Predlog za postavljanje obilježja povodom 130. godina od proglašenja Opšteg imovinskog zakonika za Knjaževinu Crnu Goru

Posted on 22. Jul, 2018 by Vesko Pejović in Cetinje, Iz kulture, Valorizacija prošlosti

Direktorici Narodnog muzeja Crne Gore dr Anastaziji Miranović,

Povodom obilježavanja 130 godina od proglašenja Opšteg imovinskog zakonika za Knjaževinu Crnu Goru, imamo čast i zadovoljstvo da Vama predložimo postavljanje odgovarajućeg obilježja u Biljardi – bivšoj svečanoj sali Velikog suda.

Sastavni dio obilježja trebalo bi da bude:

– Tekst na zidu: U ovoj Sali je 26 aprila / 8 maja 1888. godine proglašen Opšti imovinski zakonik za Knjaževinu Crnu Goru

– Primjerak OIZ-a … (na stalku ispod uokvirenog teksta…)

-Fotografije knjaza Nikole i Valatazara Bogišića

Gruba skica obilježja: Uokvireni tekst – Primjerak OIZ-a

Predlagači:

Zoran P. Rašović, redovni profesor Pravnog fakulteta Univerziteta Crne Gore i član Crnogorske akademije nauka i umjetnosti (CANU) i Vesko Pejović, izvršni direktor NVO Cetinje moj grad

Co: –Aleksandar Bogdanović, ministar kulture CG

–Aleksandar Dajković, direktor direktorata za kulturnu baštinu

–Isidora Kovačević, direktorica Muzeja Petra II Petrovića Njegoša

OBRAZLOŽENJE

-Dvije najveće intelektualne tvorevine iz oblasti književnosti i zakonodavstva Crne Gore su „Gorski vijenac“ i Opšti imovinski zakonik za Knjaževinu Crnu Goru. Njihovi tvorci su Petar II Petrović Njegoš, duhovni i svjetovni vladar Crne Gore, pjesnik i filozof i Valtazar Bogišić, profesor Univerziteta, gospar iz Cavtata i Likurg Crne Gore.

-Ova djela ostaju pothranjena u božanskom ljetopisu i beskonačnoj vječnosti, oba nastala u XIX vijeku, s razlikom u godinama oko 40 (1847. i 1888).

-U njihovim „životima“ Biljarda ima posebno značenje: prvo je u njoj stvoreno, drugo u njoj proglašeno. Oba su štampana u evropskim prijestonicama – Beču i Parizu.

-U normama Opšteg imovinskog zakonika ima mnogo toga uzetog iz običnog života, što je prošlo kroz filter Bogišićevih ideja.

-Njegov istančan duh težio je, da se približi narodu i da bude upoznat sa njegovim životnim potrebama.

-Opšti imovinski zakonik pisan je na jeziku običnih ljudi, čime je njegovom tvorcu porastao ugled čovjeka rafinirane mudrosti.

-Rijetko je u istoriji bilo koji drugi izvanjac toliko doprinio Crnoj Gori u intelektualnim tvorevinama kao što je to učinio Valtazar Baldo Bogišić.

-Povodom proglašenja Opšteg imovinskog zakonika knjaz Nikola je sinu ‘dične oblasti dubrovačke’ u ime ‘najviše nagrade koja mu se s naše strane može dati’ izrekao javno hvala. To javno hvala u ime Crne Gore odzvanja i danas.

-Građanski imovinski zakonici po svom opsegu i po svojoj važnosti predstavljaju glavnu grupu zakona svake države, jer se tiču najzapletenijih žica narodnog života. Takvi zakoni su i za sastavioce najteži, što je posebno važilo za ondašnju Crnu Goru, koja se svojim zakonikom obrazno željela pokazati pred učenom Evropom. Takvog obrasca ili primjera nije bilo u dotadašnjim zakonodavnim proizvodima.

-Bogišićeva misija oko izrade Zakonika, trajala je od novembra 1872. do 25. marta 1888 – oko 15 godina. Ali stvarni rad na tekstu Zakonika trajao je oko sedam godina. To je zato, što je često obustavljao rad.

-Štampanje Zakonika u Parizu platila je Crna Gora od svojih sredstava, za ukupan tiraž od 1.000 primjeraka.

