji je u namjeri da proćera mletačku posadu, koja se tada nalazila na Cetinju, ali i da pokori Podlovćensku Crnu Goru – preko Lješkopolja i rijeke Sitnice, stigao u Lješansku nahiju.

U boju, u kojemu su Crnogorci odnijeli važnu pobjedu, učestvovao je i lješanski vojvoda Radun, sa suprugom Ljubicom, šćerkom Bana Milonjića.

Kulu Radunovu, tom prilikom, Turci su zapalili i dobrim dijelom porušili.

ULICA dr ANTA GVOZDENOVIĆA – broj 111

Od Donjokrajske do brda

 Dr. ANTO GVOZDENOVIĆ (1854-1935)

Anto Gvozdenović je osnovno obrazovanje stekao u rodnim Ćeklićima (Cetinje). Poslije drugog razreda Bogoslovije na Cetinju (1869-1971. godine) odredjen je za studije medicine koje je zavšio u Moskvi 1879. godine. Govorio je ruski, francuski i italijanski jezik. Učestvovao je u crnogorsko – turskom ratu (1876. godine), rusko – turskom (1877-1878. godine), ratu u Turkmeniji (1879-1880. godine), rusko – japanskom (1904-1905. godine), balkanskim ratovima (1912-1913. godine) i Prvom svjetskom ratu 1914-1916. godine). Poslije rusko – japanskog rata dobio je ruski čin general – lajnant. Odlikovan je ruskim Ordenom Svetog Stanislava prvog i trećeg stepena s mačevima, Ordenom Svetog Vladimira trećeg i četvrog stepena s mačevima, Ordenom Svete Ane trećeg stepena i Ordenom Danila i trećeg i četvrog stepena.

 TRGOVI

 SAD IH IMA 6.

1. TRG GOLOOTOČKIH ŽRTAVA NA AUTOBUSKOJ STANICI
2. TRG SLOBODE KOD SPOMENIKA LOVĆENSKA VILA
3. DVORSKI TRG
4. TRG NARODNE REVOLUCIJE (IZMEĐU VLADINOG DOMA I BILJARDE)
5. TRG UMJETNIKA (PROSTOR IZMEĐU LOKANDE, ĐEVOJAČKOG INSTITUTA, ENGLESKOG POSLANSTVA EVROPSKE I RUSKE ULICE)
6. BALŠIĆA PAZAR

PREDLOZI ZA NOVE NAZIVE I LOKACIJE TRGOVA

1-TRG SLOBODE

TRG GOLOOTOČKIH ŽRTAVA NA AUTOBUSKOJ STANICI TREBALO BI PREIMENOVATI U TRG SLOBODE. NA ZGRADI AUTOBUSKE STANICE TREBA OSTAVIT SPOMEN PLOČU DA SU JE PODIGLI GOLOOTOČKI ZATVORENICI A POŠTO SU SE GOLOOTOČANI BORILI ZA SLOBODU “NAĆI ĆE SE” U NOVOM NAZIVU TRGA ŠTO NE ISKLJUČUJE MOGUĆNOST DA DOBIJU NEKO SPOMEN OBILJEŽJE ALI NA DRUGOJ LOKACIJI.

2-TRG RODOLJUBA

TRG SLOBODE KOD SPOMENIKA LOVĆENSKA VILA TREBALO BI PREIMENOVATI U TRG RODOLJUBA. MISLIM DA OVDJE NIJE POTREBNO OBRAZLOŽENJE.

3. TRG KRALJA NIKOLE- Predlažem da se Dvorski trg preimenuje u TRG KRALJA NIKOLE

KRALJ (KNJAZ) NIKOLA PETROVIĆ (1860-1921)

Knjaz Danilo je za svog nasljednika imenovao sinovca Nikolu Mirkova Petrovića. Knjaz Nikola je rođen 1841. godine. U Trstu je učio osnovnu školu (1851-1854. godine), a u Parizu je pohađao poznatu srednju školu – Licej Luja Velikog (1856-1860. godine). Govorio je francuski, italijanski, njemački i ruski jezik.

Knjaz Nikola je vrlo energično vodio spoljnu politiku. Posjetio je Rusiju (1868. godine) od koje je Crna Gora dobijala stalnu pomoć, Prusku (1868. godine) i Italiju (1873. godine). Održavao je prijateljske veze sa Grčkom i Rumunijom. Nastojao je da održi što bolje odnose sa Austro – Ugarskom. Razmišljao je o zajednici balkanskih naroda. Radio je na stvaranju zajednice sa Srbijom smatrajući da je to prvi uslov za oslobođenje od turske vlasti. Crna Gora je 1866. godine sklopila savez sa Srbijom koji je postao osnova prvom Balkanskom savezu (1912. godine).

Neposredno pred rat sa Turskom 1876. godine, Crna Gora i Srbija su potpisale novi ugovor o političkoj i vojnoj saradnji. Nakon izbijanja ustanka u Hercegovini 1875 godine, osnovni cilj crnogorske politike bio je oslobođenje hercegovačkih i brdskih plemena od turske vlasti. Za vrijeme vladavine knjaza (kralja) Nikole Crna Gora je vodila dva rata sa Osmanskim carstvom (1862. godine , 1876-1878. godine), učestvovala u dva balkanska rata (1912-1913. godine) i Prvom svjetskom ratu (1914-1918. godine). U bitkama na Vučjem dolu i Fundini 1876. godine crnogorska vojska je nanijela teške poraze turskoj vojsci. Knjaz Nikola je bio vrhovni zapovjednik crnogorske vojske u bici na Vučjem dolu. Sanstefanskim mirom 1878 godine Crna Gora je dobila međunarodno priznanje i znatno teritorijalno proširenje. Berlinskim ugovorom 1878. godine, koji je revidirao Sanstefanski mir, Crnoj Gori je priznata nezavisnost, a dobijanjem Podgorice, Nikšića, Bara, Ulcinja, Kolašina, Andrijevice, Spuža i Žabljaka njena teritorija je udvostručena. Poslije balkanskih ratova Crnoj Gori su pripali Mojkovac, Bijelo Polje, Berane, Pljevlja, Rožaje, Plav, Gusinje, Tuzi, Peć, Đakovica i dio Skadarskog jezera, čime je njena teritorija uvećana za još oko polovinu. Nakon Berlinskog kongresa (1878. godine) Crna Gora je uspostavila diplomatske odnose sa Rusijom, Francuskom, Velikom Britanijom, Austro-Ugarskom, Italijom, Turskom, Grčkom, Srbijom, Bugarskom, Sjedinjenim američkim državama i Njemačkom. Knjaz Nikola je nastojao da poslije Berlinskog kongresa postigne što bolje odnose sa Turskom, pa je u tom cilju dva puta putovao u Carigrad (1883. i 1889. godine).

Po unutrašnjem uređenju na čelu države nalazio se knjaz koji je imao neograničenu vlast. Poslije knjaza najviši organ vlasti bio je Senat koji je vršio: administrativnu, sudsku i vojnu vlast. Od 1874. godine Senat je vršio samo sudsku vlast, dok su za druge poslove ustanovljene uprave (mala ministarstva). Senat je ukinut 1879. godine i formirani su: Državni savjet, ministarstva i Veliki sud. U administrativnom pogledu Crna Gora je bila podijeljena na kapetanije. Sudilo se po Zakoniku knjaza Danila do 1888. godine kada je stupio na snagu „Opšti imovinski zakonik“ za knjaževinu Crnu Goru koji je sačinio dr Valtazar Bogišić. Crna Gora je 1905. godine dobila prvi ustav po kome je ona ustavna monarhija u kojoj zakonodavnu vlast vrše knjaz i Narodna skupština.

Godine 1910. Crna Gora je proglašena za kraljevinu, a knjaz Nikola za kralja.

Od 1863. godine knjaz Nikola je radio na usavršavanju vojske. Do ustava 1905. godine crnogorska vojska je bila narodna vojska. Ponovo je popisana 1870. godine i podijeljena u bataljone koji su grupisani u brigade, a ove u divizije (1910. godine). Uvedeni su novi starješinski nazivi. Na Rijeci Crnojevića je podignuta oružna radionica, a na Cetinju radionica za izradu municije (1865. godine). Početkom osamdesetih godina XIX vijeka slao je mladiće u Italiju, Rusiju, Francusku i druge države da se vojnički obučavaju. Vojni stanovi za obuku podignuti su na Cetinju (1896. godine), Podgorici (1903. godine) i Nikšiću (1903. godine). U Podgorici je otvorena pješadijska podoficirska škola (1895), a na Cetinju artiljerijska podoficirska škola (1903. godine) koja je iste godine premještena u Nikšić.

Odmah po proširenju države (1878. godine) osnovao je drugu eparhiju Zahumsko-Rašku sa sjedištem u Manastiru Ostrog. Podignuta su dva manastira i preko 160 crkava, a obnovljeno 12 manastira i preko 110 crkava. Između Svete Stolice (Vatikana) i knjaza Nikole, zaključen je Konkordat 1886. godine sa ciljem da rimokatolička crkva u Crnoj Gori bude samostalna i slobodna od svakog uticaja. Muslimani su odmah poslije 1878. godine dobili svog vrhovnog poglavara (muftiju). Rimokatoličko i muslimansko stanovništvo postalo je ravnopravno sa pravoslavnim. U crkvi su uvedene savremene reforme ustanovljenjem duhovnih ustava za Sveti Sinod i Konzistorije.

Njih je napisao zadarski episkop dr Nikodin Milaš, a sankcionisao (odobrio) knjaz Nikola 1903. godine odnosno 1904. godine. Na osnovu ovih ustava otvorena je na Cetinju 1904. godine prva, a u Nikšiću 1910. godine druga Konzistorija u Crnoj Gori. Parohijalno sveštenstvo je od 1863. godine bilo u obavezi da vodi knjige: krštenih, vjenčanih i umrlih.

Radio je i na osnivanju novih škola. U njegovo doba Crna Gora je dobila oko 140 osnovnih škola. Na Cetinju je 1863. godine osnovana Bogoslovija koja je trajala samo jednu godinu i ponovo otvorena 1869. godine. Iste 1869. godine na Cetinju je otvoren Djevojački institut pod zaštitom ruske carice Marije Aleksandrovne. Prva niža gimnazija (četvorogodišnja) osnovana je na Cetinju 1880. godine preuređena je u klasičnu 1885. godine da bi 1902. godine prerasla u veliku gimnaziju (osmogodišnju). U Podgorici je 1893. godine otvorena poljoprivredna škola koja je radila do 1898. godine. Niže gimnazije su osnovane u Podgorici (1907. godine), Nikšiću (1913. godine), Pljevljima (1913. godine) i Beranama (1913. godine). U Peći su 1913. godine otvorene osmogodišnja gimnazija i učiteljska škola. Poslije 1910. godine na Cetinju se osnivaju „Ženska radnička škola knjeginje Jolande“ i za djecu predškolskog uzrasta „Dječji sad Velike knjeginje Milice Nikolajevne“. Državna štamparija na Cetinju ponovo je uspostavljena 1860. godine. Na Cetinju je izlazio kalendar „Orlić“ (1865-1870. godine), nedjeljne novine „Crnogorac“ (1871-1873. godine) koje su preimenovane u „Glas Crnogorca“ (1873-1916) idr. Osnovani su na Cetinju i „Cetinjska čitaonica” (1868. godine), Vojna muzika i „Pjevačko društvo“ (1871. godine) i pozorište „Zetski dom“ (1888. godine).

Prva bolnica „Danilo I“ podignuta je 1873. godine na Cetinju gdje je 1875. godine osnovano i Društvo crnogorskog crvenog krsta. Postojale su za neko vrijeme i bolnice u Podgorici i Nikšiću. Do 1860. godine bio je samo jedan dvorski ljekar, a 1910. godine u gradovima Crne Gore radilo je 17 ljekara.

Teritorijalnim proširenjem nakon rata 1876-1878. godine i balkanskih ratova Crna Gora je dobila plodnu zemlju i gradove sa razvijenom trgovinom i zanatstvom. Godine 1869 počela je izgradnja Danilovgrada, poslije rata 1876-1878. godine novih varoši u Podgorici, Nikšiću, Baru, dok su postojeće dograđivane o obnavljane. Izgrađeno je više od 460 km puteva koji su povezali varoši u Crnoj Gori (Cetinje-Rijeka Crnojevića-Podgorica-Nikšić, Rijeka Crnojevića-Virpazar-Bar-Ulcinj, Podgorica-Kolašin-Andrijevica idr). I na njima više mostova (Carev u Nikšiću, na Rijeci Crnojevića, Zeti, Morači i dr.). Podignuta je prva željeznička pruga Virpazar-Bar (1909. godine). Izgrađeni su vodovodi u Cetinju (1892. godine) i Danilovgradu, električne centrale u Cetinju (1910. godine) i Baru (1913. godine). Nastala su i prva preduzeća: pivare „Onogošt“ (1896. godine) i „Trebjesa“ (1900. godine) u Nikšiću, monopol duvana (1903. godine) u Podgorici. Poslije 1900. godine formirano je preduzeće za rafineriju ulja sa mlinom za masline u Ulcinju i fabrika sapuna u Baru. „Barsko društvo“ osnovano je 1906. godine radi gradnje i eksploatacije barskog pristaništa i pruge Bar- Virpazar i plovidbe po Skadarskom jezeru. U Nikšiću je osnovana Prva nikšićka štedionica (1901. godine), u Podgorici prva zetska štedionica (1904. godine), na Cetinju Crnogorska banka i Narodna štedionica (1906. godine) i Hipotekarna banka (1912) i u Baru Narodna banka (1909. godine) čije je sjedište 1913. godine prenijeto na Cetinje. Crna Gora je 1906. godine dobila svoj novac „Perper“. Na Cetinju su izgrađeni: hotel „Lokanda“ (1864. godine), knjažev dvor (1867. godine), zgrada Đevojačkog instituta (1873. godine), dvorac prestolonasljednika (1895. godine), Vladin dom (1910) u koji su smješteni: vlada, ministarstva i parlament. U Crnoj Gori je uspostavljen telegrafski saobraćaj (1869. godine), poštanski (1873. godine), međunarodni telegrafski na liniji Bar – Bari (1904. godine) i telefonski (1910. godine). Crna Gora je 1871. godine dobila himnu. Knjaz Nikola je ustanovio odlikovanja: Orden „Svetog Petra“ i Medalju za hrabrost“. Bavio se i književnim radom iz kojeg se izdvajaju pjesma „Onamo, onamo“ (1867. godine) i drama „Balkanska carica“ (1884. godine).

