O knjizi “Nouvelle Revue i Crna Gora 1879–1918.” Jasmine Tatar-Anđelić

Posted on 01. Apr, 2018 by Vesko Pejović in Iz kulture

U okviru Dana frankofonije u Crnoj Gori u organizaciji Fakulteta za crnogorski jezik i književnost i JU Biblioteke i čitaonice „Njegoš“, na Cetinju je 27.03.2018. predstavljena knjiga Jasmine Tatar-Anđelić „Nouvelle Revue i CrnaGora 1879 – 1918. Studija o francuskom pogledu na oazu netaknute istorije je publikovana u izdanju Fakulteta za crnogorski jezik i književnost s Cetinja a njeno štampanje je svesrdno podržala Fondaciji Petrović Njegoš.

Nouvelle Revue ili Nova revija je uticajni društveni i književni časopis u Parizu koji je osnovala Žilijet Adam – književnica, feministkinja, angažovana republikanka i vlasnica jednoga od prestižnih pariskih salona. U časopisu su objavljivani tekstovi najvećih imena francuske književnosti toga doba, kao što su: prvi romani Pola Buržea, „Raspeće“ ili „Le Calvaire“ Oktava Mirboa, „Pjesma o Roni“ (Poème du Rhône) Frederika Mistrala, kao i Floberov „Buvar i Pekuše“.

Zahvaljujući hrabrosti Jasmine Tatar-Anđelić da se upusti u isrpan istraživački poduhvat radeći samostalno na iščitavanju tekstova preuzetih iz digitalnog fonda Francuske biblioteke „Galica“ dobili smo dragocjenu zbirku, po prvi put prevedenih na crnogorski jezik, putopisnih članaka posvećenih Crnoj Gori. Djelo sadrži tekstove vojno-strateškoga, pravno-političkoga karaktera, biografije zanimljivih ličnosti uz komentare kojima autorka osvjetljava istorijske francusko-crnogorske relacije.

O nesumnjivo velikome značaju ovoga izdanja za crnogorsku nauku i kulturu govorili su: ambasadorka Francuske u Crnoj Gori Kristin Tudik, dr Jasmina Nikčević, dr Boban Batrićević, mr Aleksandar Radoman i autorka knjige. Medijatorka večeri bila je Marijana Terić a u umjetničkom programu nastupila je mr Žana Marinković-Lekić, flautiskinja.

IZ BIOGRAFIJE AUTORKE

Doc. dr Jasmina Tatar-Anđelić doktorirala je na Univerzitetu u Strazburu. Profesor je na Studijskome programu za francuski jezik i književnost kao i na Studijskome programu za prevodilaštvo Filološkog fakulteta. Aktivno se bavi usmenim i pismenim prevođenjem i do danas je jedini prevodilac iz Crne Gore akreditovan pri EU institucijama za francuski i italijanski jezik.

Bavi se istraživanjima u oblasti sintakse, kontrastivne lingvistike, dijahronijske lingvistike i teorije usmenog i pismenog prevođenja. Učestvovala je na mnogim međunarodnim lingvističkim konferencijama i autor je brojnih radova iz navedenih oblasti. Članica je Centra mladih naučnika CANU, Matice crnogorske, Udruženja konferencijskih prevodilaca Crne Gore „AMIC“, francuskog udruženja doktora nauka, „Societas linguistica europea“, komisije Ministarstva pravde Crne Gore za polaganje ispita sudskih tumača za francuski jezik.

OSVRT AUTORKE NA PUT DO KNJIGE

-Kao što mnogi od vas znaju, ja se već relativno dugo bavim prevođenjem, ali i lingvističkim i traduktološkim istraživanjima. Prije tri godine sam se pripremala se za učešće na jednom međunarodnom naučnom skupu i krenula u istraživanje veza Francuske i Crne Gore. Tada se desio moj prvi susret sa Žilijet Adam i njenim tekstom “U Crnoj Gori”, koji sam pronašla u digitalnom fondu francuske nacionalne biblioteke “Gallica”. Sadržaj teksta, njegova kompozicija, okolnosti u kojima je nastao i impresivna ličnost autorke su me odmah privukli. Prevela sam ga za potrebe jezičke analize kojom sam se tada bavila i napisala svoj rad. U njemu sam citirala odlomke iz pomenutog članka, bez namjere da objavljujem njegov integralni prevod. Ispostavilo se da je to bio vrh ledenog brijega.

