Cetinje :: Moj grad

Zapisano je – 10 dio – Branislav Borilović

Posted on 05. Feb, 2022 by Vesko Pejović in Zanimljivosti

 Razni zapisi I.

 Da je vladika Vasilije Petrović u svojoj ,,Istorija o Crnoj Gori“ opisujući Zetu zemlju u kojoj je rođen zapisao„ispod Vrtograda, gdje se rodio Dioklitijan- Dioklecijan i gdje je sagradio veliki grad nazvavši ga po svom imenu Dioklitijan- Duklja…”Dalje kaže da je Zeta dobila ime po rijeci Zeti i da se tu nalazi i rijeka Morača.

Petrović, Vasilije,„Istorija o Crnoj Gori“, Titograd, 1985, str. 37.

Da su balkanski narodi mnogo kasnije Svetom Vladimiru dali ime Sveti Jovan Vladimir i uvrstili ga kao svoga kralja.

Dukljanski knez Sveti Vladimir 970-1016, Cetinje, 2016,str.12. 

Da je Vladimirov krst visok 45, a širok 38sm. On je urađen od drveta i okovan je srebrnim pločama. Ranije je bio bez oplate pa ga je porodica Andrović slala u Mletke da se okuje u srebro.

Zapisi, Cetinje, sv. 6 deembar 1927, str. 326.

Da je hram Svetog  Vladimira poslije razornog zmljotresa obnovio „uzvišeni Karlo Topija” vladalac cijele Albanije. Hram je „obnovljen 1380 godine od rođenja Hristova; od stvaranjasvijeta od gradnje ovog manastira prošlo je 6890 godina, 22 godine njegovog vladanja; indikcija sunčanog kruga10, mjesečnih krugova 14, sati 14…

Dukljanski knez Sveti Vladimir 970-1016, Cetinje, 2016, str. 78.

Da je dvadesetdrugog maja po julijanskom, četvrtog juna po gregorijanskom kalendaru, 1016 godine tragično okončan ovozemaljski život Dukljanskog kneza Svetog Vladimira – u Prespi, prijestonog grada makedonskog carstva.

Da se kosti Svetog Vladimira od 1995. godine (osim lobanje koja se nalazi na Svetoj Gori Atonskoj) čuvaju u Sabornoj crkvi u Tirani.

Dukljanski knez Sveti Vladimir 970-1016, Cetinje, 2016, str. 13. 

Da su dukljanski kralj Bodin i francuski kralj grof Remon bili pobratimi. To pobratimstvo datira od perioda krstaških ratova. Tada se zapovjednik odreda iz Južne Francuske Remon Tulunski (1096- 1097) sastao u Skadru sa predstavnikom prve crnogorske dinastije Vojislavljevića kraljem Bodinom i pobratimio.

Jovanović, Ivona, „Francuski jezik i kultura u Crnoj Gori (1830-1914)“, Podgorica, 2016. str. 14.

Da je „Vojislav,Zetski knez, prodao u XI vijeku Dubrovčanima Župu, Rijeku, Gruž, Zaton do Orašca“. Ovaj podatak neki istoričari osporavaju kao neosnovan. Takođe  i podatak da je „Mihalja, knez Zetski ustupio Kalamotu, Lopud i Šipan…“.

Dubrovčani, jesu li Hrvati?, Dubrovnik, 1892,str. 46.

Da je Mihailo Vojislavljević proglašen za kralja 1077. godine. Pod njegovu vlast bila je Zeta, Trebinska, Hum i Raška.

Kovačević, Lj, „Istorija srpskog naroda“, Beograd, 1895-1896, str. 43.

Da je 1408. godine „Luštica sa solanama pripala Balšićima.

Stjepčević, Ivo, „Prevlaka, historijska rasprava“, Zagreb,1930, str. 33.

Da su Crnojevići dobili ime po svom crnom tenu. Legenda kaže da je majka kad je prvi put vidjela svoje dijete rekla ,, Ah! Crno li sam dijete rodila” i ova riječ pođe po narodu i tako dobiju prezime.

Zapisi, Cetinje, januar-jun, 1935, str. 141.

Da je Đurđe Crnojević u testamentu dragoj ženi Lizabeti zapisao „Ali ako te starješinstvo ne htjede pomoći, bilo mu na duši, a ti onda nemoj ostati tu više od dva mjeseca, niti se zanosi, ako ti budu govorili, „Sjutra, Sjutra“ nego uzmi odmah sina Ludovika Konstantina, i odvedi ga mome stricu Konstantinu, neka ga preda kralju Francuske, a Salomona pošalji u carski dvor njegovome stricu Skender-begu, i tako se uzdam u Boga, da te ova dva sinčića neće puštiti da umreš od gladi, jer će jedan biti uz cara, a drugi uz kralja“.

Prednjegoševsko doba,Titograd,1963, str. 92-93.

Da je po opisu Sanuta (mletački istoričar, prim. BB ) Đurđe Crnojević bio ,,neobično lijep i visok čovjek, obučen u haljine izvezene zlatom, na grčki način”.

Crna Gora i Crnogorsko primorje u vrijeme mletačko – turskog rata 1499-1502. godine, Titograd,1963, str. 32.

Da je papa Grgur VII  Mihaila, zetskog kralja nazvao „ne samo kraljem, nego i sinom“.

Zapisi, Cetinje, God. XI, Knj. XIX, mart, 1938. str. 140.

Da je „narečenom,, Ivu Crnom (Crnojević) druga žena bila Marija, šćer Jovana Kastriota, oca Skenderbegova“.

Zapisi, Cetinje, knj. XIX,sv. 6-jun 1938. str. 344.

Da je Staniša Skender-beg 1523. godine slao „miloj i ljubimoj snasi”  gospodi Izabeti pismo u kojem kaže da će joj poslati „dva mijeha sira, pet miljara suve ribe i tri tvorila za sir, kaka bi ona mogla da ga pravi na njeguški način“.

Rotković, Radoslav, „Kratka ilustrovana istorija Crne Gore“, Cetinje, 1996, str. 69.

