Cetinje :: Moj grad

Princeza Ksenija Petrović Njegoš se “vrnula” kući

Posted on 10. Nov, 2022 by Vesko Pejović in Cetinje

Juče je uz prigodan program koji je osmislila mr režije Dušanka Belada, pred velikim brojem oduševljenih građana, na platou ispod kuće Đukanovića u Njegoševoj ulici, otkriven spomenik princezi Kseniji Petrović Njegoš, autorsko djelo proslavljenog crnogorskog umjetnika Dimitrija Popovića. Bronzana skulptura princeze Ksenije, predstavlja žensku figuru koja sjedi na klupi bez naslona, a lik je dat u realističkom maniru. Na svečanosti su govorili Marko Špadijer predsjednik Inicijativnog odbora za podizanje spomenika princezi Kseniji i gradonačelnik Prijestonice Cetinje Nikola Đurašković a moderatorka programa bila je mr Ivana Mrvaljević, glumica…

                                   “KAD DOĐEM NA CETINJE RAZGOVARAĆEMO O SVEMU”

Nakon tačke u kojoj su šest  mladih balerina iz plesne škole Mystique (koje je pripremala producentkinja Slađana Vujanović),  raspoređenih po lokaciji na kojoj se nalaze spomenik princeze Ksenije i njen vrt, uz muzičku numeru  Claude Debussy – Rêverie, simboličnim nastupom prikazale moderan život princeze Ksenije a glumica Ivana Mrvaljević je odrecitovala odlomak iz drame prof. Radmile Vojvodić – “Princeza Ksenija od Crne Gore”. 

-Vidite li ovaj orman? Prilazim mu svakodnevno kao oltaru.

Odavno već ne brojim svoje siromaštvo, shvatila sam, sve moje blago je tu.

Ona lentra, govorili su… Čudne li zabave za jedno žensko…

S puno sam ljubavi i solidnom vještinom pravila te fotografije…

Cetinje, Ivanova korita, Rijeka, Vir, Skadarsko jezero, Bar, Ulcinj…

Imam ćilibar svijetla, kad se oblak jednom nagnuo nad Lovćenom. Uhvatila sam ga!

Ima, onda, jedna kuća sa malim đardinom, vrata su otvorena da možeš portikom da uđeš. Ima morskih uvala, jarboli s vjetrom koliko u zmah… vesele trpeze i poznatog i nepoznatog lika… moji dragi, roditeljski dom u svetkovine…

Tu su sve preše i nužde ove princeze nevoljnice. Njeno golo parče ljeba ovđe u tuđinu…

Ništa mi više ne treba! Nikakav bolji karavan od toga ja ne želim…

Crna Gora, Cetinje, đe bješe to pod kapu nebesku? Pod koju zvijezdu?

Evo ih tu. Sa mnom.

Evo i uvodne besjede mr Ivane Mrvaljević:

– Poštovani  građanke i građani Cetinja, zvaničnici, znani i neznani, svi da ste dobrodošli na današnju svetkovinu otkrivanja spomenika princezi Kseniji Petrović-Njegoš, autora Dimitrija Popovića, koji će od danas krasiti ovaj dio Njegoševe ulice. Spomenik je dar civilnog društva svome Cetinju uoči praznika oslobođenja.
Vjerujem da svako od prisutnih ovdje ima svoj doživljaj princeze Ksenije, ali se ovom prilikom valja prisjetiti nekih detalja iz njene biografije i zašto je zavrijedila trajno sjećanje našeg grada.
                             Kraljevska porodica Petrović – Njegoš u izbjelištvu u Francuskoj, 1919. godine.

Ksenija je osma ćerka kralja Nikole i kraljice Milene, rođena 10. aprila 1881. godine na Cetinju. Obrazovanje je stekla na Dvoru kod renomiranih stranih učitelja. Bila je ambiciozna, radoznalog duha, hrabra i mudra. Govorila je strane  jezike i zanimala se za društvene i prirodne nauke. Nije se udavala. Vozila je auto, uspješno se bavila fotografijom i pisala memoare. Dramatični događaji koji su zadesili Crnu Goru, narod, vojsku i njenu porodicu učiniće da u januaru 1916. godine napusti domovinu, ostane u Francuskoj i  da se do kraja života ne  “vrne” u svoje rodno Cetinje.

