Cetinje :: Moj grad

STUDIJA: Cetinje – imena ulica, spomenici, spomen obilježja – Vesko Pejović

Posted on 07. Dec, 2012 by Vesko Pejović in Iz kulture

Poštovani čitaoci sajta, dragi Cetinjani i svi vi koji volite Cetinje, 

Poslije PETNAESTOMJESEČNOG rada na izradi Studije: Cetinje – imena ulica, spomenici i spomen obilježja, završeno je i finalno dotjerivanje pa će 04.03. STUDIJA  biti predata nadležnim službama Prijestonice Cetinje na dalju proceduru. Pošto smo ovo, na neki način, zajedno radili, želim da vidite konačnu verziju i da je ocijenite.

NVO „CETINJE MOJ GRAD“ I MATICA CRNOGORSKA OGRANAK CETINJE

Cetinje, 28.02. 2013. godine

STUDIJA: CETINJE – IMENA ULICA, SPOMENICI, SPOMEN OBILJEŽJA

Rukovodilac projekta Vesko Pejović, Izvršni direktor NVO „Cetinje moj grad“

 Povod

Činjenica da je studija na ovu temu napravljena prije dvadeset godina, procjena da postojeće stanje u ovoj oblasti „ište“ jedan temeljit projekat i želja da na konkretan način, damo doprinos za ljepše Cetinje, opredijelila je NVO „Cetinje moj grad“ i Maticu crnogorsku Ogranak Cetinje da ovo pitanje uvrste u program rada za 2012. i 2013. godinu.

Metodologija rada

Kako je Cetinje grad koji simbolizuje istoriju Crne Gore, što podrazumijeva obavezu da se ova oblast besprekorno i uz učešće što većeg broja zainteresovanih građana i institucija definiše, evo metodologije po kojoj sam radio ovaj projekat:

-PRVA FAZA- SNIMANJE I PREZENTACIJA POSTOJEĆEG STANJA, ROK JE BIO KRAJ FEBRUARA 2012.

Nakon prikupljanja važeće dokumentacije o postojećem stanju imena ulica, trgova, parkova, naselja, ustanova, društava, spomenika, spomen bisti i spomen ploča, od Sekretarijata za komunalne djelatnosti Prijestonice Cetinje, Skupštine Prijestonice Cetinje i Savjeta Skupštine Prijestonice Cetinje za ova pitanja, „snimanja“ stanja na terenu, neophodnih konsultacija, analiza i intervencija (koje je trajalo skoro tokom novembra i decembra 2011.), postojeće stanje sa odgovarajućim tekstom, šemom  cetinjskih ulica na kojoj su date i njihove dužine, spiskom i fotosima svih spomenika, spomen bisti i spomen ploča na nivou grada je prezentirano čitaocima sajta cetinje-mojgrad.org , kako bi se svi zainteresovani mogli uključiti na pravi način.

DRUGA FAZA- ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA I KANDIDOVANJE NOVIH PREDLOGA, ROK JE BIO KRAJ APRILA 2012.

Preko sajta cetinje-mojgrad.org, u navedenom terminu, stigla su 84. veoma kvalitetna komentara. Svi predlozi koji su došli i poslije ovog termina prihvaćeni su i obrađeni. Ovom prilikom ističem da se od autora nije tražilo obrazlaganje predloga…

TREĆA FAZA – ANALIZA POSTOJEĆIH  I SVIH NOVO-PREDLOŽENIH KANDIDATA, LIČNOSTI I DOGAĐAJA  – ROK JE BIO KRAJ NOVEMBRA 2012.

Ovaj veoma složeni posao rađen je veoma studiozno. Konsultovani su i upoređivani svi raspoloživi izvori CNB CG, Arhiva CG, Dvorske biblioteke, Biblioteke “Njegoš” a i izvjesna literatura iz privatnih biblioteka. Nastojalo se da se u biografiji tj obrazloženju navedu najvažniji podaci … Posao je završen decembra 2012. godine a finalno dotjeravanje krajem februara 2013.

ČETVRTA FAZA –ODREĐIVANJE PRINCIPA, PRAVLJENJE KONCEPTA, IZRADA I  PREZENTIRANJE SCENARIA  RUKOVDSTVU PRIJESTONICE I POSJETIOCIMA SAJTA CETINJE-MOJGRAD – ROK JE BIO DRUGA POLOVINA DECEMBRA 2012.

Scenario je u prisustvu predstavnika Matice crnogorske i NVO “Cetinje moj grad” u decembru mjesecu 2012. prezentiran rukovodstvu Prijestonice Cetinje i od njih je dobio najveću ocjenu uz konstataciju gradonačelnika Aleksandra Bogdanovića da će se nakon zakonske procedure, uložiti napor da se odma počne sa ovaj projekat realizuje.

PETA FAZA – KONAČNA VERZIJA STUDIJE SE DOSTAVLJA SEKRETARIJATU ZA KOMUNALNE POSLOVE I SAOBRAĆAJ PRIJESTONICE CETINJE NA DALJI POSTUPAK-ROK KRAJ FEBRUARA 2013.

ŠESTA FAZA – OBJEDINJAVANJE KOMPLETNOG STRUČNOG MATERIJALA I PRIPREMA ZA ŠTAMPU KNJIGE O URBANOM RAZVOJU CETINJA DO 2012.  PLANIRANI ROK KRAJ 2013.

–Studija ima za cilj

-Da se osvrne na postanak i urbanistički razvoj Cetinja posebno od donošenja prvog urbanističkog plana (1860 godine) do danas;

-Da prikazom i analizom postojećeg stanja u ovoj oblasti, ukaže na eventualne propuste u dosadašnjem radu sa ciljem da se oni ubuduće ne ponavljaju, kao i da predloži nova rješenja;

-Da za ovu oblast propiše principe i metodologiju koji bi se morali poštovati kako bi rad po fazama, bio transparentan i podvrgnut sudu javnosti, kako bi se odluke donosile na osnovu pravih vrijednosti a ne na osnovu emocija, ličnih simpatija, političke pripadnosti, u uskom krugu, “ad hoc” (obično pred neki jubilej), kako bi se obezbijedilo poštovanje naslijeđenih vrijednosti grada – kako istorijskih tako i arhitektonsko-likovnih i ambijentalnih a istovremeno i sve radilo u skladu sa Detaljnim urbanističkim planom grada (DUP-om);

-Da ukaže na neophodnost odgovarajuće vremenske distance (20 godina), potrebne za obezbeđenje realnog sagledavanja neke ideje;

– Da ispoštuje tekovine i doprinos najstarijih stanovnika i bratstava utemeljenju Cetinja;

-Da pruži osnovne informacije  o spomenicima, spomen obilježjima, događajima i ličnostima čija imena nose ulice, naselja, ustanove i pojedini prostori grada i tako pokaže i dokaže da su rešenja u ovoj oblasti slika naše savjesti o crnogorskoj prošlosti i korak u susret budućnosti;

-Da istakne značaj ličnosti i događaja iz ovog mozaika za sveukupnu valorizaciju prošlosti i afirmaciju Cetinja i Crne Gore u istorijskom, kulturnom, naučnom, političkom i drugom smislu;

-Da ukaže na značaj blagovremenog usvajanja predložene lokacije za podizanje spomenika ili spomen obilježja od strane nadležnih organa kako bi se na vrijeme pripremila sva potrebna dokumentacija koju treba da koristi autor projekta;

-Da za podizanje spomenika ili spomen obilježja ukaže na neophodnost izrade makete i njenog izlaganja na uvid javnosti kako bi se (na vrijeme) rješenje sa svih aspekata sagledalo i obezbijedilo da prilikom izjašnjavanja o zahtjevu Savjet  Prijestonice i Komisija za ova pitanja pri Ministarstvu kulture (pored projekta sa izgledom spomenika ili spomen obilježja u 3D, sa predmjerom i predračunom radova i lektorisanim tekstom), znaju i mišljenje javnosti;

-Da kroz prikaz dosadašnjeg odnosa prema očuvanju svih vrsta spomenika i spomen obilježja sugeriše i način njihovog održavanja;

Geografske karakteristike Cetinja

Cetinjsko polje smješteno u istočnoj podgorini Lovćena, je kraškog tipa dužine oko 6 km a širine od 0,3 do 1,3 km i zahvata površinu oko 5 kvadratnih kilometara. Blago je nagnuto od Bajica (760m) prema Donjem Polju (637m). Cetinje zahvata površinu od 910 km2 a prosječna nadmorska visina je oko 670 m. Udaljeno je od Jadranskog mora 11 km (Bečići), Boke 12km i Skadarskog jezera 10 km (vazdušne linije). Na ovom prostoru vlada brdsko mediteranska klima sa uticajem Jadranskog mora i planinskog masiva Lovćen. Jeseni su kišovite, zime sniježne a ljeta sušna. Srednja godišnja temperatura je 10 stepeni C. I pored velike količine padavina prostor je skoro uvijek bezvodan. Sve vode direktno ili indirektno poniru a u izuzetnim meteorološkim prilikama dolazi do plavljenja donjeg dijela grada. Ponori se srijeću u mnogim zonama grada ali su najpoznatiji u Donjem polju i manastirski. U Cetinju u nekim godinama padne i preko 4000 mm atmosferskog taloga. Pojava prvog snijega moguća je u oktobru a posljednja u maju. Najveći sniježni pokrivač je bio 1929. godine oko 3,5 m a potom u januaru 1954 i februaru 1958 godine po 2 do 2,5 m. Ukupno godišnje trajanje sijanja sunca na prostoru Cetinja iznosi 2300 do 2500 časova. Broj dana sa pojavom jakog vjetra je jako mali. Zelene površine Cetinja pokrivaju ukupno 35,30 ha a od toga parkovi zauzimaju 14,40 ha.

Kratak osvrt na istorijski i urbanistički razvoj Cetinja

Prve ljudske zajednice na prostoru Cetinjskog polja postojale su još prije 12 000 godina…

Na pojam Cetinje nailazimo sredinom XV vijeka. U jednom dokumentu iz 1440. godine se vidi da je toponim Cetinje postojao sredinom XV vijeka, neovisno od seoskih naselja (Donji kraj, Bajice, Humci) po rubu Polja.

Dobilo je ime po rijeci Cetini koja je, vjerovatno u XVII vijeku napustila površinski tok. Ona je proticala Cetinjskim poljem od Bajica do Manastirskog ponora a prelivom u donjopoljske ponore. Crnojevići su od najstarijih vremena gospodarili Cetinjskom regijom gdje su imali svoje posjede u Cetinjskom i Njeguškom polju i na području Rijeke a Cetinju, vjekovnoj prijestonici Crne Gore, mjestu istorijskog i nacionalnog identiteta, pamćenja i trajanja Crne Gore, danas duhovnom i kulturno-umjetničkom centru obnovljene države, temelje je postavio 1482 godine Ivan Crnojević.

PERIOD 1450 – 1697

U podlovćenskom docu prvi značajni objekti podignuti su u periodu između 1450 i 1485 godine. Vlaška crkva je prvi put sagrađena od „plota“ i „kočeva“, oblijepljena blatom, 1450 godine, zato nije ni bila dugog vijeka. Ona je tri puta prepravljana: prvo kao suhomeđa, zatim od „klačnog zida“ da bi najzad, 1864 godine dobila svoj današnji izgled.

Ivan Crnojević (1427-1490 – gospodar Crne Gore od 1465 do 1490) je izabrao podlovćenski dolac kao lokaciju za svoj novi grad, ne iz oduševljenja sa njegovom bujnom prirodom i pitomom klimom, već kao azil pred turskom najezdom. Bježeći od Turaka sa Žabljaka (1475) na Obod i sa Oboda na Cetinje, Ivan Crnojević je shvatajući Cetinjsko polje kao prirodnu strategijsku tvrđavu koja pruža mogućnost perspektivnog razvoja, za neka buduća bolja vremena, podigao 1482. godine velelepni dvor, priljubljen uz obronke Orlova krša, na mjestu gdje je današnji Cetinjski manastir a dvije godine kasnije (1484) i manastir Rođenja Bogorodice na Ćipuru i tu prenio sjedište Zetske mitropolije iz manastira sv. Nikola sa Vranjine.

Izgradnja ovih objekata predstavlja i početak formiranja Cetinja kao srednjovjekovnog naselja. Okolna sela: Medovina, Humci, Bajice i Donji Kraj, bila su naseljena ali se u mnogim dokumentima spominju neđe posebno a neđe u sastavu Cetinja.

Cetinje je u XV vijeku pored kuća po obodu imalo i naselje sa ulicom u polju o čemu govori jedan opis Cetinja u kojem se pominje „Vitina ulica“.

–Poslednji vladar iz dinastije Crnojević, Đurđe Crnojević (rođen oko 1454), je nakon očeve smrti 1490. godine naslijedio prijesto Crne Gore. Zbog potajnih veza sa zapadno-evropskim zemljama Đurđe je dobio ultimatum da u jesen 1496. godine napusti Crnu Goru u roku od tri dana. Sa nekih sto konjanika sjurio se u Budvu, ukrcao na brod i tokom decembra stigao u Mletke (Veneciju). Sa sobom je odnio i dragocjenosti iz Cetinjskog manastira i Dvorca na Cetinju.

-Uprkos kratkotrajnosti svoje vladavine Crnom Gorom (1490-1496) i neuspjeha u političkom i državničkom životu zemlje, Đurđe Crnojević je ostavio neizbrisiv trag u crnogorskoj i južnoslovenskoj kulturi jer je u vrijeme otkrića Amerike 1492. godine nabavio u Veneciji štampariju i dopremio je na Cetinje. Bila je to prva ćirilična štamparija kod Južnih Slovena (prva u Slovenstvu je radila u Krakovu 1491-1493. godine) i prva državna štamparija uopšte.

U njegovoj štampariji od 1492 do 1496 jeromonah Makarije, sa sedam kaluđera, izdao je pet prvoštampanih knjiga – inkunabula: Oktoih prvoglasnik 1493/94 (04.01.1494), Oktoih petoglasnik 1494, Psaltir s posljedovanjem 1495 (22.09.1495), Molitvenik (Trebnik) 1495/1496 i Četvorojevanđelje 1495/96 (sačuvano samo u prepisu!). Taj najveći doprinos našoj kulturnoj istoriji zbio se svega 38 godina poslije epohalnog Gutembergovog otkrića štamparske prese sa pokretnim slovima, koji je Cetinje i Crnu Goru doveo u red najkulturnijih onovremenih evropskih država.

Stalna ugroženost od turske vojne sile dovela je do perioda zastoja u materijalnom i kulturnom razvoju Cetinja. Nestalo je Crnojevića i njihovog dvora a manastir i cijelo naselje srušili su Turci 1692. godine. Na Cetinju i dalje stoluju mitropoliti, koji zajedno sa kaluđerima žive od dosta velikih prihoda Cetinjskog manastira.

Od mitropolita Visariona, iz vremena Ivana Crnojevića, pa do pojave vladike Danila Petrovića, na čelu mitropolije izmijenilo se 15 vladika iz raznih plemena.

Iako se razvoj Cetinja može pratiti kroz punih 530 godina, njegov planski, urbanistički razvoj datira tek od zadnjih decenija XIX vijeka, kada Cetinje, pored osnovnih elemenata urbanog sadržaja, dobija i prve formirane ulice sa određenim imenima.

Prema navodu nekog kaluđera, Cetinje 1592. godine ima 44 kuće a prema zapisu Kotoranina Marijana Bolice 1614. godine u Cetinjskom polju ima 70 kuća. Marijan Bolica ističe da je u Manastiru živio vladika sa 25 kaluđera, 40 ostalih sveštenika i poslugom.

PERIOD 1697 – 1860

Period 1697 – 1860

Istorijska uloga Cetinja i Cetinjske mitropolije doživljava novi uzlet početkom XVIII vijeka, kada Crnogorci uz politički oslonac na pravoslavnu imperiju, carsku Rusiju, prave planove za stvaranje samostalne i nezavisne države. Ton tom vremenu daje i snažna ličnost vladike Danila Petrovića (rođen 1670- vladao Crnom Gorom od 1697 do 1735. kada je umro 11.01.), tvorca misli o slobodi i nezavisnosti Crne Gore, rodonačelnika dinastije Petrović Njegoš koji je i uspostavio političke odnose sa Rusijom.

Od 1701 do 1704 godine porušeni Crnojevića manastir je obnovio vladika Danilo Petrović – Njegoš na mjestu nekadašnjeg dvorca. U poređenju sa prethodnim bio je veoma skromnog izgleda. Za njegovu gradnju korišćen je kamen sa razorenih crnojevićkih zdanja a u njega su ugrađeni i dekorativni elementi sa manastira Crnojevića, čime je Danilo simbolično naznačio da će nastaviti oslobodilačku misiju svojih predaka.

Turci su ga 1712 i 1714 razorili, Crnogorci obnovili 1724, Turci ponovo razorili 1785 godine ali su ga Crnogorci obnovili 1786 godine.

To stanje ostaje nepromijenjeno sljedećih dvjesta godina o čemu svjedoči Vialla de Sommieres 1810 godine…

  Početkom 1832 godine, u današnjem starom jezgru Cetinja postojale su samo dvije kuće. Prva je bila u blizini Cetinjskog manastira, takozvana „Sionica” ( prvobitno je služila za čuvanje sijena), prizemna građevina ozidana (za vrijeme Petra I) od kamena sa slamenim krovom, podijeljena u tri odjeljenja, namijenjena upravnoj vlasti (za potrebe Senata) i druga – prva privatna prizemna kuća takođe pokrivena slamom, koja je brzo pretvorena u KRČMU-HAN – prvi ugostiteljski objekat na Cetinju, koju su, uz Njegoševu podršku, zajedno podigli Njegošev brat Pero Tomov i pop Lazo Jabučanin Popović. Malo kasnije (i malo dalje od ove kuće) Njegoš je dao nalog da se ogradi kuća Novici Ceroviću (za nagradu što je organizovao ubistvo Smail-age Čengića). Između ovih kuća podigao je kuću i vladičin sekretar Danilo Vuković (koji se 1859 godine seli u Rusiju).

Njegoš u Cetinjskom manastiru otvara prvu školu 1834. godine, a naredne godine osniva i štampariju koja je takođe bila smještena u prostoru Cetinjskog manastira. U njoj su štampane crkvene i školske knjige, prva književna djela crnogorskog vladara, prevod Šlecerove “Opšte istorije”, zatim razni proglasi, obrasci za pasoše, itd. Od 1835. godine, iz cetinjske štamparije izlazi prvi crnogorski kalendar “Grlica” koja pored čisto kalendarskog dijela sa oznakama vjerskih praznika i poukama vjernicima ima i dodatak sa literarnim i istorijskim tekstovima, pa se njena pojava označava kao rađanje prvog crnogorskog časopisa.

Na brdu iznad Manastira 1833. godine sagrađena je Tablja – tvrđavica zamišljena kao odbrambeno uporište ali ona nikada nije završena i osposobljena za artiljerijsku posadu kako je bilo zamišljeno već je uglavnom služila za isticanje posječenih neprijateljskih glava.

Zbog čestih turskih napada Cetinje se nije moglo normalno razvijati tako da je tek 1838. godine Petar II Petrović Njegoš prema nacrtu Rusa Jakova Ozereckovskog, neposredno uz Manastir podigao sebi rezidenciju – čuvenu Biljardu s namjerom da ona služi i za sjednice Senata i za prihvatanje važnijih gosti. Biljarda je imala prizemlje i sprat sa 25 odjeljenja. Krov joj je bio pokriven olovom. Njeno prostrano dvorište sa tri bunara bilo je ograđeno pravougaonim zidovima a na četiri ćoška su se nalazile četiri kule sa puškarnicama. U Biljardi su se nalazile Njegoševa štamparija i osnovna škola. Sve do 1987 Biljarda služi kao dvorska rezidencija Njegoševih naslednika knjaza Danila i knjaza-kralja Nikole a kasnije – do 1910, ministarstava i svih važnijih državnih ustanova.

Iste godine kada je sagrađena Biljarda, podignuta je u neposrednoj blizini i kuća za Njegoševog učitelja Antida Žoma, a naredne 1839 godine i jedna zgrada koja je služila kao magacin za žito.

Njegoš, na sugestiju bankara Roštilda iz Napulja, nastoji da Crna Gora, kao nezavisna i suverena država, dobije svoj novac. On u najvećoj tajnosti vodi sve pripreme, daje nacrt zlatnika, naručuje izradu alata i zajedno sa presom za kovanje sve doprema na Cetinje. Po najstarijem bogu u starih Slovena novcu daje naziv “ZLATNI PERUN”. Njegova prerana smrt 19. oktobra 1851. godine obustavlja realizaciju a alati i presa ostaju zaboravljeni u Cetinjskom manastiru.

Mitropolita Petra II Petrovića Njegoša naslijedio je njegov sinovac Danilo Stankov Petrović. (1852 – 1860). Danilo je uspostavio novi, svjetovni oblik vladavine. Proglasio je Crnu Goru za knjaževinu a njenog vladara za nasljednog knjaza. U Biljardi više ne stoluje vladika, već vladar sa svjetovnom titulom, a njen dograđeni dio uređuje se za potrebe prve crnogorske knjaginje Darinke (prema njenom planu) i novog dvorskog osoblja. Temeljite reforme u mnogim oblastima života utiču na dalje formiranje i porast grada. Gradsko jezgro, već formirano u dvije glavne i nekoliko sporednih ulica, uvećava se za 34 nove kuće sa kamenim zidovima i slamenim krovovima.

Prva ulica na Cetinju dužine oko 100 metara postojala je oko 1841. godine a na prvom planu grada iz 1860. godine vidi se još jedna ulica…

Prema zapisima Vilhelma Ebela 1844 godine podižu se i prve porodične kuće (oko 20) pokrivene crijepom među kojima su se nalazile i dvije krčme. Kuće su podizane duž dvije ulice Dvorske i Katunske koje su se sjekle pod pravim uglom pa je naselje imalo izgled slova T…

Već 1853. godine Cetinje je bilo neposredno ugroženo od moćne armije Omer-paše Latasa, koja je stigla nadomak grada. U očajničkim naporima da se pruži otpor Turcima, a u nedostatku municije, pretopljeni su u puščana i topovska zrna olovni krov Biljarde i slova Njegoševe štamparije.

Na planu Cetinja iz 1860 godine koji je izradio prof. Milo Kovačević, vide se dvije upravne ulice u kojima su se nalazile 34 kuće – slamom pokrivene.

PERIOD 1860 – 1918

Nakon ubistva knjaza Danila u Kotoru 1860. godine, započinje višedecenijska vladavina knjaza – kralja Nikole (1860 – 1918) koju je odlikovalo i sprovođenje niza reformi koje su imale za cilj da modernizuju crnogorsko društvo.

Radi smještaja stranaca i zadovoljenja njihovih potreba 1863 godine počinje gradnja prvog modernog građevinskog objekta, hotela „Lokanda“ koji je 1864 godine počeo sa radom. „Lokanda“ je imala restoran i osam spavaćih soba.

Cetinje 1865 godine (misli se na današnje staro jezgro) ima oko 60 kuća.

Knjažev dvorac je započet 1863 godine a završen je 1867 godine dok je zgrada Đevojačkog instituta „Carice Marije Aleksandrovne“, prve moderne školske zgrade u Crnoj Gori, izgrađena 1871 godine. Bolnica „Danilo I“ završena je 1873 godine.

Cetinje 1872 godine broji 115 kuća među kojima je bilo i dvospratnih i oko 500 – 600 stanovnika. Po zvaničnoj naredbi kuće su od 1860 godine morale da se pokrivaju crijepom.

Po Gopčevićevom planu iz 1875 godine formirana je slika Cetinja kao urbane cjeline. Grad ima preko 160 kuća a broj stanovnika 1876 godine iznosi oko 1.800.

„Mrežu“ gradskih ulica čini Katunska (duga oko 500 m) i tri manje poprečne ulice s jedne i s druge strane. U srednjem dijelu formiran je prostran trg na potezu najstarije (Dvorske?) ulice. Sa plana se vidi da pored NOVE ulice (Katunske) koja ide od Bajica do STAROG JEZGRA i ULICE KROZ STARO JEZGRO do Lokande postoje tri poprečne ulice i trg od dvora do glavne ulice. Postoji i jedan sporedni put koji bi odgovarao putanji od Dvorskog trga, ispred Vladinog doma, kroz stari Obod a izlazio na današnji bulevar.

Od objekata (kojih danas nema) imamo preko puta Dvora: Senat, kuću Boža Petrovića, na uglu Dvorske i Katunske ulice kuće Ilije Plamenca i (preko puta nje) kuću Nikole Matanovića, kuću u kojoj je bila Pošta (na početku ulice Vojvode Batrića), a Bajove ulice još nema!(V.P)

Prema opisima savremenika od Bajica do naselja vodio je „jedan širok i ravan put. S desne strane po strani puta stoji nekoliko usamljenih krajnje jednostavnih zdanja, od kojih je jedno barutana a drugo nešto kao fabrika municije; s lijeve strane puta, s one strane jednog kamenitog kraka, vjerovatno korita presušenog divljeg potoka, stoji jedna mala crkva – to je mjesna crkva Cetinja (Vlaška crkva), a oko nje je groblje, prepoznatljivo po plitkim zemljanim humkama i ponekoj nadgrobnoj ploči“.

Sama varoš sastojala se od jedne duge široke ulice koju su s obije strane, pod pravim uglom, sjekle tri kratke ulice, dok je na sredini, sa desne strane, bio jedan prostrani trg – „pjaca“. Rubom ulica raspoređeno je oko 120 pretežno prizemnih kuća, toliko niskih „da se svakoj streha mogla rukom dohvatiti, a sve su bile „unutra za nogu i dvije niže od sokaka“.

Na sredini trga, pored velike murve, bio je visokim zidom ograđen bunar koji je otvaran samo dva puta dnevno. Desno, u nastavku trga, je ulica iste širine kao i glavna sa jednostavnim jednospratnim kućama čiji su vlasnici bili najviši državni funkcioneri. U toj ulici nalazio se novi Knjažev dvor. Lijevo od trga uskom ulicom prosječenom rušenjem jedne kuće u glavnoj ulici dolazilo se do državne bolnice.

Na kraju glavne ulice nalazlila se najveća cetinjska gostionica Lokanda, a ispred nje s lijeve strane, duga zgrada Djevojačkog instituta. U to vrijeme najimpozantnija cetinjska zdanja bila su Biljarda i Manastir. Poslije Knjaževog preseljenja u novi dvor, u prizemlju Biljarde smještene su štamparija, bogoslovija i Knjaževa straža, perjanici i kabadahije, dok su prostorije na spratu služile za prihvat visokih gostiju.

Iako izdvojene na brežuljku, gradu je pripadalo i nekoliko siromašnih kućica u Medovini, među njima i Knjaževa nova konjušnica. Između njih i Arsenala (Laboratorije) na sredini staroga puta kojim se nekad dolazilo u crnogorsku prijestonicu, bio je zatvor („tavnica“) smješten u prizemnoj dosta prostranoj zgradi koja je „na pokoj ograđena, a s lica zidom zagrađena sa kapijom po srijedi.“ Krajem cetinjskog polja bile su „raštrkane kuće koje skoro sve stoje pojedinačno i imaju zajedničko ime Donji Kraj.“

Na Cetinju je tada (1879) živjelo oko 700 stanovnika. Mada je to u odnosu na druge crnogorske varošice (Vir, Rijeku) bio povelik broj, Cetinje nije imalo vlastiti pazar već su se građani snabdijevali u Kotoru ili Rijeci Crnojevića. Jedino „u vrijeme grožđa i voća dolazahu Ceklinjanke i Crmničanke, sjeđahu na pižulima prema kući popa Ilije Plamenca (trg – „pjaca“) i prodavahu grožđe, šipkove, dunje i smokve“.