Da se sv. Vladimir u „grčkoj službi slavi kao zaštitnik Drača“. O njegovom kultu koji je prisutan u narodu balkanskom i o običaju nošenja „Vladimirova krsta ili krajinskog krsta“ kaže se da,, muhamedanci i grčki i latinski hrišćani „svake godine o Duhovima rano u praskozorje izlaze na vrh Rumije (1595) m“.

Brastvo, Beograd, XXII, 1928, str. 30-31.

Da su u sastav države Ivana Crnojevića bile oblasti Maine, Braići, Pobori i Grbalj.

Zapisi, Cetinje, knj. XII, sv. 1.januar, 1935. str.14.

Da je u Zapisima objavljen rodoslov čuvene crnogorske familije Crnojević sa rodoslovnom tabelom.

Zapisi, Glasnik cetinjskog istorijskog društva,Cetinje, Januar-Jun, 1931, str. 108-111.

Da vladaoci Crne Gore – Crnojevići nijesu bili bez nauke i malo širega obrazovanja. Imali su svoje posjede u pitomoj Italiji i dolazili su u dodir sa mletačkom prosvjećenom državom i bili su u prilici da se uče i obrazuju. Prvi vladalac od ove porodice vojvoda Stefan živio je neko vrijeme u Južnoj Italiji upravo onda kad su ga Crnogorci izabrali za svog vladaoca i pozvali da dođe među njih u Zetu.

Dučić, Nićifor,  „Književni radovi“, knjiga III, Državna štamparija Kraljevine Srbije, Beograd, 1893, str. 97.

Da je francuski kralj Konstantin Arijanit intervenisao da se 25.oktobra 1498. godine Đurađ Crnojević oslobodi iz italijanskog zatvora.

Saznanje Cetinja, Podgorica 1984, str. 128.

Da je 04.01.1485. godine gosp. Ivan Crnojević ostavio sve što je imala crkva komska, crkvi cetinjskoj.

Saznanje Cetinja, Podgorica 1984, str. 69.

Da su Đurđe Crnojević i štampar Makarije u predgovoru „Oktoiha” zapisali„da su crkve prazne bez svetih knjiga”. Naglašavaju trud osam ljudi koji su za godinu dana završili Oktoih za prva četiri glasa.

Saznanje Cetinja, Podgorica 1984, str. 104.

Da je glava Ivana Crnojevića bila ucijenjena 10.000 dukata,  zbog toga što je okupio Grbljane i Paštroviće i odvojio ih od Venecije.

Saznanje Cetinja, Podgorica 1984, str. 173.

Da je Ivan Crnojević duže vremena proveo u Italiji na svojem dobru u Jakinu (Ankona), a njegov sin vojvoda Đurađ se učio i vaspitavao u Italiji i oženio mletačkom vlastelkom Jelisavetom.

Dučić, Nićifor, „Književni radovi“, knjiga III, Državna štamparija Kraljevine Srbije, Beograd, 1893, str. 97.

Da je 22. IV 1465. godine Ivan Crnojević bio ucijenjen sa 10. 000 mletačkih lira, zbog toga što je podržavao Bokelje odnosno Kotorane u pravednu borbu protivu mletačke imperije.

Glasnik pomorskog muzeja u Kotoru, knj. XI , Kotor, 1963. str.88.

Da je Ivan Crnojević 1482. godine odredio svoju granicu prema Mlecima koja je išla „preko Sutomora i obe Trojice, obuhvatajući sela Maine, Pobore, Braiće i Grbalj osim Budve, idući dalje iznad Kotora, a odatle granicama Njeguša, Ćeklića i Cuca, odnosno od Zmijinog brda, sjevernoistočno od Ledenica, s ove strane Đinova dola, na Dobrogorski krst, i dalje preko vrhova Tisovca, Golije, Troglava i Bijelog studenca. Od Grahova granica je išla preko Zamađeva ždrijela i Tospuđ, podnožjem Trešnjeva i Kobiljeg dola, pa uz planinu Čumovica u podnožju Bijelih poljana, pa iznad Pješivaca, preko Ostroga, Bjelopavlićke planine i preko Donje Morače do Kučkog koma”.

Škrivanić, Gavro, „Imenik geografskih naziva srednjovjekovne Zete“, Titograd, 1959, str. 25.

Da je Knjazu Arvanitu pravo ime bilo Andrija. Arvanit je bio sin Stefana Crnojevića i brat Ivana i Božidara Crnojevića.

Zapisi, Glasnik cetinjskog istorijskog društva, Cetinje, Januar – Jun, 1935, str.141.

Da je 22.oktobra 1499. godine udovica Đurđa Crnojevića Elizabeta Eriko prodala rukopis testamenta svoga muža sa molbom da bude proglašen za pravno valjan. Prevodilac testamenta bio je Kotoranin Stjepan Paskvali. Testament je preveo na italijanski jezik „možda još 1503. godine, a 1514. pred vlastima potvrdio autentičnost tog prevoda“. Cjelokupna procedura je završena 4.januara 1517. godine. Nažalost, od tada se gubi svaki trag Đurđevog originalnog testamenta. Inače, testament je pisan u Milanu a ne u Veneciji kako se mislilo.

Milošević, Miloš, „Testament Đurđa Crnojevića“, kritičko izdanje sa komentarom, Cetinje, 2019,str. 5- 10. 

Da je ocu Đurđa Crnojevića, Ivanu, Venecija povratila posjede Paštrovića, Luštice i Grblja, uz obavezu plaćanja po 600 dukata godišnje. Bilo je to 1479-1480. godine.

Milošević, Miloš, „Testament Đurđa Crnojevića“, kritičko izdanje sa komentarom, Cetinje, 2019, str. 9.