U ratnom egzilu osnovala je i rukovodila ustanovom  za pomoć ratnim zarobljenicima, fizički radila i obavljala sekretarske poslove svom ocu, kralju Nikoli. Život je posvetila otadžbini. Aktivno je učestvovala  u čuvanju ugleda kralja i Crne Gore u prvom redu od agresivne srpske propagande . O tome svjedoče njeni memoari i sponzorstvo prvog crnogorskog filma “Vaskresenja ne biva vez smrti” po  scenariju Vladimira Popovića, ministra u crnogroskoj vladi u egzilu.
Umrla je 9. marta 1960. godine u Parizu u krajnjoj nemaštini i nezadovoljstvu zbog statusa svoje porodice i svoje domovine.

Od 1989. godine njeni zemni ostaci počivaju uz sestru Vjeru na dvorskom groblju ispred Cetinjskog manastira.

Svojim životnim stavom i sudbinom izrasla je u simbol emancipovane  žene koja je podnosila udarce sudbine i ispoljavala stoički crnogorski patriotizam.

Prvo idejno rješenje Veska Pejovića iz avgusta 2021.-3D mr Jovan Bošković, arh član Inicijativnog odbora

Ideju da se izradi skulptura kao osnova za spomenik princezi Kseniji, kao i mnoge inicijative za oplemenjivanje našeg grada, iznio je i razradio sa jednim brojem građana, inženjer Vesko Pejović, direktor NVO “Cetinje moj grad” i sekretar Ogranka Matice crnogorske.

Formiran je Inicijativni odbor, sastavljen od građana raznih struka i generacija za izradu skulpture princeze Ksenije: publicista Marko Špadijer, predsjednik i članovi: gradonačelnik Prijestonice Cetinje mr Aleksandar Kašćelan, profesorka i režiserka Radmila Vojvodić, akademik prof.dr ZoranRašović, advokat Borislav Rašović, građevinski ing. Nebojša Đukanović, arh. Jovan Bošković, arh Ana Mrvaljević – Zogović, režiserka Dušanka Belada, prof. i prevodilac Slađana Sjekloća, mr Jovana Mrvaljević, biznismen u USA Ivo Đukanović, likovni umjetnik Luka Lagator, direktor Komunalnog preduzeća Cetinje Saša Zvicer, preduzetnica i izvšna direktorica Fondacije Kreativne žene Crne Gore Milica Marković, prof.dr Maja Đurić, istoričarka umjetnosti, glumica, Ivana Mrvaljević, dr Anastazija Miranović, istoričarka umjetnosti, mr Vesna Vičević, prof dr Mladen Ulićević i NVO “Cetinje moj grad” koju zastupa Vesko Pejović, izvršni direktor.

Odbor je radio  volonterski sa entuzijazmom i lokalpatriotizmom.

                                                              Dimitrije i mr Vesna Vičević, članica Inicijativnog odbora

Odbor se obratio uglednom umjetniku Dimitriju Popoviću  sa molbom da izradi skulpturu, izabrao jedno od  ponuđenih rješenja  i  pozvao donatore  da finansiraju taj poduhvat.  Za relativno  kratko vrijeme Odbor je uspio  da skupi oko 50.000 eura, odabrao najpovoljniju livnicu i platio livenje. 

                                               3D – mr arh Ana Mrvaljević Zogović, članica Inicijativnog odbora

Livnica umjetnina  iz Zagreba je u saradnji sa autorom vrlo profesionalno i  u ugovorenom rokovima obavila posao i skulptura  je 03. jula dopremljena na Cetinje.

                   Razrada ideje Veska Pejovića o lokaciji i mogućem izgledu skulpture princeze Ksenije

                                            Dimitrijevo idejno rješenje koje je Inicijativni odbor prihvatio

                                 Spomenik je u startu predviđen da bude u liniji sa skulpturama “4 godišnja doba”

Skulptura izrađena od bronze sa klupom od nerđajućeg čelika obloženog bronzom, visoka je 150 cm, a teška 550 kilograma dok  je postament je od bijelog karare mermera iz jednog komada (dimenzija 300 cm x 150 cm x 16 cm) težak 2.100 kg.

Svaki donator  i svaki iznos donacije je evidentiran i to će biti objavljeno  u spomenici  koja se priprema za štampanje. Dugujemo im veliku zahvalnost.