Varoš je imala samo jedan dućan, koji je u kući Đura Matanovića držao Jovan Piper, i pet zanatlija, stranaca – terziju Skadranina, crevljara (obućara) i dva maraguna (stolara) Italijana i jednog puškara – Zećanina. Ostali stanovnici Cetinja, izuzev profesora i učitelja, nijesu imali nikakvoga posebnog zanimanja. „Senati i činovnici besposleni šetali su ispred dvora od brijesta do murve, i za promjenu od murve do Lokande, a u ulicu od Lokande do na kraj nje, krčmari su sjeđeli na pižulima pred svojim kućama, ili šetukali ispred njih polako s noge na nogu“.

Upravitelj varoši T. Vukotić, u pismu knjazu Nikoli od 02.1881 godine, između ostalog, predlaže:

         –U vezi prostornog plana i izgradnje Cetinja da bi „trebalo odma pozvati indžinjera da varoš livelira, da se zna đe će se što podizati, kuda će se ulice otvoriti, što treba porušiti i ispraviti. Ovo je od velike važnosti naročito zbog toga što sve ono što se danas poruši, vrlo će malo koštati državu i pojedine, a za buduće građevine, biće od velike koristi. Kad se ovo bude radilo, treba regulisati nekoliko prazne zemlje i obilježiti je za buduće građevine, kao na primjer svu onu zemlju iza varoši do Bolnice i Vlaške crkve.

–U isto vrijeme, predlažem da se ovdje ustanovi jedan glavni pazar preko neđelje jedan put. On će od velike koristi biti za podignuće naše Prestolnice iz više uzroka“.

U gradonačelnikovu viziju novoga savremenoga grada nijesu se uklapale postojeće „kolibice“ te predlaže:

–Da se „što prije dignu“, s tim što bi se odredila „Komisija da iste procijeni, pak ako bi kome pri prodaji manje izašlo od procjene da mu se ili iz varoške ili iz državne kase doplati. Tako isto da se naredi svima koji kuće slamom pokrivene imaju, do Đurđeva-dne da ih pokriju ćeramidom“, a ako „nijesu u stanju neka ih prodadu onim koi će ih moći pokriti“.

Poslije Berlinskog kongresa (1878) Cetinje je kao prijestonica, međunarodno priznate države, prihvatilo veliki broj diplomatskih predstavnika iz raznih zemalja. Tačnije, 11 država je otvorilo svoja diplomatska poslanstva, a dvije zemlje svoja konzularna predstavništva. Gradsko područje se znatno proširuje. Otvaraju se prosvjetne i kulturne ustanove, razvijaju se gradske djelatnosti, raste broj stanovnika, niče veliki broj zgrada, uređuju se ulice, poravnava teren, podižu dva parka (Dvorski i Opštinski), otvara moderna pijaca, više trgovinskih i zanatskih radnji kao i znatan broj ugostiteljskih objekata a Cetinje dobija i telefonske linije sa svim većim mjestima u Crnoj Gori. Poštanska kočija se može vidjeti u glavnoj ulici.

Knjaz Nikola je 1880. godine dr. ing Josipa Sladea imenovao za glavnog inženjera u Crnoj Gori i povjerio mu da izradi urbanistički plan Cetinja. Po njemu, širenje grada planirano je istočno od Katunske (danas Njegoševa), na prostor između Vlaške crkve i Bolnice „Danilo I“. Na tom dijelu trasirana je nova duga ulica (danas Bajova) paralelna sa Katunskom. One su po tom planu spojene sa tri nove bočne ulice (danas ulice: 13. novembra, Ivanbegova i Vojvode Batrića) a između prve dvije planiran je prostor za pazar (danas Balšića Pazar)…

Treća bočna ulica ucrtana je ispred zgrade Djevojačkog instituta. Nove ulice planirane na djelimično neravnom terenu zahtijevale su radove na nivelaciji zemljišta. Poseban tehnički problem predstavljalo je razbijanje 20 metara visoke glavice pored Djevojačkog instituta, poznate pod imenom Dvorički krš…

Godine 1881 u gradskom dijelu Cetinja evidentirane su 134 kuće.

Realizacija Sladeovog projekta otpočeta je uređenjem trga ispred Dvora. U periodu od 24. aprila do 13. juna 1881. godine, duž kuća s obije strane trga izgrađeni su trotoari i sistem zatvorenih kanala za odvod atmosferskih voda, ukupne dužine 570,125 metara. Pored njih iskopane su i „jaže za slijevanje vode“, zatvorene gvozdenim „rasteladama“ (rešetke). U toku iste godine na sličan način je uređena glavna varoška ulica, a ispred kuća izrađeni su trotoari…

Ulice su prave i ravne, relativno široke, osvijetljene fenjerima, zasađene drvoredima lipa i bagrema, izuzetno čiste. Kuće su uglavnom niske i skromne sa prelomljenim krovovima a većina ima dvorište i mansardu. Grad se povezuje solidnim cestama sa Rijekom Crnojevića (1882), Kotorom (1884) i Podgoricom (1890) a 1906 godine se pušta u saobraćaj i put do Ivanovih korita.

Izgradnja Zetskog doma po projektu dr Josipa Sladea se završava 1884 – 1888 godine i u nju se smještaju Cetinjska čitaonica (1888), Muzej (1890), Državna javna biblioteka (1893) Diletantsko pozorišno društvo. Pašina kuća – Tursko poslanstvo (otkupljena od vojvode Maša Vrbice) završava se 1886.

Prvi vodovod (dužine 10 km) sa Obzovice, Cetinje dobija 1891 godine a njegovu izgradnju donirala je velika knjaginja Milica …

-U period u od 1881. godine do 1891. godine na Cetinju su izdate 53. dozvole za rad kafana. Na Belvederu je Jovan Koljević dražao kafanu “Na Prilip” koju je otvorio 1888 godine.

-U periodu 1891 – 1894 godina podižu se gradski parkovi a 1894/95 (04.06.94-04.06.95) godine zidaju se Dvorac prestolonasljednika Danila i Vojni stan (1896). Cetinje 1896 godine ima oko 400 domova sa 2976 stanovnika.

Austrougarsko poslanstvo podiže se od 1896/99 po projektu dr Josipa Sladea a od 1900 do 1903 po projektu italijanskog arhitekte Augusta Cesara Coradinia gradi se Rusko poslanstvo.

Italijanska legacija se gradi od 1905 do 1910 godine, Francusko poslanstvo i Vladin dom od 1909 do 1910 godine a Englesko poslanstvo 1912 godine. Katolička crkva završena je 1912 godine. Osim navedenih objekata treba još pomenuti i zgradu Crnogorske banke (1906), Kuću Vukotića (1910) i palatu Đukanovića (1910).

Crna Gora je 1905. godine, dobila svoj prvi Ustav. Pet godina kasnije (1910) proglašena je za kraljevinu, a knjaz Nikola za kralja.

Električno osvjetljenje Cetinje dobija 1910 godine kada grad ima: biblioteke, čitaonice, dječije vrtiće, škole, pozorište, bolnicu, dnevne listove, trgovine, zanatske radnje, hotel, gostionice, pansione, pivnicu, banku, radionice oružja, kasarne, diližanse, klizalište, svjetkovine, balove …

Period najvećeg prosperiteta Cetinja, koji traje do početka I balkanskog rata (1912), dao je mnogo duhovnoj klimi najmanje evropske metropole. Otvaraju se srednje škole, (Djevojački institut, Bogoslovsko-učiteljska, Gimnazija, i nekoliko vojnih), u Zetskom domu radi muzej, čitaonica, biblioteka i pozorište. U ovom periodu izlazi šest novina (Glas Crnogorca, Vjesnik, Dnevne novosti, Cetinjski vjesnik, Ustavnost i Dnevni list), četiri stručna i dva službena lista, šest književnih listova i časopisa i dva godišnjaka. Izdavačka djelatnost odvija se preko četiri štamparije, od kojih je jedna privatna. Istovremeno djeluju prva amaterska i kulturno-zabavna društva, upražnjava se sport (tenis, skijanje, klizanje, pojavljuje se prva fudbalska lopta).

Uoči prvog svjetskog rata na Cetinju je bilo 690 stambenih objekata od kojih su 306 izgrađeni u periodu između 1900 – 1914 godine. Iz prethodnih podataka se može zaključiti da je u periodu od 1878 do 1914 godine grad grad doživio snažan urbanistički razvoj.

Cetinje 1917 godine ima sljedeće ulice: Katunsku (od Lokande do puta za Lovćen), Bajovu, Ivan Begovu, Vojvode Plamenca (današnja Nikca od Rovina), Novice Cerovića, Vilsonovu, Vojvode Batrića, Skadarsku, put za Grudu bez naziva itd.(V.P)

PERIOD 1918 – 1944

Period 1918 – 1944

Nakon ujedinjenja u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, 1918. godine, Cetinje ostaje administrativno sjedište Zetske oblasti, a podjelom kraljevine na banovine dobija status glavnog grada Zetske banovine. Prvi svjetski rat označio je kraj intenzivnog i naglog razvoja grada, perioda u kojem je kompletirano i urbanistički zaokruženo Istorijsko jezgro. Novi graditeljski zamah predstavlja gradnju reprezentativnih pa čak i monumentalnih javnih i stambenih objekata, ali i uređenje trgova kao i postavljanje javnih spomenika. Iako su neki objekti predimenzionirani u odnosu na jednostavno urbano tkivo i skromne porodične kuće te svojim dimenzijama narušavaju urbanu strukturu i postojeće prostorne odnose, ovaj period rezultira i stvaranjem grada sa evropskim karakteristikama.

U okviru samog Istorijskog jezgra nastalo je oko 80 građevina među kojima su reprezentativno zdanje Banske uprave (1932), Žandarmerijska stanica (1931) – današnji Arhiv CG, Hipotekarna banka (1936), škola „Njegoš“ (1934), hotel „Njujork“ (oko 1930), Banski stanovi (1932), Zadružni dom (1932), zgrada Gimnazije (1940), zgrada Crkvenog suda i druge zgrade javne namjene i nekoliko lijepih stambenih kuća u ulici Vojvode Boža (od Zelene zgrade do Tarine Garaže) za visoke funkcionere Zetske divizijske oblasti i Zelena zgrada.

Među prvim značajnim privatnim objektima podignutim u to vrijeme, treba pomenuti kuću Đurovića, oko 1930 (kasnije kuća Čelebića), kuću Blaža Vujovića (1930), kuću Vučekovića(1932), kuću Sava Marinovića (1932 – objekat na Balšića pazaru do zgrade Trgoprometa tj bivšeg Elektrona), kuću Šestana (do Name), kuću Spasića (Namu), hotel „Njujork“ (Pošta), i kuću Marka Vujovića(1936).

U urbanističkom smislu izgradnja Cetinja u ovom periodu se naslanja na postojeću urbanističku matricu oformljenu tokom prethodnih epoha. Za gradnju javnih objekata koriste se slobodne neizgrađene parcele kojih je u tom periodu još bilo u užoj zoni istorijskog gradskog jezgra. Izrada projekata povjeravana je najpoznatijim arhitektima tog vremena kao što su Nikolaj Krasnov, Dimitrije Leko, Gojko Tadić, Periša Vukotić i Bogdan Nestorović čija djela unose nove uticaje u arhitekturu Cetinja. U periodu između dva rata nastaju i prve moderne zgrade tog vremena kakve su dvije zgrade u neposrednoj blizini Vladinog doma.

U isto vrijeme, stambenim zgradama u nizu, uobličene su tri strane Balšića pazara čiji izgled je, sa manjim izmjenama, sačuvan do današnjeg vremena.

Pored javnih objekata u ovom periodu nastale su i brojne zgrade stambene arhitekture. Njihov položaj u okviru glavnih gradskih ulica i trgova dokumentuje intenzivni razvoj Cetinja, a arhitektonske karakteristike zgrada iz ovog vremena ilustruju težnju njihovih vlasnika za prilagođavanjem duhu postojećeg urbanizma. Zgrade su uglavnom spratnosti P + 1 +Pk, sa dvovodnim krovovima na kojima su karakteristični krovni prozori.

Za razliku od dotadašnjeg vremena koje je karakterisala upotreba kamene fasade, zgrade su najčešće omalterisane. Čest motiv fasada su centralno postavljeni balkoni sa ogradama od kovanog željeza. Pored najčešćeg i najbrojnijeg tipa stambenih zgrada karakterističnih za ovaj period na Cetinju se javljaju zgrade koje sobom donose moderni duh i arhitekturu svojstvenu urbanitetu razvijenijih evropskih sredina.

Od 1936 do 1938 godine sagrađen je novi vodovod od Podgorskih vrela u Crmnici (preko Obzovice) do Cetinja dužine 19 km.

Period 1941 – 1991

Na dan kapitulacije jugoslovenske vojske u Drugom svjetskom ratu, 17.aprila 1941. Crnu Goru su okupirale italijanske trupe. I u najtežim trenucima Cetinje je bilo istinski privrženo oslobodilačkom pokretu u svim fazama njegovog razvoja… Na zasijedanju crnogorske antifašističke skupštine narodnog oslobođenja koje je održano 13 jula 1944. donijeta je odluka koja definiše novi državno – pravni status Crne Gore u zajedničkoj državi jugoslovenskih naroda. Ovim je Crna Gora, nakon 26 godina, povratila svoju državnost, doduše u okviru jugoslovenske federacije. Ključne operacije za oslobođenje Crne Gore započete su u jesen 1944. Cetinje je 13.novembra 1944. u četiri časa bilo oslobođeno.

U socijalističkoj Crnoj Gori došlo je do velikih promjena osnovnih funkcija Cetinja. Poslije perioda od 454 godine u kojem Cetinje kao Glavni grad i Prijestonica Crne Gore nije napravilo nijednu grešku, bez ijednog valjanog razloga, ono od 12.oktobra 1946. godine nije više glavni politički i administrativno upravni centar Republike Crne Gore. Te funkcije je preuzeo Titograd.

Seljenje svih administrativno-upravnih, sudskih, kulturnih, saobraćajno-trgovinskih funkcija i prosvjetno-naučnih ustanova i odlazak brojnih kadrova teško pogađa Cetinje JER SE TIME NEPOVRATNO usporava očekivani prosperitet grada. U razvoj gradske infrastrukture skoro ništa se ne ulaže tako da tri četvrtine grada nema osnovnu infrastrukturu. Za “utjehu” se podižu naselja popularno nazvana “Kongo” i “Katanga” a od javnih objekata gradi se Ljetna pozornica (1951 godine) i Novi stadion na Obilića poljani (1954 godine). Zahvaljujući samodoprinosu građana 1968 godine asfaltira se veliki broj ulica. Detaljni urbanistički planovi sporo se rade tako da “niče” veliki broj (preko 1000) bespravno podignutih objekata što će “uznemiriti” dalji razvoj grada, naročito po periferiji. Sedamdesetih godina grad dobija i takozvani “Kružni” put koji tangira Donje Polje a koji osamdesetih i devedesetih godina, zbog velikog broja podignutih (privatnih) objekata postaje praktično gradska ulica.

Končan proces zamiranja prijestoničkih atributa doveo je do industrijske ekspanzije. Na Cetinju je poslije drugog svjetskog rata niklo nekoliko uspješnih preduzeća a broj zaposlenih u cetinjskoj opštini krajem osamdesetih godina bio je dostigao cifru od skoro 9000.

Od 1945 godine na Cetinju radi trgovinsko preduzeće za medicinsko i veterinarsko snabdijevanje “Sanitas” (jedino te vrste u Crnoj Gori). Autobusko preduzeće “Tara” formira se 1948 godine a Autotransportno preduzeće “Bojana” 1947 godine. Elektroindustrija “Obod”, osnovana 1953 godine, veoma brzo postaje najveći i najbolji proizvođač rashladnih aparata za domaćinstvo na prostoru SFR Jugoslavije i nekolike decenije, svoje proizvode izvozi širom svijeta. Početkom 1957 formirana je radna organizacija “Trgopromet” koja se bavila trgovinom. Preduzeće za eksploataciju bijelih boksita počinje sa radom od sredine 1959 godine, Fabrika obuće “Oro” (kasnija “Košuta“) počinje sa radom 1960 godine, “Kartonaža” preduzeće za industrijsku proizvodnju kartonske ambalaže 1965 godine. Pogon farmaceutske industrije “Galenika” 1968 godine, preduzeće za proizvodnju samoljepljivih etiketa “Obod-Genex” 1972 godine.

Ekspanzija se očitavala i u graditeljstvu. Novoizgrađeni objekti u društvenoj svojini (stambeni i industrijski) u potpunosti odstupaju od tradicionalnog načina gradnje. Zgrada Trgovačke banke na Balšića pazaru gradi se od 1961-63 Stambeno-poslovni objekat Elektrodistribucije u Njegoševoj ulici 1961 godine, zgrada za novu bolnicu “Danilo I” 1962/3 godinu, Obodova stambena zgrada “Vila” 1964-66, Hotel “Park” 1964-66, stambene zgrade na Aerodromu 1965-66. EI “Obod” počinje da gradi nove proizvodne objekte na novom kompleksu u gornjem dijelu grada. Prvo se 1967/8 godine podiže Fabrika elektromotora a malo kasnije (1969/70) Fabrika veš mašina. Rekonstrukcija zgrade Arhiva vrši se 1968 godine kada se na Aerodromu grade i novi stambeni objekti a 1969 godine počinju radovi na izgradnji nove dječije bolnice i rušenje brda iznad manastira za podizanje spomenika LPO. Dogradnja upravne zgrade Elektro-distribucije izvodi se 1970 godine a za potrebe Srednje tehničke škole – danas Obrazovnog centra, podignut je objekat takođe 1970 godine. Nova pjaca se gradi 1971/73 kada se ruše i tezge na Balšića pazaru. Gradi se novi Dječiji vrtić “Zagorka Ivanović” (1975), Gradska kafana se rekonstruiše 1975 godine a zgrada za Cetinjsku osnovnu banku podiže se na Balšića pazaru 1976/78 godinu. Cetinje dobija Gradsku kapelu na Novom groblju 1977 godine. Ovih godine se podižu i stambeni objekti poznati pod imenima “Crvenkapa” i “Gradić Pejton”, gradi se i novi objekat Pošte a EI “Obod” počinje da gradi fabrike Horizontalnih zamrzivača (1979) i kombinovanih hladnjaka i vertikalnih zamrzivača “Bauknecht” (1980). Stambeni objekat u bulevaru poznat pod imenom “Zelengora” useljen je 1980 godine, zgrada Crvenog krsta je otvorena 1981 godine kada je i završen novi Dom zdravlja (1978-81).
Nakon zemljotresa iz 1979. godine u kojemu je oštećeno oko 600 privatnih i društvenih objekata, izvršeni su brojni radovi na sanaciji i revitalizaciji spomeničkog fonda i gradske infrastrukture. Gotovo svi javni objekti su sanirani i rekonstruisani, što podrazumijeva i statičku konsolidaciju. Pojedini značajniji objekti u sklopu obnove a po GUP-u i DUP-u koji je uradio RZUP CG na čelu sa arh. Vukotom Tupom Vukotićem, su dobili nove namjene u funkciji kulture, nauke, sporta i obrazovanja, čime su se stekli osnovni uslovi za očuvanje zatečenih spomeničkih i ambijentalnih vrijednosti. Nakon prvog talasa obnove izvedenog u skladu sa rješenjima iz Urbanističkog projekta Istorijsko jezgo Cetinja, došlo je do pojave intervencija na pojedinačnim objektima, koje nijesu u skladu sa rješenjima iz planskog dokumenta kao ni sa karakteristikama zatečene arhitekture. 1979 godine srušen je Hotel “Grand” ranija Lokanda (koji nije ni do danas obnovljen), 1979/80 srušen je Hotel “Park” a počinje izgradnja novog – velikog hotela “Grand”. Te godine počinje izgradnja stambenog naselja sa 235 stanova koje dobija ime “Gipos” kao i Obodove stambene zgrade u bulevaru (Zgrada mozgova). 1981 godine završava se izgradnja još jedne Obodove stambene zgrade S 54. Do 1988 godine napravljeno je nekoliko infrastrukturnih intervencija koje su znatno izmijenile i devastirale sliku epicentra Istorijskog jezgra Cetinja. Podvožnjak, između Ćipura i Dvora kralja Nikole do Arhiva i parking kod  Učiteljskog dobra (Staro igralište). Od ostalih “propusta” u istorijskom jezgru treba pomenuti salu u dvorištu škole “Njegoš”, pogrešno locirane trafostanice kroz staro jezgro Cetinja, Košutinu stambenu zgradu u ulici Nikca od Rovina što uz ranije promašaje – zgradu Narodne banke-kasnije zgradu Trgoprometa i zgradu Cetinjske banke-danas NLB Montenegrobanke čine nenadoknadive promašaje u urbanizmu i arhitekturi Cetinja. Među loše pozicionirane objekte može se svrstati i objekat za potrebe OŠ”LPO” podignut 2004 godine bez fiskulturne sale i skladišni objekti “Trgoprometa” (podignuti osamdesetih godina) koji su zauzeli veliku površinu idealnu za podizanje većih stambenih objekata.

Period 1991 – 2012

Poslije raspada SFRJ 1991. godine, stvorena je od Srbije i Crne Gore 27.aprila 1992. godine, Savezna Republika Jugoslavija kao dvočlana federacija. Početak devedesetih godina za cetinjsku privredu je poguban jer joj sankcije uvedene SR Jugoslaviji i politička dešavanja nanose nevjerovatnu a nažalost i nepovratnu štetu. Cetinjska privreda je u kolapsu, preduzeća se gase i danas (odnosno već desetak godina) imamo situaciju da cetinjska privreda ne postoji i da je na Cetinju svega oko 2000 zaposlenih. Na birou za zapošljavanje je isto toliko nezaposlenih dok je penzionera oko 4.200. Mladi odlaze iz grada i Cetinje –  slikovito rečeno “vene”.

Crnogorske vlasti postepeno prepoznaju značaj Cetinja za očuvanje nacionalnog i državnog identiteta Crne Gore. Cetinju je 12 oktobra 1992. godine Skupština Crne Gore vratila status prijestonice a na osnovu zakonodavnog akta donijetog 29. decembra 1993. godine, Cetinje je proglašeno Prijestonicom Crne Gore.

Na referendumu, održanom 21. maja 2006. godine, obnovljena je (nakon 88 godina) državna samostalnost Crne Gore.
Danas se u adaptiranom Plavom dvorcu na Cetinju nalazi Rezidencija Predsjednika države a u nekadašnjoj upravnoj zgradi EI ”Obod” Ministarstvo kulture CG. Zakonom o Prijestonici predviđeno je seljenje još nekih institucija iz Podgorice na Cetinje ali taj proces sporo ide. Zakonom je predviđeno seljenje Ustavnog suda CG ali za to je potrebno otkupiti i adaptirati neki objekat (kao što je napr. Kuća Đukanovića u Njegoševoj ulici) ili pak napraviti novi objekat. NVO “Cetinje moj grad” i Matica crnogorska Ogranak Cetinje smatraju da bi na Cetinje trebalo preseliti Parlament CG i tako zaokružiti zakonodavnu funkciju čime bi Cetinje postalo u pravom smislu Prijestonica Crne Gore.

U periodu od 1995 godine do danas dolazi do pojedinih značajnih intervencija u infrastrukturi Cetinja ali kako je ova oblast bila 50 godina totalno zapuštena ostalo je još mnogo toga što treba da se uradi…

Otvaranjem Kulturološkog fakulteta 1981 godine i njegovim prerastanjem u Fakultet likovnih umjetnosti, otvaranjem Fakulteta dramskih umjetnosti 1994 godine i preseljenjem Muzičke akademije 1996 godine na Cetinje dolaze studenti što razbija gradsku monotoniju i pruža šansu mladim Cetinjanima da studiraju u rodnom gradu. Krajem prošle (2012) godine, na lokaciji Stari Obod, počela je izgradnja novih objekata za potrebe ovih akademija…

Ovdje treba pomenuti i to da su u periodu od 1990 do 2012 godine na Cetinju podignuta samo dva društvena stambena objekta: zgrada “Pogled u budućnost” i zgrada “Solidarnosti” i da su u naseljima van starog jezgra trotoari zapušteni ili ne postoje i da 2/3 ili čak 1/2 gradskog područja nema na pravi način riješeno odvođenje atmosferskih i fekalnih voda. Kroz realizaciju izgradnje Postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda koje će se finansirati iz evropskih fondova postoje šanse da se kroz sljedećih nekoliko godina (oko 2015.) ovaj problem znatno ublaži.

U zadnjih desetak godina intenzivno se radi na izradi Detaljnih urbanističkih planova gradskog područja, na unapređenju gradske i prigradske saobraćajne i druge (posebno telefonske, elektro i vodovodne ) infrastrukture, na uređenju pojedinih djelova grada, a u toku je i realizacija veoma značajnog državnog projekta “Cetinje grad kulture 2010-2015″.

Ovdje treba navesti i nekoliko negativnih parametara za dalji razvoj Cetinja:

-Opadanje prirodnog priraštaja i starenje stanovništva, migraciju ekonomski aktivnog stanovništva – odlazak kadra u druge gradove, nepovoljnu starosnu strukturu nezaposlenih lica,ekonomsku krizu, nedostatak finansijskih sredstava, nezainteresovanost stanovništva za privatni biznis zastarjelost medicinske opreme zdravstvenih ustanova, veliki broj korisnika socijalne pomoći, problem siromaštva, neadekvatne sportske objekte, nedovoljne investicije u komunalne usluge i infrastrukturu, neadekvatnu komunalnu infrastrukturu (vodovodni sistem, kanalizacioni sistem) neadekvatnu gradsku saobracajnu mrežu – nedostatak parking mjesta i neadekvatno regulisan kolski i pješački saobraćaj, pretežnu upotrebu privatnih vozila za lokalna i regionalna putovanja i nedostatak dobro organizovanog javnog a posebno gradskog prevoza …

Podaci o broju stanovnika:

-Prema prvom zvaničnom popisu stanovnika Crne Gore koji je obavljen 1879. godine Cetinjska regija je imala 18.736 stanovnika.

-1876 godine Cetinje ima 1.800 stanovnika; 1896 godine Cetinje ima 2976 stanovnika; 1909 godine Cetinje ima 5.895 stanovnika, 1925 godine Cetinje ima 4150 stanovnika; 1931 Cetinje ima 6200 stanovnika; 1939 godine Cetinje ima 6500; 1948 godine Cetinje ima 9.038; 1956 Cetinje ima 17.700; 1961 godine Cetinje ima 9102; 1971 Cetinje ima 11.876 stanovnika; 1981 Cetinje ima 14.088 stanovnika; 1991 Cetinje ima 15.924 stanovnika; 2003 godine Cetinje ima 15.353 a 2011 godine Cetinje ima 14.166 stanovnika.