Da je Đurđe Crnojević u Raveni bio zatvaran, iako je bio poštovan. Zatvoren je bio zbog toga što je, kako piše Milošević „upotrebljavao ružne riječi“. Riječi je upućivao Raveni i rukovodstvu optužujući ih da rade protivu Mletačke Republike. Iz zatvora je pobjegao vežući čuvare za „mošnje i ruke od ostraga“. Nažalost, brzo je bio uhvaćen i ponovo zatvoren. Intrvencijom francuskog kralja biva oslobođen i dobija dozvolu da pođe kod svog ujaka Konstantina Aranita. Poslije dužih razmišljanja u februaru 1500. godine Đurđe se vratio u Crnu Goru, tačnije iskrcao se između Kotora i Budve, u Trašte.

Milošević, Miloš, „Testament Đurđa Crnojevića“, kritičko izdanje sa komentarom, Cetinje, 2019, str. 29.

Da je Ivan Crnojević od Venecije tražio „ da mu se za buduće vrijeme potvrdi vrhovna vlast u Gornjoj Zeti, od Kuševa do Ostroga“.

Milošević, Miloš, „Testament Đurđa Crnojevića“, kritičko izdanje sa komentarom, Cetinje, 2019,str. 41.

Da su u čuvenoj Ivan-begovoj gramati (pisana na Rijeci Crnojevića ) 4.01.1485. godine: „izložene pobude koje su ga rukovodile da ozida manastir na Cetinju i da tamo provede potonje dane svoga mučnog života“. U gramati se kaže da je: „izgnan iz zemlje otečestva“ (od Turaka) i da se „još kad je bio u Italiji zavjetovao, na mjestu zvanom Cetinje sazida hram u slavu rođenja Bogorodice, a crkvu i manastir za upokojenje monaha, koji naziva Mitropolijom Zetskom“.

Cetinje i Crna Gora, Beograd, 1927, str. 19.

Da su i Ivan i Đurđe Crnojević često zavjete davali i u katoličkoj crkvi što govori da je: „njihova religiozna konfesionalnost prešla bila kakvo uže konfesionalne međe…“

Milošević, Miloš, „Testament Đurđa Crnojevića“, kritičko izdanje sa komentarom, Cetinje, 2019,str. 35.

Da je Stjepan Mitrov Ljubiša u tekstu o Šćepanu Malom i njgovom porijeklu rekao  „po kazivanju Mahina (Maine, prim. B.B) najpriličnije je da je bio liječnik iz Hrvatske granice prezimenom Raičićem.“

Dubrovnik, Zabavnik narodne štedionice Dubrovačke za godinu 1868, Split, 1868, str.161.

Da je Šćepan Mali znao iz priča svojih Crnogoraca: „da je Rusija, kojoj su ovi pomagali u ratu protiv Turske, pri uglavljivanju mira redovno zaboravljala na svoje crnogorske saveznike i ostavljala ih Turskoj da ih po volji kazni za to savezništvo…“.

Đorđević, Vladan, „Evropa i Crna Gora“, Beograd, 1912, str. 187. 

Da ima podataka koji govore da je Šćepan Mali ostao u Crnoj Gori zahvaljujući prvenstveno mitropolitu Savi i njegovima rođacima sa Njeguša koji su za to dobili pare od strane kotorskog providura. Oni su dobili od „glavnog providura prvo reče 630, a potom 5000 cekina. “Dalje se kaže da je cjelokupna Ruska pomoć crnogorskom narodu koja je „iznosila 35.000 cekina, upotrijebljena samo na sebe i nasvoje rođake…“

Cetinje i Crna Gora, str. 80.

Da je Sćepan Mali zaveo takav red u narodu da je ostavljao „nekoliko dukata po putu njeguškome, i da su ovako stojali pusti bez prekida tri neđelje dana, da ih niko ne takne“.

Dubrovnik, Zabavnik narodne štedionice Dubrovačke za godinu 1868,Split,1868,str.160. 

Da su Rusi često zaboravljali Crnogorce prilikom sklapanja mira. Stjepan Mitrov Ljubiša u tekstu o Šćepanu Malom piše „Rusija se pomiri s Turčinom bez Crne Gore, niti se uvrsti u Ugovoru mira Kajinargjinskoga, sklopljena 10 julija 1774. ni jedna riječ o Crnogorcima“.

Dubrovnik, Zabavnik narodne štedionice Dubrovačke za godinu 1868,Split,1868,str.161.

Da je u ime Vladike Rada pregovore o prodaji dva manastirau vodio Dimitrije Milakovivić sa austrijskim „idžinerom“ Markom Bencom o prodaji manastira Stanjevića i Maina. Obadva manastira „stimana“ su po 30 hiljada fiorina.

Plamenac, Ilija Vojvoda, „Memoari“, Podgorica, 2004, str. 35-36.

Da je prilikom razgovora Vladike Rada sa Asanbegom Resulbegovićem postojala distanca.Iz memoara se vidi da je u tom periodu po svoj prilici vladala neka infektivna bolest koja nije dozvoljavala da se rukuju. On piše „ali rukama ne smiju se ticati zbog kotomacije“. Dalje kaže da su Turci imali lazarete pa „ko hoće da se miješa moraše stat u lazaret pet dana“.

Plamenac, Ilija Vojvoda, „Memoari“, Podgorica, 2004, str. 42.

Da su Crnogorci 10. marta 1835. godine oteli dva topa zvana „krnjo i zelenko” sa Žabljaka Crnojevića i donijeli na Cetinje.

Plamenac, Ilija Vojvoda,„Mamoari“, Podgorica, 2004, str. 443.

Da je vladika Rade stalno pokušavao sjediniti Kuče sa Crnom Gorom. Jednom je probao preko Vukića Popova koji mu je savjetovao da prvo „zajedno osvojimo Podgoricu pa onda da se sjedinimo. Govorio mu je ,, ta ma ću ti doves’ Kuče da i sjedinimo s Crnom Gorom, ti da si ni poglavar”.

Đorđević, Vladan, „Crna Gora i Austrija“, Beograd, 1924, str. 42.