Autor spomenika Dimitrije Popović  se odrekao honorara i izjavio: Sa zadovoljstvom sam prihvato poziv Inicijativnog odbora  za izradu skulpture princeze Ksenije da uradim vajarsko djelo posvećeno ovoj zanimljivoj ženi crnogorske istorije prema kojoj, posebno Cetinje, izražava iskreno poštovanje i dirljivi sentiment…

Ono što je odredilo karakter skulptorske forme jest kompleksnost ličnosti crnogroske princeze. Trebalo je kroz umjetničku formu na simboličan način spojiti dva vremena, princezino i naše, aktuelizovat prošlost u duhu savremenosti… Želio sam izraziti ono što sam smatrao bitnim za kakater skulpture, a što proističe iz princezine ličnosti. Ljepotu i snagu duha , suzdržanu strogost, otmenost, eleganciju i dostojanstvenost.

Njena odanost prognanom ocu, hrabrost i nepokolebljivost, činili su je onakvom kako je crnogorski kralj doživljavao svoju ćer ljubimicu nazvavši je “Velika”.

Uporedo sa stvaralačkim mukama autora odvijao se posao prikupljanja novca i sređivanju pravne regulative za postavljanje spomenika. Operativni rukovodilac projekta,   koji je nosio glavni teret posla,  bio je  Vesko Pejović.

Inicijativni odbor je od početka sarađivao sa opštinskom administracijom. Skupština Prijestonice  u saradnji sa Ministarstvom kulture je donijela odluku o lokaciji.

Prijestonica Cetinje je u saradnji sa Zavodom za konzervaciju i arheologiju i građevinskom firmom “Bombeton”, po projektu prof dr Mladena Ulićevića, člana Inicijativnog odbora, uredila  prostor u okolini spomenika (revitalizovane su skulpture “4 godišnja doba”, napravljena nova ograda i sređeno dvorište kod kuće Đukanovića, oplemenjene su zelene površine, dio platoa popločan, a uređen je pidžun sa kunetom duž ograde, itd).

Čelnici opštine su  vrlo posvećeno radili da se ovaj prostor kultiviše i da se otkrivanje  spomenika princeze Ksenije obavi uoči 13. novembra , Dana oslobođenja Cetinja.
Ovaj poduhvat je primjer dobre saradnje civilnog sektora i nadležnh institucija,  ohrabrenje građanima da učestvuju u poboljšanju kulture življenja i opomena administraciji da se oslobodi birokratizma.

Govor Marka Špadijera, predsjednika Inicijativnog odbora:

Poštovani i dragi građani Cetinja,

Okupio nas je lijep i nesvakidašnji povod. Prisustvujemo otkrivanju skulpture crnogorske princeze Ksenije Petrović Njegoš, autora Dimitrija Popovića. Jedinstvenost  događaja čini okolnost što ova generacija građana poklanja  svom Cetinju trajni spomenik jedne znamenite Crnogorke, gradu  u kome je rođena, stasala  i za kojim je u tuđini umrla od tuge.
Princeza Ksenija je  primjer  emancipovane  cnogorske  žene postojanog  patriotizma koji,  prosijan kroz vremensko rešeto, može biti uzor i danas.   

                          Provjera efekata osvjetljenja – Vesko Pejović, 08.11.2022-Snimio Dimitrije Popović

Ovaj bronzani monument će uljepšavati  Njegoševu ulicu zahvaljujući u prvom redu viziji, inicijativi i angažovanju Veska Pejovića. Ta plemenita zamisao naišla je na odziv za donacije kod naših ljudi u dijaspori i u zemlji, kao i na ohrabrenje i pomoć opštinskih vlasti. Svi oni ovim darom vraćaju Cetinju bar malo za ponos kojim ih je zadojilo.
Najmlađa ćerka Kralja Nikole  je, za razliku od svojih sestara,  obrazovanje stekla kod dvorskih učitelja na Cetinju. Izuzetno nadarena i vrijedna  ova mlada žena govorila je ruski, njemački i francuski jezik. U godinama emigracije služila se u pismima i pisanju dnevnika isključivo francuskim jezikom,  žaleći se da zaboravlja “naški”. Savremenici su zapisali da je Ksenija, koju je otac zvao Velika, imala “junačko srce, koje se ničega ne boji”.