 Saobraćajna povezanost Cetinja

Cetinjska regija se graniči sa sedam opština: Kotor, Tivat, Budva, Bar, Podgorica, Danilovgrad i Nikšić. Od pješačkih staza-puteva koji su ih nekada povezivali, najznačajniji je svakako srednjevjekovni put koji je vodio od kotorskih vrata gdje se nalazio “Crnogorski pazar” preko Njeguša i Cetinja (jedan krak) preko srednjevjekovnog grada Sokola (između Đinovića i Štitara) a kasnije (drugi krak) preko Dobrskog Sela, Ceklina i Rijeke Crnojevića u dolinu Zete, poznat pod imenom Crnogorski put. Ovaj put je imao i jedan krak od Čekanja, preko Ćeklića, Kčeva i Pješivaca do Nikšića ali je zbog slabe prohodnosti i nedostatka vode bio veoma težak za savladavanje …
–Prvi kolski put na prostoru Cetinjske regije, a ujedno i prvi u Crnoj Gori, napravljen je od 1879. do 1884. godine od austrijske granice preko Njeguša do Cetinja;

–Put Kotor-Cetinje (kroz Njeguško polje, sa 25 serpentina), dug je 42,8 km

–Put Cetinje – Rijeka Crnojevića – Podgorica dužine 46 km, rađen je od 1882. do 1890. godine;

-Put Cetinje –Budva dužine 33 km, rađen je od 1929. do 1932. godine;

(Do izgradnje ovog puta iz Cetinja za Budvu se putovalo uglavnom preko Njeguša i Grblja)

-Novi put Cetinje – Budva dužine 29 km, rađen je od 1974. do 1980. godine;

-Novi put Cetinje – Titograd (Podgorica) dužine 30,7 km i širine 6,5 m, rađen je od 1979. do 1982. godine. U toku zadnje desetak godina na znatnom dijelu ovog puta napravljena je i treća traka. Ovim putem je zaobiđena Rijeka Crnojevića pa je napravljen priključak koji vodi do nje;

-Put Cetinje – Ivanova korita dužine 13 km, napravljen je 1905. godine, proširen 1925. godine a asfaltiran 1974. godine; Dužina puta Cetinje – Lovćen je 19,7 km.

–Udaljenost Cetinja od aerodroma Golubovci kod Podgorice je 40 km, od aerodroma u Tivtu 58 km a od aerodroma Ćilipi u Dubrovniku 110 km. Udaljenost Cetinja od luke Bar je 65 km.

Cetinje ima povoljan saobraćajno – geografski položaj u odnosu na glavni grad i primorje.

OSVRT NA ULICE

-OKO 1926/30 GODINE CETINJE IMA SLJEDEĆE ULICE:

Dvorsku, Njegoševu (ide do Italijanskog poslanstva tj puta za Lovćen), Šantićevu (Od Vuka Mićunovića do Njegoševe-Puta za Budvu-do Engleskog poslanstva), Vojvode Batrića, Bajovu, Dubrovačku (od Peka Pavlovića pored Golubarnika do Bajove), Vuka Mićunovića (iza parka), Vilsonovu ulicu (od pošte do bolnice), Ivan Begovu, Skadarsku (od Talove trafike prema školi Njegoš), Vojvode Plamenca (danas Nikca od Rovina), Lala Zubera (danas Jovana Tomaševića), Brankovu (danas Nikole Lekića), Hercegovačku, Vojvode Peka Pavlovića, Vojvode Boža Petrovića, Zmajevu, Dečansku, Novice Cerovića, (sve ove ulice su kao i danas) Put za Rijeku, Put za Kotor, Put za Budvu, Put za Lovćen…

Razvoj, nekada jačeg a nekada slabijeg intenziteta doveo je do toga da Cetinje postane grad sa jasnom urbanom fizionomijom (urbanističke planove Cetinja imamo i iz 1901, 1931, 1956, 1957 i 1986 godine). Ona je, istina, uglavnom ograničena na centralni gradski prostor, dok su periferne zone u svom razvoju često bile van planskih dokumenata. Iz ovih razloga i broj ulica koje su do sada bile sasvim definisane – danas (2012) je više nego “skroman” – svega 49. Broj od 35 neimenovanih ulica na Cetinju (2012 godine) najbolje svjedoči koliko je gradska infrastruktura na Cetinju bila zapuštena.

Analizom postojećeg stanja ustanovljeno je dosta “propusta” u ovoj oblasti kako kod imenovanih ulica tako i kod komunikacija u perifernim zonama  koje, iako do određenog urbanističkog nivoa definisane, još uvijek nemaju svoja imena, već se jednostavno nazivaju put ili staza.

U cijelom gradu, posebno je prisutan problem neažuriranog a ponegdje čak i nikakvog definisanja brojeva kuća.

U dijelu izgleda skoro sve ulice su do danas pretrpjele izmjene. Jednom broju ulica su promijenjeni nazivi, nekima i više puta (i to uglavnom iz političkih razloga i motiva) a nekima i dužine.

Tako je:

–Dvorska ulica, poslije 1918 nosila ime Kralja Aleksandra, za vrijeme Italijanske okupacije joj je vraćeno ime Dvorska ulica, poslije II svetskog rata postaje Titov trg, devedesetih godina Dvorski trg,

-Katunska ulica (od Lokande do Italijanskog polanstva) tridesetih godina dobija ime Njegoševa, za vrijeme Italijana ponovo se zove Katunska, poslije II svjetskog rata Njegoševa (kroz staro jezgro) i Bulevar Lenjina

-Bulevar Lenjina devedesetih godina dobija ime Bulevar crnogorskih junaka a nešto kasnije Bulevar crnogorskih heroja

-Oficirska ulica postaje Šantićeva,

-Sarajevska ulica tridesetih godina postaje ulica Lala Zubera a poslije II svjetskog rata ulica Jovana Tomaševića,

-Skadarska poslije II svjetskog rata postaje ulica 13 novembra,

-Zetska ulica od Bolnice Danilo I (pored Zetskog doma) do Pošte, tridesetih godina postaje Vilsonova, poslije II svjetskog rata IV Proleterske brigade a od prije nekoliko godina Vladike Petra I,

-Dubrovačka ulica (pored Golubarnika) poslije II svjetskog rata postala je V Proletereske, a danas je Ulica Proleterskih brigada,

-Ulica vojvode Plamenca poslije II svjetskog rata postaje Nikca od Rovina,

-Brankova ulica poslije II svjetskog rata postaje ulica Nikole Lekića,

-Ulica Vuka Karadžića prije nekolike godine dobija ime Islandska itd.

Evo još par zanimljivosti:

–Današnji Trg umjetnika se poslije II svjetskog rata zvao Trg Borisa Kidriča a od 1992 se zove Trg umjetnika

–Park 13 jul je od 1925 godine nosio ime kraljice Marije Karađorđević, a OŠ “NJEGOŠ” (takođe od 1925) je nosila ime prestolonaslednika Petra II Karađorđevića.

–Kralj Aleksandar, Lale Zuber i Tito jedini su za života imali ulice odnosno trgove sa svojim imenima na Cetinju…

Iz ovih primjera koje je “uočio” naš saradnik Milorad Taki Latković, jasno se zaključuje da su u proteklom periodu, najčešće, politički razlozi kumovali imenovanju i preimenovanju ulica, trgova, naselja, institucija i društava…

 SADAŠNJI NAZIVI CETINJSKIH ULICA

Danas (februar 2013) na teritoriji grada postoje sljedeće ulice:

X Crnogorske, 4 jul, 13. novembra, Aleksandra Lesa Ivanovića, Alekse Šantića, Baja Pivljanina, Balšića Pazar I, Balšića Pazar II, Belvederska, Bore Stankovića, Bulevar Lenjina, Crvenog krsta, Dečanska, Dušana Vuksana, Grahovska, Hercegovačka, Islandska, Ivana Crnojevića, Jabučka, Jaroslava Čermaka, Jovana Tomaševića, Lovćenska, Mila Milunovića, Mojkovačka, Nikca od Rovina, Nikole Lekića, Novice Cerovića, Njegoševa, Obilićeva, Omladinska, Pavla Rovinsog, Peka Pavlovića, Pera Počeka, Petra Lubarde, Petrogradska, Proleterskih brigade, Puškinova, Sava Burića, Smederevska, Splitska, Štampara Makarija, Valtazara Bogišića, Vladike Petra I, Vladike Vasilija, Vojvode Batrića, Vojvode Boža, Vojvode Mirka, Vučedolska, Vuka Mićunovića.

Koncept i principi

Kako se ova oblast u proteklom periodu, (uglavnom) rešavala u uskom krugu, stihijski, “ad hoc” i pod političkim uticajem partije/a na vlasti, bez neophodnih temeljitih analiza tj sagledavanja cjelovitosti “priče” cetinjskih ulica , greške su se sabirale. Iz tih razloga, a na osnovu temeljite analize postojećeg stanja, kao najbolje rješenje, nametnuo se radikalan zahvat koji podrazumijeva, šahovski rečeno  “skidanje sa table svih figura” i novo komponovanje. U tom pravcu napravljen je i Koncept izrade scenarija koji se zasnivao na nekoliko principa:

– Obuhvaćen je period od X vijeka do danas i u najuži izbor za imena ulica (105), nakon svih analiza, figurisalo je oko 120 ličnosti i događaja.

-Prvo je postavljen KOORDINATNI SISTEM:

– Glavne vertikalne „arterije“ cetinjskog polja date su: Petrovićima (Svetome Petru, Njegošu, vladici Danilu, vladikama Savu i Vasiliji, knjazu Danilu, kralju Nikoli i Katunskoj nahiji);

Glavne horizontalne “arterije” cetinjskog polja date su: Ivanu Crnojeviću, Knezu Vladimiru, Balšićima i Vojisavljevićima, Grahovskoj, Vučedolskoj i Fundinskoj bici, Svetom Vasiliju Ostroškom, Crnogorskim vladikama;

-Staro jezgro Cetinja, najviše što je to bilo moguće, vezano je za period ranije istorije.

-Nastojalo se da ova priča bude sastavljena od ličnosti i događaja iz naše prošlosti koje su svojim djelima i značajem to zaslužili, tako da se dobije jedna ilustrovana istorija Cetinja i Crne Gore.  

-Ispoštovan je i doprinos utemeljenju grada najstarijih stanovnika i bratstava u Cetinjskom polju…

-Trgovi su detaljno analizirani i mislim das u napravljene odlične korekcije…

-Kod spomenika, spomen bisti i spomen ploča, snimljeno je postojeće stanje na nivou grada i predložene su male korekcije kao i određene, čini nam se potpuno opravdane dopune …

-Dio vezan za imena naselja, institucija, društava i parkova može se bolje riješiti i nadam se da će to u sledećoj fazi biti analizirano i predloženo …

-U svim oblastima, vodilo se računa da se propusti i neka rješenja iz prethodnog perioda, za koje je vrijeme pokazalo da nijesu bila najbolja, korektno koriguju pa je, između ostalog, predloženo:

Za ulice:

-Skraćene su Njegoševa i Bajova, Vučedolska i ulica dr Valtazara Bogišića su prebačene u centar, Obilićeva ulica je „pripala“ Miljanu Vukovu, Knez Jovan Vladimir i Vojisavljevići dobili su ulice pored Trga Balšića, ulica Jaroslava Čermaka je preseljena u novi umjetnički kompleks, Islandska ulica se „pomjerila“ u istom pravcu da bi se na njeno mjesto „vratio“ Vuk Karadžić, pola ulice Vojvode Boža dato je vojvodi Mirku. Nove ulice Crnogorskih junaka i Cetinjskih heroja su zamijenile Bulevar crnogorskih heroja koji bi nosio ime Svetog Petra Cetinjskoga, ulica vojvode Batrića postala je Ruska a vojvoda Batrić je dobio neimenovanu koja iz nje ”izvire”, dio bivše Vilsonove ulice dobio je ime Američka, Ulica Vuka Mićunovića data je dr Petru Miljaniću i vladikama Savu i Vasiliju a Vuk je dobio drugu. Dr. ing. Josip Slade, Šćepan Mali, vladika Danilo Petrović, kraljice Milena i Jelena, takođe su postali dio ove priče. Ulica Novice Cerovića dala bi se knjazu Danilu a Novica bi dobio drugu ulicu . Iz perioda od 1990 do danas u ovu priču je predloženo da uđe i nevjerovatna a čini se i neponovljiva energija Crnogorskih liberala sa početka devedesetih koja je obasjala put za povratak crnogorske suverenosti … itd.

Ulice koje su dobile nazive po osnovu bratimljenja Cetinja: Splitska (ostala je ista) dok su Smederevska i Bore Stankovića, zadržale imena ali su promijenile lokacije …

-Za sve neimenovane ulice (35) koje su ispunjavale potrebne uslove, predložena su imena.

Za trgove:

-Crnogorske vladike bi dobile prostor koji je pripadao Trgu revolucije (između Vladinog doma, Manastira i Biljarde), Trg golootočkih žrtava na autobuskoj stanici promijenio bi ime u Trg slobode (s tim što bi na zgradi stare autobuske ostala spomen ploča da su tu zgradu podigli golootočki mučenici). Umjetnički trg bi se preselio u novi umjetnički kompleks, prostor ispred Lokande dobio bi ime Crnogorski trg, Dvorski trg bi postao Trg kralja Nikole, itd.

-Predložena rješenja za imena ulica, tgova, spomenike i spomen obilježja se zasnivaju na odgovarajućoj argumentaciji o pozitivnom djelovanju ličnosti, njihovom doprinosu afirmaciji Cetinja i Crne Gore i posebnom značaju istorijskog događaja.

Napomena:

Predložemo da se preko konkursa riješi novi izgled tabli za imena ulica, trgova i kućne brojeve.

Kako su napravljene detaljne biografije za sve ličnosti i događaje koji treba da budu dio ove “istorijske priče” predlažemo da se pri dnu table nalazi e-adresa  cetinje.me/imenaulica kako bi svi zainteresovani mogli pročitati podatke (na našem i na engleskom jeziku…) o ličnostima i događajima koje ih zanimaju.

EVO SPISKA NOVOPREDLOŽENIH  IMENA  – IMENA ULICA I TRGOVA PIŠE ISTORIJA

ZA ULICE:

-Predlaže se imenovanje 105 ulica – sad je imenovano 49.

-37 ulica bi zadržale imena a sa novim imenima bilo bi 68 ulica

– Od 37 ulice koje su zadržale imena na 23 ulice je bilo korekcija (ili su skraćene, ili premještene ili produžene) dok na 14 ulica nije bilo nikakvih korekcija.
EVO SPISKA NOVOPREDLOŽENIH IMENA ULICA PO CRNOGORSKOJ ABECEDI

Napomena: Boldovane su nove ulice, podvučene korigovane, a ostalo su ”nepromijenjene” ulice
1. 13 novembar

2. X Crnogorske brigade

3. Aleksandra Lesa Ivanovića

4. Alfreda Tenisona

5. Američka

6. Bajička

7. Bajova

8. Bokovska

9. Bore Stankovića

10. Borovička

11. Boža Novakovića

12. Božidara Ivaniševića
13. Budvanski put

14. Bulevar Svetog Petra Cetinjskog

15. Cetinjskih heroja

16. Crmnička

17. Crnogorskih junaka

18. Crnogorskih liberala

19. Crnojevića

20. Crvenog krsta

21. Delja

22. Donjokrajska

23. Draga Jovovića

24. Dr Josipa Sladea

25. Dr Lazara Tomanovića

26. Dr Nika Miljanića

27. Dr Petra Miljanića

28. Dr Valtazara Bogišića

29. Dušana Vuksana

30. Evropska

31. Fundinska

32. Gledstonova

33. Grahovska

34. Hercegovačka

35.Humci

36. Islandska

37. Ivana Borojeva

38. Ivana Crnojevića

39. Ivaniševića

40. Ivanovića

41. Jabučka

42. Jaroslava Čermaka

43. Josipa Broza Tita

44. Jovana Popovića Lipovca

45. Jovana Tomaševića

46. Kapetana Angela

47. Katunska

48. Kenja Jankovića

49. Kneza Jovana Vladimira

50. Knjaza Danila

51. Kotorski put

52. Kraljice Jelene

53. Kraljice Milene

54. Lovćenska

55. Lješanska

56. Marka Miljanova

57. Mila Milunovića

58.Miloša Vuškovića
59. Miljana Vukova

60. Mirka Bratičevića

61. Nikca od Rovina

62. Nikole Lekića

63. Nikole Tesle

64. Nova džada

65. Novice Cerovića

66. Njegoševa

67. Omladinska

68. Pavla Rovinskoga

69. Peka Pavlovića

70. Pera Počeka

71. Petra Sinanovića Nagiba

72. Petrogradska

73. Počeka

74. Podgorički put

75. Popa Laza Popovića

76. Proleterskih brigada

77. Puškinova

78. Riječka

79. Ruska

80. Sava Dubovičanina

81. Sedmoro brda

82. Serdara Jola Piletića

83. Smederevska

84. Splitska

85. Sule Radova
86. Suvodolska

87. Svetog Vasilija Ostroškog

88. Šćepana Malog

89. Špadijera

90. Štampara Makarija

91. Teodora Valerija

92. Visariona Borilovića

93. Vladika Sava i Vasilija

94. Vladike Danila Petrovića

95. Vladimira Popovića Španca

96. Vlaha Bukovca

97. Vojisavljevića

98. Vojvode Batrića Martinovića

99. Vojvode Boža

100. Vojvode Ilije Plamenca

101. Vojvode Mirka

102. Vučedolska

103. Vuka Karadžića

104. Vuka Mandušića

105. Vuka Mićunovića

ZA TRGOVE:

-Da se TRG SLOBODE (kod spomenika Lovćenska vila) “preseli” ispred Autobuske stanice;

-Da se TRG UMJETNIKA (ispred Lokande)  preseli na NOVI UMJETNIČKI KOMPLEKS;

-Da BALŠIĆA PAZAR promijeni ime u TRG BALŠIĆA;

-Da sadašnji TRG SLOBODE (plato kod spomenika Lovćenska vila) dobije ime TRG RODOLJUBA,

-Da se DVORSKI TRG preimenuje u TRG KRALJA NIKOLE;

-Da se TRG NARODNE REVOLUCIJE (prostor između Vladinog doma i Biljarde) preimenuje u  TRG CRNOGORSKIH VLADIKA;

-Da se sadašnji TRG UMJETNIKA (prostor ispred Lokande) nazove CRNOGORSKI TRG;

-Da se prostor od TRGA KRALJA NIKOLE do Arhiva CG nazove – TRG IVANA CRNOJEVIĆA;

ANALIZA INTERVENCIJA NA IMENIMA ULICA:

–Izbrisano je 13 naziva ulica : Zmajeva, Obilićeva, Balšića Pazar I, Balšića Pazar II, Dečanska, Mojkovačka, Alekse Šantića, Petra Lubarde, Belvederska, Sava Burića i Bulevar crnogorskih heroja, Vladike Vasilija, 4 jul,

-Bez korekcija – 14 ulica: 13 novembar, Štampara Makarija, Splitska, Mila Milunovića, Peka Pavlovića, Ivana Crnojevića, Grahovska, Nikca od Rovina, X Crnogorske brigade, Crvenog krsta, Omladinska, Pera Počeka, Petrogradska, Pavla Rovinskoga

–Sa korekcijama – 23 ulice ( skraćena, produžena, promijenila lokaciju): Jovana Tomaševića, Hercegovačka, Jabučka, Puškinova, Dušana Vuksana, Nikole Lekića, Vučedolska, dr Valtazara Bogišića, Novice Cerovića, Vojvode Batrića Martinovića, Vuka Mićunovića, Vojvode Boža, Vojvode Mirka, Jaroslava Čermaka, Lovćenska, Proleterskih brigada, Islandska, Aleksandra Lesa Ivanovića, Njegoševa, Bajova, Smederevska, Bore Stankovića, Islandska

-Nova imena je dobilo 68 ulica: Evropska, Crnogorskih junaka, Cetinjskih heroja, Nikole Tesle, dr Josipa Sladea, Fundinska, Ruska, dr Petra Miljanića, Američka, Knjaza Danila, Šćepana Malog, Miljana Vukova, Marka Miljanova, Boža Novakovića, Budvanski put, Podgorički put, Josipa Broza Tita, Kenja Jankovića, Kraljice Jelene, Kraljice Milene, Ulica Špadijera, Ulica Ivaniševića, Ulica Počeka, Ulica Ivanovića, Sava Dubovičanina, Ulica Sedmoro brda, Katunska, Bajička, Kneza Vladimira, Vojisavljevića, Svetog Vasilija Ostroškog, Vojvode Ilije Plamenca, Lješanska, Crmnička, Vladike Danila, Donjokrajska, Riječka, Vuka Karadžića, Petra Sinanovića Nagiba, Draga Jovovića, Suvodolska, Kotorski put, Vlaha Bukovca, Bulevar Svetog Petra Cetinjskoga, Vladika Sava i Vasilija, Jovana Popovića Lipovca, Vladimira Popovića Španca i Crnogorskih liberala, dr Nika Miljanića, Visariona Borilovića, Serdara Jola Piletića, Bokovska, Teodora Valerija, Alfreda Tenisona, Gledstonova, Popa Laza Popovića, Božidara Ivaniševića, Mirka Bratičevića, Dr Lazara Tomanovića, Sule Radova, Miloša Vuškovića, Delja, Vuka Mandušića, Humci

EVO ŠEME NOVOPREDLOŽENOG STANJA CETINJSKIH ULICA koju je prema mojem scenariju uradio Đorđe Belada, dipl. prostorni planer i magistrant prostornog planiranja

1)NJEGOŠEVA ULICA

Od Gledstonove (kuća Stojanovića-kafić „L’angolo“) do Nikca od Rovina

VLADIKA PETAR II PETROVIĆ (1830-1851)

Poslije smrti vladike Petra I Petrovića, na osnovu njegovog testamenta, na skupštini glavara na Cetinju 1830. godine za njegovog nasljednika je izabran njegov sinovac Rade Tomov Petrović koji je po zamonašenju 1831 godine, dobio ime Petar II. Zavladičen je 1833. godine. Svi vladari u Crnoj Gori počevši od vladike Danila bili su svjesni da se samo organizovanjem državne uprave u Crnoj Gori uz pomoć Rusije može okončati proces oslobođenja od Turaka i stvoriti država. Znao je da oslobodilačka borba naroda Crne Gore neće biti uspješna ako se ne objedini sa oslobodilačkom borbom drugih južnoslovenskih naroda protiv vjekovnih neprijatelja. Nastojao je da održava dobrosusjedske odnose sa Austrijom i Turskom. Razgraničenje sa Austrijom postignuto je 1842. godine.

Za svoje vladavine održavao je stalne veze sa Srbijom. U cilju dobijanja političke podrške i materijalne pomoći dva puta je boravio u Rusiji (1833-1834. godine i 1836-1837. godine).

Uviđao je potrebu odvajanja duhovne i svjetovne vlasti i stvarao uslove za prelaz od teokratske ka svjetovnoj vlasti. Na zboru glavara 1831. godine donijeta je odluka o formiranju Praviteljstvujušćeg senata crnogorskog i brdskog kao vrhovnog sudskog organa koji je ujedno rješavao i međuplemenske sporove. Poslije Senata na Zboru su ustanovljeni i drugi organi vlasti: Gvardija i Perjanici. Gvardija je imala dužnost da čuva unutrašnji red i mir i izriče presude u manje važnim sporovima, a Perjanici da obezbeđuju vladara i Senat.

Vladika Petar II ukinuo je guvernadurstvo u Crnoj Gori 1832. godine. Pored Zakonika Petra I koji je i za vrijeme vladavine Petra II bio u važnosti, donijeti su 1833. godine „Zakoni otačastva“ kojima su utvrđena imovinska i lična prava. Na Cetinju je 1837. godine održan zemaljski sabor na kome je izabrano „Praviteljstvo“, zemaljska vlada.

Tada je ustanovljeno zvanje kapetana koji su u početku komandovali Gvardijom, a kasnije postali organi lokalne vlasti po plemenima. Uvođenje poreza 1834. godine bio je jedan od najtežih istorijskih procesa. Za državne potrebe podignuta je 1838. godine zgrada, kasnije nazvana „Biljarda“ koja je bila rezidencija crnogorskih vladara do 1867. godine. Od 1831. godine razmišljao je o otvaranju prve osnovne škole na Cetinju što je ostvario 1834. godine. Iste godine u Rusiji je nabavio manju štampariju koja je radila do 1852. godine kada su njena slova pretopljena u puščana zrna. U njoj je pored crkvenih i svjetovnih knjiga i školskih udžbenika štampan i godišnji kalendar Grlica (1835-1839. godine). Izgradio je dva puta: Rijeka Crnojević – Cetinje – Njeguši – Kotor i Njeguši – Ćeklići – Bjelice – Čevo – Pješivci – Nikšić.

Za vladavine Petra II ustanovljeni su državni simboli: zastava i grb kao i prva crnogorska odlikovanja: Medalja za hrabrost (1839. godine) i Obilića medalja (1847. godine). Planirao je i da kuje prvi crnogorski novac – „Perun“ (1851. godine). I pored velikih državnih ostvarenja, poznatiji i priznatiji je kao pjesnik i mislilac. Svojom originalnom i neponovljivom poezijom uzdigao se do jednog od najvećih pjesnika XIX vijeka. Iz njegovog pjesničkog opusa izdvaja se trilogija: Luča mikrokozma (1845. godine), Gorski vijenac (1847. godine) i Šćepan Mali (1851. godine).

Bio je izuzetno obrazovan. Govorio je više svjetskih jezika. Za svog nasljednika odredio je Danila Petrovića.

Vladika Petar II Petrović je rođen 1813.godine a umro je 1851. godine.

Predlažemo da sadašnja NJEGOŠEVA ULICA zadrži ime stim da se malo skrati tako da počinje od CRNOGORSKOG TRGA (ispred Lokande) tj kuće Stojanovića (Kafić “L’angolo”).

2) EVROPSKA ULICA

Od Njegoševe do Ulice vladika Sava i Vasilija

Kako je na potezu od Crnogorskog trga do ulice Štampara Makarija smještena rezidencija predsjednika Crne Gore gdje dolaze visoki gosti, kako je Cetinje bilo i ostalo “EVROPA”, a kako Crna Gora planira uskoro da postane članica EU smatramo da je to opravdan predlog.

3)BAJOVA ULICA

Od Lesa Ivanovića (Opština) do Crnogorskih junaka

BAJO PIVLJANIN (NIKOLIĆ)

Bajo Nikolić je rođen oko 1630. godine. U početku je živio u Boki i u Hercegovini. Do1675 godine bio je u Istri a nakon toga je živio u okolini Zadra do 1864 godine. Tada se vraća ponovo u Boku.

Početak hajdukovanja pada u sredinu 17. vijeka, u vrijeme Kandijskog (mletačko-turskog) rata (1645-1669. godine). Hajduci, porijeklom iz Hercegovine i djelimično iz Crne Gore, zbog turskog zuluma morali su napuštiti svoja ognjišta i našli su utočište na mletačkoj teritoriji.