Da je 1844 i 1845. godine vladala glad u Crnoj Gori. U jednom periodu vladika Rade je bio u Beču. Nezadovoljstvo u narodu su iskoristili piperski senator Todor i vojvoda crmnički Marko Plamenac. Digli su bunu kako bi udarili na pristalice vladike Rada. Zbog toga je morao intervenisati Njegošev sinovac Đorđe Petrović potpresjednik Senata. On je sakupio oko 4000 Crnogoraca koji su bili vjerni vladici tako da su se sukobili sa pobunjenicima na Crmničkom vrhu, đe je poginuo veliki broj pobunjenika. Preostali dio pobunjenika bio je rašćeran.

Đorđević, Vladan: Crna Gora i Austrija, Beograd, 1924. 47

Da je poslije neuspjelog ustanka Zećana 1832. godine, u kojem je učestvovao Hasan Nika Camaj istaknuti predstavnik Hota, utočište našao u Crnoj Gori kod Njegoša sa kojim se pobratimio. Na Cetinju je ostao neko vrijeme kada se vratio u svoje selo, đe je uz pomoć Njegoševu sagradio lijepu kuću. Sa Petrovićima je nastavio da održava dobre veze, pa je njegov sin Miraš, knjazu Danilu, pismeno čestitao pobjedu na Grahovcu 1858. godine. Sa kraljem Nikolom je takođe imao dobre odnose pa je početkom maja 1862. godine obavještavao knjaza Nikolu o pokretima turske vojske.

Radusinović, Pavle, „Stanovništvo i naselja zetske ravnice od najstarijeg do novijeg doba“, knj. II, Nikšić, 1991, str. 120.

Da je Milorad Medakoviću bio sa Njegošem 1846. godine u Beču. Razgovarajući sa njim o posveti „Gorskog vijenca” Medaković govori da je Njegoš svoje dijelo prvobitno bio posvetio knezu Milošu da bi nešto kasnije tu odluku preinačio i posvetio Karađorđu. Kao razlog Medaković navodi ljutnju između Njegoša i Miloša. Naime, knjaz Miloš je bio takođe u Beču i pozvao Njegoša na ručak 6. XII i to na kršteno ime Miloševo, međutim taj se dogovor iz nekog razloga „pokvario” pa je vladika posvetio„Gorski vijenac“ Karađorđu.

Šoć, Pero,„Posveta,,Gorskog vijenca” , Beograd, 1951. god. 319.

Da je Njegoš prvi put u Beču 1846. godine poručio „sebi kalpak” kapu . Ove kalpake nosila je docnije svita kneza Danila I.

Durković-Jakšić, Ljubomir, „Njegoševa nošnja“, Beograd, 1953, str. 173.

Da je Njegoš od ruskog Sinoda dobio titulu mitropolita 13. marta 1844. godine.

Durković-Jakšić, Ljubomir, „Njegoševa nošnja“, Beograd, 1953, str. 172-173.

Da su se Njegoševe toke čuvale u Vojnom muzeju u Beogradu. One su kupljene od knjaza Danila Petrovića, sina kralja Nikole. Te toke su bile najveće i najteže u Crnoj Gori a izrađene su u Podgorici. Nosili su ih veliki vojvoda Mirko i kralj Nikola u Rusiji 1869. godine.

Jakšić-Durković, Ljubomir, „Njegoševa nošnja“, Beograd, 1953, str. 172.

Da je knjaz Danilo popu Joku Kusovcu poklonio zemljište u vrijednosti 6.000 forinti za ubistvo svog političkog protivnika Stevana Perovića Cuce. Kusovac je po nalogu knjaza Danila ubio u Istanbulu 23. juna 1857. godine pjesnika i pretendenta na prijesto Stevana Perovića Cucu. Perović  je bio Njegošev sestrić. Prije toga knjaz Danilo je pokušao ubistvo Cuce i to 1854-1855. godine u Beču.Ubistvo je trebao da izvrši Marko Milošev Kaluđerović.

Đorđević, Vladan, „Crna Gora i Austrija“, Beograd, 1924. str. 115.

Da je knjaz Crne Gore odlikovao ordenom Danila I-og stepena NJ. E Skadarskog Ćazim pašu. Orden mu je uručio ađutant knjažev pukovnik g- Popović.

Carigradski glasnik, Carigrad, 23. VIII 1901. god.

Da je veliki vojvoda Mirko Petrović za nepunih 15. godina postao jedan od najbogatijih Crnogoraca. Pored velikog bogatstva koje je stekao, imao je i mlinove na Rijeci Crnojevića, od kojih je imao veliku korist. Pored toga, prodavao je žito koje su Crnoj Gori slale kao pomoć pojedine zemlje.

Đurović, Mirčeta, „Trgovački kapital u Crnoj Gori“, tom I, Podgorica, 2008, str. 68.  

Da je Mirko Petrović (otac knjaza/kralja Nikole ) za MiloradaMedakovića Njegoševog biografa i sekretara knjaza Danila rekao da je „pokrao crkve i arhive” crnogorske. Za istog Medakovića knjaz Danilo je rekao da je „prost lopov crkvenih kandila i državnih hartija kojima je rukovodio kao državni sekretar”.

Đorđević, Vladan,„Crna Gora i Austrija“, Beograd, 1924, str. 107.

Da je knjaz Nikola izdao naređenje da svi državni činovnici moraju nositi evropska odijela.

Carigradski glasnik, Carigrad, 30. V 1903. godine.

Da je knjaz Nikola zabranio da se turske glave izlažu na Tablju iznad Manastira. U januaru 1853. godine Vuk Popović piše Vuku Karadžiću da se „od juče više nemaju sjeći turske glave ni nositi na Cetinje“.

Pejović, Đoko, „Razvitak prosvjete i kulture u Crnoj Gori 1852-1916“, Cetinje, 1971, str. 191

Da je kralj Nikola, prvi gospodar Zete, primorja i Crne Gore, koji je posjetio Srbiju poslije Balše III…

4. M. G. M, „Dolazak knjaza crnogorskog u Srbiju“, Beograd 1896, str. 4.

Da je kralj Nikola volio zabave, sjedeljke i bio je vrlo društven čovjek. „Igrao je karte, i volio da dobija, ne samo u ovoj igri nego uopšte”.