Raslo je moje interesovanje kako za ličnost Žilijet Adam, tako i za časopis “Nouvelle revue” i ja sam, uz druge istraživačke i nastavne aktivnosti, nastavila da tragam za drugim sličnim tekstovima. Otkrila sam da je “Nouvelle revue” objavila šezdesetak tekstova u kojima se govori o Crnoj Gori, a da su devet članaka u naznačenom periodu integralno posvećeni našoj državi, događajima i ličnostima vezanim za njeno ime.

Neke tekstove sam za sebe prevodila, neke u početku samo iščitavala u isprekidanim vremenskim intervalima, dok nijesam na svoje iznenađenje shvatila da su oni sasvim nepoznati široj crnogorskoj publici, a usuđujem se reći i istraživačima iz humanističkih nauka kojima bi mogli biti korisni.

Tako je, korak po korak, nastajala ideja o njihovom prevođenju, komentarisanju i objavljivanju čiji je plod knjiga o kojoj večeras razgovaramo.

Neću vam detaljno pričati o tome što je svaki od prevedenih autora napisao o Crnoj Gori, Crnogorkama i Crnogorcima. Prepustiću to vašem ličnom čitalačkom doživaljaju, prema redu i ritmu koji ćete sami birati. Ja vjerujem da je knjiga uvijek dijalog između teksta i čitaoca i to je i razlog zbog kojeg na ovoj promociji nema čitanja odlomaka naglas. Posredovala sam prevođenjem i komentarima, neki eminentni čitaoci su dali svoj sud, treba pustiti tekst da dalje sam pronalazi svoj put.

Na kraju bih dodala par riječi o prevodilačkoj avanturi, jer prevođenje nikada nije jednosmjerni put od jednog teksta ka drugom, već uvijek podrazumijeva istraživanje, otkrivanje, uspone i padove.

Kad sa svojim studentima pričam o prevođenju, često citiram Ludviga Vitgenštajna koji je rekao “Granice mojega jezika su granice mojega svijeta”. Time se trudim da im ukažem na to da prevođenje podrazumijeva otvaranje novih svjetova, ali i rad na njihovom upoznavanju.

Putovanje u francuski jezik XIX vijeka je putovanje u čitav splet kulturnih, društvenih, književnih okolnosti tog vremena, jer prevođenje nije samo prenošenje riječi jednog jezika u riječi drugog jezika, to je stalno putovanje iz jedne u drugu kulturu, iz jedne u drugu epohu.

Ja sam se prevodeći i komentarišući ove tekstove šetala od Pariza do Cetinja, od Berlina, preko Dubrovnika do Ulcinja i Carigrada, uživala u pogledu na Perast i Lovćenske strane, proživljavala surove uslove života svojih pretkinja i po ko zna koji put promišljala njihov položaj u porodici i društvu, ljutila se na odluke velikih sila, šetala se Katunskom ulicom i penjala na Orlov krš, naučila puno toga o poslednjim danima Stjepana Zanovića u Holandiji, imovinskim odnosima u Crnoj Gori i pripajanju Ulcinja. Srijetala sam se sa brojnim jezičkim i kulturološkim nedoumicama, ali sam u svemu tome i profesionalno i lično uživala. Zato sam odlučila da sve to podijelim sa vama i biću srećna ako neke od vas ova knjiga odvede na neka takva putovanja.

RIJEČ BOBANA BATRIĆEVIĆA

-Kad neko s Cetinja objavi dobru knjigu ośetim se veoma posebno. Kad mi je prije više od dvije godine Jasna Tatar-Anđelić rekla na čemu radi, jedva sam čekao da njeno štivo izađe iz štampe. Prevođenje i objavljivanje našoj publici i istraživačima nepoznatih tekstova o Crnoj Gori veoma je značajan poduhvat. Tokom XIX i početkom XX vijeka naša država bila je izuzetno interesantna stranim posmatračima, putopiscima, političirama i avanturistima. U epohi koja je tragala za legendarnim, mitskim, praizvornim, arhaičnim, pripadnicima evropske građanske klase Crna Gora se činila posljednjom oazom netaknute istorije. U tom spoju divljeg i vojničkog kako su ga oni obično viđeli iznjedrio se poseban mentalitet i poseban način upravljanja teritorijom koji je fascinirao i čuvenu urednicu časopisa »Nova revija« Žilijet Adam. I mada je interesovanje Francuza za crnogorske prilike znatno starije, interesovanje ove revije čini se posebno značajnim pošto do sada nijesmo imali priliku čitati tekstove o Crnoj Gori iz francuskog časopisa ovakve profilacije.