Hajduci su pod okriljem Venecije vodili gerilski rat protiv Turaka. Upadanje na turske teritorije i sticanje ratnog plijena bilo je i izvor života za hajduke i njihove porodice. Hajduci su se kao profesionalni ratnici okupljali u proljeće i sve do zime boravili u šumi i kod svojih jataka. Njihovo najintenzivnije djelovanje je od sredine šeste do sredine sedme decenije 17. vijeka. Pored akcija na kopnu, uspješno su izvodili i akcije na moru. U toku rata sa Turcima odrastale su čuvene harambaše: Bajo Nikolić, Limo i Nikola Popović, Mato Njegušević , Grujica Žeravica, Jovan Sikimić, Vukosav Puhalović…

Morejski (mletačko-turski) rat (1684-1699. godine) zatekao je Crnu Goru u velikoj plemenskoj krizi. Venecija u početku nije bila spremna da pomoge oslobodilačku borbu crnogorskih, brdskih i hercegovačkih plemena, pa je saradnja sa njom bila dovedena u pitanje. U proljeće 1685. godine Turci su se pripremali da napadnu Crnu Goru i izvrše osvetu za neposlušnost Crnogoraca prema njihovim vlastima. Do sukoba je došlo na Vrtijeljci početkom maja iste godine. Crnogorcima su pritekli u pomoć hajduci, njih oko 300, koje je predvodio Bajo Pivlajnin. U brojčano neravnopravnoj borbi, braneći odstupnicu svojih boraca, Bajo Pivlajnin je junački poginuo sa tridesetak svojih hajduka.

Na Vrtijeljci je podignut spomenik Baju Pivljaninu i njegovim poginulim hajducima.

Hajduci su uzdrmali tursku vlast na širokom području i podigli samopouzdanje potlačenom narodu.

Predlažemo da se Bajova ulica skrati na “pravu” mjeru i da ide od zgrade Opštine do ULICE NIKCA OD ROVINA

4) ULICA ALEKSANDRA LESA IVANOVIĆA

Od Bajove do Ulice vojvode Ilije Plamenca

ALEKSANDAR LESO IVANOVIĆ (1911-1965)

Aleksandar Ivanovć je osnovnu školu i nižu gimnaziju završio u rodnom Cetinju. Radio je kao činovnik u Higijenskom zavodu na Cetinju (1931-1941. godine), Ministarstvu zdravlja i Ministarstvu prosvjete, kao lektor u „Narodnoj knjizi“ i „Pobjedi“ dajući njihovim izdanjima uzornu jezičku fizionomiju.

Kao gimnazijalac imao je jednu samostalnu izložbu likovnih radova. U književnosti se pojavio 1926. godine. Objavio je pjesme u beogradskom „Vencu“ i crnogorskim publikacijama: „Srž“, „Pregled“, „Zapisi“, „Cetinjski odjeki“, „Zetski glasnik“, „Susreti“ i „Stvaranje“. Bio je jedan od urednika književnog časopisa „Stvaranje“ i član redakcije Zbornika poezije Crne Gore. Izdao je dvije zbirke pjesama: „Stihovi“ (1950. godine) i „Čapur u kršu“ (1960. godine) koje dostojno predstavljaju lirsko stvaralaštvo. Od njih se izdvajaju antologijske pjesme: „Kari Šabanovi“, „Ljudi sjenke“, „Biljarda“, „Pogled u nebo“, „Slomljenom oku“, „Jutra jugova“…

Bio je očigledan primjer saglasja pjesnikovog života i djela. Živio je onako kako je pisao, a pisao kako je živio i osjećao. Nepokolebljivo je ostao poklonik ljepote izraza i čistote misli i osjećanja.

Aleksandar Ivanović je izuzetna pojava u crnogorskoj poeziji između dva svjetska rata i rodonačelnik njenog intimističkog pravca.

Dobitnik je nagrade Vlade Crne Gore (1950. godine) i Trinaestojulske nagrade (1961. godine).

Predlažemo da dio Bajove ulice koji ide od Opštine kroz Park “13 jul” nosi ime Lesa Ivanovića.

5) ULICA CRNOGORSKIH JUNAKA

Od Bajove do Ulice Nikole Tesle

Milenijumsko trajanje Crne Gore obilježeno je njenom neprestanom borbom za svoju slobodu i nezavisnost. U brojnim ratovima u njenoj burnoj istoriji nebrojeno je onih koji su se istakli svojim junaštvom. A u Crnoj Gori, kao rijetko gdje drugo, ono je uvijek bilo visoko cijenjeno i isticano, sačuvano u knjigama i posebno u narodnom predanju. Za vječno sjećanje na njih i njihova junačka djela i nauk budućim generacijama kao logičan predlog nametnula nam se ideja da se BAJOVA ulica “uliva” u ULICU CRNOGORSKIH JUNAKA.

6) ULICA NIKOLE TESLE

Od ulice Crnogorskih junaka do Puškinove ulice

NIKOLA TESLA (1856-1943)

Nikola Tesla, porijeklom iz Banjana (Crna Gora), osnovnu školu je pohađao u rodnom Smiljanu (Lika) i Gospiću (1863-1866. godine). Trogodišnju Nižu realnu gimanziju završio je u Gospiću (1866-1869. godine), a trogodišnju Višu realnu gimnaziju u Karlovcu (1870-1873. godine). Studirao je elektrotehniku na Tehničkoj visokoj školi u Gracu (1875-1878. godine) i Pragu (1880. godine). Govorio je engleski, njemački, francuski, italijanski, češki, mađarski, i slovenački jezik. Radio je u Realnoj gimnaziji u Gospiću (1879. godine), telegrafskoj kompaniji u Budimpešti (1881-1882. godine), Edisonovoj kompaniji u Parizu (1882-1884. godine) i Njujorku (1888-1889. godine). Osnovao je kompaniju „Teslino društvo za lučnu svjetlost“ u Njujorku koja je radila od marta 1885. godine do januara 1886. godine. Aprila 1887. godine, takođe u Njujorku, osnovao je kompaniju „Teslino električno društvo“. Tada je otpočela sa radom njegova laboratorija sa radionicom. Nakon požara u ovoj laboratoriji 13. marta 1895. godine, već 15. marta iste godine formirao je kompaniju „Nikola Tesla“ u Njujorku i poslije četiri mjeseca sagradio novu laboratoriju u kojoj je nastavio sa istraživačkim radom.

Glavna oblast njegove stvaralačke djelatnosti je elekrotehnika u kojoj je dao više stotina značajnih pronalazaka. Krajem 1887. godine stvorio je sistem proizvodnje, prenosa i distribucije naizmjenične struje koja je imala bitnih prednosti u odnosu na do tada korišćenu jednosmjernu struju. Smatra se da oko 95% elektromotora koji danas rade u svijetu koriste Teslin sistem. Angažovao se na izgradnji velike hidroelektrane na Nijagari gdje je prvi put primijenjen njegov sistem polifaznih struja. Prva isporuka električne energije iz ove hidro-centrale otpočela je 1895. godine (izgradnja je započela 1891. godine), a grad Bafalo, udaljen četrdesetak kilometara, počeo je dobijati električnu energiju naredne 1896. godine. Od 1889. godine radio je na proučavanju struja visokih frekvencija i napona koje su kasnije nazvane Tesline struje. One su našle široku primjenu, posebno u medicini. Sredinom 90-tih godina 19. vijeka bavio se radio-tehnikom, odnosno mogućnošću prenosa poruka na daljinu bežičnim putem. U tu svrhu izgradio je u Kolorado Springsu 1899. godine veliku otpremnu radio-stanicu, koja je odšiljala radio talase na udaljenosti od više hiljada kilometara. Izvršio je 1897. godine eksperiment sa brodom na moru u blizini Njujorka kojim je upravljao pomoću raido-talasa (teledirigovanje). Konstruisao je turbinu bez lopatica (Teslina turbina) koja omogućuje vrlo efikasnu proizvodnju električne energije putem pretvaranja toplotne energije u mehaničku, a ove potom u električnu.

Razmišljao je o bežičnom prenosu električne energije na velike udaljenosti. Time bi se velikom broju potrošača omogućilo da pomoću uređaja sličnog anteni primaju električnu energiju i potom je razvode po potrebi. Njegova mnogobrojna otkrića su neki pronalazači bespravno prisvojili i to je ostalo do današnjeg dana.

Na stogodišnjcu njegovog rođenja1956. godine, u znak priznanja za njegov neizmjeran doprinos razvoju elektrotehnike, jedinica magnetne indukcije je nazvana njegovim imenom. Dopisni član Srpske Kraljevske akademije postao je 1894. godine, a redovni 1937. godine. Bio je počasni doktor Tehničkih škola u Beču (1908. godine), Pragu (1936. godine), Gracu (1937. godine), Brnu (1937. godine), Univerziteta u Bukureštu (1937. godine), Univerziteta u Beogradu (1926. godine), Zagrebu (1926. godine), Parizu (1937. godine), Poatjeu ( 1937. godine), Grenoblu (1938. godine), Sofiji (1939. godine) Kolumbijskog i Jejlskog univerziteta. Odlikovan je Ordenom Sv. Save II (1892. godine) i I klase (1926. godine), Ordenom II stepena knjaza Danila I (1895. godine), Ordenom jugoslovenske krune (1931. godine), Ordenom bijelog orla, I klase (1936. godine), Ordenom bijelog lava I klase (1937. godine, Čehoslovačka).

Nikola Tesla je bio pionir u mnogim oblastima tehnike u kojima je dao između 700 i 1.000 pronalazaka koji su širokom primjenom bitno izmijenili našu postojeću tehničku civilizaciju.

Predlažemo da se ulica od ED (prve električne centrale) do naselja Gipos zove ULICA NIKOLE TESLE.

7) ULICA IVANA CRNOJEVIĆA (IVANBEGOVA)

Od Podgoričkog puta (stari ulaz u Cetinje iza Crne Grede) do Njegoševe ulice

IVAN CRNOJEVIĆ (1465 – 1490)

Ivan Crnojević, poznat u crnogorskoj narodnoj tradiciji kao Ivan beg, je krupna ličnost u istoriji Crne Gore. Vještim biranjem saveznika učvršćivao je samostalnost svoje države. Igrao je važnu ulogu u odbrani Skadra od Turaka 1474. godine obezbjeđujući vezu sa Kotorom i dostavljanje pomoći preko Žabljaka i Skadarskog jezera. Pred nadiranjem Turaka svoje sjedište sa Žabljaka seli 1475. godine na Obod (Riječki grad), a odatle 1482. godine pod Lovćen gdje je na mjestu današnjeg Cetinjskog manastira (ili u njegovoj neposrednoj blizini) sagradio dvor.

Za sve vrijeme svog političkog djelovanja iskazivao je veliku brigu za položaj pravoslavne crkve. Na Ćipuru je 1484. godine sagradio Bogorodičin manastir, u njega sa Vranjine prenio sjedište crnogorske mitropolije i poklonio mu znatan dio svojih posjeda. Oko dvora i manastira nastaće naselje Cetinje koje će biti politički i duhovni centar Crne Gore u narednih skoro pola milenijuma. Ivan Crnojević je donio Zakon i Hrisovulju manastiru cetinjskom, akte značajne za političku i kulturnu istoriju Crne Gore.

Djelo dinastije Crnojević, i posebno Ivana Crnojevića, vjekovima je bilo pokretačka snaga naroda Crne Gore u borbi za svoju slobodu i nezavisnost.

Predlažemo da prostor od Dvorskog trga do Arhiva Crne Gore na kojemu se i nalazi Ivanov spomenik dobije ime TRG IVANA CRNOJEVIĆA

8) ULICA DR. ING. JOSIPA SLADEA

Od raskrsnice (kružnog toka) CT-PG-BU do Donjokrajske ulice

DR. INŽ. JOSIP SLADE (1828-1911)

Josip Slade je srednjoškolsko obrazovanje stekao u Splitu. Studirao je u Padovi gdje je doktorirao filozofiju, a potom završio studije gradjevinarstva i arhitekture. Nakon toga vraća se u zemlju gdje se više od pola vijeka bavio niskogradnjom, visokogradnjom i urbanizmom. Njegova najznačajnija graditeljska djela u Hrvatskoj su: zgrada pozorišta u Šibeniku, palata Moreti na Čiovu, obnova palata u rodnom Trogiru. Od kraja 80-ih do kraja 90-ih godina 19. vijeka živio je u Kotoru.

Knjaz Nikola ga je 1880. godine imenovao za glavnog inženjera u Crnoj Gori i povjerio mu da izradi urbanistički plan Cetinja. Po njemu širenje grada planirano je istočno od Katunske (danas Njegoševa), tada jedine ulice, na prostor izmedju Vlaške crkve i Bolnice „Danilo I“. Na tom dijelu trasirana je nova duga ulica (danas Bajova) paralelna sa Katunskom. One su po planu spojene sa tri nove bočne ulice (danas ulice: 13. novembra, Ivanbegova i Vojvode Batrića). Između prve dvije planiran je prostor za pazar (danas Balšića Pazar).

Projektovao je zgradu „Zetskog Doma“ (1884-1888. godine) i Austrougarske ambasade (1896-1899. godine) na Cetinju, Dvorac knjaza Nikole u Nikšiću (1900. godine) i zgradu Lazaret u Herceg Novom (1900. godine). Uradio je i projekte putnih pravaca: Njeguši -Cetinje (1878. godine), Cetinje – R. Crnojevića (1881. godine), R. Crnojevića-Podgorica (1882. godine), Kotor-Cetinje (1884. godine), Bar-Virpazar (1884. godine), R. Crnojevića-Virpazar (1896-1905. godine), kao i projekat Carevog mosta u Nikšiću (1894. godine).

Dr. inž. Josip Salde ostavio je svojim djelom trajan pečat u gradjevinarstvu, arhitekturi i urbanizmu Crne Gore.

Predlažemo da ulica kojom će se ulaziti u Cetinje (od kružnog toka do ulice Miljana Vukova) nosi ime ULICA DR. ING. JOSIPA SLADEA

9) GRAHOVSKA ULICA

Od Ivana Crnojevića do Vučedolske

BITKA NA GRAHOVCU (11.05. – 13.05.1858)

Crna Gora je na pariskom kongresu (1856. godine) i poslije njega nastojala da diplomatskim putem dobije teritorijalno proširenje prema Hercegovini i Sjevernoj Albaniji i izlaz na Jadransko more, kao i da bude međunarodno priznata njena državna nezavisnost. Velike sile nijesu imale razumijevanja za njene zahtjeve, a Turska je odlučila da oružanim putem vrati vlast nad Grahovom i da Crnu Goru prisili na pokornost. Grahovo je i za Tursku i za Crnu Goru imalo poseban geo-strateški značaj. Do odsudne bitke došlo je 11. i 13. maja 1858. godine na Grahovcu (visoravan na Grahovu). Turska vojska pod komandom Husein-paše brojala je oko 10.000 vojnika, a crnogorska je imala oko 6.000 vojnika. To je sve sa čime je raspolagala Crna Gora u tom trenutku. Knjaz Danilo je za glavnog komandanta postavio svog brata Mirka Petrovića. Crnogorska vojska je bila podijeljena u tri dijela kojima su komandovale vojvode: Petar Vukotić, Ivo Radonjić i Petar Vujović. Turska vojska je 11. maja napala prethodnicu odreda vojvode Petra Vukotića. U borbi koja je trajala čitav dan crnogorska vojska je imala znatno više uspjeha. U toku primirja 12. maja vojvoda Mirko je obaviješten da će turski transport sa municijom i hranom, praćen brojnom i dobro naoružanom vojskom , istog dana krenuti iz Trebinja prema Grahovu. Vojvoda Ivo Radonjić je dobio zadatak da sa dijelom svog odreda pređe u tursku pozadinu, napadne i zaplijeni turski tansport. U dvočasovnoj borbi uspio je da razbije turske snage i zaplijeni dio municije i hrane. Saznavši za sudbinu transporta Husein-paša je odlučio da se rano ujutro 13. maja povuče iz Grahova prema Klobuku (na putu za Trebinje), tamo snadbije municijom i hranom i krene u napad. Blagovremeno obaviješten i o tome, vojvoda Mirko je naredio da se u toku noći između 12. – 13. maja izvrši opkoljavnje turske vojske na Grahovcu. U toku povlačenja, kada je turska voska bila najmanje spremna za odbranu, crnogorska vojska je nakon juriša u četvoročasovnoj borbi izvojevala jednu od najvećih i najslavnijih pobjeda u istoriji Crne Gore. Turska vojska je u dvodnevnim borbama imala oko 6.000 poginulih i ranjenih, a crnogorska 2.000.

Pobjeda na Grahovcu je bila potstrek za dalju borbu. Njeno proslavljenje nije imalo usko teritorijalni , već široki-južnoslovenski karakter.

Poslije teškog poraza na Grahovcu Turska je namjeravala da sa znatno većim snagama napadne Crnu Goru. Pod pritiskom Rusije i Francuske od toga je odustala i prihvatila pregovore o razgaraničavanju sa Crnom Gorom. Time je faktički Crna Gora priznata kao nezavisna država.

Knjaz Nikola je 1864. godine podigao crkvu na Grahovcu u čast crnogorskim junacima koji su tu poginuli.

Predlažemo da ova ulica ostane nepromijenjena.

10) FUNDINSKA ULICA

Od Grahovske do ulice dr. ing. Josipa Sladea

BITKA NA FUNDINI (14.08.1876. godine)

Crnogrska vojska na Južnom frontu u Veljem ratu (1876-1878. godine) imala je odbrambeni zadatak, a karakter njenog dejstva zavisio je od operacija turskih snaga. Za preduzimanje odlučnih borbi protiv crnogorske vojske na Južnom frontu određena je Albanska armija. U tri boja u Kučima tokom jula 1876. godine tri do pet puta brojnija turska vojska doživjela je tri teška poraza od crnogorske vojske kojom je komandovao vojvoda Marko Miljanov. Do odsudne četvrte bitke došlo je 14.08.1876. godine na Fundini (u Kučima). Turska vojska pod komandom Mahmut-paše imala je 20.000 moderno naoružanih vojnika, a crnogorska pod komandom vojvode Ilije Plamenca 4.000 slabo naoružanih boraca. Od turskih jedinica u Plavu i Gusinju formiran je odred od 5.000 boraca sa zadatkom da sa leđa napadne crnogorske snage. Mahmut-paša je odlučio da nastupa duž tri pravca u namjeri da brojnom i materijalnom nadmoćnošću okruži i uništi usamljene crnogorske jedinice u Kučima. Vjerovao je da će u tom slučaju crnogorska vrhovna komanda morati uputiti znatan dio trupa sa Sjevernog (Hercegovačkog) na Južni front, što bi znatno olakšalo situaciju tuskih snaga na hercegovačkom ratištu. Do napada iz pozadine nije došlo zbog energične akcije Istočnog odreda crnogorske vojske pod komandom vojvode Miljana Vukova. Crnogorske jedinice na Fundini su manevrisanjem i prelaženjem sa jednog na drugi položaj po dubini nastojale da na teškom terenu što više iscrpe turske trupe. Čim je uočeno da je kod turske vojske oslabila budnost i borbena gotovost, prvo su crnogorske snage pod komandom vojvode Marka Miljanova, a odmah zatim i druge krenule u energičan opšti protivnapad. Serijom juriša uspjele su da razbiju i u potjeri znatno unište tursku vojsku. Turci su imali oko 7.000 poginulih i oko 6.000 ranjenih vojnika, a Crnogorci oko 300 poginulih i oko 700 ranjenih boraca.

Prema ideji za bitku, načinu njenog izvođenja i njenim rezultatima bitka na Fundini spada u najsmjelije i najveličanstvenije u istoriji Crne Gore.

Predlažemo da se neimenovan ulica ispred Sportskog centra koja “izvire” iz Grahovske nazove i pojačava “liniju” slavnih  crnogorskih pobjeda nazove FUNDINSKA ULICA.

11) VUČEDOLSKA ULICA

Od Grahovske ulice do Njegoševe

BITKA NA VUČIJEM DOLU (28.07.1876)

Osnovni ciljevi Crne Gore prilikom stupanja u rat 1876-1878. godine (tzv. Velji rat) bili su: oslobođenje gradova pod turskom vlašću, oslobođenje Hercegovine i izlazak na Jadransko more. Turske snage u Hercegovini imale su zadatak da oslobode Hercegovinu, prodru u Crnu Goru i zajedno sa albanskom armijom vode operacije prema Cetinju. Za odbranu utvđenih gradova u Hercegovini bilo je angažovano oko 14.000 turskih vojnika. Najveća i najznačajnija bitka na hercegovačkom ratištu (sjevernom frontu) odigrala se 28.07.1876. godine na Vučijem dolu kod Bileće. Turska vojska pod komandom Muhtar-paše imala je oko 27.000 vojnika. Crnogorsko-hercegovačku vojsku (sjevernu vojsku) sačinjavalo je oko 18.500 vojnika, 9.500 iz Crne Gore i 9.000 iz Hercegovine. Njen vrhovni komandant bio je knjaz Nikola Petrović, a načelnik vrhovne komande vojvoda Stanko Radonjić. Na predlog Jola Piletića crnogorsko-hercegovačka vojska je podijeljena na četiri brigade kojima su komandovali: vojvoda Peko Pavlović, serdar Jole Piletić, senator Bajo Bošković i vojvoda Petar Vukotić. U vezi njenog rasporeda prihvaćeno je mišljenje vojvode Peka Pavlovića. Njegova brigada dobila je zadatak da sa isturenim dijelom svojih snaga navuče tursku vojsku u vučedolsku dolinu, a zatim se povuče u svoj početni položaj. Čim je turska predhodnica ušla u vučedolsku dolinu izvršen je jednovremeni napad u njen front (čelo) i oba krila, dok se glavnina sa Muhtar-pašom nalazila na maršu i bila najmanje sposobna za borbu. Odnos snaga u susretu je bio oko 23.000 : oko 15.000 u korist turske vojske. U završnom dijelu bitke učestvovalo je još oko 4.000 vojnika sa turske i oko 3.500 vojnika sa crnogorsko-hercegovačke strane. Bitka je završena oko 13 sati. Turci su imali oko 4.000 poginulih i ranjenih, a Crnogorci Hercegovci oko 50 poginulih i oko 120 ranjenih.

Po pripremama, načinu izvođenja i rezultatima bitka na Vučijem dolu spada u najblistavije pobjede u istoriji Crne Gore. Ona je uz bitku na Fundini ( 14.08.1876. godine) najveća bitka u Veljem ratu (1876-1878. godine) nakon koje je Crna Gora na Berlinskom kongresu 1878. godine i formalno dobila međunarodno priznanje svoje nezavisnosti.

Pošto je ova ulica bila na Grudi (periferija Cetinja) smatramo da joj je mjesto u centar Cetinja i to u produžetku Grahovske i Fundinske pa smo predložili da se ulica Jovana Tomaševića preimenuje u VUČEDOLSKU ULICU a da Jovan Tomašević dobije drugu ulicu.

12) RUSKA ULICA

Od Njegoševe do Ulice dr. Petra Miljanića

RUSKA ULICA

Crna Gora i Rusija su uspostavile političke veze 1711. godine, u vrijeme vladike Danila. On je tokom svoje jedine posjete Rusiji 1715. godine zatražio da Rusija politički i materijalno pomogne Crnu Goru. Car Petar Veliki je obećao da će Rusija, uvijek kada to bude moguće, zaštititi interese Crne Gore i dao materijalnu pomoć za crkvu i narod. I Danilov nasljenik vladika Sava je za vrijeme svoje jedine posjete Rusiji 1743. godine dobio traženu materijalnu pomoć od carice Jelisavete. A vladika Vasilije je vjerovao da Crna Gora može opstati samo ako bude pod ruskim protektoratom. U tom cilju je tri puta boravio u Rusiji (1753-1754. godine, 1757. godine, 1756-1766. godine). Takođe je tražio da Rusija pomogne da se izgrade institucije državne vlasti u Crnoj Gori, što je svaki put i urađeno. Rusija je pružala materijalnu pomoć Crnoj Gori i u vrijeme Petra I (1805-1828. godine). Petar II je prilikom prvog boravka u Rusiju 1833. godine dobio pomoć u novcu i knjigama, a prilikom drugog 1837. godine za izdžavanje organa državne vlasti. Knjaz Danilo je 1852. godine posjetio Rusiju i tada dobio podršku da Crna Gora bude proglašena za knjaževinu, a on za knjaza. Poslije pobjede na Grahovu 1858. godine Rusija je iskazala spremnost da pomogne političku borbu Crne Gore. Knjaz Nikola je 1869.godine učinio prvu od sedam posjeta Rusiji (1869, 1882, 1886, 1889, 1891, 1908, 1912. godine). Zhvaljujući novčanoj pomoći ruske vlade i ruskog Svetog Sinoda u Crnoj Cori su osnovane prve srednje škole: Bogoslovija i Djevojački institut. Bez ruske političke i materijalne pomoći Crna Gora nije mogla ni ratovati protiv Turske.

Rusija se zalagala da Crnoj Gori poslije rata 1876-1878. godine bude zvanično priznata državna nezavisnost a prvi je na Cetinje stigao ambasador Rusije. Krajem 19. i početkom 20. vijeka Crna Gora je za funkcionisanje svoje države dobijala zamašnu finansijsku pomoć od Rusije.

Predlažemo da se ulica koja povezuje Djevojački institut koji je podignut zahvaljujući donaciji ruske carice Marije Aleksandrovne i Rusku ambasadu zove RUSKA ULICA

13) ULICA DR. PETRA MILJANIĆA

Od ulice Ivana Crnojevića do ulice vojvode Ilije Plamenca

Petar Miljanić je osnovnu školu završio u Mostaru, a gimnaziju u Beogradu (1870. godine), obije sa odličnim uspjehom. Govorio je njemački, francuski, ruski i italijanski jezik. Poslije gimnazije kratko je radio kao učitelj u Mostaru (1870-1871. godine). Diplomirao je na Pravnom fakultetu u Beogradu (1877-1881. godine). Usavršavao se u Austriji, Švajcerskoj, Njemačkoj i Francuskoj (1883.godine). Doktorsku disertaciju iz oblasti medicine odbranio je u Vercburgu 1884. godine. Učestvovao je Hercegovačkom ustanku (1875. godine) i crnogorsko – turskom ratu (1876. godine).

U Crnu Goru je došao 1881. godine i počeo da radi kao ljekar u Podgorici. Na Cetinje je od 1884. godine do svoje smrti radio kao gradski ljekar, upravnik Bolnice „Danilo I“ i načelnik sanitetske službe Crne Gore. Kraće vrijeme radile su bolnice u Nikšiću (1887-1892. godine), Danilovgradu (1890-1891. godine) i Podgorici (1891-1892. godine). Objavio je oko 60 studija, analiza, izvještaja, prikaza iz oblasti medicine i prava. Utemeljio je mnoge medicinske discipline u Crnoj Gori: internu hirurgiju, plastičnu hirurgiju, okulistiku, dermatologiju, urologiju, endokrinologiju, neurologiju, sudsku medicinu. Izučavao je i društveno-ekonomske i zdravstvene prilike u Crnoj Gori. Iz oblasti zakonodavstva izdvajaju se: „Zakon o vanbračnoj djeci“ (1886. godine) i „Zbornik pravila, propisa i naredaba u sanitetskoj struci“ (1891. godine). „Zbornik“ je postavio organizaciju sanitetske službe u Crnoj Gori i precizno definisao rad u crnogorskim bolnicama. Prema njemu bolnice će primati bolesnike, domaće i strane, bez obzira na njihovo imovno stanje, pol, uzrast, vjeru, narodnost. Takođe, smatrao je da: kao ljekar može raditi ko je završio medicinske nauke i dobio diplomu na jednom od priznatih evropskih univerziteta, veterinar treba da je završio veterinarski fakultet, a apotekar da ima univerzitetsku diplomu. Dr. Petar Miljanić je tvorac crngorske medicinske škole.