Đonović, Nikola, „Crna Gora pre i poslije ujedinjenja“, Beogred, 1939, god. str. 28. 

Da je turski Sultan odlikovao Crnogorca Nikolu Boža Petrovića činovnika francuskog poslanstva u Carigradu medaljom za hrabrost.

Carigradski glasnik, Carigrad, 23. V 1902. godine.

Da u Crnoj Gori nema ljepših slika nego što je Crnogorka uz Crnogorca. „Njih je jedno za drugo Bog stvorio, da jedno drugo dopunjuje, da se ljube čistom i uzvišenom ljubavlju…“.

Pajević, Arsa, „Iz istorije Crne Gore i Hercegovine,“ 1876, str. 442.

Da su se šćeri knjaza Arvanita (brata Ivan-bega Crnojevića) zvale Marija i Angelija. Marija je bila udata za vlaškog velikog vojvodu Radul-bega a Angelija za Stefana Brankovića. Angelija je imala dva sina Joana Despota i Arhiepiskopa Maksima.

Zapisi, knj. XII, sv. 1, Cetinje,  januar 1935, str. 143.

Da se Ljubomir Nenadović boraveći u Crnoj Gori divio: „duhovnoj i moralnoj snazi Crnogorke ,njenoj smjelosti, dostojanstvu i časti, koja je kao majka, sestra i žena odana bez rezerve….“

Vujačić, Vidak, „Etos Crnogorke“, Titograd, 1980, str. 18. 

Da je Jovan Cvijić o Crnogorkama rekao: „neosporno su najotmeniji tip južnoslovenske žene.“

Vujačić, Vidak, „Etos Crnogorke“,Titograd,1980,str. 21. 

Da su stare Crnogorke rađale bez ičije pomoći i jednog jauka.Nerijetko su se porađale daleko od svojih kuća u šume, kad su išle za drva, u polja ili na drugim mjestima. Đecu bi donijele u kecelju (futo) u kuću i nastavile rad kao da se ništa nije dogodilo.

Karadžić, Stefanović, Vuk, „Crna Gora i Crnogorci“, Podgorica, 2017, str. 111. 

Da Ćetna Petrova Jovović nije prekinula kolo koje se igralo na Cetinje povodo crnogorske pobjede na Grahovcu (1858) godine iako je znala da joj je poginuo sin pop Luka, a ranjen pop Milo i Ramo kao i unuk Novak Ramov.Rekla je ,,da su sinovi i unuci rođeni da ginu za svoju domovinu Crnu Goru”.

Vujačić, Marko, „Znamenite Crnogorke“, Titograd, 1961, str. 7.

Da je Stana Orman gledala đe joj ginu tri sina (1862. godine). Kada joj je pao i treći sin zagrlila je barjak i pozvala Crnogorce da nastave da se borbe.

Vujačić, Marko, „Znamenite Crnogorke“, Titograd, 1961, str. 8.

Da je Gospava Stanišina služeći kod bega Mušovića uspjela da ukrade glavu popa Mila Jovovića i donese je knjazu Nikoli. Tom prilikom otkrila mu je i podatke o veličini turske vojske.

Vujačić, Marko, „Znamenite Crnogorke“,Titograd, 1961, str. 8.

Da je Crnogorka jako lijepo vezla. Za nju se kaže „Veze većinom crnom svilom sa pozlaćenim koncem. Forma veze je: sitne diskretne šare i krstić”.

Đonović, Nikola, „Rad i karakter Crnogoraca“, Beograd 1935, str. 147.

Da je Ksenija Miličković izabrana za Mis Podgorice 1930 godine.

Neđeljne ilustracije br.7, 1930, str. 3.

Da je Nikola Tesla sam govorio da je crnogorskog porijekla. Ti podaci se mogu naći u našiim i američkim periodičnim i monografskim publikacijama. Tako je ugledni američki list „NjujorkHerald” opisujući skup na kojem je Tesla govorio zabilježio i ovaj podatak: ,,Čudnovato je da je taj znameniti čovjek i veleum knama došao iz jednog od najmanjeg i najnepoznatijeg naroda u Evropi – iz CrneGore”.

Ćosovć, Miroslav, „Njegoš je izmislio srpsku narodnost Crnogorca”, Cetinje, 2013, str. 437.

Da je Tesla opisujući oca rekao: „Otac mi je bio veoma učen i slavan sveštenik grčke pravoslavne crkve, na misionarskom poslu za hrišćane i muslimane“.

Abramović, Vladimir, „Tesla evolucija svesti čovečanstva“, Cetinje, 2014, str. 20.

Da je Nikola Tesla maturirao 1873. Godine sa „vrlodobrim uspjehom” i da je iz matematike, fizike i nacrtne geometrije ocijenjen dovoljnom ocjenom.

Abramović, Vladimir, „Tesla evolucija svesti čovečanstva“, Cetinje, 2014, str. 23.

Da je slavnog naučnika Nikolu Teslu Matica Srpska odbila za stipendiju koju je od te poznate ustanove tražio.

Abramović, Vladimir, „Tesla evolucija svesti čovečanstva“, Cetinje, 2014, str. 27.

Da je 20.10.1361. godine započeo rat između Kotora i Dubrovnika. Tom prilikom izdat je nalog zapovjedniku dubrovačkog brodovlja: „da mora zarobiti sve Slavene iz Slavonije (Srbije) i podanike Raškog kralja. Neka ne napada na one iz Budve, Ulcinja, Bara i Skadra i podanike Balšića i ljude metropolite Sv. Mihovila“.

Stjepčević, Ivo, „Prevlaka, historijska rasprava“, Zagreb,1930, str. 21.