Kralj Nikola je rođen 1841. godine a umro je 1921. godine. 

4-TRG (PARK) IVANA CRNOJEVIĆA

PROSTOR OKO SPOMENIKA IVANA CRNOJEVIĆA (OD DVORSKOG TRGA DO ARHIVA I OD OGRADE SRPSKOG POSLANSTVA DO BILJARDE) TREBA NAZVATI NJEGOVIM IMENOM KAKO BI SE LOKACIJA ZA SPOMENIK OSNIVAČU CETINJA PODIGLA NA ODGOVARAJUĆI NIVO I USPOSTAVILA RAVNOTEŽA NA OVOM PROSTORU KOJI SU TO MORAMO PRIZNATI “POKLOPILI” PETROVIĆI … POSEBNO SE TO ODNOSI NA PODIZANJE DVORSKE KAPELE NA TEMELJIMA MANASTIRA CRNOJEVIĆA NA ĆIPURU …

5-TRG CRNOGORSKIH VLADIKA

SADAŠNJI TRG  NARODNE REVOLUCIJE (PROSTOR IZMEĐU VLADINOG DOMA, BILJARDE I ULICE KNJAZA DANILA) TREBA PREIMENOVATI U TRG CRNOGORSKIH VLADIKA. BISTE JOVANA TOMAŠEVIĆA I MARKA MAŠANOVIĆA PRESELITI U PARK 13 JUL GDJE TREBA NAPRAVITI ALEJU NARODNIH HEROJA A BISTU PETRA LUBARDE PRESELITI U NOVI UMJETNIČKI KOMPLEKS.

Na ovaj način CRNOGORSKIM VLADIKAMA, OD VISARIONA I  (1484) DO VLADIKE DANILA (1697) bi se priznao njihov doprinos očuvanju crnogorske države i pravoslavne vjere i prostoru od Cetinjskog manastira do Biljarde i Vladinog doma dala prava dimenzija.

CRNOGORSKE VLADIKE

Zetska episkopija je 1346. godine dobila status mitropolije. Od kraja 14. vijeka njegovo sjedište bilo je u manastiru Prečista Krajinska na obali Skadarskog jezera, u manastiru Sv. Nikola na ostrvu Vranjini, Komu i Obodu. A od 1484. godine u Bogorodičinom manastiru na Cetinju koji je podigao Ivan Crnojević. Naziv Zetska mitropolija ubrzo je promijenjen u Cetinjska mitropolija. Ivan

Crnojević joj je dao znatne posjede i privilegije čime je postala najmoćnija institucija u Crnoj Gori poslije gospodara. I kao takva jedina opstala nakon podpadanja crnogorske države pod tursku vlast krajem 15.vijeka. Crnogorski mitropoliti od početka 17. vijeka pored obavljanja vjerskih funkcija preuzimaju i svjetovnu vlast. Vladikat kao oblik državne vlasti trajao je, s prekidom u vrijeme Šćepana Malog, do sredine 19. vijeka kada je Crna Gora proglašena knjaževinom i ponovo postala sekularna država. Crnogorski mitropoliti od 1484-1920. godine bili su: Visarion I (1484-1493. godine), German (oko 1520. godine), Pavle (oko 1550. godine), Makarije (oko 1552. godine), Ruvim I Njegoš (oko 1561. godine), Pahomije (oko 1568. godine), Gerasim (oko 1573. godine), Venijamin (1582-1591. godine), Ruvim II Njegoš (oko 1593-1636. godine), Mardarije I (1636-1647. godine), Mardarije II (oko 1655. godine), Ruvim III Boljević (1663-1685. godine), Visarion II Borilović (1685-1692. godine), Savatije Kaluđerović (1694-1696. godine), Danilo Petrović (1697-1735. godine), Sava Petrović (1735-171. godine), Vasilije Petrović (1750-1776. god. Arsenije Plamenac ( 1781-1784. godine), Petar I Petrović (1784-1830. godine), Petar II Petrović (1830-1851. godine), Nikanor Ivanović (1858-1860. godine), Ilarion Roganović (1860-1882. godine), Visarion Ljubiša (1882-1884. godine) i Mitrofan Ban (1884-1920. godine).

6-TRG KNJAZA DANILA

SADAŠNJI TRG UMJETNIKA (PROSTOR IZMEĐU LOKANDE, ĐEVOJAČKOG INSTITUTA, ENGLESKOG POSLANSTVA EVROPSKE I RUSKE ULICE) TREBA PREIMENOVATI U TRG KNJAZA DANILA. NA OVAJ NAČIN CETINJE, KOJE JE DALO NEMJERLJIVI DOPRINOS STVARANJU I OČUVANJU CRNE GORE BI DALO ADEKVATNO OBILJEŽJE KNJAZU DANILU

KNJAZ DANILO PETROVIĆ (1852-1860)

Vladika Petar II Petrović je svojim testamentom za nasljednika odredio sinovca Danila Stankova Petrovića koji je na skupštini glavara 1852. godine izabran za gospodara. Smatrao je da dotadašnji način vladavine ne odgovara potrebama Crne Gore i da treba odvojiti duhovnu od svjetovne vlasti. Senat je 1852. godine donio odluku da se Crna Gora proglasi za nasljednu knjaževinu, a Danilo za nasljednog knjaza. Time su stvoreni uslovi da Crna Gora postane moderna država. Vodio je vrlo aktivnu spoljnu politiku. Osnovnim političko-strateškim ciljem smatrao je stvaranje veće državne zajednice Južnih Slovena. Želio je da uz pomoć Rusije i Francuske dobije međunarodno priznanje državne nezavisnosti Crne Gore. Nakon bitke na Grahovcu 1858. godine u kojoj je crnogorska vojska izvojevala jednu od najvećih pobjeda nad turskom vojskom u istoriji njihovih ratovanja granica između Crne Gore i Turske prema Hercegovini je uspostavljena 1859. godine, a protokol o razgraničenju potpisan je 1860. godine. Poslije pobjede na Grahovcu Crna Gora je teritorijalno proširena za oko polovinu. Utvrđivanjem međunarodno priznate granice između Crne Gore i Turske faktički je priznata i državna nezavisnost Crne Gore. Pored stabilnosti i političkog jedinstva Crne Gore knjaz Danilo je ustanovio i nove državne institucije. Izvršen je popis vojnih obveznika 1853. godine i formirana „Krstonosna vojska“ 1854. godine. Sljedeće 1855. godine stvorena je Garda kao elitna vojna jedinica. U svim plemenima postavljeni su plemenski kapetani koji su imali administrativnu, sudsku i vojnu vlast. Na skupštini glavara 1855. godine usvojen je Zakonik koji je nazvan Zakonik Danila I. Njime je obezbjeđivana ravnopravnost pred zakonom, imovinska i lična prava, sloboda vjeroispovijesti. Uvedene su stroge kazne za izdaju zemlje, ubistvo s predumišljajem, krađu, preljubu. Plaćanje poreza postala je opšta obaveza. Za vladavine knjaza Danila obnovljen je rad škole 1855. godine koja je poslije smrti Petra II prestala sa radom i štamparije. Otvoreno je više novih osnovnih škola. Ustanovljeni su Alaj-barjak, glavna vojna zastava 1854. godine, četiri godine kasnije novi Alaj-barjak i Orden za nezavisnost 1853. godine. Za svog nasljednika odredio je Nikolu Petrovića.

Knjaz Danilo Petrović je rođen 1826. godine a umro je 1860. godine.

7-TRG UMJETNIKA

TREBA DA BUDE U OKVIRU NOVOG UMJETNIČKOG KOMPLEKSA NA LOKACIJI STARI OBOD JER JE PROJEKTOM PREDVIĐEN TRG PA GA TREBA NAZVATI TRG UMJETNIKA

8-TRG BALŠIĆA

  BALŠIĆA PAZAR TREBA PREIMENOVATI U TRG BALŠIĆA

BALŠIĆI

Nakon raspada Dušanovog carstva u Zeti se oko 1360. godine kao jedna od najmoćnijih porodica izdižu Balšići. U početku su vladali Skadrom da bi se kasnije proširili do Kotora. Do sredine sedamdesetih godina XIV vijeka zaposijedaju Travuniju (oblast između Boke Kotorske i Dubrovnika), osvajaju Peć i Prizren i dobijaju teritorije na jugu Albanije čime njihova dinastička moć dostiže vrhunac. Kada je država postala prostrana smanjile su se mogućnosti održavanja jake centralne vlasti što je nosilo rizik njenog raspadanja. Već sredinom osamdesetih godina vladali su samo Zetom i oblastima u sjevernoj Albaniji da bi se njihova teritorija svela na usku primorsku oblast.

Ipak, u drugoj deceniji XV vijeka uspjeli su da nametnu vrhovnu vlast cijeloj Zeti. Dok su gradovi u Gornjoj Zeti imali vojnički karakter, primorski u Donjoj Zeti su bili središta robnonovčanih odnosa sa sopstvenim pravnim poretkom, crkvenom organizacijom i gradskom društvenom strukturom.

Početkom tridesetih godina XV vijeka završava se vladavina Balšića i Zeta ulazi u sastav Srbije.

SPOMENICI

Pored javnih spomenika kao što su Cetinjski manastir, Vlaška crkva (ograđena najoriginalnijom ogradom na svijetu od 1544 puščane cijevi koje su Crnogorci zaplijenili od Turaka u ratovima 1858 i 1876/78), Dvorska crkva na Ćipuru (pretvorene u Mauzolej kralja Nikole i kraljice Milene), Cetinje ne obiluje drugim monumentalnim spomenicima javnog karaktera.

Prvi javni spomenik na Cetinju podignut u blizini Vlaške crkve Vasojevićima – učesnicima u pohodu 1861 godine preko Sandžaka za Srbiju. Te godine su 200 Vasojevića i trojica Cetinjana upali u Srbiju na tursku teritoriju sa namjerom da dignu ustanak za oslobođenje od Turaka. U okršajima sa turskom vojskom većina od njih je poginula a u njihovu čast knjaz Nikola im je podigao spomenik, oblika kupe sa krstom na vrhu i uzidsnom pločom sa imenima poginulih koji je uklonjen krajem XIX vijeka zbog urbanističkog uređenja grada.

 -Drugi spomenik je Mauzolej vladike Danila (1677-1735) podignut na Orlovom kršu i svečano otkriven 01. januara 1897 godine. Po ideji i nacrtu knjeginjice (kasnije kraljice Italije) Jelene projektovali su ga francuski arhitekta Fruše i vajar P. Moro Votijer.

–Spomenik Lovćenska vila je podignut 1939 godine na trgu ispred Vlaške crkve a djelo je poznatog crnogorskog vajara Rista Stijovića. Posvećen je dobrovoljcima iz Amerike potopljenim 24.12. 1915 godine u albanskoj luci San Đovani di Medua…

Crnogorci, Hercegovci, Dalmatinci, Ličani, na radu u Americi javili su se kao dobrovoljci u Prvom svjetskom ratu da se pridruže borbi Crnogoraca za odbranu svoje zemlje. Jedna grupa dobrovoljaca, njih oko 500, prispjela je 24. decembra 1915. godine u pomenutu albansku luku gdje im je brod torpedovan i potopljen. Spašeno je svega 164 brodolomnika.

Spomenik predstavlja izvanrednu umjetnikovu kreaciju. Na kamenom četvrtastom postamentu uzdignutom na stepenastom postolju sa pet redova stepenica, postavljena je elegantna figura žene – vile, simbolično okrenuta prema Lovćenu. U desnoj ruci visoko i pobjednički drži handžar, dok lijevom rukom polaže lovorov vijenac na “plavu grobnicu” brodolomnika. Sa strane su u postament ugrađena tri bareljfa na kojima su prikazani najvažniji momenti vezani za ovu tragediju. Tako, reljef  sa desne strane, veličine 1×1 m prikazuje polazak dobrovoljaca iz Amerike, dok reljef sa lijeve strane, iste veličine, prikazuje Crnogorce s puškom u ruci i sa zastavom u borbi. Treći najveći reljef postavljen na pročelju veličine 2,10 x 1,10 m predstavlja prizor potapanja broda I spašavanje brodolomnika.

Lovćenska vila predstavlja najljepši javni spomenik Cetinja, kako po ideji koju simboliše, stilu i harmoničnoj skladnosti koju posjeduje, tako i po ambijentu u kojemu se nalazi – u susjedstvu Vlaške crkve.

–Spomenik Crnogorcu i Crnogorki podignut je 1937. godine ispred ondašnje Hipotekarne banke, danas zgrade u kojoj je smješteno Ministarstvo kulture Crne Gore. Crnogorca je izvajao akademski vajar Ilija Kolarović a Crnogorku akademski vajar Petar Palavičini.

Skulpture su izlivene u bronzi, visine su oko 2,5 m. Djeluju atraktivno i jedinstven su primjer kojim se prikazuje karakter Crnogorke i Crnogorca u narodnoj nošnji.

-Mauzolej Petru II Petroviću Njegošu, djelo vajara Ivana Meštrovića otvoren je 1974 godine na Lovćenu.

-Spomenik Ivanu Crnojeviću podignut je ispred Dvora i Biljarde 1983. godine u znak obilježavanja velikog jubileja 500. godišnjice Cetinja a izvajao ga je Kotoranin Ante Gržetić, akademski vajar.

Figura Ivana Crnojevića (visine oko 3,5 m) koji izgledom podsjeća na gorštaka – vladara sa mačem, kao simbolom pravde u desnoj ruci i štitom na kojemu je grb Crnojevića, kao simbolom odbrane u lijevoj ruci, sa tokama na prsima i crnogorskom kapom na glavi, postavljena je na granitnom postolju u obliku kocke, veličine 1 x 1 m, na kojoj su ispisani podaci o ličnosti i godini podizanja spomenika s tekstom: “Cetinje svome osnivaču 1482-1982”.

O Ivanu Crnojeviću dat je tekst kod obrazloženja za ULICU IVANA CRNOJEVIĆA.