Predlažemo da se ulica od Doma zdravlja do kraja bolničkog kompleksa zove ULICA DR PETRA MILJANIĆA

14) ULICA DR VALTAZARA BOGIŠIĆA

Od Bajove ulice do ulice dr Petra Miljanića

DR. VALTAZAR BOGIŠIĆ (1834-1908)

Valtazar Bogišić je u rodnom Cavtatu završio osnovnu i privatnu nautičku školu, a u Veneciji gimnaziju (1856. godine). Još kao mlad naučio je italijanski, njemački, latinski i grčki jezik. Pravo je studirao u Beču, a pored toga slušao je predavanja filozofije, filologije i istorije u Minhenu, Berlinu, Gisenu, Hajdelbergu i Parizu. Doktorirao je filozofiju u Gisenu (1862. godine), a pravne nauke u Beču (1864. godine). Kao znalac svih slovenskih jezika radio je kao saradnik Dvorske biblioteke u Beču (1863-1868. godine). Od 1869. godine bio je profesor istorije slovenskih prava na Univerzitetu u Odesi. Ministar pravde u Crnoj Gori bio je od 1893-1898. godine.

Po pozivu knjaza Nikole u Crnu Goru došao je 1873. godine da bi radio na kvalifikaciji crnogorskog prava. Rad na izradi „Opšteg imovinskog zakonika“ trajao je 16 godina (1873-1888. godine), tokom kojih je više puta boravio u Crnoj Gori. Prilikom istraživanja crnogorskog običajnog prava prvi je u našu nauku uveo metod prikupljanja podataka (građe za pisanje zakonika) putem ankete i prvi je u svijetu ograničio pojam građanskog prava na imovinsko, izostavivši prirodno i nasledno pravo. Naučnu djelatnost posvetio je najvećim dijelom izučavanju slovenskog, odnosno južnoslovenskog običajnog prava, ali se bavio i pisanim pravom. Napisao je pravne studije o pravnim običajima kod Slovena (1866. godine) pisanim zakonima kod Južnih Slovena (1872. godine), pravnim običajima kod Južnih Slovena (1874. godine). Po njegovoj koncepciji snaga zakona ne potiče iz moći zakonodavca, već treba da izvire iz snage narodnog života i i uslova i potreba sredine kojoj je namijenjena. Poslednjih 10 godina života proveo je u Parizu kao ugledan naučnik, član mnogih akademija i naučnih društava. Dr. Valtazar Bogišić bio je jedan od vodećih intelektualaca svoga vremena u Evropi.

Predlažemo da ulica od nekadašnjeg hotela “Pariz” (u kojem je živio) pored pozorišta do Bajove, nosi ime ULICA DR VALTAZARA BOGIŠIĆA

15) AMERIČKA ULICA

Od Njegoševe do Bajove ulice

I prije međunarodnog priznanja Crne Gore na Berlinskom kongresu 1878. godine Crnogorci su radili u rudnicima širom Sjedinjenih američkih država (SAD). Među milionima useljenika u SAD, uglavnom iz evropskih država, bio je znatan broj iz Crne Gore. Između 1903-1908. godine na rad u SAD je otišlo oko 25.000 pretežno mladih Crnogoraca, što je činilo oko polovinu radne snage ili oko 10% stanovništva. Njima su se od kraja 1906.godine počeli priključivati njihove žene i djeca. U traganju za zaradom vremenom su se naselili u skoro svim krajevima SAD i počeli da formiraju svoja iseljenička društva. U Njujorku je 1905. godine osnovan Srpsko-crnogorski savez koji je sačinjavalo više društava. On je 1907. godine brojao preko 1.500 članova.

Diplomatski odnosi između Crne Gore i SAD su uspostavljeni 1905. godine. Poslije kapitulacije Crne Gore početkom 1916. godine i odlaska dvora u Francusku odnosi između Crne Gore i SAD su održavani posredstvom ambasadora SAD u Parizu. Predsjednik SAD Vudro Vilson se početkom 1918. godine zalagao, pored ostalog, za obnovu države Crne Gore i da odnosi između balkanskih država budu uređeni na prijateljskoj osnovi. Njima bi se dala međunarodna garancija koja bi im obezbijedila političku i ekonomsku nezavisnost i cjelokupnost njihove teritorije. Ipak, SAD su 07. februara 1919. godine priznale Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca stvorenu 26. novemra 1918. godine, a 21. januara 1921. godine formalno raskinule dipomatske odnose sa Crnom Gorom.

Predlažemo da se ulica koja je nekada nosila ime Vilsonova od nekadašnjeg hotela NEWYORK (Pošta) do Bajove, zove AMERIČKA ULICA.

16) ULICA KNJAZA DANILA

Od Njegoševe ulice do Ćipura (do kraja pokrivenog dijela podvožnjaka) i ulice Štampara Makarija

KNJAZ DANILO PETROVIĆ (1852-1860)

Vladika Petar II Petrović je svojim testamentom za nasljednika odredio sinovca Danila Stankova Petrovića koji je na skupštini glavara 1852. godine izabran za gospodara. Smatrao je da dotadašnji način vladavine ne odgovara potrebama Crne Gore i da treba odvojiti duhovnu od svjetovne vlasti. Senat je 1852. godine donio odluku da se Crna Gora proglasi za nasljednu knjaževinu, a Danilo za nasljednog knjaza. Time su stvoreni uslovi da Crna Gora postane moderna država. Vodio je vrlo aktivnu spoljnu politiku. Osnovnim političko-strateškim ciljem smatrao je stvaranje veće državne zajednice Južnih Slovena. Želio je da uz pomoć Rusije i Francuske dobije međunarodno priznanje državne nezavisnosti Crne Gore. Nakon bitke na Grahovcu 1858. godine u kojoj je crnogorska vojska izvojevala jednu od najvećih pobjeda nad turskom vojskom u istoriji njihovih ratovanja granica između Crne Gore i Turske prema Hercegovini je uspostavljena 1859. godine, a protokol o razgraničenju potpisan je 1860. godine. Poslije pobjede na Grahovcu Crna Gora je teritorijalno proširena za oko polovinu. Utvrđivanjem međunarodno priznate granice između Crne Gore i Turske faktički je priznata i državna nezavisnost Crne Gore. Pored stabilnosti i političkog jedinstva Crne Gore knjaz Danilo je ustanovio i nove državne institucije. Izvršen je popis vojnih obveznika 1853. godine i formirana „Krstonosna vojska“ 1854. godine. Sljedeće 1855. godine stvorena je Garda kao elitna vojna jedinica. U svim plemenima postavljeni su plemenski kapetani koji su imali administrativnu, sudsku i vojnu vlast. Na skupštini glavara 1855. godine usvojen je Zakonik koji je nazvan Zakonik Danila I. Njime je obezbjeđivana ravnopravnost pred zakonom, imovinska i lična prava, sloboda vjeroispovijesti. Uvedene su stroge kazne za izdaju zemlje, ubistvo s predumišljajem, krađu, preljubu. Plaćanje poreza postala je opšta obaveza. Za vladavine knjaza Danila obnovljen je rad škole 1855. godine koja je poslije smrti Petra II prestala sa radom i štamparije. Otvoreno je više novih osnovnih škola. Ustanovljeni su Alaj-barjak, glavna vojna zastava 1854. godine, četiri godine kasnije novi Alaj-barjak i Orden za nezavisnost 1853. godine. Za svog nasljednika odredio je Nikolu Petrovića.

Knjaz Danilo Petrović je rođen 1826. godine a umro je 1860. godine.

Predlažemo da se ulica Novice Cerovića ispred Vladinog doma preimenuje u ULICA KNJAZA DANILA a da Novica  Cerović dobije drugu ulicu

17) ULICA NOVICE CEROVIĆA

Od ulice dr Lazara Tomanovića do ulice Knjaza Danila

NOVICA CEROVIĆ (1805-1895)

Novica Cerović je još kao mladić izabran za plemenskog kneza. Bio je vojvoda i senator. U dogovoru sa vladikom Petrom II oragnizovao je ubistvo Smail-age Čengića 1840. godine. Odlikovao se velikom hrabrošću i umiješnim komandovanjem u ratovima sa Turcima 1852-1853. godine i 1862. godine. Posebno se istakao kada je sa Miljanom Vukovim Vešovićem, Moračanima i Bratonožićima1858. godine osvojio utvrđeni Kolašin. U Crnogorsko –Turskom ratu 1876-1878. godine bio je u štabu knjaza Nikole u Hercegovini i prilikom operacija prema Baru i Ulcinju. Kao dobar poznavalac običajnog prava, sarađivao je sa dr. Valtazarom Bogišićem na prikupljanju podataka za „Opšti imovinski zakonik“. Zbog njegovog velikog junaštva , čojstva i mudrosti vladika Petar II ga je nazvao Banom Crne Gore i Hercegovine. Dobitnik je Obilića medalje.

P.S.: Dobio je i rusko odlikovanje…

Predlažemo da ulica od Medovine, iza Vladinog doma, pored Biljarde do Arhiva CG dobije ime ULICA NOVICE CEROVIĆA

18) ULICA DR. LAZARA TOMANOVIĆA
Od ulice knjaza Danila kroz naselje Medovina

DR. LAZAR TOMANOVIĆ (1845-1932)

Lazar Tomanović je osnovnu školu završio u Herceg Novom, a gimnaziju u Zadru i Novom Sadu (1869. godine). Studirao je pravo u Budimpešti i Gracu (1870-1874. godine). Na Univerzitetu u Gracu doktorirao je pravne nauke. Bio je ministar spoljnih poslova, ministar pravde i predsjednik vlade Crne Gore (1907-1912. godine).

Po dolasku u Crnu Goru 1891. godine uređivao je „Glas Crnogorca“ (1891-1903. godine), časopis „Nova Zeta“ i almanah „Grlica“. Od gimnazijskih dana bavi se publicistikom i istoriografijom. Objavio je nekoliko istoriografskih monografija: „ Petra II Petrović Njegoš kao vladalac“ (1896. godine), „Ivan Crnojević-gospodar zetski“ (1900. godine), „Događaji u Boki Kotorskoj od 1797-1814. godine (1922. godina), idr.

Predlažemo da ulica od Vladinog doma kroz naselje Medovina nosi ime ULICA DR LAZARA TOMANOVIĆA

19. ULICA VOJVODE BATRIĆA MARTINOVIĆA

Od Ruske do Crmničke ulice

VOJVODA BATRIĆ MARTINOVIĆ

Batrić Martinović je najstariji od pet sinova ( Batrić, Marko, Tomaš, Ivan i Miloš) iz drugog braka kneza Martina Bajice. I Batrić je prvo bio knez, a potom je najvjerovatnije 80-ih godina 17. vijeka, postao vojvoda. Kada je vladika Visarion Borilović sa 300 Crnogoraca pomagao Mlečanima da osvoje Herceg-Novi od Turaka 1687. godine učestvovali su i pet brata Martinovića. Za pokazano junaštvo u toj borbi dobili su odlikovanje (orden) od mletačke vlade. Oni su savremenici vladike Danila, a pominju se i u Njegoševom „Gorskom vijencu“.

Vojvoda Batrić Martinović je bio najuticajniji crnogorski glavar 60-tih godina 17. vijeka.

Predlažemo da se neimenovana ulica od (Opštine) Ruske ulice do Crmničke ulice, zove ULICA VOJVODE BATRIĆA

20. ULICA VUKA MIĆUNOVIĆA

Od Bajove do ulice Dr. Petra Miljanića (kuća dr Kopitovića)

SERDAR VUK MIĆUNOVIĆ

Vuk Mićunović se prvi put pominje u istorijskim izvorima 1715. godine. Po jednima je te godine i poginuo kod Trebinja. Po drugima je među 1.200 Crnogoraca zajedno sa Mlečanima sredinom oktobra 1717. godine učestvovao u napadu na Bar. Tada je oteo jednu tursku zastavu i za to nagrađen zlatnom medaljom. Sa njim je bio i njegov mlađi sin Jovo. I Vuk Mićunović je savremenik vladike Danila i jedan od likova iz „Gorskog vijenca“.

Predlažemo da neimenovana ulica od Bajove između Opštne i Zetskog doma, prema ulici dr Petra Miljanića, nosi ime ULICA VUKA MIĆUNOVIĆA

21. ULICA VOJVODE ILIJE PLAMENCA
Od Dr Petra Miljanića do Štampara Makarija

VOJVODA ILIJA PLAMENAC (1821-1916)

Ilija Plamenac je osnovnu školu učio u Cetinjskom manastiru. Kao mladić postao je sveštenik (1843. godine). Bio je plemenski kapetan, vojvoda i senator. Za vojnog ministra imenovan je 1879. godine kada su formirana ministarstva i tu dužnost je obavljao do 1905. godine. Uspješno je obavio diplomatsku misiju u Carigradu 1866. godine. Učestvovao je u ratovima sa Turcima 1852-1853. godine. Istakao se hrabrošću i vještinom komandovanja u bitci na Fundini (1876. godine). Dobitnik je ruskih odlikovanja : Ordena Velikomučenika Georgija četvrtog reda i Ordena Svetog Stanislava. Dobio je i tursko olikovanje (1876. godine)

Predlažemo da se ulica od Štamparije “Obod” do Ruske ulice zove ULICA VOJVODE ILIJE PLAMENCA

22. ULICA ŠĆEPANA MALOG

Od Njegoševe do Ulice Knjaza Danila

ŠĆEPAN MALI (1766 – 1773)

Šćepan Mali izabran je za gospodara odlukom crnogorskog zbora 1767. godine. Odvojio je crkvenu od svjetovne vlasti. Zalagao se za mir i prijateljstvo sa Mlečanima i Turcima. Potpuno je potisnuo uticaj Venecije u Crnoj Gori. Za svoje kratke vladavine nizom mjera na bazi običajnog prava koje je donio Opšti crnogorski zbor 1767. godine uspostavio je red i mir u Crnoj Gori. Da bi sproveo ove mjere formirao je oružani odred kao njegovu ličnu gardu koji je 1772. godine prerastao u oružanu snagu usmjerenu protiv negativnih pojava plemenskog društva.

Obrazovao je 1771. godine sud od najuglednijih glavara Crne Gore. Uveo je stroge, do tada nepoznate, kazne za krvnu osvetu, ubistvo, nasilništvo i krađu. Pored ostalih i smrtnu kaznu. U Petrovcu je otvorena škola koja je djecu učila iz vjeronauke i ruskog jezika. Izdao je ukaz o zaštiti crkvenih dobara. Njegove mjere ubrzale su proces stvaranja državne vlasti u Crnoj Gori.

Šćepan Mali je rođen oko 1735. godine a umro je 1773. godine.

Predlažemo da se (sadašnjoj Zmajevoj) ulici da ime ULICA ŠĆEPANA MALOG

23. ULICA VOJVODE BOŽA PETROVIĆA

Od Grahovske do Vojvode Mirka Petrovića

BOŽO PETROVIĆ (1846-1929)

Božo Petrović je bliski rođak kralja Nikole. Školovao se u Parizu od 1858-1867. godine gdje je završio Licej Luja Velikoga. Vratio se u Crnu Goru i sa navršene 22 godine i postao predsjednik Crnogorskog Senata od 1867-1878.godine i predsjednik Državnog savjeta od 1879 -1905. godine. U vrijeme Berlinskog kongresa 1878. godine bio je zastupnik Crne Gore zajedno sa vojvodom Stankom Radonjićem. Vojvodsko zvanje je dobio 1867. godine. Komandovao je Južnim frontom za vrijeme crnogorsko-turskog rata 1876-1878. godine. U prvom svjetskom ratu, nakon što je crnogorska vojska zauzela Skadar, 1915. godine postavljen je za guvernera toga grada.

Vojvoda Božo Petrović je u ime Crne Gore obavljao brojne diplomatske misije i dostojno i autoritativno reprezentovao interese Knjaževine i Kraljevine Crne Gore. Bio je poštovan u uvažavan kao ličnost i u domaćim i medjunarodnim krugovima.
Nakon srpske okupacije i aneksije Crne Gore 1918. godine vojvoda Božo Petrović je bio izložen teroru, mučenju i prinudi od strane novouspostavljenih vlasti. Vojvoda Božo Petrović jedan je od organizatora Božićnog ustanka crnogorskog naroda 21. decembra 1918. godine.

Dobio je rusko odlikovanje Orden Velikomučenika Georgija četvrtog reda.

Predlažemo da se ulica Vojvode Boža od Grahovske,  skrati  u korist Vojvode Mirka

24. ULICA VOJVODE MIRKA PETROVIĆA

Od Ulice Vojvode Boža do Ulice Proleterskih brigada

MIRKO PETROVIĆ (1820-1867)

Mirko Petrović je brat knjaza Danila i otac kralja Nikole. Bio je predsjednik Senata od 1857(?)-1867. godine. Uspješno je obavio više diplomatskih misija, od kojih je najznačajnija 1862. godine u Beču. Istakao se izuzetnim junaštvom u ratovima sa Turcima 1852-1853. godine. Bio je vrhovni zapovjednik crnogorske vojske u znamenitoj bici na Grahovcu 1858. godine u kojoj je crnogorska vojska izvojevala jednu od najblistavijih pobjeda u istoriji Crne Gore. Poslije te bitke knjaz Danilo mu je dodijelio zvanje “Vojvoda od Grahovca“ koje je narod preimenovao u Veliki Vojvoda. Dobio je rusko odlikovanje Orden Svetog Stanislava prvog stepena. Objavio je zbirku pjesama „Junački spomenik“ (1864. godine) o crnogorsko – turskim bojevima od 1852-1862.godine.

25. ULICA MILJANA VUKOVA

Od Boža Novakovića do Dr. ing. Josipa Sladea

MILJAN VUKOV VEŠOVIĆ (1820-1886)

Miljan Vukov Vešović se rano pročuo kao veliki junak i umješan vojskovođa. Vladika Petar II ga je imenovao za barjaktara. Kao barjaktar, a potom i plemenski kapetan, energično je radio na odvajanju Vasojevića od Turaka. Njemu pripada najveća zasluga za pripajanje Vasojevića Crnoj Gori. Bio je vojvoda i senator. Udruženim snagama sa Novicom Cerovićem, Bratonožićima i Moračanima 1858. godine je zauzeo i razorio Kolašin. Posebno se istakao u bojevima sa Turcima 1862. godine i 1876-1878.godine. Dobitnik je ruskog odlikovanja Krsta Svete Ane s mačevima i dvije Obilića medalje.

Predlažemo da se sadašnja Obilićeva ulica zove ULICA MILJANA VUKOVA

26. ULICA MARKA MILJANOVA

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do Vojvode Boža

VOJVODA MARKO MILJANOV POPOVIĆ

Marko Miljanov je bio perjanik knjaza Danila, komandir Kuča, vojvoda i senator. Vatreno krštenje imao je kao četnaestogodišnjak (1847. godine). Učestvovao je u crnogorsko – turskim ratovima 1862. godine i 1876-1878. godine. Posebno se istakao hrabrošću i umiješnošću u komandovanju u mnogim čuvenim bitkama a posebno u velikoj pobjedi crnogorske vojske na Fundini (1876. godine). Od 1873. godine imao je krupnih uspjeha u pridobijanju glavara albanskih plemena. Sarađivao je sa dr. Valtazarom Bogišićem na „Imovinskom zakonu Crne Gore“ za oblast Albanije. Bavio se i književnim radom. Njegovo najznačajnije književo djelo je „ Primjeri čojstva i junaštva “ (1901. godine). Smatran je jednim od najvrednijih karaktera koje je dala jedna zemlja. Dobio je rusko odlikovanje, Orden Velikomučenika Georgija četvrtog reda.

Predlažemo da se ulica od Bulevara Svetoga Petra do ULICE VOJVODE BOŽA (sadašnja Nikole Lekića) zove ULICA MARKA MILJANOVA

27. ULICA BOŽA NOVAKOVIĆA

Od Vojvode Boža i Vojvode Mirka do Miljana Vukova

BOŽO NOVAKOVIĆ (1841-1908)

Rođen je 1841. Živio je u Zadru do odlaska na studije.
Nakon završenih studija pravnih nauka u Beogradu, iz ljubavi prema Cetinju i Crnoj Gori vraća se na Cetinje i tu ostaje do kraja života (04.avgusta 1908). Od 1870 pa do oslobodilačkih ratova 1876-78 radi kao profesor na Đevojačkom institutu i Bogosloviji. Za vrijeme trajanja ovih ratova bio je uključen u vojnu službu u štab vojvode Boža Petrovića. Od 1881 godine je urednik „Glasa Crnogorca“.
Nastavno-vaspitni rad koji je obavljao sa velikim umijećem ostaće do kraja života njegova prava profesionalna preokupacija. Poslije rata radio je kao profesor u obnovljenim srednjim školama i cetinjskoj gimnaziji. Vršio je dužnosti rektora Bogoslovsko-učiteljske škole i direktora Cetinjske gimnazije.
Početkom septembra 1890 godine po knjaževom imenovanju, Božo je postavljen za predsjednika cetinjske opštine. Na toj dužnosti je ostao do pred kraj 1894 godine a cijelo vrijeme je obavljao i dužnost mjesnog školskog nadzornika.
Kao predsjednik opštine, za četiri godine ostvario je mnoge zamisli: izgrađen je cetinjski vodovod, izvršeno je ozelenjavanje i urbano sređivanje grada i okoline. Na prostoru oko crkve na Ćipuru, duž puta Cetinje –Bajice, na Zagrablju zasađeno je 50 stabala bora, 185 jela, 301 jasika, 100 kestenova, 110 lipa, 101 brijest i oko 1200 bagremova. Po isteku mandata pa do penzionisanja 1905 godine nastavio je da radi kao profesor. Za njegov doprinos razvoju prosvjete i obrazovanju učenika u tom periodu, govorilo se, da svima što su tada bili pismeni u Crnoj Gori ili je bio profesor Božo Novaković ili neko od njegovih đaka…
Za vrijeme 38-godišnjeg života i rada u Crnoj Gori, bio je učesnik mnogih kulturnih, patriotskih i humanih akcija u Crnoj Gori. Sarađivao je sa Valtazarom Bogišićem prilikom njegovog rada na Opštem imovinskom zakoniku za knjaževinu Crnu Goru i Simom Matavuljem…
Na nadgrobnoj ploči „Pred kapelicom“ piše: „JA SAM VAŠ PROFESOR BOŽO NOVAKOVIĆ“.

Predlažemo da neimenovana ulica oko stare Tarine garaže dobije ime ULICA BOŽA NOVAKOVIĆA.

28. ULICA NIKCA OD ROVINA

Od Njegoševe do Vojvode Boža

NIKAC OD ROVINA (TOMANOVIĆ)

Nikac Tomanović je rođen oko 1725. godine. Položaj Crne Gore, odvojene od mora i Skadarskog jezera, sabijene u krševitim predjelima između Turske i Venecije prinudio je crnogorska plemena da na teritorijama tih država traže sredstva za život. Četovanje Crnogoraca na turskoj i mletačkoj teritoriji je i njihiv odgovor na nasilja Turaka i Mlečana. Crnogorci su kao i hajduci četovali od proljeća do zime. Četa se okupljala u broju potrebnom da se izvrši zadatak (unaprijed smišljeni napad) i potom se razilazila. Kolektivni napad na kuću i torinu i trgovačke karavane smatran je viteškim djelom u crnogorskom plemenskom društvu.

Slabljenje turske vlasti u Hercegovini i mletačke u Boki Kotrskoj doprinijelo je jačanju crnogorskog četovanja. Ono posebno uzima maha sredinom 18. vijeka. Tada se javljaju najpoznatije crnogorske četovođe: Nikac Tomanović, Vuk Tomanović, Lazar Pecirep i dr. Nikac Tomanović se istakao junaštvom u bici na Predišu 1756. godine protiv brojno nadmoćnije turske vojske. Poginuo je oko 1775. godine.

Crnogorci su borbu za održavanje života četovanjem smatrali borbom za slobodu i nezavisnost.

Predlažemo da ova ulica ostane nepromijenjena.

29. ULICA KNEZA JOVANA VLADIMIRA

Od Njegoševe do Bajove

SVETI JOVAN VLADIMIR

Do sredine desetog vijeka Dukljanska država je bila formirana i jasno razgraničena od susjednih slovenskih država i Vizantije. Prostirala se od rijeke Bojane na istoku do Boke Kotorske na zapadu i od Jadranskog mora na jugu do rijeka Zete i Morače na sjeveru. Prvi dukljanski vladar o kome se nešto više zna bio je knez Jovan Vladimir (oko 990-1016. godine) koji je bio u prijateljskim odnosima sa Vizantijom. Krajem desetog vijeka (997. godine ) Duklja potpada pod vlast makedonske države, ali je knez Jovan Vladimir uspio da joj vrati samostalnost. Ubrzo poslije smrti (1016. godine) proglašen je za sveca.

Duklja prostorno mala, a ekonomski i vojnički slaba nije mogla tada značajnije uticati na političke prilike na Balkanu.

Predlažemo da se Ulica Balšića Pazar I preimenuje u  ULICA KNEZA JOVANA VLADIMIRA

30. ULICA VOJISAVLJEVIĆA

Od Njegoševe do Bajove ulice

VOJISAVLJEVIĆI

Nakon propasti makedonske države krajem dvadesetih godina XI vijeka (1018. godine) vlast u Duklji uspostavlja Vizantija. Svoj najveći uspon Duklja doživljava krajem prve i u drugoj polovini XI vijeka – u doba dinastije Vojisavljević. Poslije pobjede nad vizantijskom vojskom u bici kod Bara (Tuđemile) 1042. godine Duklja postaje samostalna u odnosu na Vizantiju. Neko vrijeme potčinjava svojoj vlasti Travuniju i Zahumlje (oblasti između Boke Kotorske i Neretve), a osamdesetih godina i Bosnu i Rašku čime dostiže najširi domet svoje ekspanzije. U drugoj polovini XI vijeka naziv Zeta počinje da prevladava nad imenom Duklja. Zeta je izdignuta na rang kraljevine 1078. godine, a Barska nadbiskupija na rang nadbiskupije 1089. godine. Ima državnu organizaciju kao i druge feudalne države toga vremena: vladar predsjedava saborom, vrhovni je sudija i vojskovođa i štiti crkvene privilegije.

Početkom XII vijeka Zeta počinje da slabi unutardinastičkim borbama za vlast da bi osamdesetih godina istog vijeka potpala pod vlast Raške zadržavajući izvjesnu samostalnost.

Predlažemo da se ulica Balšića Pazar II preimenuje u  ULICA VOJISAVLJEVIĆA

31. ULICA SVETOGA VASILIJA OSTROŠKOG

Od Njegoševe do Knjaza Danila

SVETI VASILIJE OSTROŠKI (1610-1671)

Stojan Jovanović je sa 11 godina postao đak manastira Zavala u blizini rodnog kraja, a 1625. godine prešao je u manastir Tvrdoš kod Trebinja gdje je početkom tridesetih godina XVII vijeka zamonašen i dobio ime Vasilije. Između 1636. godine i 1638. godine boravio je kao pridvorni đakon u Cetinjskom manastiru (oko godinu dana), u Svetoj Gori i Rusiji. Iz Rusije je donio crkvene knjige i pomoć za narod. Hirotonisan (rukopoložen) je za episkopa 1638. godine i postavljen za mitropolita Trebinjske eparhije sa sjedištem u Onogoštu (Nikšiću). Od 1666-1671. godine svojom mitropolijom upravljao je iz manastira Ostrog. U teškim ekonomskim i političkim prilikama pomagao je narod i hrabrio ga da istraje u svojim stradanjima. Obnavljao je oronule hramove, darivao ih i pri njima otvarao narodne škole. Bio je vrlo tolerantan prema inovjernima i inoslavnima, ali i energičan protiv unijaćenja pravoslavaca. Svojim izuzetnim autoritetom presudno je doprinio da se 1658. godine postigne jedinstvo i saglasnost oko daljeg otpora Turcima i opreza prema Mlecima. Poklonička narodna putovanja počela su još za njegovog zemaljskog života. Odmah nakon smrti njegov kult nastao je spontano. Poštuje se i slavi kao jedan od naših najvećih svetaca. Njemu u čast podignut je hram u Nikšiću.