Autorka i priređivačica knjige koja je pred vama, Jasmina Tatar Anđelić potrudila se da ozbiljnim pristupom ovu knjigu učini pristupačnom široj čitalačkoj publici, ali i da od nje načini relevantan istorijski izvor koji nam otkriva recepciju Crne Gore u jednom dijelu Francuske javnosti. Priređivačkim komentarima i uvodnim studijama za svaki prevedeni tekst, autorka je obogatila monografiju, tako da nije naśela na zamku na koju nerijetko nailazamo u domaćemu prevodilaštvu đe obično nema kontekstualizacije koja bi umnogome olakšala korišćenje i čitanje prevedenih tekstova.

Tekstovi i fragmenti o Crnoj Gori koje je odabrala za priređivanje veoma su raznovrsni i siguran sam da će mnogi istraživači ovu knjigu koristiti kao nezaobilazno štivo. Iz političke i putopisne istorije treba izdvojiti tekstove »U Crnoj Gori« i »Odlomci iz pisama o vanjskoj politici« politici Žilijet Adam u kojima nailazimo na autorkin političko-kulturni rezon, njene stereotipe koji utiču na konstrukciju slike o Crnoj Gori, jer Adamova je republikanka i borkinja za ženska prava, ali i hrišćanka i patriotkinja koja u našoj zemlji vidi jednu vojničku naciju, patrijarhalnu, s kuriozitetnim načinom vladanja, jednistvenim u Evropi, ali u njima ne krije oduševljenje, naročito ističući fizičku ljepotu Crnogoraca i Crnogorki, ostalih naroda koji tu žive, odavajući Crnoj Gori priznanje što je očuvala svoju hrišćansku misiju. Pored ovih tekstova, istom domenu pripadaju tekstovi Albera Rabua i Žorža Normana, dok više putopisnoj građi pripada tekst De Sent Mari – Putovanje u Crnu Goru. Posebno zanimljivim za čitanje čine se tekstovi iz prava koji nam osvjetljavaju francusku vizuru crnogorsko-imovinskih odnosa a koje potpisuje Alber Tubo. Za istoriju kulture jako su nam važni tekstovi koje je Tatar-Anđelić prevela iz oblasti muzičke i pozorišne kritike, a vrlo su nam značajni, i nama profesorima, a i studentima Fakulteta za crnogorski jezik i književnost tekstovi Eduarda Van Biema o legendarnom crnogorskom avanturisti i jednoj od najinterasantijih ličnosti naše istorije – Stefanu Zanoviću.

Dakle, treba naglasiti da je Jasmina Tatar-Anđelić napravila ozbiljno naučno štivo sastavljeno od prevedenih tekstova i njenih autorskih komentara. Da je birala tekstove koji do sad nijesu prevođeni i koji su većinom bili nepoznati domaćoj javnosti. Da će njena knjiga imati široku upotrebu i da će je koristi istraživači iz različitih oblasti.

Izdavač monografije Fakultet za crnogorski jezik i književnost pokazao je stratešku viziju koju ima kad je u pitanju izdavaštvo. U posljednjih nekoliko godina ova je kuća izdala preko 120 knjiga iz različitih oblasti, od istorije, teorije i istorije književnosti do filologije i leksikologije. Veliki tim saradnika i autora s kojima Fakultet postiže impresivan produkcijski nivo koji se ne ogleda samo u kvantitavnosti. Zato je i izdavaču bila velika čast sarađivati s osobom kao što Jasmina Tatar Anđelić. Nadamo se da će ovako i nastaviti i vrlo brzo nas obradovati nekim novim naslovom.