-Spomenik strijeljanim rodoljubima podignut je u znak pijeteta na preko 130 strijeljanih patriota u toku okupacije (od 1941 do 1944) a povodom proslave desetogodišnjice oslobođenja Cetinja 13. novembra 1954. godine, na jednom od mjesta gdje je okupator vršio svoje zločine – između Biljarde i Crkvenog suda, podignuta je spomen kostirnica sa bronzanom skulpturom visine 80 cm, koja predstavlja za stub vezanog i rafalom pokošenog rodoljuba.

Ispred spomenika a iza kosturnice položena je granitna ploča veličine 1,70 x 0,85 m, na kojoj je uklesan epitaf: “NITI PISNU, NITI ZUBI ŠKRINU ZATOČNICI MRIJET NAVIKNUTI”. Tu su i datumi 13.VII 1941 (Dan ustanka crnogorskog naroda) i 13.XI 1944 (Dan oslobođenja Cetinja). Spomenik je djelo hrvatskog vajara Vanje Radauša.

–Spomenik narodnom heroju Gojku Kruški i albanskom partizanu Musi Buta Hodžiću podignut je u prvim poratnim godinama na Balšića pazaru na mjestu gdje su Njemci 13. januara 1941 godine (vješanjem) javno pogubili ova dva rodoljuba.

Na mermernoj ploči veličine 70 x 43 cm, pored plitkog reljefa koji simbolizuje vješanje hrabrih rodoljuba, ispisan je i tekst:

“NA OVOM MJESTU, JANUARA 1944. GODINE NJEMAČKI OKUPATOR OBJESI NARODNOG HEROJA GOJKA KRUŠKU I ALBANSKOG PARTIZANA MUSU BUTA – HODŽIĆA”

-Spomenik Baju Pivljaninu koji je 1685. godine sa grupom od trideset hajduka poginuo braneći Cetinje, podignut je na Vrtijeljci …

–Spomenik herojima Božićnog ustanka 1919. godine podignut je u Bajicama 2011 godine a djelo je vajara Pavla Pejovića.

JAVNI SPOMENICI  – POSTOJEĆE STANJE – IMA IH 9.

1-MAUZOLEJ VLADIKE DANILA  – NA ORLOVOM KRŠU

2-MAUZOLEJ PETRA II PETROVIĆA NJEGOŠA – NA LOVĆENU

 

 

3-SPOMENIK LOVĆENSKA VILA – KOD VLAŠKE CRKVE

4-SPOMENIK CRNOGORCU I CRNOGORKI – ISPRED ZGRADE MINISTARSTVA KULTURE

 

5-SPOMENIK IVANU CRNOJEVIĆU

6-SPOMENIK STRIJELJANIM RODOLJUBIMA  – IZMEĐU BILJARDE I CRKVENOG SUDA

NAPOMENA: TREBALO BI NA ODGOVARAJUĆI NAČIN NAVESTI IMENA 130 SAHRANJENIH RODOLJUBA

-SPOMENIK NARODNOM HEROJU GOJKU KRUŠKI I ALBANSKOM PARTIZANU MUSI BUTA – HODŽIĆU (NA BALŠIĆA PAZARU

8-SPOMENIK HEROJIMA BOŽIĆNOG USTANKA 1919.  U BAJICAMA

9 -SPOMENIK BAJU PIVLJANINU – NA VRTIJELJCI

NESTALI SPOMENICI

Što se tiče nestalih javnih spomenika ima ih nekoliko koji su uklonjeni u mirnodopskim vremenima, najčešće iz razloga što su nadležni smatrali:

-Da  predstavljaju određene “ideološke” smetnje

-(spomenik kralju Aleksandru Karađorđeviću – juna 1941 Italijani su skinuli skulpturu a postament je uklonjen oko 1952 godine, spomenik posvećen omladincima koji su poginuli u tzv. “Božićnoj revoluciji” 1919 srušen je takođe 1941 godine)…

-Da su bez umjetničke vrijednosti ili zbog urbanističkog razvoja grada

Spomenik Vasojevićima – uklonjen je krajem XVIII vijeka – oko 1880-85 godine, Veliko (Velje) gumno koje se nalazilo 15 m južno od Biljarde kod istorijskog brijesta uklonjeno takođe krajem XVIII vijeka a 1918 godine na njegovom mjestu je podignut spomenik izginulim omladincima (28) u tzv “Božićnoj revoluciji” koji je srušen na početku II svjetskog rata.

Njegoševa Tablja iz 1833 razrušena je 1934 godine kada su počeli radovi na pripremi terena za izgradnju velike saborne crkve, kuća vojvode Boža Petrovića i zgrada crnogorskog Senata srušene su 1939 godine zbog izgradnje spomenika kralju Aleksandru Karađorđeviću koji je dvije godine kasnije u vrijeme italijanske okupacije doživio istu sudbinu, 1951 godine srušeno je austrougarsko utvrđenje poznato pod imenom “Venecijanska tvrđava” koje su podigle austrijske okupacione vlasti u neposrednoj blizini Cetinjskog manastira 1916 godine a iste godine razrušen je i najstariji crnogorski magacin baruta “Bajička džebeana” iz 1873.

Njegoševa kapela na Lovćenu podignuta septembra 1925 demontirana je 1972 godine da bi se napravio Njegošev mauzolej koji je otvoren 1974. godine a ovom prilikom treba pomenuti i prvi hotel u Crnoj Gori (“Lokandu” – Grand hotel) koji je srušen 1979. godine i još nije obnovljen.

PREDLOZI ZA NOVE SPOMENIKE

Predlaže se 6. novih spomenika:

1.SPOMENIK  CRNOGORKI – REALIZOVANO PO INICIJATIVI VESKA PEJOVIĆA

U SKLOPU BUNARA NA TRGU KRALJA NIKOLE PO IDEJNOM RJEŠENJU DIMITRIJA POPOVIĆA:

To je spomenik mitskim ženama čija su lica bila posebne divlje ljepote, majčinske toplote i iskonske dobrote, ženama koje su nosile u sebi snagu i ćutanje kamena. Iako je u kući bila kao sjenka svoga muža, crnogorska žena je bila gorda. Crnogorci su bili zaduženi za odbranu časti i slobode, a one za sve ostalo, za svijeću u domu, za vatru na ognjištu, za toplinu koja grije i okuplja, za gajenje slobodarskog duha u djeci. Crnogorska žena je bila stožer zdrave familije a time i crnogorske države pa joj je zato Cetinje u znak zahvalnosti za sve što je uradila za Crnu Goru posvetilo ovaj  spomenik na Dvorskom trgu.

-U konceptu rješenja priče o bunaru i Crnogorki  spojeni su tradicionalni i moderni elementi. Lik mlade Crnogorke koji odgovara gorštačkom tipu ljepote ozbiljnog i dostojanstvenog izgleda, izrađen je u plitkom reljefu kristalnog stakla kružnog oblika i položen u protočnu vodu bunara, a svjetlost iz unutrašnjosti bunara daje mu zanimljive vizuelne efekte.

Voda je arhetip rađanja, izvor života, simbol plodnosti i pročišćenja, a transparentni lik mlade    Crnogorke simbolizuje vitalnost i kontinuitet života. Onaj ko se nagne nad otvor bunara i na ljeskanju vode ugleda odraz svoga lica na liku Crnogorke, simbolički uspostavlja vezu s prošlošću, jer protok vode upućuje i na protok vremena. Bunar je zamišljen i kao fontana u koju se baca novčić za ispunjenje želja.

Značenje zmije na bunaru je simboličko. U narodnom predanju ona se smatra čuvarkom kućnog praga i duša umrlih. Čest je ornament na guslama i preslicama. Nalazi se, takođe, na reversu modela crnogorske monete „Perun“ (nazvane po imenu slovenskog boga Peruna), koju je Njegoš namjeravao kovati 1851. godine, ali ga je smrt u tome spriječila.

 Ova inicijativa Veska Pejovića je prihvaćena od rukovodstva grada na čelu sa gradonačelnikom Aleksandrom Bogdanovićem i realizovana 2013. Godine kada je za 13 jul svečano otvoren bunar. Ovo djelo još nije dobilo status spomenika već se tretira kao skulptura na otvorenom prostoru.

2-SPOMENIK SLOBODI

BIO BI PODIGNUT NA TRGU ISPRED AUTOBUSKE STANICE, KOJI TREBA DA SE ZOVE “TRG SLOBODE”, IZMEĐU LISTRE VOJNOG STANA I OGRADE DVORIŠTA OŠ “NJEGOŠ” U SREDINI KRUŽNOG TOKA. OVU IDEJU OBRAĐENU U 3 D (VIDI FOTOS)  JE DAO VESKO PEJOVIĆ PRIJE NEKOLIKO GODINA.

BIO JE PONUĐEN DA JE REALIZUJE ALI JE TRAŽIO DA SE RASPIŠE KONKURS JER SE RADI O IZUZETNO VAŽNOM SPOMENIKU PA JE ZAKONSKA PROCEDURA MORALA DA SE ISPOŠTUJE. TEKST KONKURSA JE BIO PRIPREMLJEN I TAMAN KAD SE OČEKIVALO DA KONKURS IZAĐE PREKO NOĆI JE NAPRAVLJENA INSTALACIJA (STUB 3 m visine i ORAO na njemu) KOJA JE KARIKATURA OVE IDEJE…

SMATRAM DA SE OVA GREŠKA MORA ISPRAVITI I U TOM CILJU PONOVO POKREĆEM OVU INICIJATIVU JER CRNA GORA NEMA OVAKAV SPOMENIK A ON PRIPADA CETINJU. SLOBODA JE BILA NAJVEĆI IDEAL CRNOGORACA I ZA NJU JE ŽIVOTE DALO STOTINE HILJADA NAŠIH PREDAKA.

MOJE IDEJNO RJEŠENJE SE SASTOJI OD RELJEFNE GRANITNE STIJENE, BOJE NAŠIH BRDA, VISINE 7,5 m, KOJA BI BILA SIMBOL CRNE GORE A NA KOJOJ BI SE NALAZIO ORAO, SIMBOL SLOBODE, OKRENUT PREMA LOVĆENU. NA SPOMENIKU BI BIO TEKST:SLOBODI

STIJENA BI BILA ADEKVATNIH DIMENZIJA I  TAKO OBLIKOVANA DA NE BI OMETALA SAOBRAĆAJ U KRUŽNOM TOKU.

MERMER BI BIO JABLANIČKI (KAO ONAJ NA NJEGOŠEVOM MAUZOLEJU). PONUDU ZA STIJENU KOJA BI BILA SASTAVLJENA IZ TRI BLOKA ALI TAKO DA SE TO NE PRIMJEĆUJE,  DOBIO SAM  I VIŠE JE NEGO PRIHVATLJIVA (OKO 20.000 EURA) … OVO NAVODIM SAMO KAO INFO …

RAZGOVARAO SAM I SA VAJAROM MIODRAGOM ŠĆEPANOVIĆEM DA RELJEF NA STIJENI BUDE NJEGOVO DJELO I ON JE TO NAČELNO PRIHVATIO …

IDEJNO REŠENJE SPOMENIKA SLOBODI NA TRGU SLOBODE autora Veska Pejovića

3. SPOMENIK SVETOME PETRU CETINJSKOM

BIO BI PODIGNUT NA PLATOU IZNAD CETINJSKOG MANASTIRA ALI TAKO DA NE UGROŽAVA VIZURU CETINJSKOG MANASTIRA I AMBIJENTA OKOLO NJEGA. NA OVAJ NAČIN UREDIO BI SE DIO PLATOA (KOJI JE SADA ZAPUŠTEN) I TAKO DOBIO PROSTOR ZA ODRŽAVANJE RAZNIH KULTURNIH DOGAĐAJA.

PLAN JE DA SE LJETA (2019.) U PROSTORIJAMA MATICE CRNOGORSKE NA CETINJU IZLOŽI IDEJNO RJEŠENJE – MAKETA U 3D DIMITRIJA POPOVIĆA, DA GA JAVNOST VIDI I OCIJENI … AKO SE ZAKLJUČI DA JE OVA IDEJA DOBRO PRIHVAĆENA PRISTUPILO BI SE PREDVIĐENOJ ZAKONSKOJ PROCEDURI ( …, KONKURSU, ITD)…

DIMITRIJEVO IDEJNO RJEŠENJE SADRŽALO BI SKULPTURU SVETOG PETRA CETINJSKOG URAĐENU KAO KOMPOZICIJU TRI “IZDANJA” LIČNOSTI SVETOG PETRA A ISPRED NJE BI SE NALAZIO OTVORENI AMFITEATAR U OBLIKU GUMNA KAKO BI SE TU MOGLI ODVIJATI RAZNI KULTURNI PROGRAMI …

DOBRO JE DA U ŠTO VIŠE GRADOVA POSTOJI SPOMENIK SVETOG PETRA CETINJSKOG ALI NA CETINJU ON MORA BITI I TO IZNAD MANSTIRA JER JE U NJEMU ŽIVIO A SAD JE SVETAC I MOŽE BITI IZNAD …

S OBZIROM DA JE PLAC NA KOJEMU BI SE NAPRAVIO VLASNIŠTVO PRIJESTONICE NEBI TREBALO DA IMA BILO KAKVIH PROBLEMA…

LOKACIJA ZA SPOMENIK SVETOM PETRU … DIO PLATOA PREMA ORLOVOM KRŠU

SPOMENIK OKTOIHU – SKULPTURA – SLOVO “O” U SREDINI KRUŽNOG TOKA NA RASKRSNICI CT-BU-PG

Na ulazu u Cetinje u sredini kružnog toka nalazi se skulptura stilizovanog slova “O” iz Oktoiha autora Veska Pejovića. Slovo “O” na diskretan način najavjuje svakome ko ulazi u grad da je u temelje Cetinja 1493/4 godine “ugrađena” knjiga (OKTOIH PRVOGLASNIK …)

Slovo “O” je izabrano jer figurira kao početno u naslovu knjige Oktoih – prvoglasnik. Vizuelno odaje utisak ljudskog OKA / vječno da posmatra crnogorsku Prijestonicu. Ukazuje na BESKONAČNOST, tačku susreta neba i zemlje, ISKRU, PLAMEN – slobode

Dimenzije slova su: H=430 cm, d=200 cm /proporcijalno originalnim dimenzijama/ a izliveno je u bronzi.