Da je 1879. godine počeo da se gradi put od Austrijske granice preko Njeguša do Cetinja. Put je dovršen 1884. godine i njegova dužina iznosi 25,5 kilometara. Bio je to prvi put koji je napravila crnogorska država i to uz pomoć Austro-Ugarske i kredita od 25.000 fiorina. Povezao je Cetinje i Boku Kotorsku. Put od Cetinja do Rijeke Crnojevića (16 km.), rađen je 1882. godine, dalje do Podgorice (30 km) u periodu od 1889-1890. godine, a od Rijeke Crnojevića do Virpazara(26 km) 1896-1905 godine, (Put Bar-Virpazar je bio već izgrađen 1888 godine), zatim Čekanje-Čevo-Danilovgrad (46 km)1900. godine. Još 1882. godine izgrađen je krčanik Cetinje-Cuce-Grahovo. Takođe u ovom periodu izgrađen je put 1892. godine završen je put Podgorica-Danilovgrad-Nikšić 52 kilometra. Put Cetinje- Ivanova korita izgrađen je 1905. godine, kao i put do Đinova brda. U periodu od 1879. do 1907. izgrađeno je 210 kilometara puteva. (Zanimljivo je da se put Cetinje-Kotor planirao i drugom trasom koja bi išla Cetinje-Njeguši-Zalazi-Orahovac-Kotor. Taj plan je osporila Austrija.

Martinović, Dušan J, „Cetinje, postanak, razvoj i turističke mogućnosti“, Cetinje,1977,str. 258. 

Da je počela izgradnja puta od Ivanovih korita do Jezerskog vrha na Lovćenu. Takođe je planirano da se izgradi put od Ivanovih korita do Mirca i dalje do Goražda mjesta iznad Kotora. Predviđena je i opravka puta Ivanova korita- Kuk- Krstac tako da bi se napravio prsten oko Lovćena.

Zetski glasnik, br. 21-22, 1937. god.,  str. 2.

Da je službeni Beograd „obećao Cetinju i Kotoru željeznicu. Dalje kaže da je Crna Gora bogata

šumama, gvožđem, ugljem, naftom.”

Vinaver, Stanislav „Goč gora”, Jedna Jugoslovenska simfonija, Beograd 1927, str. 116.

Da je bila planirana gradnja puta od Njeguša do Danilovgrada čime bi Nikšićki građani brže dolazili do mora i Cetinja.

Crnogorski glasnik, Carigrad, 6. IX 1901. god.

Da se kao prvi poštonoša (teklić ) u Crnoj Gori pominje Mihailo Tabadžija i to u doba Šćepana Malog. Njega su Mlečići zarobili i osudili kao špijuna i pogubili.

Cvjetković, Marko,„Poštanska služba u Crnoj Gori“, Titograd, 1959, str. 1.

Da su poštansku službu u Crnoj Gori 1873. godine vršile pošte Cetinja, Rijeke i Vira. Kasnije su krenule druge poštanske „stacije” 1879. godine i to u Podgorici, Danilovgradu, Nikšiću i Baru.Nešto kasnije 1880. u Ulcinju, a 1891. u Kolašinu, 1894. Andrijevici, 1895. u Pristanu -Bar, 1896.na Njegušima i Grahovu, 1898. Šavniku, Žabljaku i Velimlju, 1903. Gorandskom, 1908, Lijevoj Rijeci, a 1909. u Planinici i Boanu.

Cvjetković, Marko, „Poštanska služba u Crnoj Gori“, Titograd, 1959, str. 65-66.

Da je ovaj list objavio vijest koja glasi ,,Prvi telefon u Crnoj Gori uskoroće se postaviti između Bara i Ulcinja”.

Carigradski glasnik, Carigrad, 20. VI 1902. godine.

Da je 1895. godine uveden svakodnevni prenos pošte „diližansom” između Cetinja i Kotora a 6. IX iste godine između Cetinja, Rijeke, Podgorice, Danilovgrada i Nikšića, a zatim između Vira i Bara. Iste godine uvedena su prvi put i paketska kola između Cetinja i Kotora.

Cvjetković, Marko,„Poštanska služba u Crnoj Gori“, Titograd, 1959, str. 68.

Da je godine 1896. vršena svakodnevna razmjena poštanskih oglasa između Cetinja- Beograda- Pirota a iz Bara za Trst, Split, Gruž, Medovu, Janjinu, Drač i Valonu.

Cvjetković, Marko, „Poštanska služba u Crnoj Gori“, Titograd, 1959, str. 70.

Da je norveški kapetan Angel za Lovćenske serpentine odnosno za put Kotor- Cetinje rekao ,,da spada u najbolje puteve koje je vidio u Evropi”. Uz 63 okuke on zavija uz planinu, visoko preko 3000 stopa.

Angel, Henrich Augusto, „Kroz Crnu Goru na skijama“, Cetinje-Titograd, 1991, str. 30.

Da je u periodu od 1879 do 1910. godine u Crnoj Gori izgrađeno 464 km. Skoro sve varoši su bile povezane kolskim putem.

Rakočević, Novica,„Vrijeme knjaza i kralja Nikole 1878-1918“, Beograd, 2006, str. 141. 

Da je evropska štampa zabilježila podatak da se 1911. godine potopio avion sa ,, prvim crnogorskim avijatičarem” izvjesnim poručnikom Mandićem.

Ciglić, Boris – Radić, Aleksandar, „Više od vijeka, vazduhoplovstvo u Crnoj Gori“, Podgorica, 2020, str. 12. 

Da postoji skica aerodroma koji je trebao da se izgradi u Igalu. Skica je nastala 3. septembra 1918. godine.

Ciglić, Boris – Radić, Aleksandar,„Više od vijeka, vazduhoplovstvo u Crnoj Gori“, Podgorica, 2020, str. 58.

Da je jedan podgoričanin bio u italijanskom vazduhoplovstvu. Bio jeto Špiro Rogošić koji je  nažalost stradao kod Kapuea u blizini Napulja u padu aviona.

Ciglić, Boris – Radić, Aleksandar,„Više od vijeka, vazduhoplovstvo u Crnoj Gori“, Podgorica, 2020, str. 61. 