Predlažemo da se sadašnja Dečanska ulica koja vodi prema Cetinjskom manastiru nazove ULICA SVETOG VASILIJA OSTROŠKOG

32. DONJOKRAJSKA ULICA

Od Dr Josipa Sladea i Miljana Vukova do ulice Draga Jovovića

Poštujući jedan od usvojenih principa da se starosjediocima Cetinja prizna doprinos utemeljenju grada predlažemo da se ulica koja tangira teritoriju Donjeg kraja nazove Donjokrajska.

33. ULICA 13 NOVEMBRA

Od Bajove do Grahovske ulice

13. NOVEMBAR 1944. GODINE

U oktobru 1944. godine počele su završne operacije za oslobođenje Crne Gore. Štab Primorske operativene grupe je 22. oktobra dao zadatak Desetoj crnogorskoj brigadi da odsječe Boku Kotorsku od njenog zaleđa i oslobodi Cetinje. Njena dejstva u pravcu Cetinja otpočela su noću između 27. i 28. oktobra. Nakon presijecanja saobraćajnice Kotor-Cetinje osvojila je neprijateljska uporišta na Krcsu i Njegušima, potom na Bukovicu, Čekanju i Duboviku. Time je do 04. novembra zauzela sve neprijateljske položaje na saobraćajnici Cetinje-Kotor. Planirano je da se 06. novembra uveče preduzme napad na Cetinje. Za te operacije je bilo neophodno da iz pravca Kotora obezbjeđuje zaštitu jedan bataljon Prve Bokeljske brigade, a iz pravca Podgorice jedinice Lovćenskog partizanskog odreda. Aktivisti u gradu su donosili obavještenja o stanju, rasporedu i namjerama neprijatelja. Moralo se voditi računa o zaštiti stanovništva i značajnih objekata u gradu. U prvom napadu zauzeti su dominantni položaji na Orlovom kršu i Špadijerskom vrhu. Posljednjim jurišem u donjem dijelu grada kod parkova i hotela „Grand“ u zoru 13. novembra Cetinje je oslobođeno. U borbama za oslobođenje Cetinja poginulo je 38 partizanskih boraca, a 56 je ranjeno. Na strani neprijatelja bilo je oko 110 poginulih i veliki broj ranjenih boraca. U gradu je zaplijenjena velika količina oružja, municije, ratne opreme i hrane.

Iz Cetinjskog sreza sa 28.000 stanovnika u Trinaestojulskom ustanku učestvovalo je više od 1.000 boraca. Do kraja rata taj broj je porastao na preko 5.000 boraca. Od njih je preko 1.400 dalo svoje živote za slobodu (preko 900 u operativnim jedinicama, a preko 500 kao žrtve fašističkog terora). Iz Cetinjskog sreza narodnim herojima je proglašeno 49 boraca. Povodom tridesetogodišnjice oslobođenja Jugoslavije Predsjednik SFRJ Josip Broz Tito je za izvanredan doprinos pobjedi nad neprijateljem u NOR-u dodijelio 07. maja 1975. godine Cetinju Oreden narodnoh heroja.

Predlažemo da ova ulica ostane nepromijenjena jer je u direktnoj vezi sa ulicama koje simbolišu najveće pobjede Crnogoraca u borbi za slobodu

34. BOKOVSKA ULICA
Od Ivana Crnojevića kroz naselje prema Bokovu

Kako ova neimenovana ulica kroz dio naselja Crna Greda vodi baš prema Bokovu a zbog istorijskih zasluga ovog kraja predlažemo da se ova ulica nazove BOKOVSKA.

35. CRMNIČKA ULICA

Od ulice Lesa Ivanovića do ulice Vojvode Ilije Plamenca

Kako smo u istorijsku priču cetinjskih ulica odlučili da uvrstimo i četiri crnogorske nahije a kako su prve kuće u ovoj ulici napravili Crmničani (Lekići, Plamenci, Vuksanovići) smatramo da je predlog da ova ulica nosi ime Crmnička – pravi.

36. GLEDSTONOVA ULICA
Od Njegoševe do Njegoševog parka i stambenih zgrada

Gledston Viljem Evart (1809-1898.)

Engleski državnik, vođa liberala, četiri mandata predsjednik Vlade Velike Britanije, rođen je u Liverpulu 1809 godine kao sin trgovca. Bio je škotskog porijekla.

Njegova politička karijera je trajala 60 godina. Prvi put je ušao u Parlament 1832 godine. Napustio je Parlament 1894. Bio je poznat po svom govorništvu.

Evo što o Crnoj Gori i Crnogorcima piše Gledston:

-Ljudi što odoše sa Ivanom Crnojevićem u gore bjehu ljudi velikog duha; i ova veličina naslijeđena u krvi a utvrđena navikama, mogla je pripomoći da nam dade ono što izgleda kao rijedak primjer prirodnog i božijeg izbora.

Evo kako upoređuje bugarske pomake i bosanske begove koji su primili islam sa Crnogorcima koji su ostali vjerni prađedovskoj vjeri:

-I Crnogorci su mogli kao ono bugarski pomaci i bosanski begovi kupiti ponižavajući mir. I pred njih je iznošen trostruki izbor alternative smrti, ropstva ili kurana. Crnogorci nijesu morali gubiti glave jer je i za njih posla bilo ali oni više voljahu živjeti na muci u ljutoj sirotinji i vječitoj opasnosti nego li se turčiti ili robovati…

Kod Crnogoraca su važila pravila:

-da za vrijeme borbe sa Turcima nijedan Crnogorac ne smije ostaviti bojno polje bez naredbe svojega glavara

– da se bjegunac za navijek sramom žigoše i na progonstvo iz zemlje osudi

-da mu se tada obuče žensko ruvo i preslica za pojas pripaše

-da žene sa svojim preslicama izjure takvu kukavicu iz svetoga hrama Slobode

Ukoliko je meni poznato, kaže Gledston, jedino se u tursko-crnogorskim ratovima nalaze primjeri gdje broj poginulih turaka nadmašuje cjelokupnu brojnu snagu protivstajućih im gorskih vitezova i dodaje:

-To je pleme koje kada mu se harač zaište nudi kamenje, to je narod kod koga je tako ljuta sirotinja da u izvjesnoj prilici rado u zamjenu daje nekoliko stotina turskih zarobljenika za ravan broj krmadi. To su oni čije žene smjelo puške laćaju kada potreba zahtijeva, to su oni čiji djedovi poniješe sa sobom štampariju u planine i zaključuje: Slobodno se može reći da i najromantičnije i najpotresnije slike drugih istorija blijede pred običnim životom Crne Gore. Ona Crna Gora se tokom četiri stoljeća nalazila u sredini velikih talasa opasnosti a provela je u njemu život pun čara i ona neće umrijeti niti će ruski i austrijski orao sviti gnijezdo na njenim kršnim visovima.

Svoju ljubav prema Crnoj Gori Gledston je pokazao i prilikom rešavanja političke afere Plava i Gusinja koji su na Berlinskom kongresu bili pripali Crnoj Gori. Arnauti iz sjeverne Albanije pomognuti od Visoke Porte i Austro-Ugarske obrazovali su poznatu Arnautsku ligu koja se vojnički oduprla okupaciji Plava i Gusinja od strane Crnogoraca. Dolazi do diplomatskih pregovora i zahvaljujući angažovanju Gledstona Crna Gora je izašla na more dobivši Ulcinj sa okolinom.

Malo je ko do danas (u prozi), tako uzdigao crnogorsku prošlost i njeno oružje, kao što je to učinio engleski državnik, vođ liberala, četiri mandata predsjednik vlade Gledston Viljem Evart (1809-1898) u svojoj apoteozi Crnoj Gori.

Iz navedenih razloga smatramo da ulica pored Engleskog poslanstva treba da nosi ime GLEDSTONOVA ULICA.

37. ULICA ŠTAMPARA MAKARIJA

Od Knjaza Danila do Evropske

ŠTAMPAR MAKARIJE

Iako je vjerovatno još Ivan Crnojević razmišljao o osnivanju štamparije, to je ostvario njegov sin Đurađ Crnojević (1490-1496. godine), posljednji srednjovjekovni vladar Crne Gore. Kao veliki ljubitelj knjige na početku svoje vladavine u Veneciji je nabavio presu, alat i papir, a ćirilična slova izrađena su u Crnoj Gori. Druga ćirilična štamparija (poslije Krakova 1491. godine) za kratko vrijeme svoga rada (1493-1496. godine) na Cetinju štampala je pet knjiga crkvenog karaktera: Oktoih prvoglasnik, Oktoih petoglasnik, Psaltir s posljedovanjem, Molitvenik (Trebnik) i Četvorojevanđele. Njenim radom upravljao je cetinjski jeromonah Makarije koji je imao sedam pomoćnika. Knjige su uživale veliki ugled zbog svojih estetskih osobina i tehničkog savršenstva. One su prenosile renesansne motive u vjerska središta pravoslavlja kao zračak nove kulture.

Predlažemo da postojeća ulica sa imenom Štampara Makarija od Ćipura (prve štamparije), pored hotela Grand do današnje štamparije „Obod“ zadrži njegovo ime

38. ULICA VLADIKA SAVA I VASILIJA

Od Evropske do Vladike Danila Petrovića

VLADIKA SAVA PETROVIĆ

Sava Petrović je hirotonisan za vladiku 1719. godine. Voljom njegovog strica Vladike Danila stupio je na vladičanski presto 1735. godine. Bio je više posvećen vjerskim nego zemaljskim pitanjima. Insistirao je da se jurisdikcija nad pravoslavnim stanovništvom u Boki Kotorskoj koju je uspostavio vladika Danilo 1718. godine, nesmetano nastavi. Odlučno se protivio prevođenju pravoslavaca u katoličanstvo. Vladika Sava je 1780. godine osnovao u manastiru Stanjevići školu za opismenjavanje sveštenika i kaluđera. Zalagao se da se ne pokreću borbe sa Turcima i da se održe prijateljski odnosi sa Mlečanima. Veze sa Rusijom koje je uspostavio vladika Danilo nije prekidao. Boravio je u Rusiji odakle je (1744. godine) donio pomoć za narod i Cetinjski manastir. Njegov put u Rusiju značio je dalji podsticaj crnogorsko-ruskim vezama, što je bilo od velikog značaja za dalju oslobodilačku borbu naroda Crne Gore.

Vladika Sava Petrović je rođen oko 1700. godine a umro je 1781. godine.

VLADIKA VASILIJE PETROVIĆ

Vasilije Petrović je hirotonisan za vladiku 1750. godine. Više su ga interesovala svjetovna nego crkvena pitanja. On je prvi iznio ideju o Crnoj Gori kao pokretaču antiturske borbe na Balkanu i o oslobođenju svih balkanskih naroda pod pokroviteljstvom Rusije. U tom cilju tri puta je boravio u Rusiji (1753-1754. godine, 1757-1759. godine, 1765-1766. godine) od koje je dobio materijalnu pomoć. Njegovi boravci u Rusiji doprinijeli su učvrćivanju crnogorsko-ruskog prijateljstva i stvaranju kulta Rusije u Crnoj Gori. Na skupštini plemenskih glavara 1751. godine na njegovu inicijativu stvoren je sud od najuglednijih knezova, vojvoda i serdara čija je dužnost bila da rješava međuplemenske sporove na osnovu običaja stvaranih vjekovima. Svjestan potrebe da se narod obrazuje razmišljao je o otvaranju osnovne škole (1753. godine) i nabavci štamparije (1757. godine). Prilikom svog prvog boravka u Rusiji objavio je Istoriju o Černoj Gori (1754. godine) i tako postao rodonačelnik crnogorske istoriografije. Ona je imala uticaj na izgradnju političke misli i na razvoj istoriografije o Crnoj Gori sve do naših dana. Cetinjska mitropolija priznavala je pećkog patrijarha sve do 1766. godine kada je srpska crkva podvrgnuta Vaseljenskoj patrijaršiji u Carigradu. Otada je Cetinjska mitropolija postala samostalna. On je prvi dao precizniji plan o teritorijama koje bi trebalo da pripadnu Crnoj Gori.

Koliko je u tome bio dalekovid vidi se po tome što je teritorija koju je polovinom XVIII vijeka označio kao crnogorsku gotovo istovjetna današnjoj teritoriji Crne Gore.

Vladika Vasilije Petrović je rođen 1709. godine a umro je 1766. godine.

Kako su vladike Sava i Vasilije u isto vrijeme, praktično, zajedno vladali Crnom Gorom, predlažemo da ulica od Montenegrobonusa kroz Donje polje do Štamparije „Obod“ nosi ime ULICA VLADIKA SAVA I VASILIJA

39. ULICA POPA LAZA POPOVIĆA

Od vojvode Ilije Plamenca kroz naselje Podgranica

POP LAZO JABUČANIN POPOVIĆ (1797-1895?)

Rođen je 12 februara 1797 u Donjem Kraju kod Cetinja. Spada u red najvažnijih crnogorskih memoarista. Bio je samouki sveštenik. Napisao je „Dnevnik popa Laza Popovića od 1807 do 1870“. Kad je imao 20 godina Petar I ga je primio za poslugu u manastir gdje je danju radio a noću učio. U jednoj pravoslavnoj crkvici kod Skadra zapopio se 14 juna 1831. godine i stupio u službu kod arhimandrita Petra II. Po povratku iz Petrograda 1833 godine gdje se zavladičio, Njegoš poklanja popu Lazu, kao odanom Crnogorcu, krst na kojem je ugravirano: „Vladika Crnogorski Petar II Jereju Lazaru Popoviću, 1834 godine, prvog januara“. Ovaj krst se nalazi u postavci Njegoševog muzeja u Biljardi.

Imao je desetoro djece (sedam sinova i tri ćerke). Bavio se i trgovačkim poslovima pa je zahvaljujući tome 1832 godine, zajedno sa Njegoševim bratom Perom, napravio kuću  koja je brzo pretvorena u Han. Bila je to prva privatna kuća na Cetinju i prvi javni ugostiteljski objekat na Cetinju.

Temelji kuće u Podgranici položeni su 1836 godine kada je Pop Lazo mijenjao porodična dobra u Humcima za zemljište na ondašnjoj Romanovini – Pod granicom, o čemu postoji ugovor sačinjen 1835 godine „četvrtog dana dvanaestog mjeseca“ s Njegoševim vlastoručnim potpisom i pečatom.

Pop Lazo je služio četiri gospodara, Petra I, Petra II, Knjaza Danila i Knjaza Nikolu. U svojim uspomenama, narodnim jezikom, daje sažete karakteristike razdoblja u kojemu je živio. Opisuje sva četiri gospodara kao i sliku teškog življenja naroda na posnom katunskom kršu.

Njegov memoarski spis i po vremenu nastanka i po načinu pisanja ima određeni etnografski i književno-istorijski značaj.

 Zbog svega navedenog a i pošto je on prvi doselio Pod granicom smatramo da za sada jedina ulica u ovom cetinjskom naselju treba da nosi ime ULICA POPA LAZA POPOVIĆA.

40. ULICA VLADIKE DANILA PETROVIĆA
Od Štampara Makarija do vladika Sava i Vasilija

VLADIKA DANILO PETROVIĆ

Danilo Petrović izabran je za vladiku na Zboru crnogorskih glavara na Cetinju 1697. godine. Hirotonisan je 1700. godine. Od njegovog vremena cetinjski mitropoliti su duhovni i svjetovni gospodari Crne Gore. Bio je pobornik ujedinjenih crnogorskih, brdskih i hercegovačkih plemena u borbi protiv Turaka i začetnik ideje o državnoj nezavisnosti Crne Gore. Prvi je uspostavio spoljno-političke odnose sa Rusijom (1711. godine), što je bilo od izuzetnog značaja za konačan uspjeh borbe za nezavisnost i stvaranje države. Iz posjete Rusiji vratio se 1716. godine sa novčanom pomoći i carskim gramatama koje su postale osnova dalje crnogorsko-ruske saradnje. U uslovima plemenske podvojenosti radio je na organizovanju oružane sile za održavanje reda u zemlji i odbranu od spoljnog neprijatelja. U cilju uspostavljanja nadplemenske vlasti 1713. godine formirao je zemaljski sud čija je nadležnost bila da sudi međuplemenske sporove u skladu sa crnogorskim običajnim pravom. Dva puta (1704. godine i 1724. godine) je obnavljao Cetinjski manastir koji su 1692. godine srušili Mlečani, a 1712. godine popalili Turci. U njegovo vrijeme oslobađanjem od turske vlasti zaustavljen je proces islamizacije u Crnoj Gori. Vladika Danilo je uživao veći ugled nego bilo koji vladika prije njega. Rodonačelnik je četvrte crnogorske dinastije Petrović Njegoš koja je vladala Crnom Gorom više od dva vijeka. Za svog nasljednika je odredio sinovca Savu Petrovića. Kraj XVII vijeka i početak XVIII vijeka bio je prekretnica u istoriji Crne Gore koja će dati pečat društvenom i političkom životu u XVIII vijeku.

Vladika Danilo Petrović rođen je 1672. godine a umro je 1735. godine.

Predlažemo da ulica koja počinje praktično ispod Orlovog krša, od Vladičine bašte, pored Ljetne pozornice, preko Grude do Montenegrobonusa nosi ime ULICA VLADIKE DANILA PETROVIĆA.

41. RIJEČKA ULICA

Od Vladika Sava i Vasilija do Budvanskog puta

Predlažemo da ulica kojom se nekada izlazilo iz Cetinja i preko Rijeke Crnojevića išlo u svijet, a zbog priznanja Riječkoj nahiji za sve što je uradila za Crnu Goru, nosi ime RIJEČKA ULICA

42. ULICA VUKA KARADŽIĆA

Od Štampara Makarija do ulice vladike Danila Petrovića

VUK STEFANOVIĆ KARADŽIĆ

Vuk Karadžić, porijeklom iz Drobnjaka (Crna Gora), obrazovao se kod rođaka Jevte Savića Čotrića, u Loznici (1795. godine), manastiru Tronoši, Sremskim Karlovcima (1804-1806. godine), Petrinji (1807. godine), Velikoj školi u Beogradu (1808-1809. godine), Filozofskom fakultetu u Haleu (1823. godine). Bio je pisar kod vojvode Đorđija Čuprije (1804. godine), sekretar kod vojvode Jakova Nenadovića (1807. godine), učitelj u Beogradu (1810. godine) i Trstu (1821. godine), državni činovnik u Negotinskoj krajini (1811-1813. godine), član Beogradskog suda (1831. godine). Od 1813. godine do kraja života uglavnom je živio u Beču. Pred kraj života (1859-1861. godine) živio je sa porodicom u Beogradu.

U Beču se upoznao sa slovenskim naučnikom Jernejom Kopitarom, cenzorom slovenskih knjiga, na čiji podsticaj je započeo reformu pisma i pravopisa, borbu za uvođenje narodnog jezika u književni i sakupljanje narodnih pjesama. Napisao je Gramatiku narodnog jezika (Pismenicu) 1814. godine. Prvo izdanje Rječnika sa drugim izdanjem Gramatike objavio je 1818. godine, a drugo izdanje Rječnika 1852. godine. Za prvo izdanje Rječnika koristio je riječi iz govora naroda u Srbiji i Vojvodini, a za drugo iz govora naroda u Crnoj Gori. Radio je na prikupljanju građe za treće izdanje Rječnika, ali ga je smrt spriječila da ga dovrši. Objavila su ga dvojica njegovih poštovalaca, Pera Đorđević i Ljubomir Stojanović 1898. godine. Osnovna vrijednost gramatike bila je znatno uprošćavanje pisma (ćirilice) i pravopisa. U njoj je primijenjen princip; „piši kao što govoriš, a čitaj kako je napisano“. Smatrao je da svaki glas treba da ima jedno slovo (znak), pa je iz staroslovenske azbuke zadržao 24 slova, a izbacio sve znakove koji su se pisali iako nijesu imali svojih glasova. Njima je dodao 6 novih slova: Đ je uveo od Lukijana Mušickog, Dž iz starih rumunskih rukopisa, Ć iz starih srpskih rukopisa, J iz latinice, a slova Lj i Nj je sam stvorio. Vukov pravopis zvanično je prihvaćen 1868. godine.

Bavio se pitanjem književnog jezika koji je u njegovo vrijeme predstavljao mješavinu staroslovenskog i narodnog jezika. Zalagao se da jezik koji narod razumije (narodni jezik) postane književni. Za njegovu reformu značajna je 1847. godina. Te godine je Đura Daničić naučno dokazao ispravnost Vukovih pogleda. Takođe su se pojavile „Pjesme“ Branka Radičevića, „Gorski vijenac“ Petra II Petrovića Njegoša, i Vukov prevod Novog zavjeta, kojima je pokazano da se na narodnom jeziku može pisati poezija, filozofija i Biblija. Narodni jezik je od polovine 19. vijeka postao književni jezik, a južno narječje, kojim je i Vuk govorio, usvojeno je kao književno.

Značajan je njegov rad na sakupljanju narodnih umotvorina. U Beču je štampao prvu knjigu narodnih pjesama 1814. godine, a drugu 1815. godine. Tri knjige narodnih pjesama završile su 1823. godine u Lajpcigu, četvrta 1833. godine u Beču, a njihova druga izdanja u periodu 1841-1862. godine u Beču. Prva knjiga pripovjedaka i zagonetki štampana je 1821. godine u Beču, a drugo izdanje 1853. godine. Na Cetinju je 1836. godine objavio prvo izdanje Poslovica koje je posvetio Petru II Petroviću Njegošu. Drugo izdanje izašlo je 1849. godine. Dao je doprinos i istoriji, geografiji, etnologiji. Bio je počasni doktor Univerziteta u Jeni (1823. godine), član naučnog društva u Krakovu (1820. godine), Moskvi, Getingenu (1823. godine), Parizu, dopisni član Bečke akademije (1848. godine), Berlinske (1850. godine), Petrogradske (1851. godine), počasni građanin Zagreba (1861. godine). Odlikovan je od ruskog i austrougarskog cara, pruskog kralja i Ruske akademije nauka (1842. godine).

Vuk Karadžić je tvorac najsavršenije azbuke i fonetskog pravopisa, osnivač modernog književnog jezika stvorenog od živog narodnog govora, pisac prve gramatike narodnog jezika i prvog rječnika.

Predlažemo da se ulici od Štampara Makarija do Vladike Danila Petrovića vrati ime ULICA VUKA KARADŽIĆA a da se Islandska”preseli” …

43. ISLANDSKA ULICA

Od Njegoševog parka do Štampara Makarija

Nakon referenduma 21. maja 2006. godine, na kojemu je Crna Gora vratila svoju nezavisnost u znak zahvalnosti za čin prvog priznavanja ove njene velike pobjede Islandu je dodijeljena ulica Vuka Karadžića na Grudi. Nakon detaljnih analiza konstatovali smo da ovdje treba napraviti korekciju u smislu vraćanja ulici imena Vuka Karadžića a za Island predlažemo da mu se dodijeli ulica koja je nosila ime Valtazara Bogišića.

44. SPLITSKA ULICA

Od vladika Sava i Vasilija do Vladike Danila Petrovića

Nakon bratimljenja sa Splitom 23 oktobra 1979 godine odlučeno je da se u znak prijateljstva prema ovom gradu ulici u Donjem polju dodijeli ime Splitska pa mislimo da to treba tako da ostane …

45. ULICA MILOŠA VUŠKOVIĆA
Od ulice Vladike Danila do Vuka Karadžića

MILOŠ VUŠKOVIĆ (1900-1975)

Miloš Vušković je osnovnu školu i nižu gimnaziju završio u rodnom Cetinju. Slikarstvo je izučavao u Umjetničkoj školi u Beogradu (1919-1921. godine) i Beču (1921-1924.godine). Radio je kao profesor u Pančevu (1926-1932. godine), Zemunu i Beogradu. Bio je direktor Škole promijenjenih umjetnosti u Herceg Novom (1948-1952. godine), osnivač i direktor umjetničke galerije na Cetinju (1953-1965. godine). Sa Pjerom Križanićem i drugim karikaturistima osnovao je humorističko-satirični list „Ošišani jež“ (1936. godine). Bio je redovni član Društva za nauku i umjetnost Crne Gore od 1973. godine.

Radio je pejzaže, portrete, figuralne kompozicije, mrtve prirode, karikature, skulpture. Poznatija djela su mu: „Durmitor“ (1952. godine), „Tužbalica“ (1952. godine), „Park“ (1956. godine), „Paleta“ (1958. godine), „Sveti Stefan“ ( 1959. godine), „Ribari“, „Žena sa kukuruzom“…

Samostalno je izlagao u: Falunu (Švedska) (1929. godine), Beogradu (1934. godine, 1962. godine), Titogradu (1951. godine, 1957. godine, 1963. godine, 1965. godine, 1966. godine, 1969. godine) i Cetinju (1921. godine, 1951. godine, 1952. godine, 1960. godine, 1965. godine, 1966. godine, 1969. godine).

Kolektivne izložbe imao je u: Beču, Rimu, Sofiji, Firenci, Atini, Parizu, Marselju, Briselu, Lionu, Štutgartu, Cirihu, Minhenu, Njujorku, Bombaju, Erevanu i drugim gradovima svijeta i bivše Jugoslavije.

Organizovao je i više posthumnih izložbi.

Dobitnik je Trinaestojulske nagrade (1963. godine) i nagrade AVNOJ-a (1971. godine).

Predlažemo da sadašnja Smederevska ulica dobije ime ULICA MILOŠA VUŠKOVIĆA.

46. ULICA MILA MILUNOVIĆA

Od Ulice vladike Danila Petrovića do ulice Vuka Karadžića

MILO MILUNOVIĆ (1897-1967)

Milo Milunović je osnovnu školu učio u rodnom Cetinju, a gimnaziju u Monci (kod Milana). Slikarstvo je izučavao u Švajcarskoj slobodnoj akademiji u Firenci (1912-1914. godine). Jedan je od osnivača Umjetničke akademije (od 1946. godine Akademije likovnih umjetnosti) u Beogradu (1937.godine), Škole likovnih umjetnosti na Cetinju (1946. godine) i Udruženja likovnih umjetnika Crne Gore (1946. godine). Bio je profesor Umjetničke akademije (Akademije likovnih umjetnosti) u Beogradu (1937-1946. godine, 1948-1967. godine) i Škole likovnih umjetnosti na Cetinju (1946-1948. godine). Živio je i radio u Parizu (1919-1922. godine, 1926-1932. godine), Cetinju (1922-1923. godine, 1946-1948. godine), Prčanju (1923-1924. godine), Zagrebu (1924-1926. godine) i Beogradu (1932-1946. godine, 1948-1967. godine). Učestvovao je Prvom svjetskom ratu (1914-1918. godine). Redovan član SANU postao je 1958. godine, dopisni član JAZU 1966. godine i redovan član Naučnog društva Crne Gore 1973. godine.