Knjiga je bila predviđena projektom i trebalo bi je naknadno dodati. Mogla bi biti i od kamena…

SKULPTURA “U SLAVU NJEGOŠEVE MISLI”

Rad je akademskog umjetnika Dimitrija Popovića a otkrivena je 18 maja 2013 godine. Evo što autor kaže o njoj:

Skulptura “U slavu Njegoševe misli” ne odnosi se samo na Vladičinu pjesmu “Misao” nastalu 1844. godine koja se smatra prologom spjevu Luča mikrokozma. Naziv skulpture odnosi se u širem smislu na kompleksnost pjesnikove misli, njene poetske, filozofske, teološke i mistične dimenzije, na misli koje govore o čovjeku, toj “luči mikrokozma” kao tragičnom biću. Inspirativni osnov za skulptoralnu kompoziciju našao sam u Njegoševoj pjesmi “Crnogorac k svemogućem Bogu” nastaloj 1833. godine u kojoj pjesnik govori o nemogućnosti čovjekoj da spozna Boga odnosno samoga sebe.

Skulptura simbolički predstavlja tu čovjekovu uzaludnu težnju ka spoznaji apsoluta. Visoki rosfrajni krak usmjeren prema nebu upućuje na nedokučivost kosmičkog misterija, dok drugi, niži također zašiljeni rosfrajni krak sugerira ograničeni domet čovjekove spoznaje. Ljudska glava metarmofozne anatomije izražava stremljenja duha zarobljenog u “tjelesnoj tamnici”. Čovjek kao kažnjenik zemaljskog bitisanja živi svoju tragičnu sudbinu svjestan tajne koju ne može spoznati. Možda je može spoznati tek u smrti, jer kako Njegoš kaže “Ovoga su u grobu ključevi“.

 NAPOMENA: Kako se u neposrednoj blizini južnog ulaza u Biljardu nalaze zemni ostaci 30 omladinaca poginulih na Badnji dan 1918 godine u tzv. “Božićnjem ustanku” sugerišemo da ih nadležni lokalni i državni organi (što prije) na primjeren način prenesu na adekvatno mjesto. Poznata su imena svih sahranjenih u zajedničkoj grobnici na Ćipuru ispred Biljarde…

SPOMEN BISTE

-POSTOJEĆE STANJE – IMAMO 25 SPOMEN BISTI

-NIKCA OD ROVINA – U PARKU 13 JUL. Rad je akademskog vajara Draga Đurovića. Bista je izlivena u bronzi 1952. godine a visine je 1,20 m. O Nikcu od Rovina dato je obrazloženje kod ULICE NIKCA OD ROVINA

VUKA MANDUŠIĆA – U PARKU 13 JULRad je akademskog vajara Draga Đurovića. Bista je izlivena u bronzi 1952. godine a visine je 0,70 m. Lik je urađen prema opisu iz “Gorskog vijenca” (mračnog izgleda, crni brci pali na izlomljene toke, džeferdar prebijen u ruci…) O vuku Mandušiću dato je obrazloženje kod ULICE VUKA MANDUŠIĆA

LJUBOMIRA NENADOVIĆA – U NJEGOŠEVOM PARKU

Podignuta je 1951. godine prilikom obilježavanja 100. godišnjice smrti Petra Petrovića Njegoša. Bista je rad srpskog vajara Sretene Stojanovića. Srpski književnik Ljuba Nenadović je bio Njegošev vjerni prijatelj i saradnik. Boravio je nekoliko put ana Cetinju i u Crnoj Gori a o Crnogorcima je pisao sa posebnim simpatijama I pijetetom, što je posebno došlo do izražaja u njegovim “Pismima iz Italije” i “O Crnogorcima”. Sarađivao je u crnogorskoj periodici (Glas Crnogorca, Zeta, Nova Zeta) gdje je objavljivao pjesme najčešće pod pseudonimom Srbenda a mnoge je posvetio Crnoj Gori.

4-SIME MILUTINOVIĆA – U NJEGOŠEVOM PARKU

Spomen bista u bronzi Njegoševog učitelja Sime Milutinovića Sarajlije (1791-1847) podignuta je 1951. godine prilikom obilježavanja 100. godišnjice Njegoševe smrti a djelo je crnogorskog umjetnika Voja Stanića. Boravio je na Cetinju oko tri godine vršeći dužnost sekretara vladike Petra I. Značajni dio njegovog stvralaštva vezan je za Crnu Goru (“Istorija Crne Gore od iskona do najnovijeg vremena” – Beograd 1835; “Dika cernogorska” – Cetinje 1835, i “Pjevanija cernogorska i hercegovačka”, Lajpcig 1837.

5-GOJKA KRUŠKE – NA BALŠIĆA PAZARU

Djelo je akademske vajarke Grlice Karailo a locirana je pored spomenika na Balšića pazaru. Urađena je u bronzi na granitnom postolju a podigli su je roditelji Gojka Kruške 1971. godine.

6-DR PETRA MILJANIĆA – ISPRED BOLNICE „DANILO I

 

Rad akademskog vajara Draga Đurovića. Izlivena je u bronzi a visine je 0,70 m. Podignuta je 1973 godine prilikom obilježavanja 100. godišnjice Bolnice Danilo I. Dr Petar Miljanić (1852-1897), nestor crnogorske medicinske škole I utemeljivač medicinske nauke u Crnoj Gori, bio je upravnik Bolnice “Danilo I” I načelnik crnogorskog saniteta skoro 14 godina, odnosno sve do svoje smrti I za to relativno kratko vrijeme učinio je mnogo za razvoj medicinske misli u Crnoj Gori.

7-DR MILANA JOVANOVIĆA – BATUTU, ISPRED BOLNICE „DANILO I“

Dr Milan Jovanović Batut, ljekar iz Sombora, stigao je na Cetinje 17 avgusta 1880. i počeo da radi u Bolnici “Danilo I”. Bio je prvi upravnik “Danilove bolnice” i prvi načelnik sanitetske službe u Crnoj Gori. Krajem 1880 dr Batut izdaje “Pravila” za bolesnike koji dolaze na pregled i za one koji pohode bolesnike. Sanitetsku službu u Crnoj Gori je dobro organizovao a doveo je 1881 godine 10 ljekara za 10 crnogorskih gradova. Radio je i malu hirurgiju među njima i dr Petra Miljanića. Napustio je Crnu Goru krajem oktobra 1882 godine i otputovao na specijalizaciju higijene u Berlinu. Njegovim dolaskom u Crnu Goru napravljen je veliki napredak u razvoju zdravstvene službe.

8-KRALJICE JELENE – U PARKU BOLNICE „DANILO I“

9-JOVANA TOMAŠEVIĆA – U PARKU REVOLUCIJE (PRESELITI U PARK 13 JUL)

Prva bista Jovana Tomaševića podignuta je 1956. godine na Starom cetinjskom groblju, nad grobom u kome su sahranjeni njegovi posmrtni ostaci. Izlivena je u bronzi a rad je akademskog vajara Draga Đurovića. Jovan Tomašević je bio organizator i osnivač Komunističke partije Crne Gore.

Druga bista je podignuta 1959. godine za vrijeme proslave 15. godišnjice oslobođenja Cetinja. Rad je akademskog vajara Voja Stanića,  izlivena je u bronzi a visine je 0,76 m a postavljena je na Trgu Revolucije.

10-MARKA MAŠANOVIĆA – U PARKU REVOLUCIJE (PRESELITI U PARK 13 JUL)

Spomen bista jednog od organizatora i utemeljivača Komunističke partije Jugoslavije u Crnoj Gori, podignuta je 1959 godine za vrijeme proslave 15 godišnjice oslobođenja Cetinja. Izlivena je u bronzi, visine 0,83 m, rad je akademskog vajara Voja Stanića a locirana je pored biste Jovana Tomaševića na Trgu revolucije.

11-PETRA II PETROVIĆA NJEGOŠA – ISPRED OŠ “NJEGOŠ“

Podignuta je 1974 godine. Rad je akademskog vajara Rista Stijovića, visoka je 1,1 m, a povod je bio proslava 140 godina od osnivanja prve  državne crnogorske škole koju je 1834 godine osnovao Petar II Petrović Njegoš.

12-JOVANA PAVLOVIĆA – ISPRED POZORIŠTA ZETSKI DOM

Podignuta je ispred Zetskog doma 1980 godine povodom 100 godišnjice Cetinjske gimnazije. Rad je akademskog vajara Božidara Jovovića a visoka je 0,77 m.

Jovan Pavlović je bio istaknuti vojvođanski i crnogorski kulturni poslenik, koji je mnogostruko zadužio našu kulturu kao prosvjetni, kulturni i javni radnik (prvi director Cetinjske gimnazije, prvi ministar crnogorske prosvjete i crkvenih poslova, urednik listova i časopisa, predsjednik Cetinjske čitaonice, dramaturg i književni kritičar, osnivač prve knjižare sa antikvarijatom itd).

(MOŽDA JE TREBA PRESELITI ISPRED GIMNAZIJE ILI GRADSKE BIBLIOTEKE “NJEGOŠ”)

13-ĐURĐA CRNOJEVIĆA – U HOLU CNB

Podignuta je 1982 godine. Đurđe Crnojević je bio potonji zetski vladar iz dinastije Crnojevića. Nabavkom štamparije približio je Cetinje i Crnu Goru onovremenoj kulturnoj Evropi, jer je uspio da samo 38 godina iza epohalnog otkrića Gutembergova, štampa knjigu na štamparskoj presi sa pokretnim slovima. Stavljajući u zadatak jeromonahu Makariju da štampa prve ćirilične knjige na južnoslovenskim prostorima, doprinio je da se Crna Gora nađe u najužem krugu zemalja koje su već u XV vijeku ovladale štamparskim umijećem.

Bistu je uradio akademski vajar Stevan Luketić. Visoka je 1,05 m a na postamentu je uklesan tekst iz pogovora Oktoiha prvoglasnika:

“VIDEĆI JA, U HRISTU BOGA BLAGOVJERNI I BOGOM HRANIMI VOJVODA ZETE GOSPODIN ĐURĐE CRNOJEVIĆ, UMALJENJE SVETIH KNJIGA RAZDROBLJENIM I RAZDIRANJEM OD AGARJANSKIH ČEDA, ZAŽELJEH S POMOĆU SVETOG DUHA, I SASTAVIH FORME NA KOJIMA ZA JEDNO LJETO OSAM LJUDI SVRŠIŠE OKTOIH OD ČETIRI GLASA”.

14-ŠTAMPARA MAKARIJA – U HOLU CNB

Podignuta je 1982 godine a rad je akademskog vajara Anta Gržetića. Visine je 1,20 m a na postamentu je ispisan tekst iz kolofna Psalitira:

“OVIM U DANE BLAGE RODNOG HRISTOLJUBIVOG, BOGOMŠTIĆENOG GOSPODINA ĐURĐA CRNOJEVIĆA, PO ZAPOVIJESTI NJEGOVOJ, JA SMJERNI JEROMONAH MAKARIJE OD CRNE GORE NAPISAH KNJIGE OD HRISTOVA ROĐENJA 1495, MJESECA SEPTEMBRA, 22 DANA NA CETINJU”.

Ime Makarija se nalazi među pionirima evropskog štamparstva XV vijeka. Zajedno sa saradnicima kaluđerima, Cetinjskog manastira, Makarije je za četiri godine, od početka 1493 do 1496 uradio 5 ćiriličnih incunabula: Oktoih prvoglasnik (1493/94), Oktoih petoglasnik (1494), Psaltir sa posljedovanjem (1495), Molitvenik (1495) i Četvorojevanđelje (1495/96).

15-ŠTAMPARA MAKARIJA ISPRED ŠTAMPARIJE “OBOD”

                                                                 Bistu je uradio akademski vajar Pavle Pejović.

16 -PETRA SINANOVIĆA – NAGIBA U PARKU NOVOG OBODA

Podignuta je 1988 godine na inicijativu Veska Pejovića a povodom proslave 35 godišnjice postojanja fabrike EI “OBOD”. Rad je akademskog vajara Pavla Pejovića. Visoka je 0,60 m. Na postamentu visine 1,45 m uklesan je tekst: “ING PETAR SINANOVIĆ – NAGIB (1919-1985) OSNIVAČ EI “OBOD”.

17-PAVELA APOLONOVIČA ROVINSKOG – U PARKU CNBPodignuta je 1991. Povodom 160 godišnjice od njegovog rođenja. Visine je 70 cm a rad je vajara Marka Borozana.

Pavle Apolonovič Rovinski (1831-1916) je istaknuti ruski naučnik, poznati slavista, etnograf I geograf slovenskih naroda. Svojim naučnim, žurnalističkim i publicističkim pisanjem o Crnoj Gori iz niza naučnih disciplina, ostavio je dubok trag u kulturnoj istoriji Crne Gore. Napisao je više o Crnoj Gori nego iko prije I poslije njega. Poznato je njegovo višetomno djelo: Crna Gora u prošlosti i sadašnjosti”.

Detaljna biografija se nalazi u predlogu za ULICU PAVLA ROVINSKOG.

18-DANILA KIŠA – U PARKU CNB Djelo  je akademskog vajara Pavla Pejovića a urađena je u bronzi 1992 godine.

Danilo Kiš je savremeni književnik koji je jedan dio života proveo na Cetinju, u kući ujaka Rista Dragićevića u Bajovoj ulici. Na Cetinju je završio i gimnaziju. Detaljna biografija data je kod predloga za ULICU DANILA KIŠA

19-IVANA MAŽURANIĆA – U PARKU CNB 

Ivan Mažuranić (1814-1890) je bio hrvatski pjesnik, lingvista, advokat, političar a sredinom XIX vijeka najuticajnija ličnost hrvatskog kulturnog i političkog života. Bio je i ban Hrvatske od 1873 do 1880 godine. Glavno Mažuranićevo književno djelo je Smrt Smail-age Čengića, koje je objavio 1846.  U njemu su prikazana zlodjela Smail-age Čengića nad zarobljenim Crnogorcima i njihova osveta… Najintenzivniji književno-kulturne veze između Hr¬vatske i Crne Gore ostvarene su u razdoblju duge vladavine dinastije Petrovića (posebno za vrijeme Petra I i Petra II), sve do propasti crnogorske državnosti 1916/1918. go¬dine. Petar II Petrović Njegoš i Ivan Mažuranić su savremenici i personifikatori državnosti i poetske sli¬ke Hrvata i Crnogoraca.