Da je prvi avion na Durmitoru sletio „sinoć oko 8 ipo sati”. Avion je poletio iz Beograda ka Sarajevu ali ga je zadesila velika oluja iznad Bajine Bašte pa su bili prinuđeni da slete južno od Žabljaka na jednoj širokoj poljani.

Slobodna misao, Nikšić, br. 254, 1927, str. 2. 

Da je u 19 vijeku Maršal Marmon u ovim krajevima napravio 80 milja kolskih puteva, između ostalih i put Dubrovnik preko Cavtata- Herceg Novog – Kotora do Budve. U tekstu su podaci o gradnji svih puteva u Crnoj Gori toga vremena.

Cetinje i Crna Gora, Beograd, 1927, str. 363.

Da je maršal Marmon nudio Crnogorcima da o francuskom trošku napravi pravi drum kroz Crnu Goru od Kotora do Nikšića.

Karadžić, Vuk Stefanović, „Crna Gora i Crnogorci“, CVD, 2017, str. 30. 

Da je Krsto Todorović iz Bijele kao uspješan privrednik pomogao svoj kraj Boku i Crnu Goru. Tako je 1932. godine rekonstruisao makadamski put od Debelog brijega do Kotora, beransku gimnaziju kao i u Vladimiru kod Ulcinja.

Lompar, Dragica; Borilović Branislav, „Građa za crnogorski biografski leksikon“ tom I, Cetinje, 2020.

Da je jadranskom željeznicom trebalo da se uveže Crna Gora, stara Srbija, Sandžak i Boka Kotorska. Pruga bi „izlazila preko Sandžaka, Crne Gore i Boke na more kod Kotora”.

Život i rad, Beograd, sv. 1, 1928, str. 164-168. 

Da je 1902. godine uvedena redovna parabrodska linija Rijeka -Vir- Plavnica -Skadar. Parabrod se zvao Lastavica. Pored ovog paraabroda postojali su još ,, Obod” ,, Galeb” ,, Mafalda” i ,, Neptun”.

Cvjetković, Marko, „Poštanska služba u Crnoj Gori“, Titograd, 1959, str. 70.

Da je na izgradnji pruge Bar-Virpazar 1906. godine radio 671 radnik (512 Crnogoracai 159 Italijana).

Rakočević, Novica,„Vrijeme knjaza i kralja Nikole 1878-1918“, Beograd, 2006. str.71.

Da je jedino Crna Gora u zajednicu jugoslovenskih naroda usla sa pozitivnim ekonomskim bilansom. Naime, Crna Gora je po osnovu ratnih reparacija trebala da dobije 450 miliona franaka. Analize govore da je bila dužna 110 miliona (zadužila se za potrebe rata), i da je po osnovu reparacija trebala da isplati svojim građanima, za razaranje njihovih domova i patnje 140 miliona, što čini dug od 250 miliona. Znači aktivno joj je ostalo 200 miliona koje su naravno pretočene u budžet Srbije i Jugoslavije.

Republika, Podgorica 29.01. 2005, str. 20.

Da je u Crnoj Gori do pojave Perpera u upotrebi bio Talijer odnosno Fiorin i Kruna. Crna Gora prvi put kuje svoj novac 1906. godine i to sitniji od bronze i nikla, 1909. od srebra a 1910. od zlata. Zlatnog novca iskovano je 1.030.000 Perpera, srebrnog 1.400.000, niklovanog 300.000, bronzanog 19.000 što čini 2.749.000 Perpera.

Rakočević, Novica, „Vrijeme knjaza i kralja Nikole 1878-1918“, Beograd, 2006, str. 144.

Da je 1911. godine inž. Dešković dobio od strane Crne Gore povlastice za ekspolataciju gvožđa u planini Sozini, a 1914. godine data je koncesija industrijalcu iz Haga, J. Kocarsu za eksploataciju petrolejskog majdana „Smrdež.“ Istraživanja su pokazala da uglja ima u Beranskom i Pljevaljskom srezu. U Barskom srezu kod Ulcinja lignit sa primjesom sumpora. Gvožđa ima (Limonit i Siderit) u Barskom, Nikšićkom i Kolašinskom srezu, osobito u Barskom srezu. Sozina obiluje velikim naslagama. Bakar (Azurit,Malahit i Halkopirit) u Nikšićkom i Barskom srezu. Živa i Cinobar u Barskom srezu, Spič i Sutomore, đe se nalazi samorodna, čista živa u baritu. Olovno-srebrna ruda u Bjelopoljskom srezu,zatim kod sela Brskova-Mojkovca, Mangan (Polianit i Pirolizit) u Barskom i Andrijevačkom srezu, Boksita ima u Barskom i Podgoričkom srezu, Koalina (porcelanska uma) Barski srez. Asfalta u Barskom,Podgoričkom, Cetinjskom i Kolašinskom srezu. U tekstu se nalazi i „Rudarska karta Crne Gore.“

Cetinje i Crna Gora, Beograd, 1927, str. 333-337.

Da je na Morači trebala da se radi hidroelektrana. Naime, 1914.godine A.Dešković je bio dobio dozvolu za gradnju “Vodopada na Moraci”. Po pisanju ovaj bi vodovod bio najveći u Evropi (35 vodopada) a davao bi 90.000 konjskih snaga. Po tom projektu voda iz rijeke Tare sa platoa koji je od Morace visočiji 635 metara kroz tunel koji bi bio dužine 7 kilometara, širine 3 metra, visine 3 metra obarao bi se u Moraču. Po projektu ovaj posao bi kostao 32 miliona franaka. Nažalos, do realizacije nije došlo jer je ubrzo počeo I svjetski rat.

Republika, Podgorica, 08.02.2005.godine,str. 20

Da je Crna Gora ulaskom u Jugoslaviju imala vrijednost samo u šumama izmedju 100 i 120 miliona kubnih metara. Vrijednost ovih šuma procijenjena je na 30 milijardi lira na Italijankom tržištu.

