Antifašisti Cetinja

Posted on 09. Nov, 2020 by Vesko Pejović in Valorizacija prošlosti

Vjekovima je Crna Gora bila svjetionik slobode, a Crnogorke – majke i sestre – neustrašive ratnice. Jedna od njih, sa svoja tri sina, prošla je neprijateljske ofanzive, pregazila Neretvu i Sutjesku, majčinski se brinula o svim borcima kao o svojoj djeci. Partizanska majka i heroj – Anđa Kapičić.

Anđa Kapičić rođena је 12.jula 1897. godine u imućnoj patrijarhalnoj porodici Jovićević na Šinđonu kod Rijeke Crnojevića. Njen otac Andrija bio je oficir ordonans prestolonasljednika Danila. Bila је žena profesora Mila, koji је u Cetinjskoj gimnaziji generacijama predavao vjeronauku. Svi koji su Anđu poznavali govorili su o tome da je u sebi objedinila sve pozitivne osobine ljudi ovoga kraja – hrabrost, čovječnost, dobrotu, nesebičnost, pronicljivost, spremnost da uvijek slabijem pomogne… Te svoje osobine Anđa je spontano prenosila na svoju роrodicu, tako da Partiji nije bilo teško u njoj i njenim sinovima naći svoje nepokolebljive borce. Svjesna opasnosti koja je uvijek natkriljavala njenu kuću, Anđa је brižno bdjela nad svakim pokretom starijeg sina Jova, koga su vjerno slijedila mlađa braća – Pavle i Vlado. Još pred Drugi svjetski rat njena kuća je bila “gnijezdo” komunista. Slijedeći opredjeljenja svoje djece, pomagala je ilegalni partijski rad, a u njenoj kući i na selu i u gradu radila je partijska štamparija, čiji rad je bio od velikog značaja za komunistički pokret u Crnoj Gori.Odmah po okupaciji Cetinja, 1941. godine, Anđa je sa svoja tri sina napustila grad, dok su njen muž Milo i trinaestogodišnja ćerka Anka uhapšeni i internirani u italijanski koncentracioni logor. U julu 1941. godine stupila je u prve partizanske jedinice, gdje su se već nalazili njeni sinovi. Kasnije, njen najstariji sin Jovo odlazi sa Lovćenskim bataljonom i kao njegov politički komesar učestvuje u poznatoj bici za Pljevlja, poslije koje se bataljon uključuje u Prvu proletersku brigadu. Anđa sa dva mlađa sina ostaje na terenu, gdje se uskoro formira partizanski bataljon “13.jul” koji kasnije, pri formiranju Četvrte proleterske crnogorske brigade postaje Prvi bataljon brigade. Pod pritiskom italijanskih i četničkih snaga bataljon se morao povući iz Crne Gore pod teškim borbama, u kojima je Anđa, sa puškom u ruci i bombama o pojasu, bila uvijek u streljačkom stroju. Kao četrdesetpetogodišnja žena, svojom hrabrošću, pomoći koju je pružala ranjenicima, često pod najtežim uslovima, snalažljivošću, saosjećajnošču i majčinskom nježnošču prema onima kojima je bilo najteže, postala je brzo omiljena. Svaki ju je borac osjećao kao svoju majku. Ona je često znala govoriti da nisu samo njeni sinovi, već svi partizani — njena djeca. Sa Prvim bataljonom Četvrte proleterske crnogorske brigade, Anđa učestvuje u svim akcijama, do prvog susreta sa Prvom proleterskom brigadom, kada prelazi u njen Prvi bataljon kod svog najstarijeg sina. Kasnije, kad joj sin Jovo odlazi za pomoćnika političkog komesara Druge dalmatinske brigade, Anđa i najmlađi sin Vlado odlaze sa njim, tako da učestvuju u svim borbama te brigade, od njenog formiranja do završetka Pete neprijateljske ofanzive. Sa krvavih ratišta, iz vatri bitaka, ona je na pleća iznosila ranjenike, stižući opet kolone boraca i ne zaostajući za njima. Na Sutjesci je jednom prilikom dugo nosila borca kome je bomba odsjekla obije noge u nadi da će ga zaliječiti kad ga izvuče sa bojišta. Umro joj je borac na plećima. Sa majčinskim žaljenjem i tugom sahranila ga je u lišću kako ga ne bi raskubli psi. Na Sutjesci su bila ranjena i dva njena sina – Pavle i Vlado. Ona im je spasila živote. Anđina požrtvovnost kroz Petu neprijateljsku ofanzivu, pružanje pomoći ranjenicima Druge dalmatinske brigade, znak je da je svakog borca osjećala kao svoga sina. Zato nije bilo čudno što su Anđu svi