20-PETRA LUBARDE – U PARKU REVOLUCIJE (TREBA JE PRESELITI NA TRG UMJETNIKA – NOVI UMJETNIČKI KOMPLEKS)

Bista je rad akademskog vajara Pavla Pejovića

21- PETRA LUBARDE U DVORIŠTU SREDNJE LIKOVNE ŠKOLE

 

 

 

 

 

 

Bistu je radio akademski vajar Pavle Pejović

22-DIVIZIJARA MITRA MARTINOVIĆA – ISPRED VOJNOG STANA

 

 

 

 

23-MITROPOLITA ILARIONA ROGANOVIĆA ISPRED CRVENOG KRSTA

Ilarion II (svetovno Ilija Roganović; Podgorica, 12. jul 1828 – Cetinje, 15. januar 1882) je bio mitropolit crnogorsko brdski od 1860. do 1882. godine. Zamonašen je u manastiru Vranjini.   Petar II Petrović Njegoš ga je rukopoložio u čin jerođakona 1843, a 1847. u čin jeromonaha. Poslije smrti jeromonaha Isaije postavljen je za starješinu manastira Ždrebaonik, a 1856. pozvan je na Cetinje da izučava bogoslovske predmete u cetinjskoj seminariji.

Jeromonah Ilarion je postao starješina manastira Ostrog. Pošto je Nikanor Ivanović 1860. napustio svoju katedru na Cetinju, postavljen je za mitropolita od strane knjaza Nikole 5. avgusta 1860.  godine. Hirotonisan je 23. maja 1863. godine. U toku svoje arhijerejske službe osvetio je 45 novih hramova i rukopoložio 119 svešteničkih kandidata. Sahranjen je u Vlaškoj crkvi na Cetinju.

Bistu je 2001 godine radio Dr Vlado Jokanović iz Novog Sada…

24. PETRA II PETROVIĆA NJEGOŠA, U DVORIŠTU NB CG

25. JOVANA M. VUČKOVIĆA, NARODNOG HEROJA, NA TRGU REVOLUCIJE

Bista je postavljena 11.11.2017. godine…

    PREDLOZI ZA NOVE BISTE

   – PREDLAŽE SE 11 NOVIH BISTI:

   1-VOJVODI ILIJI PLAMENCU

 – BISTA-ISPRED VOJNOG STANA

VOJVODA ILIJA PLAMENAC (1821-1916)

Ilija Plamenac je osnovnu školu učio u Cetinjskom manastiru. Kao mladić postao je sveštenik (1843. godine). Bio je plemenski kapetan, vojvoda i senator. Za vojnog ministra imenovan je 1879. godine kada su formirana ministarstva i tu dužnost je obavljao do 1905. godine. Uspješno je obavio diplomatsku misiju u Carigradu 1866. godine. Učestvovao je u ratovima sa Turcima 1852-1853. godine. Istakao se hrabrošću i vještinom komandovanja u bitci na Fundini (1876. godine). Dobitnik je ruskih odlikovanja : Ordena Velikomučenika Georgija četvrtog reda i Ordena Svetog Stanislava. Dobio je i tursko olikovanje (1876. godine)

 Smatram dai njegova bista nedostaje ispred Vojnog stana đe je 26 godina postrojavao crnogorsku vojsku i sa njom išao na bojišta.                                                                                 

2-RUSKOJ CARICI MARIJI ALEKSANDROVNOJ

– BISTA – ISPRED ĐEVOJAČKOG INSTITUTA

MARIJA ALEKSANDROVNA (1824-1880)

Njemačka princeza Marija udala se za ruskog carevića Aleksandra II 1841. godine. Aleksandar II je 1855. godine postao ruski car, a Marija Aleksandrovna carica.

Za vrijeme prve posjete knjaza Nikole Rusiji 1868. godine ruski car Aleksandar II mu je preko Svetog Sinoda darovao stalni iznos od 8.000 rubalja za izdržavanje Bogoslovije na Cetinju, a carica Marija 5.500 rubalja za izdržavanje Djevojačkog instituta, takođe na Cetinje. Obije škole otvrene su 1869. godine (Bogoslovija prvi put 1863. godine) i bile su smještene u Biljardi. Djevojačkii institut je bio pod visokim pokroviteljstvom carice Marije Aleksandrovne, a pod neposrednim starateljstvom crnogorske knjeginje Milene Petrović. Institut je trebao da bar donekle ujednači nivo obrazovanja mladića i djevojaka u Crnoj Gori. On je u početku morao obavljati i ulogu osnovne škole, jer je većinu učenica prvo trebalo opismeniti. Na početku su kratko (1869-1870. godine) Institutom upravljale Katarina Kovačević i Ana Živaljević, a od 1870-1880. godine ruskinja Nadežda Petrovna Pacevič. Institut je 1973. godine preseljen u novosagrađeno zdanje u kojem su njegove učenice učile i živjele. Iste godine Institut je dobio Ustav i program predavanja koji je sastavila upraviteljica N. P. Pacevič. Školovanje je trajalo 6 godina, a školska godina od septembra do jula. Polaznice su izučavale sledeće predmete: Zakon Božji (vjeronauku), srpski, ruski i francuski jezik, istoriju, geografiju, rečunanje (matematika) i crkveno pjevanje. Učile su se i ručnom radu i vođenju gazdinstva. Za vrijeme upravljanja N. P. Pacevič u Institutu je primljeno 65 učenica: 42 iz Crne Gore, a ostale iz okruženja. Od njih je 25 završilo školovanje.

U toku crnogorsko-turskog rata (1876-1878. godine) Institut nije radio.

Djevojački institut je kao ženska vaspitno-obrazovna ustanova od svog osnivanja sve više dobijao na ugledu u okruženju doprinoseći tako i prestižu Crne Gore.

3-ALEKSANDRU LESU IVANOVIĆU – SKULPTURA U PRIRODNOJ VELIČINI

-U PARKU PJESNIKA – PREKO-PUTA OPŠTINE –  U FAZI REALIZACIJE …data je biografija za ulicu – REALIZACIJA U TOKU 2019.

4-DR ING JOSIPU SLADEU  -BISTA-U DIJELU DVORIŠTA ZETSKOG DOMA – BLIZU BAJOVE ULICE

5-MIŠU PAJOVIĆU -U OKVIRU KOMPLEKSA NA KOJEMU JE SMJEŠTEN STADION FK “LOVĆEN”

Milutin Mišo Pajović (1920 – 1990) – PLOČA SA RELJEFNIM LIKOM

U fudbalu je proveo 35 godina. Aktivno je igrao 23 godine, a bio je trener 12 godina. Fudbalsku karijeru je započeo u FK“Crnogorac“ iz Cetinja a nastavio u FK“Bokelj“ iz Kotora. Uoči Drugog svjetskog rata igrao je u FK“Jedinstvo“ iz Beograda, FK“Hašk“ iz Zagreba i FK“Borovo“ iz Borova. Poslije Drugog svjetskog rata bio je član „FK“Lovćen“ (1945-1946, 1950-1956), FK“Budućnost“ iz Titograda (1946-1947), FK“Partizan“ iz Beograda (1947-1950) i FK“Željezničar“ (1956-1958). Igrao je za reprezentaciju Beograda protiv reprezentacije Beča u Celovcu (Klagenfurtu) 1938 godine, dva puta za reprezentaciju Zagreba, tri puta za reprezentaciju Jugoslavije (1948-1949), za koju je debitovao protiv Izraela i postigao tri gola. Bio je trener FK“Lovćen“ pedesetih i sedamdesetih godina a FK“Jedinstvo“ iz Bijelog Polja krajem šezdesetih godina prošlog vijeka.

Povodom 50 godina Fudbalskog saveza Jugoslavije dobio je zlatnu plaketu, a „13 novembarsku nagradu“ Cetinja dobio je 1986 godine.

Smatramo da bi ovoj našoj fudbalskoj legendi trebalo podići spomen bistu u okviru stadiona i prostorija FK“Lovćen“ na Obilića poljani.

KRSTU POPIVODI, HEROJU ĆUTANJA

– U PARKU 13 JUL – BISTA

KRSTO POPIVODA (1910-1988)Rođen je 3. juna 1910. godine u Bjelicama, kod Cetinja. Potiče iz mnogočlane siromašne zemljoradničke porodice. Osnovnu školu je završio u rodnom selu, a gimnaziju je započeo 1923. godine u Cetinju, zatim je drugi i treći razred završio u Banjaluci, četvrti na Cetinju, a peti u Peći. Maturirao je 1932. godine na Cetinju.U višim razredima gimnazije čitao je naprednu radničku literaturu i počeo da se interesuje za marksizam. U osmom razredu gimnazije, 1931. godine, bio je jedan od učesnika štrajka u cetinjskoj gimnaziji, a zatim i demonstracija protiv dolaska grupe ministara šestojanuarske vlade u Crnu Goru. U jesen 1932. godine odlazi u Suboticu, gdje se upisuje na Pravni fakultet.Rad u Komunističkoj partiji Oktobra 1933. godine, zajedno sa Radojem Vujoševićem, primljen je u članstvo KPJ, u partijskoj ćeliji na Pravnom fakultetu. Ubrzo se uključio u rad tehnike Mjesnog komiteta KPJ za Suboticu. Radio je na rasturanju ilegalnog lista „Revolucionarni front radnika i seljaka“, letaka i ostalog partijskog materijala. Oktobra 1934. godine našao se među 60 uhapšenih, tokom velike policijske racije u Subotici. Pošto je bio uhapšen, neposredno poslije atentata na kralja Aleksandra u Marseju, bio je posebno mučen. Izveden je pred Sud za zaštitu države, zajedno sa još 13 uhapšenih, i osuđen na 18 meseci zatvora, koje je izdržao u Sremskoj Mitrovici.
Poslije izlaska iz zatvora, maja 1936. godine, protjeran je u Crnu Goru. Poslije određenog vremena otišao je u Beograd, gde je nastavio studije prava. Za vrijeme studija je radio u Mjesnom komitetu KPJ za Beograd i Univerzitetskom komitetu. Poslije hapšenja 25.11.‚1936. godine, po odluci Partije, prelazi u ilegalnost i odlazi u Kragujevac, gdje postaje član Oblasnog komiteta KPJ za užu Srbiju. U Kragujevcu razvija intenzivan partijski rad. U proljeće 1937. godine svoju partijsku aktivnost prenio je i na istočnu i južnu Srbiju. Radio je na organizovanju Oblasnog komiteta KPJ za Niš.U masovnom hapšenju komunista, koje je počelo u Kragujevcu, juna 1937. godine, a proširilo se na mnoga mesta Srbije, Krsto je uhapšen 17.07. u Nišu. Sproveden je u garnizonski zatvor u Kragujevcu, i podvrgnut mučenju u kojem su učestvovali policijski agenti iz Beograda i Novog Sada.
U pritvoru je proveo mjesec dana i mučen je najsvirepijim metodama – ubacivanjem soli u telo i žeđu, stezanjem lobanje konopcima, razdiranjem otvorenih rana na telu tupim predmetima i dr.Krsto Popoivoda i Spasenija Babović (koja je tada takođe bila uhapšena i mučena), su zbog „herojskog držanja pred klasnim neprijateljem“ jedini nosioci, malo poznatog, Partijskog priznanja „Heroj ćutanja“.Krajem avgusta izveden je pred Sud za zaštitu države i osuđen na dvije godine zatvora, koju je ponovo izdržavao u sremsko-mitrovačkom zatvoru.

Poslije izlaska iz zatvora, jula 1939. godine, radio je u Agitpropu Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, a decembra iste godine CK KPJ ga je uputio, kao svog delegata, u Crnu Goru, gdje je radio na jačanju partijskih organizacija. Avgusta 1940. godine učestvovao je na Osmoj sednici Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru, Boku, Sandžak i Kosovo i Metohiju, na kojoj je podnio referat „O organizacionom stanju Partije“. Prethodno je obišao mnoge partijske organizacije u Crnoj Gori i na Kosovu. Posle Pokrajinske konferencije, na poziv generalnog sekretara KPJ Josipa Broza Tita odlazi na rad u CK KPJ i organizuje i rukovodi partijskom školom u Makarskoj i partijskim kursevima u Zagrebu, Crepoljskom, kod Sarajeva i Dubravi, kod Zagreba. Bio je delagat

i član Kandidacione komisije na Petoj zemaljskoj konferenciji KPJ, održanoj oktobra 1940. godine u Zagrebu.

Narodnooslobodilačka borba

Poslije Vojnog puča i obaranja vlade Cvetković-Maček, 27 marta 1941. godine, Krsto je po specijalnom zadatku Josipa Broza Tita upućen u Sarajevo da Pokrajinskom komitetu KPJ za BiH prenese instrukcije CK KPJ, a potom je upućen, s istim zadatkom, na Kosmet. Tada je obišao Mjesne partijske organizaije u Sarajevu, Zenici, Peći, i Kosovskoj Mitrovici i učestvovao u radu Oblasne konferencije u Tuzli. Aprila 1941. godine, poslije napada Sila osovine na Kraljevinu Jugoslaviju, odlazi u Crnu Goru, gdje je kao član Biroa Pokrajinskog komiteta, radio na organizovanju i pripremi Trinaestojulskog ustanka. U danima ustanka vršio je najprije dužnost sekretara OK KPJ za Nikšić, a potom sekretara OK KPJ za Cetinje.

Od septembra 1942. do 1945. godine radio je na raznim partijsko-političkim i vojnim zadacima u CK KPJ i Vrhovnom štabu NOVJ. Bio je rukovodilac i predavač u partijskim školama i kursevima.

Najprije je radio u Oblasnom komitetu KPJ za Bosansku Krajinu, potom u CK KPJ, pa u selu Gvozdu kod Kalinovika, u selu Lijećevini kod Šćepan polja, između Četvrte i Pete ofanzive i u Jajcu i Drvaru, od septembra 1943. do maja 1944. godine. Bio je član AVNOJ-a, od njegovog drugog zasijedanja, a maja 1944. godine, poslije neuspjelog njemačkog desanta na Drvar, zajedno sa CK KPJ prelazi na ostrvo Vis. Aprila 1945. godine kooptiran je u člana Centralnog komiteta KPJ.