Republika, Podgorica, 08.02.2005.godine,str. 20.

Da je 1914.godine bila izdata koncesija Holandskom društvu “Coare et comp” za eksploatisanje petroleuma (nafte) na prostoru izmedju Skadarskog jezerai i mora. Nažalost, do realizacije nije došlo jer se društvo bojalo političkog zapleta (rata). Po kvalitetu je bio sličan Rumunskom.

Republika, Podgorica, 08.02.2005.godine,str. 20

Da u Crnoj Gori po pisanju Glasa crnogorca postoje rudna blaga i to:

Ugalj: u okolini Nikšića, Berana, Pljevalja i izmedju Kolašina I Nišsića

Gvožđe: u okolini Nikšića, Berana i Bara

Srebro: izmeđju Kolašina i Bijelog Polja.

Sa tim rudnim blagom Crna Gora je ušla u sastav Jugoslavije.

Republika, Podgorica, 08.02.2005.godine,str. 20.

Da je 1499. godine Crna Gora imala 6.000 ljudi (vojnika) i da predstavlja bedem Kotoru.

Milošević, Miloš, „Testament Đurđa Crnojevića“, kritičko izdanje sa komentarom, Cetinje, 2019, str. 30. 

Da je Crna Gora prilikom ujedinjenja sa Srbijom imala neznatan državni dug.U tom periodu Srbija je bila prezadužena (200 puta više nego Crna Gora) čime su se automatski na leđa građana Crne Gore stavili milijarde dugova koje će po pisanju štampe njihovi potomci vraćati.

Vijesti, Podgorica, 9.03.2006, str. 35.

Da je Crnoj Gori na konferenciji mira u Parizu dodijeljeno na ime ratne oštete 2.75 odsto, a Srbiji 5 odsto sredstava „dakle razmjerno teritoriji obje države Crna Gora mnogo više“. Ipak od tih paraCrna Gora nije dobila faktički ništa osim nekoliko prskalica za loze i dvije vrsilice od kojih je jedna bila pokvarena. Sredstva crnogorske ratne štete dijeljene su u Srbiji kako pojedincima tako i državi.

Vijesti, Podgorica,10.03.2006,str.25.

Da vojvoda Lazar Sočica iz Pive prilikom dolaska na ovu dužnost nije imao skoro nikakav imetak. Tek sa dolaskom na ovu funkciju postaje pravi bogataš. Pored vojvodskih poslova bavio se trgovinom tako da je 1897. godine raspolagao sa velikim stočnim fondom. Naime, te godine imao je 1.100 brava i 30 volova. Nešto kasnije 1900. godine imao je 1.505 rala zemlje, 980 brava, 164 govečeta, 42 svinje, 68 konja, 9 mlinova i pet valjaonica.

Rakočević, Novica, „Vrijeme knjaza i kralja Nikole 1878- 1918“, Beograd, 2006, str. 139-140.

Da je Jovan Vuković iz Dobrijeh sela oko 1880. godine imao 1500 muzara ovaca, 500 muzara koza, 60 krava a da su su dvojica Šavničana T.Tomić i St. Pekić svake godine gonili na prodaju po nekoliko hiljada ovaca na pijacama u Kotoru ili Dubrovniku. Pekić je  1873. i 1874. god. gonio stoku iz Drobnjaka i u sami Beograd.

Glasnik Geografskog društva, sveska 7 i 8, Beograd, 1922, str. 241.

Da u Crnoj Gori ima dosta pčelara i da „pčelari nijesu oslobođeni poreza. Plaćaju porez na svaku košnicu. Godine 1863 u Crnoj Gori je bilo 10.000 košnica“.

Petrović, Mihail Varava, „Crnom Gorom“, Moskva, 1903, prijevod 2002, str. 94-95.

Da Crmnica predstavlja žitnicu i baštu Crne Gore.

Petrović, Mihail Varava, „Crnom Gorom“, Moskva, 1903, prijevod 2002, str. 94 

Da u članu 1. nikšićke pivare stoji da je osnovana kao ,, Udruga,, 1907.god. i da pored ,, proizvodnje piva u dovoljnoj količini za Crnu Goru, kvalitetom i cijenom suzbiti uvoz stranoga piva u zemlji, a po mogućnosti izvozi svoje na stranom”.

Pravila Crnogorske pivare ,, Onogošt,,u  Nikšiću, Cetinje, 1909, str. 1.

Da su u okolini Virpazara otkriveni petroleumski izvori.

Zetski glasnik, br. 789, 1939. str. 4.

Da je u Crnoj Gori trebala da se otvori ,,tvornica žigica”. U tvornici je trebalo da se zaposli između 60 i 100 radnika.

Bosanska vila, Sarajevo, 1904. str. 302.

Da je u Baru trebala da se otvori fabrika za preradu kože. Pravo na otvaranje fabrike dobilo je jedno italijansko društvo iz Bolonje sa početnim kapitalom od 50 000 lira.

Bosanska vila, Sarajevo,  1902. god. str. 159.

Da se na Virpazaru održana poljoprivredna izložba. Izložbi je prisustvovao izaslanik ministarstva Poljoprivrede i Voda g. S. Tomić i oblasni referent za poljoprivredu g. I. Popović.

Narodna riječ, br. 36. 1928. god. str. 3.

Da je u Nikšiću osnovana prva štedionica u Crnoj Gori. Na čelo štedionice izabran je pop Đoko Mijušković. U upravnom odboru izabran je i jedan „Musliman Cano Recović efendija”. Otvaranjem ove štedionice daće se ,,maha” trgovcima, zanatlijama i industriji a Crnogorci će se osloboditi zelenašenja. Sa sredstvima otpočinju radovi na rudniku na Sutormanu. Rudnik će voditi inž. iz Splita Dešković koji će posredovati kod jednog belgijskog društva da Crna Gora dobije sredstva za gradnju željeznice od Bara do Nikšića.

Carigradski glasnik, Carigrad, 13. IV 1901. god.

 PRILOG PRIPREMIO: Vesko Pejović