-Troškove izrade teksta Zakonika, uglavnom je snosila Rusija i to otprilike oko 160.000 rubalja. Ali i Crna Gora je, istina manjim dijelom, u više navrata plaćala Bogišiću izvjesnu sumu novca. Osim toga, Crna Gora mu je dodijelila zbog izrade Zakonika penziju u iznosu od 1.000 franaka u zlatu, koju je Bogišić primao od marta 1893. Sve do smrti, što nije mali iznos ako se, ima u vidu da je Crna Gora u zlatu isplatila oko 45.000 franaka.

-Bogišić je na svoju ruku dao nalog da se na korici Zakonika umetne crnogorski grb.

-Prvi primjerci „Bogišićevog Zakonika“ poslati su na Cetinje 3/15. aprila 1888. godine. Važna su tri datuma:

Dan kada se Zakonik, kako su u to vrijeme govorili, postavio, odnosno kada je pročitan Ukaz – 25. mart (po starom kalendaru), na Blagovijesti.
Dan proglašenja Zakonika – 26. april (po starom kalendaru) odnosno 8. maj (po novom kalendaru).
Dan stupanja na snagu Zakonika, kada će „na snagu stati i početi da vezuje sudove i narod“ – 1. jul (po starom kalendaru).

-U javnosti se malo zna o činu proglašenja Opšteg imovinskog zakonika. Ostalo je zapisano da su se 26. aprila 1888. u devet ura oglasila velika zvona radi Božije službe povodom proglašenja Građanskog zakonika. Proglašenje je obavljeno u Biljardi, svečano okićenoj za tu priliku. U Biljardi su bili mitropolit, državni savjetnici, ministri, članovi Velikog suda i ostali glavari u punoj uniformi. U isto vrijeme postrojeno je jedno odjeljenje vojske u paradi ispred Manastira.

-U Biljardi je predsjednik Državnog savjeta i ministar unutrašnjih djela gospodin Božo Petrović pročitao knjažev ukaz kojim se Građanski zakonik u život uvodi, a zatim je knjaz Nikola potpisao Zakonik i stavio na njega svoj pečat. Potom je izvršena počasna paljba iz 21 topa, a vojnici su stavili oružje „pred prsje“. Onda je knjaz Nikola izašao sa pratnjom ispre Manastira među narod i pročitao besjedu, kojom je narodu objavio proglašenje Građanskog zakonika predviđajući mu svjetsku slavu:

„Crnogorci!

Uvodeći u život ovaj građanski zakonik i dajući mu snagu, ja vam zapovijedam, svima i svakom, da mu se pokoravate. Pred ovim zakonom da umukne svačija volja, a neka se čuje samo volja zakona. Iz njega neka se razlijeva pravda na sve one koji pravo čine, a nek se pod snagom njegovom krše i lome svi koji mu se opiru, koji krivo čine: on nek je moćna zaštita nevinosti koje u opasnosti da postrada, a neumoljiv bič nasilju i samovolji koja od obijesti ili zlonamjerno hoće zla da čini. Od svih vlasti, a naroćito od sudija, najstrože zahtijevam da su strogi i savjesni vršioci zakona i da u primjeni zakonskih određenja ne gledaju ni ko je ko, ni ko se kako zove, ni kog je roda i plemena, ni koji položaj zauzima, ni kojim se krstom krsti“.

-Na dan proglašenja Zakonika, 26. aprila 1888 knjaz Nikola šalje telegram Bogišiću koji je zbog neodložnih obaveza morao biti u Parizu.

-Ekselencijo, na današnjoj svečanoj skupštini naroda crnogorskog proglasio sam Mojoj zemlji djelo Vašeg neumornog truda i prostranog znanja. Čestitajući Vam na uspjehu, ja Vam u znak Mojega osobitog priznanja udjeljujem veliki krst Danilovog reda I stepena.

-Bogišić se, iz Pariza, zahvalio knjazu:

„Vječito sam zahvalan Vašem Visočanstvu na visokoj počasti kojom ste me izvoljeli odlikovati i čestitam Vi slavu koju ste stekli jučerašnjom svetkovinom“.

-Bogišićevo djelo kod nas su, istraživali samo rijetki, a među njima je Petar Stojanović, koji je, između ostalog, napisao:

„Posebno je značenje Zakonika u tome što je kao veliko i progresivno djelo učinio napor da jedno izrazito i zaostalo od civilizovanog svijeta izolovano područje trgne iz vjekovne letargije i da ga kako formalno-pravno, tako i materijalno-pravno podigne na nivo kulturnih naroda“.