Radio je kompozicije, portrete, autoportrete, aktove, pejzaže, mrtve prirode, mozaike, freske, skulpture, scengrafije, plakate, ilustracije. Njegova najznačajnija djela su: „Akt“ (1921. godine), „Kupačice“ (1921. godine), „Akt s ogledalom“ (1921. godine), „Bistro“ (1922. godine), Mrtva priroda sa violinom“ (1930. godine), „Mrtva priroda sa posudom“ ( 1930. godine), „Odaliska“ (1932. godine), freske: „Krštenje Hristovo na Jordanu“ (1932. godine), „Sv. Sebestijan“ (1932. godine)…

Samostalno je izlagao u : Parizu (1928. godine, 1929. godine, 1932. godine), Moskvi (1960/61. godine), Bejrutu (1963. godine), Cetinju (1918. godine), Beogradu (1922. godine, 1932. godine, 1954. godine, 1955. godine, 1958. godine, 1959. godine, 1961. godine, 1963/64. godine, 1965/66. godine), Titogradu (1961. godine), Skoplju (1964. godine).

Imao je kolektivne izložbe u : Parizu, Veneciji, Londonu, Briselu, Amsterdamu, Njujorku, Los Anjđelesu, San Francisku, Moskvi, Lenjingradu, Varšavi, Budimpešti, Bratislavi, Atini, Ankari, Istanbulu, Bejrutu, Damasku, Kairu, Aleksandriji, Birmigemu, Mančesteru, Lidsu, Lionu, Marseju, Tokiju, Rimu, Milanu, Pragu, Stokholmu, Nju Delhiju, Bombaju, …. i mnogim gradovima bivše Jugoslavije. Organizovano je i više posthumnih izložbi.

Dobio je Gran pri u Parizu (1937. godine), Sedmojulsku nagradu Srbije (1961. godine). Odlikovan je Ordenom legije časti (1939. godine).

Predlažemo da ova ulica ostane nepromijenjena

47. ULICA JAROSLAVA ČERMAKA

Od ulice Peka Pavlovića kroz novi umjetnički kompleks do ulice Knjaza Danila

JAROSLAV ČERMAK (1830-1878)

Jaroslav Čermak, veliki češki slikar je u rodnom Pragu do svoje desete godine dobio dobro domaće obrazovanje izučavajući pored opšteobrazovnih predmeta i istoriju slikarstva i vajarstva. Potom je učio slikarstvo u Pragu, da bi nastavio studije slikarstva u Pragu, Antverpenu i Briselu (1847-1852. godine). Od 1852. godine živio je sa kraćim prekidima u Parizu. U prvom periodu svog stvaralaštva bavio se češkom istorijskom tematikom. U Crnoj Gori je boravio tokom 1858. i 1862. godine. Po želji knjaza Nikole I uradio je 1862. godine portrete: Velikog vojvode Mirka, vojvotkinje Stane, knjeginje Darinke i knjeginje Milene. Tada je naslikao i vojvodu Miljana Vukova, Jovana Mašanova Vukotića, komandanta garde i Milušu Đurašković, rođenu Vukotić (rođena sestra knjaginje Milene) čija slika mu je služila kao model za mnoge likove žena na njegovim čuvenim slikama. Pored ovih, uradio je i više slika sa tematikom iz Crne Gore i njenog okruženja: „Crnogorska djevojka“ (1858. godine), „Crnogorski vojvoda s konjem“ (1865. godine), „Hercegovačko roblje“, „Poljubac“, „Herecegovka sa konjima kod izvora“, „Harem“, „Slijepi guslar“, Povratak hercegovaca u izgorelo selo“ i „Ranjeni crnogorac“ (1873. godine), njegovo najbolje djelo za koje je kao motiv poslužilo ranjavanje serdara Tura Plamenca u boju sa Turcima na Grabu.

Jaroslav Čermak je za zasluge u ratu sa Turcima (1862. godine) odlikovan Medaljom za hrabrost. On nije bio samo slikar crnogorskih i hercegovačkih ljepotica i junaka, nego u isto vrijeme i čovjek koji se borio za ljudsku čast i čojstvo.

Njegovo slikarstvo je najviši domet u oblasti crnogorskih motiva.

Pošto se Čermakova ulica nalazila na periferiji Cetinja, a zbog svega navedenog u biografiji, predlažemo da se buduća ulica kroz novi umjetnički kompleks, od ulice Peka Pavlovića do ulice knjaza Danila zove ČERMAKOVA ULICA.

48. ULICA PEKA PAVLOVIĆA

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do Lovćenske ulice

PEKO PAVLOVIĆ (1828-1903)

Peko Pavlović bio je perjanik knjaza Danila, čevski komandir postao je 1871. godine a vojvodsko zvanje knjaz Nikola mu je dodijelio 1876. godine. Istakao se u ratu sa Turcima 1853-1853. godine i hercegovačkom ustanku 1861-1863.godine. Po ovlašćenju knjaza Nikole organizovao je i vodio ustanak u Hercegovini 1875.godine. U mnogim bitkama u Hercegovini 1875. godine i 1876. godine, i znamenitoj bici na Vučijem Dolu, stekao je slavu kao jedan od najhrabrijih i najboljih vojskovođa. Zbog izuzetne vještine u komandovanju nazvali su ga hercegovačkim Garibaldijem i nenadmašnim strategom gerilskog (partizanskog) ratovanja.

P.S: Knjaz Nikola mu je uručio rusko odlikovanje…

Predlažemo da ULICA PEKA PAVLOVIĆA ostane nepromijenjena

49. LOVĆENSKA ULICA

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog pored “Starta” do prve okuke puta za Lovćen

Kako ova ulica vodi do naše Svete planine Lovćen, a kako je u međuvremenu napravljeno dosta stambenih objekata u njenom produžetku predlažemo da se ona produži do prve okuke puta za Lovćen i da zadrži ime.

50. ULICA PETRA SINANOVIĆA NAGIBA

Od Peka Pavlovića do Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog

PETAR SINANOVIĆ-NAGIB (1919-1985)

Petar Sinanović je osnovnu školu i gimnaziju završio u Nikšiću prije Drugog svjetskog rata, a mašinski fakultet u Pragu (1945-1948. godine). Učestvovao je u Drugom svjetskom ratu (1941-1945. godine). Kao student bio je predsjednik udruženja studenata u Pragu i sekretar studentske organizacije KPJ u tom gradu. Radni vijek započeo je u Industriji motora u Rakovici (Beograd) kao načelnik odjeljenja za tehnologiju (1948-1951. godine). Bio je direktor fabrike ribe u Rijeci Crnojevića (1951-1952. godine), osnivač i prvi generalni direktor „Oboda“ u Cetinju (1953-1957. godine), tehnički direktor fabrike „Vlado Bagat“ u Zadru (1957-1958. godine), generalni direktor Industrije mašina „Radoje Dakić“ u Titogradu (1959-1961. godine), osnivač i direktor fabrike „Žik sen“ u Briselu (1961-1968. godine), osnivač i tehnički direktor preduzeća „Inkom“ u Virpazaru (1968-1970. godine).

U Rijeci Crnojevića je od dva preduzeća za ulov i preradu ribe formirao jedno sa dva pogona pod imenom „Ribarstvo“. Unaprijedio je ulov, tehnologiju sušenja i konzerviranja ribe. Planirao je izgradnju bazena za gajenje ribe i modernih mrestilišta. Oživljavanjem fabrike zadržao je mještane koji su bili krenuli u veće crnogorske centre.

Od ljeta do zime 1952. godine projektovao je, nabavio maretijal, instalirao i predao na korišćenje parno grijanje u gimnaziji na Cetinju.

U januaru 1953. godine naziv preduzeća „Industrija ribe – Rijeka Crnojevića“ promijenjen je u Trgovinsko preduzeće za izvoz i uvoz „Export-import Obod“ – Cetinje. Pored ulova, prerade i prodaje ribe, njegova djelatnost je proširena na nabavku i prodaju stoke i mesa i drugih poljoprivrednjih proizvoda na veliko i malo, proizvodnju hemijskih proizvoda i dr.

Petar Sinanović je otvorio restoran za ishranu radnika, hotel na Rijeci Crnojevića i odmaralište za radnike u Kamenovu. U Crmnici je osnovao ekonomiju koja je poljoprivrednim proizvodima snadbijevala restoran za ishranu radnika. Krajem 1953. godine odlučeno je da se pogon „Ribarstvo“ izdvoji iz „Oboda“ i da se odustane od trgovačke djelatnosti. Preduzeće je 1954. godine počelo pod imenom „Obod“-Industrija elektrotehničkih materijala i preciznih instrumenata. Po selima su formirani manji pogoni za malu proizvodnju koja traži ručni rad. U početku je inžinjere, tehničare i majstore dovodio sa strane, pretežno iz Beograda. Da bi se obezbijedio neophodan kadar otvorene su sopstvene škole: prvo industrijska pa tehnička. U periodu od 1953. godine do 1957. godine „Obod“ je proizvodio: toaletne spune, paste za obuću, armature za rasvjetu, mjerne i instrumente, glancače parketa, usisivače za prašinu, radio-aparate, frižidere, veš mašine, elektroinstalacioni materijal. Od 15 radnika koliko je bilo početkom 1953. godine „Obod“ je krajem 1956. godine imao oko 1.300 radnika.

Petar Sinanović je bio neponovljivi vizionar i pregalac, ne samo na prostorima Crne Gore nego i bivše Jugoslavije, koji je bio više decenija ispred svog vremena.

Predlažemo da ulica od Bogdanovog kraja do Bulevara (kod Cetkoma) između Obod-ovih stambenih zgrada nosi ime ULICA PETRA SINANOVIĆA NAGIBA.
51. ULICA PROLETERSKIH BRIGADA

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do ulice Vojvode Mirka

PROLETERSKE BRIGADE (1941-1945)

Partizanski odredi su od samog početka bili glavni nosioci borbi i akcija. Kao teritorijalne jedinice koje su uglavnom branile svoj kraj nijesu bili sposobni za teža i složenija borbena dejstva van svoje teritorije. Zato je Vrhovni štab Narodno-oslobodilačke vojske donio odluku o formiranju brigada, regularnih vojnih jedinica spremnih da napuste svoju teritoriju i spremnih da se bore svugdje gdje budu zahtijevale ratne potrebe. Svaka brigada sastojala se od štaba, najmanje četiri bataljona, prateće čete, artiljerijskih jedinica, motomehanizovanih jedinica, komore i saniteta. Štab su sačinjavali: komandant, politički komesar i njihovi zamjenici. Pri štabu je postojao vod za vezu, konjički vod i kulturna ekipa. Brigade su bile pokretne taktičko-operativne jedinice sa velikom manevarskom sposobnošću. U svom djelovanju kombinovale su partizansku taktiku i frontalno ratovanje. Posebno su bile izvježbane za borbe na planinsko-šumskom terenu i oko naseljenih mjesta.

Naziv proleterska dobilo je prvih pet udarnih bigada NOVJ formiranih od decembra 1941.godine do juna 1942. godine i to uglavnom od boraca iz Srbije i Crne Gore. Kasnije u toku rata taj naziv je dodjeljivan odlukom Vrhovnog štaba NOVJ brigadama koje su se posebno istakle u borbama. Naziv proleterska dobilo je u Narodno-oslobodilačkom ratu četrnaest, a poslije rata šest udarnih brigada. Prva proleterska brigada formirana je 21.12.1941. godine u Drugom svjetskom ratu (6 bataljona sa oko 1.200 boraca), druga 01.03.1942. godine u Čajniču ( 4 bataljona sa oko 1.000 boraca), treća (sandžačka) 05.06.1942. godine ( 5 bataljona sa oko 960 boraca), četvrta ( crnogorska) 10.06.1942. godine (5 bataljona sa oko 1.080 bataljona), peta (crnogorska) 12.06.1942. godine (4 bataljona sa oko 850 boraca). Pobjedama nad udruženim snagama okupatora i njegovih domaćih pomagača, izuzetnim junaštvom i žrtvama, korektnim odnosom prema narodu i njegovoj imovini, višenacionalnim sastavom proleterske bigade su znatno doprinosile jačanju Narodno-oslobodilačkog pokreta i postale uzor za sve oružane formacije NOP-a. Preko 400 boraca i rukovodilaca iz njihovog sastava proglašeno je za narodne heroje. Od toga iz Prve proleterske 81, iz Druge 48, iz Treće 20, iz Četvrte 48 i iz Pete 46.

Formiranje brigada značilo je veliki preokret u daljem stvaranju i organizaciji oružanih snaga naroda Jugoslavije.

Predlažemo da se ulica od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskoga (Golubarnik) do ulice CETINJSKIH HEROJA zove ULICA PROLETERSKIH BRIGADA.

52. ULICA CETINJSKIH HEROJA

Od Vojvode Mirka do Donjokrajske ulice (sada ulica Sava Burića)

U toku NOB-a 1941-1945, broj boraca iz Cetinja i njegove okoline (Cetinjskog sreza) iznosio je preko 5.000 od kojih je poginulo 1.414. Od 1.322 narodna heroja bivše Jugoslavije, 49 je dalo Cetinje pa je vrhovni komandant oružanih snaga Jugoslavije i njen doživotni predsjednik Josip Broz Tito, zbog velikih zasluga za vrijeme rata, proglasio Cetinje za grad-heroj 7.maja 1975 godine s obrazloženjem: “Za herojska djela i podvige, za bezbrojne žrtve i izvanredan doprinos pobjedi nad neprijateljem u narodnooslobodilačkom ratu”. U znak sjećanja i slavu poginulih heroja predlažemo da se ovoj ulici da ime ULICA CETINJSKIH HEROJA.

53. ULICA DRAGA JOVOVIĆA

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do Donjokrajske ulice i neimenovana ulica broj I iza fabrike Bauknecht

DRAGO JOVOVIĆ (1923-1996)

Rođen je 1923. godine u selu Ćeklići nadomak Cetinja. Osnovnu školu i gimnaziju završio je na Cetinju. Kao đak Cetinjske gimnazije rano se uključio u pokret otpora protiv okupatora i bio jedan od organizatora Skojevskog pokreta na Cetinju. Po zadatku Komunističke partije ostaje da radi na Cetinju, gdje je u prvim danima rata bila aktivna partijska organizacija.

Kao aktivan član organizacije biva rano otkriven i uhapšen, a potom i interniran u Albaniju i Italiju. U internaciji u Italiji nastavlja sa partijskim radom. Nakon kapitulacije Italije i bjekstva iz zatvora Kolfiorito, uzima učešće u aktivnostima prekomorskih brigada u borbi protiv fašizma u Italiji.

U toku rata se prebacuje na ostrvo Vis, tada jednu od oslobođenih teritorija, i završava obuku za meteorološku službu u avijaciji koju su organizovale savezničke snage. Oslobođenje je dočekao kao oficir JNA u Rajlovcu gdje je učestvovao u razvoju hidrometeorološke službe avijacije.

Nakon što je demobilisan po zadatku je vraćen na Cetinje, gdje je obavljao niz odgovornih državnih i partijskih funkcija. Najznačajnija je bila dužnost predsjednika opštine Cetinje, koju je obavljao u vrijeme kada se odlučivalo o počecima rada Oboda, tako da se može reći da je u osnivanje Oboda bio uključen praktično od prvog dana.

Shvatajući da Cetinju koje je izgubilo poziciju prijestonice i glavnog grada treba uliti novi život i trasirati put njegovog daljog razvoja, vjerovao je da se to najbolje može postići ekonomskim razvojem, kroz podsticaj osnivanja privrednih kolektiva kao što je Obod.

Krajem 1959. godine dolazi na čelo Oboda. Na ovoj funkciji ostao je do 1970. godine. U tom periodu izgrađene su fabrike elektromotora i mašina za pranje rublja na novom komplesku.

Nakon tog perioda od 1971. godine odlazi na dužnost člana Sekretarijata CKSKCG. Po završetku mandata biva izabran za člana delegacije Crne Gore u Skupštini SFRJ.

Početkom marta 1976 godine ponovo je izabran na mjesto generalnog dirketora Oboda

Period njegovog «drugog boravka» u Obodu karakteriše živa tehničko-tehnološka aktivnost. Rezultat toga je izgradnja i puštanje u rad tri nove fabrike i to horizontalnih zamrzivača, kombinovanih hladnjaka i vertikalnih zamrzivača i fabrika ledomata. Na ovoj funkciji ostaje do kraja 1980. godine, kada biva izabran za člana predsjedništva Crne Gore.

U Obod se po treći put vraća nakon velikog požara u februaru 1985. godine i ostaje kao v.d. direktora do septembra iste godine.

Za svoje učešće u ratu i dugogodišnji uspješan rad u privredi dobio je brojna ratna i mirnodopska odlikovanja, među kojima se izdvaja Partizanska spomenica 1941. 13-julska nagrada…. Nosilac je odlikovanja i titule Commendatore d’Italia.

Drago Jovović je jedan od najvećih privrednika Crne Gore. On je najzaslužniji što je Petar Sinanović Nagib, osnivač Obod-a, došao i ostao na Cetinje. Zahvaljujući njegovom menadžerskim sposobnostima i preduzetničkom osjećaju, “Obod” je nepogrešivo izabrao razvojni put i postao proizvođač aparata za domaćinstvo čiji su se proizvodi prodavali po cijelom svijetu. Sve ideje za razvoj “Obod”-a na novom kompleksu (Fabrika Elektromotora, Fabrika Horizontalnih zamrzivača, Fabrika Veš mašina, Fabrika Kombinovanih hladnjaka i vertikalnih zamrzivača) su isključivo njegove. Osim toga, zahvaljujući njegovom visokom privrednom i političkom rejtingu obezbijeđeni su povoljni krediti i realizovani su svi ti projekti. Otvorio je i fabriku žičanih proizvoda za rashladne aparate ”Obod”-a u Plavu i tako doprinio da se tamo zaposli oko 150 radnika. U njegovo vrijeme ”Obod” je zapošljavao oko četiri hiljade radnika.

Predlažemo da se dio kružnog puta od Donjokrajske ulice do Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog (koji praktično tangira Novi “Obod”) i neimenovana ulica broj 1 iza fabrike Bauknecht, nazovu ULICA DRAGA JOVOVIĆA.

54. ULICA SEDMORO BRDA

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskoga, pored Gimnazije do Katunske ulice

Sedmoro brda je stari, teritorijalno-politički, naziv dijela teritorije današnje Crne Gore, koji je i do danas sačuvan ali samo kroz geografski smisao te riječi.

Brda su obuhvatala teritoriju sedam plemena, koja se po tome zovu brđanska plemena. Ona su:Bjelopavlići, Piperi, Rovca, Morača tj. (Gornja i Donja Morača),Vasojevići, Bratonožići i Kuči.

Istorijski Brda, tačnije sedam brdskih plemena, su od ujedinjenja Pipera i Bjelopavlića, kao najjužnijih Brđana, sa Starom podlovćenskom Crnom Gorom poslije bitaka na Martinićima i Krusima 1796. g. dala i dio zajedničkog imena defacto nezavisne države Crne Gore i Brda. Ovim ujedinjenjem došlo je i do prvog suštinskog, na terenu činjeničnog, osamostaljenja i stvaranja osnova kakvog-takvog održanja ove države čiju baštinu uživa današnja Crna Gora.

Crna Gora i Brda su ubrzo i proširena plemenskim teritorijama 1820 godine Rovčana i Moračana 1820. g. takođe Brđana ali dubljih u planinskoj oblasti ka sjeveru. Ovo ime država, iako međunarodno nepriznata, nosi sve do krajaVeljeg rata i Berlinskog kongresa 1878. g. kada joj zvaničnim međunarodnim proglašenjem ostaje samo njegov prvi dio – Crna Gora.

Kako su u “istorijskoj priči” cetinjskih ulica zastupljene četiri Nahije smatrali smo da je neophodno da se nađe mjesto i za Sedmoro brda pa predlažemo da se ulica od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do Katunske ulice nazove ULICA SEDMORO BRDA.

55. KATUNSKA ULICA

Od kraja  Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do Kotorskog puta (sada Čermakova)

Katunska nahija je dala žig crnogorskoj državi i crnogorstvu a najveći dokaz za to je 1918 godina kada je ostala vjerna kralju Nikoli. Nekada se sadašnja Njegoševa ulica zvala Katunska pa predlažemo da ulica kojom se iz Cetinja ide za Katunsku nahiju nosi ime KATUNSKA ULICA.

56. BAJIČKA ULICA

Od Katunske ulice, ispod brda, do crkve u Bajicama i Kotorskog puta

Pored Donjokrajaca i Humaca jedno od najstarijih plemena koja su naseljavala Cetinjsko polje su i Bajice pa predlažemo da se glavna ulica koja prolazi cijelom dužinom kroz ovaj dio Cetinja nazove BAJIČKA ULICA.

57. KOTORSKI PUT

Od Katunske ulice do izlaza iz Bajica

Kako su svi naši putevi vodili prema čuvenom Kotorskom pazaru i zbog tradicionalno dobrih odnosa sa ovim gradom predlažemo da se ulica kojom se izlazi iz Cetinja u pravcu Kotora nazove KOTORSKI PUT.

58. BUDVANSKI PUT

Od raskrsnice CT-PG-BU (kružni tok) do restorana “Konak”

Kako je dio magistralnog puta od Cetinja prema Budvi posebno u reonu pod imenom Zagrablje, zbog velikog broja stambenih i poslovnih objekata praktično postao gradska ulica, predlažemo da se dio od kružnog toka do restorana “Konak” nazove BUDVANSKI PUT.

59. PODGORIČKI PUT

Od raskrsnice CT-PG-BU do Kruševa ždrijela

Sa obadvije strane magistralnog puta prema Podgorici počeli su uveliko da se grade stambeni i poslovni objekti pa smatramo da bi potez od kružnog toka do Kruševa ždrijela trebalo da nazovemo PODGORIČKI PUT i da tako “pođemo” u susret GLAVNOM GRADU …

60. ULICA JOVANA TOMAŠEVIĆA

Od ulice Cetinjskih heroja do ulice Josipa Broza Tita

JOVAN TOMAŠEVIĆ (1891-1924)

Jovan Tomašević je osnovnu školu završio u rodnim Brčelima (Crmnici) (1898-1902. godine), a gimnaziju je učio u Cetinju, Sremskim Karlovcima i okončao u Beogradu (1902-1910. godine). Studije prava započeo je na Pravnom fakultetu u Beogradu (1910-1912. godine), a završio u Poatjeu (Francuska) (1916-1918. godine). Govorio je nekoliko svjetskih jezika. Kratko je radio kao učitelj u Srbiji uoči Balkanskih ratova i u rodnom selu uoči Prvog svjetskog rata. Po završetku studija vraća se u Crnu Goru i radi na Cetinju prvo kao advokatski pripravnik a potom kao advokat. Učestvovao je u Prvom balkanskom i Prvom svjetskom ratu.

Još kao učenik Cetinjske gimnazije, sa grupom omladinaca, počeo je borbu protiv monarhije. Na Univerzitetu u Beogradu povezao se sa socijalističkim pokretom Dimitrija Tucovića. Krajem 1918. godine u Crnoj Gori počinje da radi na stvaranju socijalističkih organizacija. Prva takva stvorena je 1919. godine na Cetinju. Na Kongresu ujedinjenja socijalističkih, radničkih i ljevičarskih organizacija 1919. godine u Beogradu stvorena je Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista) (SRPJ(k)). U proljeće 1920. godine u Podgorici je održana Prva oblasna konferencija SRPJ(k) za Crnu Goru, Boku Kotorsku i Metohiju. Za predsjednika njenog oblasnog odbora izabran je Jovan Tomašević. Na Drugom kongresu sredinom 1920.godine u Vukovaru SRPJ(k) mijenja ime u Komunistička partija Jugoslavije (KPJ). Jovan Tomašević je bio opredijeljen za ujedinjenje u zajedničku državu (Jugoslaviju), ali na principima demokratskog i federativnog uređenja. Obznanom 1920. godine i Zakonom o zaštiti države 1921. godine KPJ je stavljena van zakona.

Potom nastavlja rad u ilegalnim uslovima u kojima je donijeta odluka da se osnuje legalna partija pod čijim bi imenom ona (KPJ) nastavila sa radom. Početkom 1923. godine u Beogradu je osnovana Nezavisna radnička partija Jugoslavije (NRPJ). Za člana Zemaljskog vijeća NRPJ izabran je Jovan Tomašević i predložen za člana CK KPJ. Nešto kasnije u Podgorici je održana osnivačka konferencija NRPJ za Crnu Goru i Boku Kotorsku na kojoj je izabran Oblasni odbor sa Jovanom Tomaševićem na čelu.

Jovan Tomašević, osnivač i vođa komunističkog pokreta u Crnoj Gori bio je nepokolebljiv i dosljedan borac za pravedno društvo.

Predlažemo da se ulica od CETINJSKIH HEROJA DO JOSIPA BROZA zove ULICA JOVANA TOMAŠEVIĆA.

61. ULICA PAVLA ROVINSKOGA

Od Peka Pavlovića do ulice  Nikole Tesle

PAVEL APOLONOVIČ ROVINSKI (1831-1916)

Pavel A. Rovinski je gimnaziju završio u Saratovu (1842-1848. godine), a studije filologije i književnosti na filozofskom fakultetu Univerziteta u Kazanju (1848-1853. godine). Kao odličan student zadržan je na katedri ruske slavistike gdje je predavao istoriju književnosti (1853-1856. godine). Titulu magistra nauka dobio je 1857. godine. Prilikom proslave stogodišnjice Univerziteta u Kazanu 1904. godine dodijeljena mu je titula doktora slovenske filologije za zasluge u izučavanju slovenstva. Bavio se i istorijom, biologijom, posebno interesovanje je iskazao za etnografiju (za proučavanje narodnog života). U tom cilju mnogo je putovao svijetom. Njegovo putovanje po slovenskim zemljama započelo je 1862. godine, da bi 1879. godine došao u Crnu Goru (na Cetinje) i u njoj, sa manjim prekidima, ostao do 1907. godine.

Njegova bibliografija sadrži preko 250 monografskih publikacija, studija, članaka. Među njima poseban značaj ima trotomno djelo „Crna Gora u prošlosti i sadašnjosti“ (1888-1915. godine) u kome je dat geografski prikaz Crne Gore, njena istorija od vremena Zete do 19 v., život naroda i arheološka istraživanja na njenom tlu. Napisao je i monografiju o Petru II Petroviću Njegošu, knjigu „Rovinski o Njegošu“, dao pregled crnogorske bibliografije za 1895. godinu. Bio je jedan od inicijatora za podizanje „Zetskog Doma“ i predsjednik odbora za proslavu 400-godišnjice štamparije „Obod“ 1893. godine. Zbog velikog ugleda koji je uživao u Crnoj Gori, vlasti su ga određivale da dočekuje visoke goste na Cetinju i prati strane naučnike prilikom njihovog proučvanja Crne Gore. P. A. Rovinski je za više od 30 godina naučno-istraživačkog rada o Crnoj Gori, napisao o njoj više nego bilo ko prije i poslije njega.