Poslije oslobođenja Jugoslavije obavljao je mnoge odgovorne dužnosti:

• od 1946. do 1948. godine bio je predsjednik za agrarnu reformu i kolonizaciju Vlade FNRJ,
• od 1948. DO 1953. godine bio je predsjednik Vijeća naroda u Narodnoj skupštini FNRJ
• od 1951. DO 1953. godine bio je ministar za željeznice i predsjednik Savjeta za saobraćaj i veze Vlade FNRJ,
• od 1953. DO 1963. godine član Saveznog izvršnog vijeća,
• od 1963. do 1967. godine bio je predsjednik Organizaciono-političkog veća Narodne skupštine SFRJ

Od Petog kongresa KPJ, juna 1948. biran je za člana CK KPJ, a na Devetom kongresu KPJ, marta 1969. godine, izabran je za člana Stalnog dela Konferencije SKJ. Bio je najprije član Saveznog odbora SSRNJ, zatim član Predsedništva, a potom i sekretar Saveznog odbora SSRN Jugoslavije. Bio je i član Saveznog odbora SUBNOR-a Jugoslavije i član Savjeta Federacije.
Umro je 10. februara 1988. godine. Sahranjen je u Aleji zaslužnih građana na Novom Beogradu.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih visokih jugoslovenskih odlikovanja. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 10 jula 1952. godine.

7-ČASNIM SESTRAMA

– U KRUGU BOLNICE “DANILO I” – SKULPTURA

Svima drage, blage i nesebične, časne sestre na Cetinju su posebno poštovane a njihova spremnost da pruže pomoć naročito starima i bolesnima istinski se cijeni. Još 1946. godine kada je na Cetinju otvorena specijalna bolnica za plućne bolesti na rad u antituberkuloznom dispanzeru počelo je deset časnih sestara franjevki.

Pedesetih godina počele su sa radom i na internom odjeljenju bolnice “Danilo I” na kojem su, kako u svojoj knjizi zapisuje prim. dr. Vasilije Kusovac, “njihovi nečujni koraci, tihi melemni glasovi i nesebična njega postali sastavni dio liječenja bolesnika”.

Na Internom odjeljenju bolnice “Danilo I” na Cetinju danas rade četiri stalno zaposlene časne sestre ali je za sve decenije njihovog prisustva u sistemu zdravstvne zaštite na Cetinju, kroz interno odjeljenje prošlo mnogo časnih sestara i onih koje su tu bile stalno zaposlene ali i mladih sestara koje su na tom odjeljenju obavljale obuku.

Dr Zoran Vujačić, koji je načelnik internog odjeljenja već 18 godina kaže da su časne sestre u svom dugogodišnjem radu dale zaista veliki doprinos a i od svojih predhodnika je čuo mnogo lijepih riječi o njihovom radu i posvećenosti.

– Za jednu zajednicu jako je dobro da u svojoj sredini ima duhovnike, u ovom slučaju časne sestre, jer njihov doprinos nije samo u pružanju zdravstvene zaštite nego i u ukupnom društvenom ambijentu jer časne sestre ne samo što daju stručnu, profesionalnu pomoć tamo gdje rade nego i svojim primjerom i ponašanjem blagotvorno djeluju na okruženje. U tom kontekstu mislim da je njihovo prisustvo na internom odjeljenju kao i u ukupnom zdravstvenom sistemu izuzetno pozitivno. One su vrlo profesionalne i posvećene svom poslu i što je jako važno sva zaduženja iz njihovog domena rada možemo im potpuno povjeriti i apsolutno se osloniti na njih.

Ono što je posebno važno istaći je činjenica da vrlo često, posebno zadnjih godina kada je izražena otuđenost, nailazimo na slučajeve gdje su ljudi naročito stari, usamljeni i ostavljeni i upravo tu časne sestre jako pomažu. One svojim kontaktom i komunikacijom sa takvim licima a posebno preko zdravstvenih problema popunjavaju praznine u socijalnom kontaktu. Obilazeći ljude u njihovim domovima, dajući im nekad terapiju, odnoseći im ljekove, časne sestre uz toplu riječ tim osobama čine život boljim i uprvo je to jedan od primjera koliko je dobro u svojoj sredini imati duhovnike.

Pored brojnih aktivnosti, zahvaljujući časnim sestrama Kristijani, Dominiki, Lugi, Lauri, Linditi i Laureti pri katoličkoj crkvi na Cetinju više od deset godina radi i dječi hor Svetog Antuna Padovanskog u koji je učlanjeno preko stotinu cetinjske djece, pravoslavne, katoličke i muslimanske vjeroispovijesti.

Hor nastupa raznim prigodama a svake godine, uoči katoličkog Božića potpomognuti studentima cetinjske Muzičke akademije pred prepunim Kraljevskim pozorištem prirede predivan Božićni koncert sastavljen od recitala i radosnih božićnih pjesama.

U znak zahvalnosti i priznanja za njihovu humanu misiju na Cetinju, koja traje već šezdeset sedam godina, predlažemo da se u parku bolnice “Danilo I” postavi bista koja bi podsjećala na ova divna bića odnosno činjenicu da ih Cetinje nikada neće zaboraviti.

8-DR JOVANU VUKMANOVIĆU

-PLOČA SA RELJEFNIM LIKOM U ETNOGRAFSKOM MUZEJU

1. JOVAN VUKMANOVIĆ (1906-1994)

Jovan Vukmanović je osnovnu školu završio u rodnom Podgoru (Bar) (1919. godine), gimnaziju na Cetinju (1919-1927. godine), a Filozofski fakultet (geografija, etnologija, nacionalna istorija i sociologija) u Beogradu (1927-1931. godine). Doktorirao je 1959. godine. Bio je profesor gimnazije u Daruvaru (1932-1939. godine), Cetinju (1933-1936. godine, 1939-1942. godine), Somboru (1936-1939. godine), Rumi (1947-1948. godine) i Subotici (1948-1949. godine). Radio je u vojnom muzeju u Beogradu (1945-1947. godine), kao i na organizovanju Etnografskog i Njegoševog muzeja na Cetinju (1951-1972. godine). Biran je za spoljnog saradnika SANU (1947. godine), za člana Naučnog društva Crne Gore (1958. godine). Sarađivao je na Enciklopediji Jugoslavije.

Pisao je udžbenike za osnovnu školu. Pokrenuo je Glasnik Etnografskog muzeja (1961-1964. godine) u namjeri da okupi što veći broj naučnih radnika na proučavanju narodne materijalne i duhovne kulture. Zalagao se da se u Crnoj Gori osnuje etno-park u kome bi bile predstavljene tipične crnogorske kuće sa enterijerom.

Objavio je oko 100 naučnih i stručnih radova iz oblasti antropogeografije, etnologije, folkloristike. Među njima su najznačajnije: Etnološka građa u „Gorskom vijencu“ (1947. godine), Pregled etnološkog rada u Crnoj Gori (1953. godine), Opšti pregled na crnogorski folklor (1956. godine) Crna Gora i Njegoš (1963. godine), Paštrovići, antropogeografsko-etnološka ispitivanja (1960. godine), Ivan Crnojević u narodnom predanju (1969. godine), Konavli, antropogeografska i etnološka ispitivanja (1980. godine).

Dobitnik je Trinaestojulske nagrade (1960. godine). Odlikovan je ordenom zasluga za narod sa srebrnim zracima (1980. godine).

9. DR SAVU VUKMANOVIĆU

– BISTA NA TRAVNATOJ POVRŠINI ISPRED GIMNAZIJE

1. SAVO VUKMANOVIĆ (1906-1995)

Savo Vukmanović je osnovnu školu završio u rodnom Podgoru (Bar) (1919. godine), gimnaziju na Cetinju (1919-1927. godine), a Filozofski fakultet (jugoslovenska i uporedna književnost sa srpskohrvatskim, francuskim, ruskim i staroslovenskim jezikom i nacionalnom istorijom) u Beogradu (1927-1931. godine). Doktorirao je 1974. godine. Bio je profesor gimnazije u Peći (1932-1937. godine), gimnazije i učiteljske škole na Cetinju (1937-1945. godine). Poslije Drugog svjetskog rata radio je kao profesor gimnazije ne Cetinje, učiteljske škole u Herceg Novom, gimnazije i pomorske škole u Kotoru (1945-1952. godine), Više pedagoške škole na Cetinje (1952-1964. godine). Bio je sekretar Naučnog društva Crne Gore (1951. godine), direktor Crnogorskog narodnog pozorišta , direktor „Narodne knjige“ na Cetinju, direktor „Njegoševog muzeja“ (1964-1972. godine), član-saradnik Matice srpske u Novom Sadu. Sarađivao je na Enciklopediji Jugoslavije i na Leksikonu pisaca Jugoslavije.

Pisao je udžbenike za osnovnu školu i gimnaziju. Povremeno se bavio i novinarstvom.

Objavio je oko 180 naučnih i stručnih radova iz oblasti književnosti i folkloristike. Najznačajniji od njih su: Život i književni rad kralja Nikole I (1935. godine), Život i književni rad Ivana Mažuranića i teorijska obrada „Smrt Smail-age Čengića“ (1937. godine), Spomenica potopljenih dobrovoljaca pod Medovom (1939. godine). Priredio je knjige: Mirko Petrović: Junački spomenik (1951. godine), Ivan Mažuranić: Smrt Smail-age Čengića (više izdanja) (1958. godine, 1963. godine, 1975. godine), Pavle Popović: Život Petra II Petrovića Njegoša (1966. godine). Jedan je od urednika cjelokupnih djela Nikole I Petrovića Njegoša, I-VI (1969. godine).

Odlikovan je Ordenom zasluga za narod sa srebrnim zracima (1980. godine).

10. MILOŠU VUŠKOVIĆU (U OKVIRU NOVOG UMJETNIČKOG KOMPLEKSA)

(Data je biografija kod predloga za ulicu) – BISTA

11. Dr RAJKU ĐURIŠIĆU, U KRUGU BOLNICE “DANILO I”

PLOČA SA RELJEFNIM LIKOM NA GINEKOLOŠKOM ODJELJENJU (Data je biografija kod predloga za ulicu)

 NAPOMENA:

KOD SPOMEN BISTI SUGERIŠEMO DA SE ZA SVAKU LIČNOST ANALIZIRA MODEL BISTE (DA LI PLOČA SA RELJEFNIM LIKOM, DA LI CIJELA FIGURA, ITD)…

SPOMEN PLOČE

– SAD IH U GRADU IMA 31. (NIJESU RAČUNATE PLOČE PO SELIMA KOJA PRIPADAJU OPŠTINI CETINJE)

POSTOJEĆE SPOMEN PLOČE

1-NA FASADI KUĆE U NJEGOŠEVOJ ULICI POSTAVLJENA JE PLOČA SA TEKSTOM

MITROPOLIT VISARION LJUBIŠA PRILOŽI CETINJSKOJ SIROTINJI 14.APR. 1884.

2-U HOLU FLU 16. MAJA 1968. POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA SA TEKSTOM:

„U OVOJ ZGRADI POD RUKOVODSTVOM KPJ PRIJE 25 GODINA – 24. MARTA 1940. – ORGANIZOVAN JE GENERALNI ŠTRAJK UČENIKA UČITELJSKE ŠKOLE U KOJOJ SU VASPITAVANR GENERACIJE NARODNIH UČITELJA I KOMUNISTA. IZ NJIHOVIH REDOVA U NARODNOOSLOBODILAČKOJ BORBI 1941-1945. PALO JE 71 BORAC“.

U ZNAK SJEĆNJA BIVŠI UČENICI

3-NA GLAVNOJ FASADI PLAVOG DVORCA POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ JE ISPISAN SLJEDEĆI TEKST:

„GODINE 1941. PO DIREKTIVI KPJ I SKOJ-a, CETINJSKI SREDNJOŠKOLCI USPJEŠNO IZVEDOŠE ŠTRAJK I BOJKOT ŠKOLE, TE SREDNJE ŠKOLE PRESTADOŠE DA RADE“.

4-NA ZGRADI BR.42 U NJEGOŠEVOJ ULICI POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

„GODINE 1941. OD ČLANOVA KPJ I SKOJ-a IZ GRADA FORMIRAN JE NA CETINJU ILEGALNI VOJNI BATALJON NARODNOOSLOBODILAČKE VOJSKE“

5-NA ZGRADI BR. 118 U NJEGOŠEVOJ ULICI POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA POSVEĆENA FORMIRANJU ILEGALNIH KUHINJASA TEKSTOM:

“U TOKU OKUPACIJE MJESNA ORGANIZACIJA KPJ FORMIRA U CETINJU OKO 50 ILEGALNIH KUHINJA. UZ POMOĆ GRAĐANA ONE IZDAVAHU DNEVNO PREKO HILJADU OBROKA ZATVORENICIMA DOVEDENIM IZ DRUGIH KRAJEVA“.

6-U ULICI JOVANA TOMAŠEVIĆA , NA ZGRADI BR. 2, POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA POVODOM KAPITULACIJE ITALIJE SA TEKSTOM

„SEPTEMBAR 1943. GODINE MJESNA ORGANIZACIJA KPJ – CETINJE ORGANIZOVA DEMONSTRACIJE PROTIV OKUPATORA U KOJIMA UZE UČEŠĆA BLIZU HILJADU RODOLJUBA. DEMONSTRANTI POKUŠAŠE DA ZAUZMU ZATVOR I OSLOBODE ZATVORENIKE“.

7-NA ZGRADI SKUPŠTINE OPŠTINE POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA U ZNAK SJEĆANJA NA PRVU NARODNU VLADU CRNE GORE. NA PLOČI JE ISPISAN SLJEDEĆI TEKST:

„U OVOJ ZGRADI JE 17. APRILA 1945. GODINE OSNOVANA PRVA NARODNA VLADA FEDERALNE CRNE GORE“.

CETINJE, 13. NOVEMBRA 1975. GODINE SKUPŠTINA CRNE GORE

8-NA ZGRADI „VLADINOG DOMA“ POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA U ZNAK SJEĆANJA NA OSNIVAČKI KONGRES KPJ. NA SPOMEN PLOČI JE ZAPISANO:

„U OVOJ ZGRADI JE OD 4. DO 7. OKTOBRA 1948. GODINE ODRŽAN OSNIVAČKI KONGRES KOMUNISTIČKE PARTIJE CRNE GORE“. 4. OKTOBAR 1978. GOD.