PS:

Dr Boban Batrićević, je saradnik u nastavi na FCJK, autor više stručnih radova i učesnik međunarodnih skupova, čije je polje interesovanja: teorija i filozofija istorije, metodologija naučnih istraživanja, kulturna istorija, istorija ideja, književna istoriografija …

IZVOD IZ IZLAGANJA ALEKSANDRA RADOMANA

Autorica knjige pristupila je serioznome poslu istraživanja jednoga dosad nepoznatoga korpusa tekstova posvećenih Crnoj Gori, konsultujući 351 broj časopisa u periodu od 1879. do 1941. godine i notirajući 62 teksta koji na ovaj ili onaj način referiraju na Crnu Goru i Crnogorce. Izostavljajući članke u kojima je Crna Gora tek uzgred pomenuta, autorka je prevela i uz prateće tekstove priredila 9 članaka integralno posvećenih Crnoj Gori i njenim ličnostima, dodajući tome i odabrane odlomke o Crnoj Gori dugogodišnje urednice časopisa Žilijet Adam. Mahom je riječ o putopisnim bilješkama francuskih autora o zemlji koja je u drugoj polovini XIX vijeka bila predmet fascinacije evropske javnosti, kako zbog neobičnoga, za evropske nazore egzotičnoga društvenog uređenja, tako i zbog zadivljujuće istorije otpora Osmanlijama. Tekstovi koji su se našli u ovoj knjizi prvi put su prevedeni na crnogorski jezik i biće dragocjena građa kako za imagološka proučavanja, tako i za izučavanje crnogorske istorije, kulture, prava, antropologije, etnologije i dr. disciplina. Jasmina Tatar-Anđelić se potrudila da izabrane tekstove ne samo prevede već i dodatno približi savremenom čitatelju uvodnim napomenama koje prethode prevedenim tekstovima i donose dragocjene informacije o autorima, povodima nastanka i strukturi tekstova. Mojim istraživačkim interesovanjima posebno je bliska prevedena studija „Stjepan Hanibal, princ od Albanije“ Eduarda van Biema. Riječ je, naime, o jednome od prvih tekstova posvećenih crnogorskome piscu i pustolovu, Stefanu Zanoviću, budvanskome alazonu, đetetu svoje epohe što je s jednakom životnom lakoćom kibicovao s Kazanovom i dopisivao se s D’Alamberom i Volterom. Iako je riječ o studiji koja je bila poznata u literaturi, njenim prevođenjem omogućena je i njena šira dostupnost, a osobito kad se ima u vidu da Biema citira izvornu arhivsku građu, slabo poznatu ili sasvim nedostupnu dosadašnjim proučavaocima.

Fakultet za crnogorski jezik i književnost počastvovan je što je imao priliku objaviti ovu knjigu i biti dio zvaničnog obilježavanja Dana frankofonije u Crnoj Gori.

PS:

Aleksandar Radoman je doktorant filologije na Sveučilištu „Josipa Jurja Strossmayera“ u Osijeku i saradnik u nastavi i prodekan za nastavu Fakulteta za crnogorski jezik i književnost na Cetinju. Učesnik je više naučnih skupova i autor znatnog broja naučnih i stručnih radova u zemlji i regionu. Urednik brojnih izdanja Instituta a potom i Fakulteta za crnogorski jezik i književnost. Predmet njegova naučnoga interesovanja je starija crnogorska književnost, osobito crnogorsko dramsko i prozno nasljeđe.

Član je redakcije časopisa Lingua Montenegrina. Član je Matice crnogorske i Udruženja pozorišnih kritičara i teatrologa Crne Gore.

Poštovani čitaoci, nadam se da ću ovom prilogu uskoro dodati i izvode iz uvodne besjede ambasadorke Francuske u Crnoj Gori Kristin Tudik i osvrta na knjigu profesorice Jasmine Nikčević za koju ova knjiga predstavlja jedan znalački urađen vanredni istraživački rad…

PS:

Doc. dr Jasmina Nikčević rukovodilac je Studijskoga programa za francuski jezik i književnost na Filozofskome fakultetu u Nikšiću. Diplomirala je na Filološkome fakultetu u Beogradu, a magistarske i doktorske studije iz francuske književnosti završila je u Turu Francuskoj. Aktivna je učesnica i koordinatorka regionalnih i međunarodnih seminara i manifestacija namijenjenih profesorima francuskog jezika u Crnoj Gori, članica i višegodišnja potpredśednica Udruženja profesora francuskog jezika Crne Gore. Stalna je saradnica Zavoda za školstvo i Ispitnog centra Crne Gore, autorka testova na republičkim, odnosno državnim takmičenjima iz francuskog jezika za osnovne i srednje škole u Crnoj Gori, kao i jedna od autora reformisanih predmetnih programa za francuski jezik za osnovnu školu i gimnaziju. Aktivna je članica Matice crnogorske.