Princeza Ksenija, njena porodica i njena država Crna Gora doživljavaju tragediju ravnu antičkim.
Naša princeza nije postala kraljica, već, igrom sudbine  građanka koja je mukotrpno zarađivala za život i umrla u oskudici,  ne prihvatajući apanžu Karađorđevića. Nije se uznosila u dobru, niti  ponizila u nevolji.  Pokazala je da dostojanstvo Crnogorke nije u društvenom statusu već u karakteru i da su u pravu stranci koji su pisali da su “crnogroske žene toliko velike u svojoj plemenitosti i tako velićanstvene u svojoj skromnosti”.

“Ja mislim da je patriotizam urođeno osjećanje koje ne traži nagradu”, na jednostavan način je ova mudra žena definisala svoj odnos prema Crnoj Gori.

Najodaniju ćerku Kralja Nikole iz zaborava su uzdigle u simbol takođe  dvije dame: prof Radmila Vojvović svojom dramom “Princeza Ksenija od Crne Gore” i Anđe Kapa, istoričarka umjetnosti  knjigom  “Crna Gora u magičnom oku princeze Ksenije”.

Cetinje je i kroz spomenike pokazalo da njeguje visoko poštovanje za ženu. Na  najljepšem od njih, Risto Stijović je prikazao Crnogorku kao Lovćensku vilu, heroinu koja mačem pokazuje put slobodi, a vijencem slavi.
Dimitijre Popović  nam daruje konkretnu, modernu  Crnogorku, umnu i aktivnu, ženu ispred svog vremena, gordu i dostojastvenu, koja će od danas  živjeti  među generacijama u svojoj bronzanoj eleganciji. Vjerujem da će je zavoljeti Cetinjanke i Cetinjani.

       Dimitrije i prof engl. Slađana Sjekloća, članica Inicijativnog odbora analiziraju lokaciju za spomenik

Formiranjem malog trga, vrta i pjacete sa spomenikom princeze Ksenije otvara se vidik prema Vladinom domu  i uspostavlja jedan od mnogih bliskih susreta Cetinja sa istorijom pa se ovom prilikom zahvaljujem prof dr Mladenu Ulićeviću po čijem se projektu uredila lokacija.

                                 Dio članova Inicijativnog odbora prilikom analize mogućeg uređenja lokacije …

Postavljanjem sjedeće figure  na ovom mjestu jedan  zapušten prostor  postaje urbani minjon, mjesto zaustavljanja  šetača na korzou i plato za kulturna dešavanja.

U ovom poslu bilo je  problema, ali to ostaje za zaborav. Pamtiće se  akcija civilnog društva  u kojoj su učestvovali mnogi građani  i pokazali da u vremenima sebičnosti i otuđenosti  postoje ljudi i kolektivi koji su spremni na odricanje za opšte dobro. Na nama je obaveza da se njihovo dobročinstvo  ne zaboravi.
Što tek reći za gest nesebičnosti Dimitrija Popovića, uglednog umjetnika u više domena,  koji je svoje vajarsko i misaono ovaploćenje princeze Ksenije darovao Cetinju. On duboko u sebi nosi duh ovog podneblja i shvata svu dubinu  patnje prognane žene koju vraća svojoj zemlji. Tu misao je pretočio u gracioznu skulpturu koja će uljepšati njegov rodni grad i svjedočiti o neprolaznosti ljubavi i odanosti. 
Velika mi je zadovojstvo što mogu

• u ime Dimitrija Popovića, koji je zavrijedio više od umjetničke časti i zahvalnosti,
• u ime brojnih donatora koji su dali novac za izradu skulpture  ili na drugi način pomogli ovaj poduhvat,
• u ime Inicijativnog odbora koji je sa ljubavlju i posvećenošću vodio ovaj posao i Veska Pejovića  najagilnijeg i najzalužnijeg među nama.
• Dakle, čast mi je u ime svih njih  i u lično ime,  predati ovaj spomenik princeze Ksenije, gradonačelniku  Cetinja, gospodinu Nikoli Đuraškoviću, na čuvanje i trajanje.

Neka je vječna Crna Gora i neka je vječno  njeno slavno  Cetinje!

Riječ gradonačelnika Prijestonice Cetinje Nikole Đurškovića:

-Poštovane sugrađanke i sugrađani, uvaženi gospodine Popoviću, cijenjeni predstavnici medija, dame i gospodo, pri pomenu istorije Crne Gore uvijek se prvo pomisli na crnogorske vladare, vojvode i serdare, na čojstvo i junaštvo. Tek se kasnije, negdje na kraju pominju ćerke kralja Nikole Petrovića Njegoša, princeze koje su doprinijele slvi male kraljevine Crne Gore čak više nego njeni muški slavni predstavnici.