9-NA MJESTU STRIJELJANJA PRVIH RODOLJUBA NA CETINJU 1941. GODINE, U NEPOSREDNOJ BLIZINI ZGRADE NEKADAŠNJEG CRKVENOG SUDA, POSTAVLJENA JE BRONZANA SPOMEN PLOČA, KOJU JE IZRADIO AKADEMSKI VAJAR STEVAN LUKETIĆ. NA SPOMEN PLOČI, OTKRIVENOJ 13. JULA 1981. GODINE UPISAN JE TEKST:

„30 JULA 1941. GODINE PADOŠE SMRĆU JUNAKA DRUGOVI LUKA PEROVIĆ, BOŽO JOVANOVIĆ, LUKA JOVANOVIĆ“.

10-U HOLU GIMNAZIJE POSTAVLJENA JE 1961. GODINE SPOMEN PLOČA PRILIKOM PROSLAVE 80. GODIŠNJICE OVE ŠKOLE. ISPOD UKLESANIH STIHOVA J. POPOVIĆA ISPISANA SU IMENA 425. ĐAKA VIŠIH I NIŽIH RAZREDA CETINJSKE GIMNAZIJE, MEĐU KOJIMA SU I 19 NARODNIH HEROJA.

STIHOVI GLASE:

„MI SMO PALI ZA ONO ŠTO STE VI ZANAVEK STEKLI, DA BUKTINJU PRENOSI SVAKA NOVA SMENA, MI NE ĆUTIMO NI SAD NO MI SMO REČ SVOJU REKLI, REKLI ZA SVA VREMENA“.

11-U HUMCIMA, NA JEDNOM KREČNJAČKOM OSTENJKU POD ŠEVRLJOM, POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA SA SLJEDEĆIM TEKSTOM:

„SPOMEN NA POGIBIJU 120 RODOLJUBA IZ RAZNIH KRAJEVA CRNE GORE STRIJELJANIH OD STRANE OKUPATORA I DOMAĆIH IZDAJNIKA“.

12-U ULICI NJEGOŠEVOJ, NA ZGRADI BR. 98, POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA SA TEKSTOM:

„U OVOJ KUĆI 3. JULA 1892. GODINE ROĐEN DRUG JOVAN TOMAŠEVIĆ OSNIVAČ KOMUNISTIČKE PARTIJE CRNE GORE I KOMUNISTIČKI NARODNI POSLANIK“.

(NAVEDEN JE POGREŠAN PODATAK – JOVAN TOMAŠEVIĆ JE ROĐEN 1981. GODINE U GORNJIM BRČELIMA)

13-NA ZGRADI BIVŠEG SRESKOG NAČELSTVA, U ULICI NJEGOŠEVOJ BR. 120, GDJE JE 19. APRILA 1930. GODINE UBIJEN MARKO MAŠANOVIĆ, POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ JE NAPISANO:

„U OVOJ KUĆI JE POGINUO 19. APRILA 1930. GODINE JUNAČKOM SMRĆU MARKO MAŠANOVIĆ, ČLAN CENTRALNOG KOMITETA KPJ“.

14-NA ZGRADI NEKADAŠNJEG CRKVENOG SUDA POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA POSVEĆENA VOJU RAŽNATOVIĆU. NA PLOČI JE SLJEDEĆI TEKST:

„ŠTO ĆU DA UMREM ZA SVOJ NAROD ČINI MI ČAST I SA PJESMOM NA USTIMA POĆI ĆU U ZEMLJU … ZATO SAM MIRAN, JER SAM SVJESTAN DA I MOJ UDIO NIJE UZALUDAN, JER ĆE PLODOVE TE SVETE NARODNE BORBE UŽIVATI NAŠI MLAĐI“.

ISPISANI TEKST JE PREUZET IZ RAŽNATOVIĆEVOG PISMA RODITELJIMA, BRAĆI I SESTRI, DATIRANOG 18. JUNA 1942. GODINE, NAKON ŠTO GA JE FAŠISTIČKI VOJNI SUD OSUDIO NA SMRT STRIJELJANJEM.

15-NA ZGRADI OSNOVNE ŠKOLE „NJEGOŠ“, PRILIKOM PROSLAVE 140. GODIŠNJICE ŠKOLE, POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA SA TEKSTOM: „POVODOM OSNIVANJA PRVE NJEGOŠEVE ŠKOLE 1834. GODINE, ODBOR ZA PROSLAVU 1974. GODINE

16-NA ZGRADI OŠ “NJEGOŠ” POSTAVLJENA JE I PLOČA SA TEKSTOM:

 “U OVOJ ZGRADI JE OSNOVANA 1946. G. PRVA UMJETNIČKA ŠKOLA U CRNOJ GORI.

S.O. CETINJE

17-NA ZDANJU CETINJSKOG MANASTIRA, S LIJEVE STRANE ULAZNOG PORTALA, PRILIKOM JUBILEJA 100. GODIŠNJICE OSNIVANJA CRVENOG KRSTA JUGOSLAVIJE, POSTAVLJENA JE 1975. GODINE BRONZANA SPOMEN PLOČA SA AMBLEMOM CRVENOG KRSTA JUGOSLAVIJE I TEKSTOM:

„OVDJE JE 1875. GODINE OSNOVAN CRVENI KRST – PRVO DRUŠTVO CRVENOG KRSTA JUGOSLAVIJE. CETINJE, 1975. SKUPŠTINA CRVENOG KRSTA JUGOSLAVIJE“.

18-NA ZGRADI BR 17. U ULICI BAJA PIVLJANINA, POSTAVLJENA JE BRONZANA SPOMEN PLOČA SA SLJEDEĆIM NATPISOM:

„U OVOJ KUĆI PRIJE 100 GODINA POČELA JE SA RADOM PRVA TELEGRAFSKA STANICA U CRNOJ GORI“.

CETINJE 1970. KOLEKTIV PTT CRNE GORE

19-NA ZGRADI BROJ 37 U ULICI BAJA PIVLJANINA POSTAVLJENA JE MINIJATURNA BRONZANA SPOMEN PLOČA SA SLJEDEĆIM TEKSTOM:

„U OVOJ KUĆI JE ROĐEN 1897. GODINE SLIKAR MILO MILUNOVIĆ-SO CETINJE“

20-NA ISTOJ KUĆI (U ULICI BAJA PIVLJANINA) POSTAVLJENA JE JOŠ JEDNA SLIČNA SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

“OVDJE JE U SVOJOJ PORODIČNOJ KUĆI ŽIVIO LUKA V. MILUNOVIĆ (1893-1918) OSNIVAČ, PRVI PREDSJEDNIK KLUBA I KAPITEN EKIPE RŠK „LOVĆEN“ – NA CETINJU, 13. JULA 2008. GODINE,

FK „LOVĆEN“ (PLOČA OKSIDIRALA – TEKST NEČITAK)

21-NA KUĆI BR. 52 U ULICI NJEGOŠEVOJ ULICI POSTAVLJENA JE MERMERNA SPOMEN PLOČA NA KOJOJ JE U BARELJEFU PRIKAZAN PORTRET NIKOLE LEKIĆA. NA PLOČI JE UKLESAN SLJEDEĆI TEKST:

„U OVOJ KUĆI ŽIVIO JE I RADIO NIKOLA LEKIĆ – GORANIN SEKRETAR POKRAJINSKOG KOMITETA KPJ ZA CRNU GORU, BOKU SANDŽAK, KOSOVO I METOHIJU. OPŠTINA CETINJE“

(OVE PLOČE VIŠE NEMA!?) ALI JE POSTAVLJENA NOVA U ULICI NIKOLE LEKIĆA!

22-NA KUĆI KOJA SE NALAZI NA POČETKU ULICE 13 NOVEMBAR POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

„DANA 13 NOVEMBRA 1944. GODINE, X CRNOGORSKA BRIGADA, LOVĆENSKI PARTIZANSKI ODRED I BATALJON VI CRNOGORSKE BRIGADE, POD KOMANDOM NIKOLE F. BANOVIĆA, OSLOBODIŠE CETINJE GRAD HEROJ. POVODOM 60 – TO GODIŠNJICE OSLOBOĐENJA I U SPOMEN NA SLAVU 57 PARTIZANA JUNAČKI POGINULIH U BORBAMA ZA CETINJE, SPOMEN PLOČU POSTAVI 13.11.2004. GODINE ORGANIZACIJA BORACA NOR-a CETINJE

23-NA FASADI „GRAND-HOTELA“ BILA JE POSTAVLJENA SPOMEN PLOČA 1971. GODINE POVODOM 100. GODIŠNJICE LISTA CRNOGORAC, PRVIJENCA CRNOGORSKE ŽURNALISTIKE, KOJI JE UPRAVO TU UREĐIVAN (1871-1873)

24-NA ZGRADI BR. 39 U ULICI BAJA PIVLJANINA POSTAVLJENA JE BRONZANA SPOMEN PLOČA SA TEKSTOM:

„NA OVOM MJESTU NALAZILA SE KUĆA U KOJOJ JE OD 1878-1916. GODINE ŽIVIO P.A. ROVINSKI (1831-1916) – CETINJE,

16.I 1991. GODINE – DRUŠTVO CRNOGORSKO-RUSKOG PRIJATELJSTVA“

25-U NJEGOŠEVOJ ULICI NA KUĆI KOJA PRIPADA CP MITROPOLIJI NALAZI SE PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

26-U DONJEM KRAJU NA KUĆI ŠPIRA ŠPADIJERA (TREBALO JE DA BUDE U JABUČKOJ ULICI NA KUĆI U KOJOJ JE STANOVAO VOJO RAŽNATOVIĆ!) POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

U OVOJ KUĆI JE 29.05.1945. ODRŽAN SASTANAK MJESNOG KOMITETA KPJ NA KOJEMU JE RAZRAĐENA ODLUKA PK KPJ ZA CRNU GORU O ORGANIZOVANJU ORUŽANE BORBE PROTIV OKUPATORA U SREZU CETINJSKOM.

27-U SPOMEN-DOMU U BAJICAMA JE POSTAVLJENA SPOMEN PLOČA POGINULIMA I ŽRTVAMA FAŠISTIČKOG TERORA OD 1941 – 1945 IZ BAJICA

28-U SPOMEN DOMU U DONJEM POLJU ORGANIZACIJA SAVEZA BORACA GRUDA – DONJE POLJE POSTAVILA JE SPOMEN PLOČU BORCIMA PALIM U NOB-u

29– NA KUĆI U ULICI JOVANA TOMAŠEVIĆA BROJ 2 POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA POVODOM KAPITULACIJE ITALIJE NA KOJOJ PIŠE:

“SEPTEMBRA 1943. GODINE MJESNA ORGANIZACIJA KPJ-CETINJE ORGANIZOVA DEMONSTRACIJE PROTIV OKUPATORA U KOJIMA UZ UČEŠĆE BLIZU HILJADU RODOLJUBA DEMONSTRANTI POKUŠAŠE DA ZAUZMU ZATVOR I OSLOBODE ZATVORENIKE.

30- NA SPOMEN DOMU U BAJICAMA NALAZI SE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

“U OVOJ ZGRADI JE 13 MARTA 1942 GODINE DONIJETA POZNATA BAJIČKA REZOLUCIJA KOJOM SU POTPISNICI OSUDILI CRNOGORSKI NACIONALISTIČKI POKRET I ODBILI DA PRIME OKUPATORSKO ORUŽJE ZA BORBU PROTIV PARTIZANA.

TIME SE NAŠE SELO AKTIVNO STAVILO NA STRANI NOP-a.

BAJICE, JULA 1972. SAVEZ BORACA.

31-NA KUĆI ŠĆEPA MILOVA U BAJICAMA (SU’ODO) POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

“U OVOJ KUĆI JE DECEMBRA 1941 GOD ODRŽAN SKUP NA KOME JE IZABRAN PRVI NO ODBOR U BAJICAMA I FORMIRANA BAJIČKA PARTIZANSKA JEDINICA U SASTAVU LOVĆENSKOG ODREDA. TIME SU POSTAVLJENI TEMELJI ZA DALJI RAZVOJ NOP-a U NAŠEM SELU.

SAVEZ BORACA BAJICE

PREDLAŽE SE POSTAVLJANJE JOŠ DVIJE SPOMEN PLOČE:

1. SOFIJI PETROVNOJ MERTVAGO (NA FASADI ĐEVOJAČKOG INSTITUTA)

SOFIJA PETROVNA MERTVAGO (1851-1921)

Sofija Petrovna Mertvago je osnovno obrazovanje i vaspitanje stekla u rodnom Kazanju u roditeljskom domu od svoje majke, pod čijim rukovođenjem su radili i ostali učitelji. Tu je naučila francuski, engleski i njemački jezik. Smoljni institut u Petrogradu (sedmogodišnju školu) završila je sa odličnim uspjehom. Za izuzetno učenje i primjerno vladanje dobila je i specijalnu nagradu. Nakon završetka školovanja 1868. godine vraća se u Kazanj i posvećuje podučavanju djece, da bi se potom opredijelila za vaspitanje i obrazovanje djevojaka. Bila je nastavnica i direktorica Ženske gimnazije u Rjazanju (1883-1887. godine). Vrlo brzo se dobar glas o školi, na čijem je čelu bila, i njoj lično pročuo do carskog dvora, pa ju je ruska carica odredila za upraviteljicu Djevojačkog instituta na Cetinju.

S.P. Mertvago je na Cetinje došla početkom 1888. godine. Po završetku školske 1887/88. godine obezbijedila je povećanje subvencije ruske carice, obnovila zgradu Instituta, poboljšala materijalnu osnovu nastave i standard učenica. Iz godine u godinu povećavao se broj upisanih učenica, a sa tim i broj predavača. Uvela je nove nastavne predmete: crtanje, notno pjevanje i gimnastiku. Za najmlađe djevojčice koje nijesu imale osnovno obrazovanje otvorila je dva pripremna razreda u kojima su izučavani: Zakon božiji (vjeronauka), srpski, ruski i francuski jezik, matematika, geografija, istorija, krasnopis (kaligrafija) i crtanje. A one koje su predhodno stekle osnovno obrazovanje, u toku glavnog, šestogodišnjeg školovanja studirale su znanja iz: Zakona božjeg, srpskog, ruskog i francuskog jezika, matematike, opšte srpske i ruske istorije, geografije, prirodnih nauka (zoologija, botanika), prirodopisa (mineralogije), fizike, krasopisa, crtanja, pedagogije, metodike, muzike, gimnastike, ruskog rada i domaćinstva. Za vikend su organizovane stručne ekskurzije u okolini Cetinja. U periodu 1888-1913. godine Institut je završila 251 djevojka i sve su one stekle pravo da budu učiteljice u osnovnoj školi. S. P. Mertvago je živjela životom škole, ulažući u vaspitanje i obrazovanje svojih učenica sve svoje veliko znanje, bogato iskustvo i neiscrpnu energiju. Djevojački institut je uspješno obavio svoju misiju u Crnoj Gori, a S. P. Martvago je svojim 25-godišnjim vaspitno-obrazovnim radom zauzela počasno mjesto u istoriji prosvjete u Crnoj Gori. Zahvaljujući njenoj inicijativi na Cetinju je otvoreno Dječije zabavište 1903. godine a njegov službeni naziv je bio “Dječiji sad Velike knjeginje Milice Nikolajevne”. Ova predškolska ustanova, inače prva ove vrste u Crnoj Gori, radila je do 1916. godine.