borci koji su je znali u Drugoj dalmatinskoj brigadi zvali majkom.Poslije bitke na Sutjesci i proboja njemačkog obruča kroz Zelengoru, Druga dalmatinska, a u njoj i Anđa sa ranjenicima, probili su se u istočnu Bosnu i napali i oslobodili varošicu Kladanj u kojoj se nalazilo oko 600 ustaša. U osvojenom Kladnju sva tri sina i majka Anđa našli su se na okupu, opraštajući se. Jovo je i dalje ostao sa Drugom dalmatinskom, a dva ranjena sina i majka otišli su u Centralnu bolnicu u rejon Šekovića. Anđa je pričala da su to bili najteži trenuci u njenoj borbi. Na Centralnu bolnicu nasrnuli su njemački strvinari. Snage obezbjeđenja bolnice bile su razbijene. Bolnica je bila prepuštena sama sebi. Nekoliko dalmatinskih boraca i boraca Četvrte crnogorske brigade, svi teški ranjenici, našli su se na okupu. Bili su svjesni teškog položaja u kome su se našli. U Anđi, kao zdravoj i jakoj ženi, vidjeli su jedinu garanciju za pomoć. Njen sin Vlado bio je ne samo teško ranjen, već i sa velikom temperaturom, posljedicom gasne gangrene, koja je u toj situaciji bila skoro smrtonosna. Sin Pavle bio je lakši ranjenik i ujedno politički komesar čete. Situacija — izuzetno teška. Njemci su se već toliko približili da su njihovi mitraljeski rafali praštali iznad glava bespomoćnih ranjenika. Anđin sin Pavle odlučio je da ide sa grupom teških ranjenika, kako bi im kao pokretniji mogao pomoći. Međutim, Anđa se usprotivila i energično protestovala: “Sine, tvoja je dužnost da ideš tamo gdje te Partija odredila. A pored toga, ako dođemo u položaj da nas Njemci budu ubijali, umiraću sa nadom da mi je bar jedan živ”. Neposredno po odlasku, kolonu teških ranjenika Njemci su iznenadili, presjekli im put, te uraganskom mitraljeskom vatrom pobili veliki broj nemoćnih ranjenika i bolesnika. Snalažljivost i odlučnost Anđe Kapičić došla je do punog izražaja. Uhvatila je uzde konja i koristeći gustu šumu, izvela ranjenike ispod vatre i poslije dužeg povlačenja zašla duboko u šumu. Oko petnaest dana, dok su njemačke patrole krstarile svim puteljcima i hvatale preostale ranjenike, Anđa je, prokradajući se i manevrišući izmedu patrola, zalazila u nepopaljene kuće, prikupljala hranu, pomagala ranjene, povijala rane, i sve ranjenike, poslije završene akcije Njemaca dovela ponovno na oslobođenu teritoriju Šekovića. Dalji Anđin put je odveo među vojvođanske jedinice, gdje je nju i sinove prihvatio komandant 16. divizije Danilo Lekić — Španac. On je od preostale bolnice u Šekovićima formirao bolnicu svoje divizije. Anđa je u vojvođanskun jedinicama ostala sve do kraja rata. Za zasluge stečene u ratu, pored Partizanske spomenice 1941, dobila je više odlikovanja – Orden bratstva i jedinstva, Orden za hrabrost, Orden zasluga za narod i Partizansku zvijezdu. Umrla je 1976.godine i sahranjena u Ugnjima kod Cetinja.Njen najstariji sin Jovo Kapičić (1919‒2013) proglašen je za narodnog heroja Jugoslavije. U posljeratnoj vlasti obavljao je više značajnih funkcija (general UDBE, ministar unutrašnjih poslova Crne Gore, ambasador SFRJ itd).

Drugi sin Pavle Kapičić (1921-2003) tokom rata je dva puta ranjavan. Nakon rata obavljao je odgovorne dužnosti u Ratnoj mornarici. Imao je čin viceadmirala.

Najmlađi sin Vlado (1925-2008) bio je omladinski rukovodilac u toku NOB-a. Dva puta ranjavan, u borbama kod Livna i za vrijeme Pete neprijateljske ofanzive na Sutjesci. Poslije rata obavljao je odgovorne dužnosti u Jugoslovenskoj narodnoj armiji i imao čin pukovnika. Bio je dugogodišnji predsjednik SUBNOR-a Cetinja i Crne Gore.

Slava heroini Andji Kapičić!

Smrt fašizmu

Djelovi teksta preuzeti su iz knjiga “Žene borci Druge dalmatinske proleterske narodnooslobodilačke udarne brigade” i “Borci Četvrte proleterske”.

Fotografije: Privatna arhiva i arhiva Muzeja Jugoslavije.

PRILOG PRIPREMIO U SARADNJI SA IVANOM MIJANOVIĆEM – VESKO PEJOVIĆ