Opšti imovinski zakonik je u pretežnom dijelu moderan imovinski kodeks. A njegova pravila su zapisana kao životom nadahnuta.

Čitajući Zakonik, živjeći sa njim, tumačeći ga, ne možete da ne osjetite prošlost i sadašnjost Crne Gore. U Zakoniku preovladava čudna vještina u izražavanju, književna čulnost koja je Bogišića toliko proslavila”.

Posebno vrijedne ocjene o OIZ-u izrekao je njemački pravnik Karlo Dikel:

„Novi je Zakonik jedan od najvećih radova koje je knez Nikola učinio u interesu civilizacije, mudrim i postojanim trudom; ovaj će knez malo po malo uspjeti, da podari svojoj zemlji najbolje ustanove evropske, a da ne uzdrma ni najmanje moralnost, hrabrost i patriotizam, koji su tako neophodni za odbranu vjekovne nezavisnosti Crne Gore.”

O Bogišiću i njegovom djelu Dikel kaže:

„Bogišić je stvorio Zakonik koji se, mimo svih obzira na najbolje postojeće zakonike, može smatrati za najoriginalnije kodifikatorsko djelo.”

-OIZ je preveden na pet starnih jezika: francuski, njemački, ruski, španjolski i talijanski.

IZ BIOGRAFIJE VALTAZARA BOGIŠIĆA

Kultura sjećanja nalaže da se sa izrazima visokog poštovanja i najiskrenije vjernosti osvrnemo na ličnost i gromadnost rada Valtazara Bogišića, akademika, profesora, doktora filozofije i doktora pravnih nauka, naučnika, istraživača, zakonopisca, čovjeka enciklopedijskog znanja, komentatora, pobornika istorijsko-pravne škole ali i drugih škola, zaljubljenika u filologiju, poliglotu, bibliofila …

-Bogišić je rođen 20. decembra 1834. godine u Cavtatu. Njegov đed doselio se u Cavtat u drugoj polovini 18. vijeka iz sela Mrcine u Konavlima. Osnovno obrazovanje završio je u rodnom mjestu. U dvanaestoj godini završio je i privatnu školu zajedno sa nautičkim tečajem jednog bivšeg pomorskog kapetana. Godine 1859. u Veneciji je položio maturu. Studirao je pravo u Beču, Berlinu, Minhenu, Parizu. Posljednja četiri semestra studirao je u Beču.

Godine 1862. doktorirao je u Gisenu filozofiju, položivši strogi usmeni ispit i odbranivši disertaciju iz istorijskih nauka pod naslovom: ,,O uzrocima poraza njemačke vojske u husitskom ratu’’. Godine 1863. zaposlio se u dvorskoj biblioteci u Beču, što je imalo ogroman značaj za dalji naučnoistraživački rad. Pravni fakultet s doktoratom završio je u Beču 1864. godine. Godine 1867. postao je akademik JAZU. Početkom 1868. imenovan je za školskog inspektora i vojnog službenika u Vojnoj krajini, sa sjedištem u Temišvaru. Za redovnog profesora Univerziteta u Odesi izabran je 1869. godine.

Krajem novembra 1872. godine dobio je nalog ruske vlade, a po pozivu knjaza Nikole, da ode u Crnu Goru radi sastavljanja zakona. Na Cetinje stiže početkom aprila 1873. godine. Iste i sljedeće godine sprovodi anketu o pravnim običajima u Crnoj Gori, Hercegovini i Sjevernoj Albaniji, koju će kasnije dopuniti. OIZ je pripremao skoro petnaest godina sa manjim prekidima. Na lični zahtjev penzionisan je 1889. godine. Na dužnosti ministra pravde u Knježevini Crnoj Gori bio je od 1893. do 1899. godine. Umro je 24. aprila 1908. godine i sahranjen u svom rodnom mjestu Cavtatu.

Saradnja Valtazara Bogišića i kralja Nikole trajala je punih 36 godina i bila je od ogromnog značaja za Crnu Goru.

Predlagači:

Zoran P. Rašović, redovni profesor Pravnog fakulteta Univerziteta Crne Gore i član Crnogorske akademije nauka i umjetnosti i

Vesko Pejović, izvršni direktor NVO Cetinje moj grad