2-NA TRGU KRALJA NIKOLE (DVORSKOM TRGU) PLOČA NA KOJOJ BI PISALO DA JE TU (1990) DEVEDESETE GODINE U ORGANIZACIJI LIBERALNOG SAVEZA CRNE GORE ODRŽAN ANTIRATNI MITING (TEKST BI SE NAKNADNO PRECIZNO DEFINISAO ).

IMENA PARKOVA, NASELJA, INSTITUCIJA, DRUŠTAVA

PARKOVI  – POSTOJEĆI NAZIVI

1.NJEGOŠEV PARK

-IZA DVORIŠTA DVORA KRALJA NIKOLE – DVORIŠTA ENGLESKOG POSLANSTVA, DVORIŠTA REZIDENCIJE PREDSJEDNIKA CG, DVORIŠTA METEOROLOŠKE STANICE I STAROG IGRALIŠTA ((PARKINGA I TERENA ZA MALE SPORTOVE)

2.PARK „13 JUL“ – IZA HOTELA „LOKANDA“ DO PODGRANICE

3.MALI PARK – „LJUBA NENADOVIĆ“

– KOD DJEČIJEG VRTIĆA – IZMEĐU ULICA VOJVODE BOŽA, MARKA MILJANOVA I NIKCA OD ROVINA

PS

ZA NJEGA JE BILO PREDLOGA DA NOSI IME PRINCEZE KSENIJE!?

4.PARK UJEDINJENIH NACIJA (ISPRED VOJNOG STANA)

5.PARK PJESNIKA – SKVER PREKO-PUTA OPŠTINE DOBIO JE OVO IME 2017 GODINE NA INICIJATIVU NVO CETINJE MOJ GRAD.

-U NJEMU ĆE SE NALAZITI SKULPTURA PJESNIKA ALEKSANDRA LESA IVANOVIĆA

NIJESU IMENOVANI PARKOVI

1-PARK U NB CG

2-PARK U NOVOM OBODU – (NAJZASLUŽNIJI ZA NJEGOVO PODIZANJE SU: MOMO PEJOVIĆ, TADAŠNJI DIREKTOR EI OBOD, BRANKO ŠOĆ, dipl.ing šumarstva i ILIJA PILETIĆ)

3-PARK U DVORIŠTU ĐEVOJAČKOG INSTITUTA

4-PARK OKO REZIDENCIJE PREDSJEDNIKA CRNE GORE

5-PARK AUSTROUGARSKOG POSLANSTVA

NASELJA – POSTOJEĆI NAZIVI

„LUKA IVANIŠEVIĆ“

„4 JUL“

„ĐURO PETROVIĆ“ – KONGO

„VLADIMIR POPOVIĆ ŠPANAC“ – ŠVEDSKO

„VELJKO MIĆUNOVIĆ“ – GIPOS

„POD GRANICOM“

“GRUDA”

“DONJE POLJE”

“CRNA GREDA“

„MEDOVINA“

„BOGDANOV KRAJ“

„BOGIŠIN KRŠ“

„DONJI KRAJ“

„SANKOVA GOMILA“

„HUMCI“

„BOROVIK“

„ZAGRABLJE“

„ŠKRKA“

“BAJICE”

USTANOVE – POSTOJEĆI NAZIVI

BOLNICA „DANILO I“

GIMNAZIJA CETINJE

OŠ „LPO“ (LOVĆENSKI PARTIZANSKI ODRED)

OŠ „NJEGOŠ“

DJEČIJI VRTIĆ „ZAGORKA IVANOVIĆ“

Najstariji vrtić u Crnoj Gori osnovan je daleke 1903. godine na inicijativu Sofije Petrovne, načelnice „Djevojačkog instituta“ a pod pokroviteljstvom kćerke kralja Nikole, Milice Nikolajevne u Prestonici Crne Gore,i tada je nosio ime „Djetski sad“. Godine 1959. „Djetski sad“ je preimenovan u Dječji vrtić „Zagorka Ivanović“.

ŠKOLA ZA OSNOVNO MUZIČKO VASPITANJE „SAVO POPOVIĆ“

SREDNJA LIKOVNA ŠKOLA „PETAR LUBARDA“

BOGOSLOVIJA „SVETOG PETRA CETINJSKOG“

STUDENTSKI DOM „ŽARKO MARINOVIĆ“

NACIONALNA BIBLIOTEKA CG “ĐURĐE CRNOJEVIĆ”

GRADSKA BIBLIOTEKA I ČITAONICA “NJEGOŠ”

GALERIJA SAVREMENE UMJETNOSTI CRNE GORE “MIODRAG DADO ĐURIĆ”

-PREDLAŽE SE DA CRNOGORSKA KINOTEKA NOSI IME VLADIMIRA Đ. POPOVIĆA PRVOG CRNOGORSKOG SINEASTE KOJI JE AUTOR FILMA “VOSKRESENJA NE BIVA BEZ SMRTI”…

DRUŠTVA –POSTOJEĆI NAZIVI

IZVIĐAČKI ODRED „GOJKO KRUŠKA“

KUD „NJEGOŠ“

PLANINARSKI KLUB “KAPETAN ANGEL”

NAPOMENA:

– IMENA USTANOVA I DRUŠTAVA: ZA SADA OSTAJU ISTA MADA TU POSTOJI DOSTA RAZLOGA DA SE ONA PREISPITAJU I DJELIMIČNO KORIGUJU

-ZA OSNOVNU ŠKOLU LPO PREDLAŽE SE DA NOSI IME NEKE LIČNOSTI IZ KULTURE

–IMENA NASELJA:

-NASELJE KOJE NOSI NAZIV “VLADIMIR POPOVIĆ ŠPANAC” TREBALO BI PREIMENOVATI U ŠVEDSKO NASELJE…

-OSTALA NASELJA (Đura Petrovića -“Kongo”, Luke Ivaniševića, Veljka Mićunovića-“Gipos”, itd) TREBA U NAJSKORIJE VRIJEME PROANALIZIRATI I EVENTUALNO PREIMENOVATI…

PREDLOG MJERA ZA ČUVANJE SPOMENIKA I SPOMEN OBILJEŽJA CETINJA

Ovu oblast treba zakonski, planski i precizno definisati kako bi se izbjegli svi dosadašnji propusti. Prije svega treba napraviti kvalitetnu i stručnu analizu postojećeg stanja jer je primijećeno da se veliki broj spomenika i spomen obilježja zbog nedostatka permanentne brige o njima nalazi u lošem stanju. Na nekim treba korigovati tekst, ispraviti stilsko-jezičke i pravopisne greške, na nekima unificirati i ofarbati slova, preko zime sve biste treba zaštititi na adekvatan način od niskih temperature a sve što je zbog izbora nekvalitetnog materijala oštećeno treba sanirati, sa bronzanih bisti i skulptura treba čistiti oksid.  Sva spomen obilježja koji su postavljena na neadekvatne lokacije treba “preseliti” na “pravo” mjesto… Ovom prilikom treba reći i da jedan broj spomen obilježja nema svoje “kartone” tj  potrebnu dokumentaciju…

NA KRAJU

-CILJ OVE STUDIJE JE DA DOPRINESE BESPREKORNOM DEFINISANJU OVE SADA DOSTA ZAPUŠTENE OBLASTI KAKO BI SE MOGAO NAPRAVITI I REGISTAR ULICA I KUĆNIH BROJEVA NA ČEMU RADI I UPRAVA ZA NERETNINE CRNE GORE.

-RAD NA OVOM PROJEKTU BIO JE, IZ VIŠE RAZLOGA, VEOMA SLOŽEN…

ZAHVALJUJUĆI METODOLOGIJI KOJA JE PODRAZUMIJEVALA TRANSPARENTAN RAD, KONSULTOVANJE BROJNE LITERATURE I UČEŠĆE SUGRAĐANA, DOŠLO SE DO OVOG CETINJSKOG MOZAIKA U KOJEMU JE OKO 200 LIČNOSTI I DOGAĐAJA IZ NAŠE BOGATE ISTORIJE.  

TRUDIO SAM SE DA NE IZNEVJERIM VAŠA OČEKIVANJA!

Zahvaljujem se svima koji su mi preko sajta cetinje-mojgrad.org ili na drugi način poslali komentare i ideje, mojim saradnicima i konsultantima za pojedine oblasti, svima koji su mi na bilo koji način, pružili podršku a posebno: gospodi: Nebojši Guberiniću, Tamari Sjekloći, Dragoljubu Špadijeru, dipl.el.ing, Marku Špadijeru, Dimitriju Popoviću, Stanku Roganoviću, Luki Lagatoru, Božidaru Dariću, dipl. ing, Tatjani Jović, dipl. etno, Miloradu Takiju Latkoviću, dipl. ing, Mariji Vujović, dipl ing. građ, mr Đorđu Beladi, dipl. prost. planeru, Mirku Jovoviću, Borisu Prlji, dipl. pravniku, Zdravku Pejoviću, Voju Pejakoviću, Pavlu Novakoviću, Ivanu Popivodi, dipl.ecc, Jovanki Vujović, Nemanji Đurišiću, prof dr Zoranu Rašoviću, dr Bobanu Batrićeviću, mr Aleksandru Dajkoviću, dipl. arch, Milošu Miloševiću, dipl. dizajneru …

NAPOMENA:

MATERIJALNE TROŠKOVE ZA IZRADU STUDIJE U IZNOSU OD 3.000 EURA KOJI SU BILI NADOKNADA SARADNICIMA ZA POSLOVE OKO ANALIZE  PREDLOŽENIH KANDIDATA I UNOŠENJA TEKSTA U KOMPJUTER, JA SAM  FINANSIRAO I DO DANAS MI NIKO – ČAK NI ZA MATERIJALNE TROŠKOVE, NIJE DAO NI JEDAN EURO.

POSLIJE SEDAM GODINA RADA NA OVOM PROJEKTU MOGU REĆI DA JE OVO BIO POSAO ZA NEKI INSTITUT  A DA JE VRIJEDNOST OBAVLJENOG POSLA OKO  30.000 EURA.

Autor Studije: Vesko Pejović, Izvršni direktor NVO”Cetinje moj grad

 Cetinje, 12.02.2018.

LITERATURA

Kako se ovaj projekat radio šest godina veoma je teško za ovu priliku navesti korišćenu literaturu (za studiozna obrazloženja ličnosti i događaja) iz fondova NB CG “ĐURĐE CRNOJEVIĆ”, ARHIVA CG, GRADSKE BIBLIOTEKE “NJEGOŠ”, BIBLIOTEKE NM CG, i nekoliko privatnih biblioteka…

Ukoliko se STUDIJA bude štampala, to ću uraditi …

Navodim ono što se sada mora pomenuti i što je tematski vezano za dio sadržaja ove STUDIJE:

-Studija o spomenicima i spomen obilježjima Cetinja sa predlogom mjera, dr Dušana Martinovića i dr Čedomira Markovića, Cetinje 1992.

-Martinović Dušan, Cetinje – postanak, razvoj i turističke mogućnosti, Cetinje 1977

-Cetinje 1482-1982, Cetinje: CANU, 1994

-Martinović Dušan, prof arch. Uroš Martinović, Cetinje: spomenici arhitekture, Cetinje 1981.

-Martinović Dušan, Cetinje kameni presto slobode, Cetinje 1999.

-Martinović Dušan, Cetinje, buntovno i revolucionarno, Cetinje 2003.

-Simo Popović, Memoari, Cetinje-Podgorica, 1995

-Stogodišnjica Bolnice Danilo I, “Bolnica Danilo I, Spomenica 1873-1973”, Cetinje 1973.

-Tatjana Jović, Urbanizacija Cetinja 81878-1918), Glasnik Narodnog muzeja Crne Gore, knj. 6, Cetinje 2010.

-Viala de Somier, Istorijsko I političko putovanje u Crnu Goru, Cetinje, 1994

-pavle Rovinski, Cetinje 1484-1889, “Grlica” 1889.

-Dimo Vujović, Knjeginja Darinka, Cetinje 1968.

-Andrija Lainović, Tri Francuza o Crnoj Gori, Cetinje 1949.

-Tatjana Jović i Aleksandar Berkuljan, Cetinje kroz vrijeme, početak urbanizacije, Cetinje 2015.

-Kosta Čakić, Tatjana Jović, Aleksandar Berkuljan, Cetinje kroz vrijeme, fragmenti, Cetinje 2005.

-Tuga Feniksa: Mirnodopska degradiranja Cetinja, Cetinje 1997

-Božo Mihailović, Cetinjski manastir, Cetinje 1962

-Dr Jovan Erdeljanović: Stara Crna Gora: etnička prošlost i formiranje crnogorskih plemena, …, Beograd, 1936

-Ljubomir Kapisoda, Vlaška crkva, Cetinje 1990.

PS: Pored mojih u ovom prilogu su objavljene fotografije iz albuma više autora: Zorana Bulatovića, Dragana Perovića Crnog, Jugoslava Belade, Lazara Pejovića, Maje Đurić, Miodraga Markovića,  Svetislava Pula Vujovića, Anđela Marcana, Novaka Abramovića, Baje Stanojevića, Janka Ljumovića, Milene Mijović Durutović, Ivana S. Vukčevića, Veselina Nikolića, Luke Milunovića, Marije Ražnatović, Ane Bokan, KUD-a “Njegoš”, itd… a neke su sa interneta. Zahvaljujem se svima na razumijevanju i podršci.

Vesko Pejović