Princeza Ksenija je jedna od ličnosti crnogorske istorije prema kojoj, posebno Cetinje, izražava iskreno poštovanje i dirljivi sentiment i čiji patriotizam i odanost domovini zaslužuju poštovanje generacija.

Princeza Ksenija Petrović je bila emancipovana i ponosna Crnogorka čvrstog karaktera, duhovnog bogatstva i velika humanitarka što potvrđuje njen rad u brojnim humanitarnim društvima kroz koje je na razne načine pomagala Crnoj Gori. Ponosni smo što će kao takva dobiti trajno mjesto u prijestonici, njenom rodnom gradu za kojim je čeznula u godinama izgnanstva.Primjer princeze Ksenije pokazuje kako ljudi znanje i moć stavljaju u službu svog naroda. Zbog toga ih pamtimo i danas im kao skroman doprinos očuvanju njihovog lika i djela podižemo spomenike.

Prijestonica Cetinje je snažno podržala projekat podizanja ovog spomenika i djelima, a ne samo riječima i pokazala koliko cijeni velikana Dimitrija Popovića, kreatora ove ideje podizanja spomenika gospodina Veska Pejovića i sve donatore ove skulpture.

Nama je pripala čast da budemo generacija koja je zahvalila princezi Kseniji, u ime svih naših predaka i naših potomaka. Nadam se da ćemo nastaviti putem njegovanja kulture sjećanja i da će i drugi velikani značajni za razvoj naše kulture države i grada dobiti svoja obilježja

U to ime, podizanjem ovog spomenika koji će trajno simbolizovati emancipaciju crnogorske žene, čuvamo našu istoriju i kulturu ali pokazujemo poštovanje i uvažavanje jedne izuzetne žene koja je svojom predanošću služila svojoj domovini Crnoj Gori i postala jedan od simbola njene nepokornosti.  

 “KAD DOĐEM NA CETINJE RAZGOVARAĆEMO O SVEMU”

Princeza Ksenija. Bajka koja prerasta u dramu i završava se tragedijom. Mijenjali su se žanrovi u njenom životu ali ne i ona. 

Prolaziće Crnogorke i Crnogorci, Cetinjanke i Cetinjani, stranci i umjetnici, prilaziće joj dječaci i djevojčice. Šta one mogu čuti i učiti od Ksenije?

Učiće se otmenosti, hrabrosti, skromnosti, principijelnosti, dostojanstvu, … , učiće se rodoljublju.

Poželjeće da budu svojoj porodici, prijateljima, gradu i državi ono što je bila Ksenija. Poželjeće da budu princeze, princeze od Crne Gore.

Na kraju programa,  glumica Ivana Mrvaljević je uz zahvalnosti za sve što su uradili da se ova zamisao uspješno realizuje, pozvala autora spomenika Dimitrija Popovića i Veska Pejovića, inicijatora i vođu ovoga projekta da prvi sjednu na klupu pored princeze Ksenije i požele joj dobrodošlicu, što je publika pozdravila burnim aplauzom.

Za RTV Cetinje Vesko Pejović, idejni tvorac spomenika je dao izjavu: 

-Srećan sam što se naša cijnjena princeza Ksenija konačno vratila kući, što više nikada neće biti sama, što će za nju uvijek biti topline i ljubavi, jer smo svi svjesni njenog životnog puta i svega što je uradila za Crnu Goru i Cetinje. Srećan sam i što sam doprinio da se posle 106 godina “ispuni njena posljednja želja, da vidi” Cetinje i Lovćen.

 

                              Dimitrije i prof.dr Maja Đurić, istoričarka umjetnosti – članica Inicijativnog odbora

                                                                              Benvenuta principessa …

                                                  Cetinje je zagrlilo princezu Kseniju i od juče je mnogo ljepše …

                                                                                  I tako, svaki dan … 

EVO I VIDEO ZAPISA RTV CETINJE I NOVINARKE MARIJE TODOROVIĆ:

RTV Cetinje – Otkriven spomenik princezi Kseniji Petrović Njegoš

 

VESKO PEJOVIĆ