Predlažemo da postojeća ULICA PAVLA ROVINSKOGA ostane nepromijenjena

62. ULICA JOSIPA BROZA TITA

Od Nikole Tesle do Donjokrajske ulice

JOSIP BROZ TITO (1892-1980)

Josip Broz je osnovnu školu i dva razreda građanske škole završio u rodnom Kumrovcu (1900-1905. godine). Zanatsku školu i bravarski zanat izučio je u Sisku (1907-1910. godine). Radio je u Zagrebu (1910-1911. godine, 1927-1928. godine), u Ljubljani i Trstu (1910-1911. godine), Kamniku (Sloveniji) (1911-1912. godine), Minhenu i Manhajmu (Njemačka) (1912. godine), Bečkom Novom Mestu (Austrija) (1912-1913. godine), Velikom Trojstvu (kod Bjelovara) (1921-1925. godine), Kraljevici (1925-1926. godine), Smederevskoj Palanci (1927. godine). Bio je predsjednik vlade Jugoslavije (1945-1963. godine), ministar odbrane u vladi Jugoslavije (1946-1953. godine), vrhovni komandant oružanih snaga Jugoslavije (1946-1980. godine), predsjednik Jugoslavije (1953-1980. godine). Govorio je njemački, češki i ruski jezik.

Od 1910. godine bio je član Saveza metalskih radnika i Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slovenije. U jesen 1920.godine postao je član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Početkom 1924.godine bio je član Okruglog komiteta KPJ za križevačko-bjelovarsku županiju, u aprilu 1927. godine član, a od jula 1927. godine organizacioni sekretar Mjesnog komiteta KPJ za Zagreb. Februara 1928. godine izabran je za političkog sekretara Mjesnog komiteta KPJ za Zagreb, a avgusta iste godine za sekretara pokrajinskog komiteta KPJ za Hrvatsku. U sjedištu CK KPJ u Beču kooptiran je u CK KPJ jula, a u Politbiro CK KPJ avgusta 1934. godine. Od tada je počeo da koristi pseudonim Tito. U jesen 1934. godine organizovao je partijsku konferenciju za Hrvatsku i kao delegat CK KPJ učestvovao na partijskoj konferenciji sa Sloveniju. Na Četvrtoj zemaljskoj konferenciji KPJ održanoj u Ljubljani decembra 1934. godine izabran je za člana CK KPJ i člana Politbiroa CK KPJ. U periodu 1935-1936. godine radio je u Jugoslovenskoj sekciji Balkanskog sekretarijata Kominterne. Na Sedmom kongersu Kominterne u Moskvi 1935. godine bio je član jugoslovenske delegacije. Tokom 1936. godine dolazio je u Jugoslaviju kao član Politbiroa i organizacioni sekretar CK KPJ. Od Kominterne je postavljen za generalnog sekretara KPJ 1937. godine. Oragnizovao je i rukovodio radom Pete zemaljske konferencije KPJ održane oktobra 1940. godine u Zagrebu. Na njoj je izabran za generalnog sekretara KPJ. Na svom Šestom kongresu 1952. godine KPJ je reorganizovana u Savez komunista Jugoslavije (SKJ). Na Desetom kongresu SKJ održanom 1974. godine izabran je za predsjednika SKJ bez ograničenja trajanja mandata.

Politbiro CK KPJ je na sjednici od 22.06.1941. godine izdao proglas narodu Jugoslavije s pozivom na oružanu borbu, a CK KPJ na sjednici od 27.06.1941. godine stvorio glavni štab narodnooslobodilačkih partizanskih odreda sa Titom kao vrhovnim komandantom. Na sjednici Politbiroa CK KPJ održanoj 04.07.1941. godine donijeta je odluka o dizanju ustanka. U Bihaću je 26-27.11.1942. godine stvoreno Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) koje je na svom Drugom zasijedanju u Jajcu 29-30.11.1943. godine odlučilo da Jugoslavija formira na demokratskom i federativnom principu. Na istom je Titu dodijeljeno zvanje maršala Jugoslavije. Sa Nehruom i Neserom osnovao je Pokret nesvrstanih zemalja (1961. godine) i bio njegov prvi generalni sekretar (1961-1964. godine). Bio je počasni doktor na univerzitetima u Rangunu, Bandungu, Santjagu, Alžiru, Adis Abebi, Ulan Batoru, Halifaksu, Varšavi, Ljubljani, Zagrebu, Beogradu, Sarajevu i Prištini i počasni član svih akademija nauka i umjetnosti u Jugoslaviji

Josip Broz Tito je bio jedan od najistaknutijih i najuticajnijih državnika 20. vijeka.

Predlažemo da se ulica od (Male pjace) Nikole Tesle do Donjokrajske ulice zove ULICA JOSIPA BROZA TITA

63. ULICA KENJA JANKOVIĆA

Od Peka Pavlovića do Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog (sada dio Hercegovačke)

KRSTO KENJO JANKOVIĆ (1794-1861)

Krsto-Kenjo Janković je bio rijedak četovođa od najznamenitijih crnogorskih junaka. Istakao se u borbama na prostoru od Ceklina do Skadra, Podgorice i Spuža: u napadu na Smail-bega Muminovića (oko 1820. godine), kod Crnih virova (1835. godine), u Bijelom Polju (1835. godine), kod Zoganja (1836. godine), Oštre ponte (1836 i 1838. godine), u Maljevini (u okolini Žabljaka), pri Dugačkoj ponti (1841. godine), u Štitarima u Krajini, kod Vranjine. (1858. godine). A posebno u zauzimanju Žabljaka Crnojevića (1835 i 1852. godine) za šta ga je knjaz Danilo odlikovao zlatnom Obilića medaljom. Knjaz Nikola mu je 1874. godine podigao spomenik.

Predlažemo da dio Hercegovačke ulice od Peka Pavlovića do Bulevara Svetoga Petra Cetinjskoga nosi ime ULICA KENJA JANKOVIĆA.

64. HERCEGOVAČKA ULICA

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do ulice Vojvode Mirka Petrovića

Hercegovci su se u drugoj polovini XIX vijeka pomagani od strane knjaza Nikole i Crne Gore intenzivno borili protiv Turaka. Tokom I svjetskog rata gro Hercegovaca borilo se u redovima Crnogorske i Srpske vojske protiv zajedničkog neprijatelja Austrougarske pa je kralj Nikola u znak sjećanja na zajednička ratovanja jednu ulicu na Cetinju nazvao Hercegovačka. Predlažemo da ona ostane ali skraćena za dio koji smo predložili da pripane Kenju Jankoviću tako da bi njena relacija bila od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskoga do ulice Vojvode Mirka.

65. ULICA X CRNOGORSKE

Od Vojvode Mirka do ulice Nikole Lekića

DESETA CRNOGORSKA BRIGADA (1944-1945)

Deseta crnogorska brigada formirana je 18. septembra 1944. godine u Buronjima (kod Podgorice). Sačinjavali su je izviđački bataljon Drugog korpusa i po dva udarna bataljona Lovćenskog i Nikšićkog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda sa ukupno oko 1.500 boraca. U završnim operacijama za oslobođenje Crne Gore ušla je u sastav Primorske operativne grupe. Istakla se u zauzimanju Čeva 20. septembra, Grahova 21. oktobra, Cetinja 13. novembra, Rijeke Crnojevića 14. novembra, Danilovgrada 09. decembra, Podgorice 19. decembra i drugih mjesta. Od sredine aprila do sredine maja 1945. godine učestvovala je u oslobađanju teritorija između Pive i Sutjeske i na Zelengori, a u drugoj polovini maja 1945. godine u sastavu Sarajevske divizije između Rogatice, Čajniča, Goražda i Višegrada.

Predlažemo da ova ulica ostane nepromijenjena

66. ULICA KRALJICE MILENE

Od Evropske do Lesa Ivanovića

Milena Petrović, rođena Vukotić (1847-1923) supruga kralja Nikole porijeklom sa Čeva, bila je knjeginja do 1910 a od te godine kraljica Crne Gore. Udala se sa svega 13 godina, nakon što je Nikola Petrović nenadano stupio na prijesto 1860. godine. Brak je bio stvar dogovora Nikolinog oca, vojvode Mirka Petrovića i Mileninog oca glasovitog čevskog vojvode Petra Vukotića i u njemu su dobili 12 – toro djece, devet kćeri i tri sina. Nakon Nikoline smrti u emigraciji 1921. godine, njihov sin Danilo naslijedio je krunu ali je vladao samo pet dana i onda abdicirao u korist sinovca Mihaila. Pošto je Mihailo bio maloljetan za namjesnika mu je određena baba Milena koja se obratila Crnogorcima: “Moja će jedina i stalna briga biti uspostavljanje zgaženih prava Crne Gore i crnogorskog naroda ”. Milena je nominalno bila i posljednji vladar crnogorske kraljevine. Bila je oličenje plemenite, humane, požrtvovane, i ponosite crnogorske žene i majke. Predlažemo da neimenovana ulica između parka i Lokande nosi ime ULICA KRALJICE MILENE.

67. STAZA KRALJICE JELENE

Od Cetinjskog manastira do Orlovog krša, Ljetne pozornice i ulice vladike Danila Petrovića

JELENA PETROVIĆ-SAVOJSKA (1872-1952)

Jelena Petrović je kćerka kralja Nikole. Sa 10 godina otišla je u Smoljni institut u Petrograd koji je bio pod caričinim patronatom i organizovan za princeze i djevojčice iz uglednih porodica. Govorila je francuski , ruski i engleski jezik. Udala se 1896. godine za Viktora Emanuela Savojskog, princa od Napulja. Viktor Emanuel je 1900. godine postao kralj Italije, a Jelena kraljica.

Uradila je idejno rješenje spomenika vladici Danilu, rodonačelniku dinastije Petrović. Ono je predviđalo sarkograf pod kupolom koju podupiru četiri stuba. Na osnovu njega su francuski arhitekta Fruše i vajar Moro Vojtler projektovali spomenik koji je na Orlovom kršu otkriven 01.01.1897. godine povodom 200-godišnjice vladavine porodice Petrović. Na inicijativu Sofije Petrovne Mertvago osnovala je Žensku radničku školu 1901. godine na Cetinju.

Jelena se vrlo rano počela baviti humanitarnim radom. Uz majku, knjeginju Milenu, pomagala je ranjenicima koji su na Cetinje pristizali sa hercegovačkog ratišta. U razornom zemljotresu koji je 1908. godine zadesio italijanski grad Mesinu i njegovu okolinu, rizikujući svoj život , sa ljekarima je zbrinjavala ranjenike. Pedeset godina kasnije u znak zahvalnosti u Mesini joj je podignut spomenik. Iskazivala je posebnu brigu o djeci. Za nihove potrebe izdvajala je svoja velika novčana sredstva. Sa damama iz italijanskih aristokratskih porodica organizovano je prikupljala pomoć za bolnice i sirotišta. Nakon Njemačke okupacije Poljske 1939. godine i objave rata Francuskoj i Engleskoj napisala je otvoreno pismo vladarkama šest još uvijek neutralnih evropskih država sa molbom da se zauzmu da se zaustavi rat i prestanu zvjerska mučenja i ubijanja.

Zbog njenih dobročinstava iz milošte su je zvali „kraljica majka“. Za humanitarni rad dobila je : britansku Zlatnu medalju britanskog kraljevskog crvenog krsta, njemačku Veliku zvijezdu kraljice Lujze, španski Orden reda Dobročinstva, ruski Orden Crvenog krsta, srpski krst Sv. Save i od pape Zlatnu ružu.

Predlažemo da staza od Cetinjskog manastira do Orlovog krša, Ljetne pozornice  i ULICE VLADIKE DANILA PETROVIĆA nosi ime STAZA KRALJICE JELENE.

68. JABUČKA ULICA

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskoga do brda (postojeća samo se produžava)

Za ovu ulicu važi obrazloženje kao i za ulice ostalih Donjokrajskih bratstava a predlažemo da se produži do brda.

69. PUŠKINOVA ULICA

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do ulice Nikole Tesle

ALEKSANDAR SERGEJEVIČ PUŠKIN (1799-1837)

Aleksandar S. Puškin, najveći ruski pjesnik je osnovno rusko obrazovanje stekao u rodnoj Moskvi od privatnog učitelja. Potom je završio licej u Carskom Selu, privilegovanu školu za spremanje viših državnih činovnika (1811-1817. godine). Radio je u ministarsvu inostranih djela (1817-1824. godine). Bio je jedan od najobrazovanijih ljudi svog vremena. Proučavao je književnost, umjetnost, istoriju, filozofiju i političke nauke mnogih zemalja i naroda. Vjerovao je u pobjedu razuma, slobode i prosvjete nad neznanjem, nazadnošću i tiranijom. U svom radu služio se sa šest stranih jezika.

U osmoj godini počeo je da piše basne, šaljive spjevove i komedije. Pisao je: romane, pripovjetke, drame, poeme, pjesme, bajke. Iz njegovog bogatog književnog opusa izdvajaju se remek-djela: „Boris Godunov“ (1831. godine) i roman u stihu „Evgenije Onjegin“ (1833. godine). Preveo je na ruski jezik pjesmu „Bonaparta i Crnogorci“ francuskog pjesnika Prospera Merimea.

Puškinovo stvaralaštvo postavilo je temelje velikoj ruskoj književnosti.

Predlažemo da se postojeća ulica skrati i da njen dio od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskoga do (Giposa) ulice Nikole Tesle nosi ime PUŠKINOVA ULICA.

70. ULICA VLAHA BUKOVCA

Od Nikole Tesle do Donjokrajske ulice (dio sadašnje Puškinove ulice)

VLAHO BUKOVAC (1855-1922)

Rođen je u Cavtatu 4 maja 1855. U mladosti je plovio, a zatim lutao po Sjevernoj i Južnoj Americi. U San Francisku je počeo amaterski da slika, a 1876. vratio se kući.

Po uzoru na mecenu Medu Pucića koji ga uz Štrosmajerovu pomoć odvodi i Pariz, slovenizuje svoje prezime Faggioni u Bukovac. Studira na École des Beaux-Arts u klasi Aleksandra Kabanela (Alexandre Cabanel).

U pariskoj fazi (1877—93) Bukovac je često nagrađivan. Nakon tema iz crnogorskog života, slijedi ciklus aktova i veliki uspeh slikom La grande Iza (Salon 1882.).

Sa Čermakom se sreo u Parizu 1877. godine. Bio je impresioniran njegovim platnima sa crnogorskim temama. Tada je nastala i čuvena slika “Crnogorka na odbrani” za koju je dobio nagradu na Salonu u Parizu 1878 godine. Na Cetinje je prvi put došao krajem septembra 1879 godine donijevši sa sobom sliku “Crnogorka sa sviralom” koju je otkupio crnogorski dvor.

Dolaskom u Zagreb 1893. postaje, cijele sljedeće decenije (do 1903. godine), centralna ličnost u umjetničkom životu grada. Okuplja mlade umetnike i književnike, podstiče osnivanje ateljea, Umjetničkog paviljona, osniva Društvo hrvatskih umjetnika i nastoji da afirmiše hrvatsku umetnost u svijetu. Bukovčevo delovanje u Zagrebu, gde je predavao na Likovnoj akademiji, označava početak novog razdoblja u hrvatskoj umetnosti.

Začetnik je hrvatske moderne i najistaknutiji hrvatski slikar na prelazu 19. na 20. vijek.

Od 1903. do smrti (1922) živi u Pragu, gde je bio profesor na Likovnoj akademiji.

Bukovac je u toku svoja dva boravka na Cetinju (1879 i 1883) između ostalog uradio portret mitropolita Ilariona Roganovića, portrete članova knjaževske porodice – vladarskog para i njihovo devetoro djece. Slikao je i obične ljude i pejzaže. Osim Crnogorca i Crnogorca s puškom (1883), naslikao je Starog Crnogorca i Crnogorku na sastanku (1883).

Kasnije je uradio još nekoliko značajnih djela od kojih su najpoznatija: Crnogorka na izvoru (1885), Crnogorski guslar (1919), Razgovor Crnogorki (1919), Crnogorke na bunaru (1919), Osveta Crnogorke (1919).

Bukovac je pored Čeha Jaroslava Čermaka i Francuza Teodora Valeria, uradio najviše slika s temama iz crnogorskog života. Crnogorska tematika zaokupljala ga je trajno, mada ne uvijek sa istim intezitetom i njome se bavi do kraja života. Njegovi likovi Crnogorki predstavljaju najljepša svjedočanstva plemenite gordosti i prefinjenosti.

Vlaho Bukovac je iza sebe ostavio impozantno djelo sa motivima iz Crne Gore koje je doprinijelo afirmaciji Crne Gore i Crnogoraca zato smatramo da jedna ulica na Cetinju treba da nosi njegovo ime.

Predlažemo da se ulica od (naselja Gipos) Nikole Tesle do Donjokrajske ulice nazove ULICA VLAHA BUKOVCA.

71. ULICA CRVENOG KRSTA

Od Pavla Rovinskoga do Petra Sinanovića Nagiba

Crveni krst Crne Gore osnovan je na Cetinju 1875. godine i tako je postao prvo društvo Crvenog krsta na Balkanu, a 22. u svijetu. Prvi predsjednik odbora bio je Ilarion Roganović.

Predlažemo da ova ulica ostane nepromijenjena.

72. ULICA VLADIMIRA POPOVIĆA ŠPANCA
Od (Male pjace) ulice Nikole Tesle do i kroz naselje 4 JUL

Vladimir Popović Španac (1914-1972)

Rođen je 27 januara 1914. godine u selu Gornji Brčeli kod Bara. Potiče iz siromašne, ali ugledne seljčke porodice. Osnovnu školu je završio u rodnom mestu, a gimnaziju na Cetinju. Apslovirao je na Medicinskom fakultetu u Beogradu.

Još u ranoj mladosti, uključio se u rad omladinskog radničkog pokreta. Član SKOJ-a je postao 1930, a Komunističke partije Jugoslavije 1932. godine. Za vrijeme studija na Beogradskom univerzitetu je bio jedan od organizatora i rukovodilaca revolucionarnog studentskog pokreta. U periodu od 1935. do 1937. godine je bio član, a potom i sekretar Univerzitetskog komiteta KPJ. Zbog revolucionarne aktivnosti više puta je hapšen.

Učestvovao je na Svjetskom kongresu studenata-komunista u Parizu 1937. godine, kao predstavnik Beogradskog univerziteta. Poslije kongresa uspio je da se prebaci iz Francuske u Španiju i pristupi Republikanskoj armiji. Prvo se borio u bataljonu “Dimitrov” 15. internacionalne brigade, pa u 129. internacionalnoj brigadi, u kojoj je bio sekretar partijske organizacije Jugoslovena. Imao je čin kapetana španske republikanske armije.

Poslije poraza Španske republike, zajedno sa drugim interbrigadistima, bio je zatvoren u koncentracionim logorima u Francuskoj. Godine 1939. uspio je da pobjegne iz logora i ilegalno se prebaci u Jugoslaviju. U Beogradu ponovo preuzima dužnost sekretara Univerzitetskog komiteta KPJ, a ubrzo postaje i član Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Srbiju. Kasnije je bio instruktor CK KPJ u Crnoj Gori i Dalmaciji. Učestvovao je u radu Pete zemaljske konferencije KPJ, održane oktobra 1940. godine u Zagrebu.

Na sjednici Politbiroa CK KPJ, 4. jula 1941. godine u Beogradu na kojoj je donijeta odluka o podizanju opštenarodnog ustnaka, Vlado Popović je određen za delegata CK KPJ pri CK KP Hrvatske. Učestvovao je i na vojno-političkom savjetovanju u Stolicama, septembra 1941. godine, kada je izabran za člana Vrhovnog štaba NOP odreda Jugoslavije.
Pored funkcije delegata CK KPJ, Vlado je u Komunističkoj partiji Hrvatske obavljao razne druge odgovorne dužnosti. Od polovine jula 1941. godine bio je sekretar Operativnog rukovodstva CK KPH, a od proljeća 1942. bio je sekretar Biroa CK KPH.

Sredinom 1943. godine imenovan je za političkog komesara Trećeg bosanskog korpusa NOVJ. Kada je 1944. godine Kosta Nađ, postavljen za komandanta Glavnog štaba NOV i PO Vojvodine, Vlado preuzima funkciju komandanta Trećeg korpusa i dobija čin general-majora. U ovom periodu korpus je vodio borbe za oslobođenje Bosne i stvaranje uslova za prodor jedinica NOVJ u Srbiju. Novembra 1944. godine Vlado prelazi na rad u centralnim organima nove Jugoslavije, i radi u Vrhovnom štabu NOVJ i Centralnom komitetu KPJ.

Poslije oslobođenja Jugoslavije radio je u diplomatskoj službi:

• od 1945. godine bio je predstavnik Demokratske Federativne Jugoslavije pri vladi Otačastvenog fronta Bugarske i predstavnik CK KPJ kod CK Bugarske radničke partije,
• od 1945. do 1948. godine ambasador FNRJ u SSSR-u,
• od 1948. do 1950. godine prvi pomoćnik ministra inostranih poslova FNRJ,
• od 1950. do 1954. godine ambasador FNRJ u SAD-u.
• od 1954 do 1955. godine predsjednik Odbora za inostrane poslove Narodne skupštine FNRJ
• od 1955 do 1958 godine prvi ambasador FNRJ u NR Kini
• od 1958. godine izabran je za člana Saveznog izvršnog vijeća i predsednika Odbora za ekonomske odnose sa inostranstvom. Kasnije je bio generalni sekretar predsjednika SFRJ Josipa Broza Tita i član Savjeta federacije.

Kao diplomata učestvovao je na velikom broju međunarodnih, regionalnih i drugih skupova. Bio je član jugoslovenske delegacije na Pariskoj mirovnoj konferenciji, 1946. godine. Učestvovao je na više zasijedanja Organizacije ujedinjenih nacija, u periodu od 1946. do 1955. godine; na Drugom samitu nesvrstanih zemalja u Kairu, oktobra 1964 i na nizu sastanaka diplomatskih predstavnika Jugoslavije sa predstavnicima drugih zemalja i organizacija.

Za člana CK KPJ biran je na Petom, Šestom, Sedmom i Osmom kongresu, a na Devetom kongresu SKJ, održanom marta 1969. godine u Beogradu izabran je za člana Predsjedništva SKJ.

Umro je 1.1.1972 godine u Londonu, a sahranjen je u Beogradu u aleji velikana na Novom groblju.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i niza drugih jugoslovenskih i inostranih odlikovanja. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 10 jula 1952. godine.

Predlažemo da se neimenovana ulica od Male pjace do i kroz naselje “4 jul” zove ULICA VLADIMIRA POPOVIĆA ŠPANCA

73. ULICA PERA POČEKA

Od Bulevara Svetoga Petra Cetinjskog do Donjokrajske

PERO POČEK (1878-1963)

Pero Poček je osnovnu školu pohađao u rodnom Cetinju. Studirao je slikarstvo na Institutu lijepih umjetnosti u Napulju (1897-1903. godine). Tu je završio sve kurseve slikartva, vajarstva i arhitekture. Poslije okončanih studija kratko je živio i stvarao na Cetinju, a od 1907. godine u Rimu.

Slikao je figuralne kompozicije sa crnogorskim motivima, portrete, pejzaže, mrtve prirode. Radio je i na ilustracijama „Gorskog vijenca“ ispunjavajući tako i Njegoševu želju da njegovo djelo bude popraćeno slikama. Kasnije se bavio i religioznim temama. Njegova najpoznatija djela su : „Vršidba“ (1903. godine), „ Lovćenska kapela“, „Mlin na Cetinje“, „Ulcinjsko polje“, „Gusle“ 1908. godine).

Prvi je imao samostalnu izložbu na Cetinje (1907. godine). Izlagao je u Rimu (1906. godine, 1911. godine, 1937. godine), Londonu (1907. godine, 1910. godine), Amsterdamu (1908. godine)…

Dobitnik je Gran prija u Londonu 1907. godine.

Pero Poček je najsnažnija slikarska ličnost prve generacije crnogorskih školovanih slikara i rodonačelnik crnogorskog modernog slikarstva.

Predlažemo da ova ulica ostane nepromijenjena.

74. SUVODOLSKA ULICA

Od Kotorskog puta kroz Suvi do

Kako ova ulica vodi oo Kotorskog puta do naselja formiranog u području koje se zove Suvi do predlažemo da nosi ime SUVODOLSKA ULICA.

75. ULICA DUŠANA VUKSANA

Od Peka Pavlovića do Lovćenske i Srednje stručne škole

DUŠAN VUKSAN (1881-1944)

Dušan Vuksan je na Sveučilištu u Zagrebu završio studije slovenske i klasične filozofije. Radio je kao profesor u gimnaziji u Bjelovaru (1907. godine) i Velikoj državnoj gimnaziji na Cetinju (1910-1913. godine), direktor Državne gimnazije u Beranama (1923. godine), prosvjetni inspektor Zetske oblasti (1924-1925. godina) i upravitelj učiteljske škole u Beranama (1925-1926. godina). Za direktora Velike državne gimnazije na Cetinju i vd. direktora obnovljenog Državnog muzeja imenovan je 1926. godine, da bi se uskoro potpuno posvetio sređivanju Dvorskog arhiva i biblioteke.

Pokrenuo je i uredjivao književno-naučni časopis „Lovćenski odjek“ (1925. godine), a potom sa grupom cetinjskih profesora časopis „Zapisi“, čiji je bio i glavni i odgovorni urednik. U „Zapisima“ je objavljivao arhivsku građu iz političke i kulturne istorije Crne Gore.

Njegova bibliografija obuhvata 42 knjige i brošure i oko 900 studija, rasprava, priloga i prikaza. Najviši doprinos dao je našoj istoriji objavljivanjem arhivske građe iz prošlosti Crne Gore. Njegovo najznačajnije djelo je „Petar I Petrović Njegoš i njegovo doba“ (1767-1830. godine) (1951. godine). Treba izdvojiti i „Spomenicu Petra II Petrovića Njegoša—vladike Rada 1813-1851-1925“ (1926. godine) i „Pisma Petra II Petrovća Njegoša, knj. I (1940. godine) priredio je za štampu „Poslanice mitropolita crnogorskog Petra „ (1953. godine) i cjelokupna djela kralja Nikole.

Iz njegovog rada na crnogorskoj bibliografiji izdvajaju se: „popis knjiga štampanih u Crnoj Gori“ (1494-1940. godine) i „Pregled štampe u Crnoj Gori“ (1834-1934. godine).

Predlažemo da se postojeća ULICA D. VUKSANA produži i da ide do Obrazovnog centra

76. OMLADINSKA ULICA

Od Nikole Tesle do Donjokrajske ulice

OMLADINSKA ULICA

Savez komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) stvoren je na konferenciji u Zagrebu 10. oktobra 1919. godine. Imao je tada nešto više od 10.000 članova. U borbi protiv vojno-monarhističke diktature zavedene 1929. godine svoje živote su dali sedmorica sekretara centarlnog rukovodstva SKOJ-a: Paja Martinović, Mijo Oreški, Janko Mišić, Pera Popović Aga, Josip Kolumbo, Josip Debeljak i Zlatko Šnajder. Tridesetih godina 20. vijeka otpočeo je proces stvaranja masovnog omladinskog pokreta. Uoči Drugog svjetskog rata omladinska organizacija imala je značajnu ulogu u podsticanju naroda protiv monarhističkog režima, rata i fašizma. SKOJ je u NOR ušao sa preko 30.000 organizovnih članova koji su sa članovima KPJ pripremili dizanje oružanog ustanka u Crnoj Gori. U toku NOR-a kroz organizaciju SKOJ-a je prošlo oko 400.000 omladinaca i omladinki. Pod rukovodstvom SKOJ-a u Bihaću je decembra 1942. godine održan osnivački kongres Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ). A decembra 1948. godine održan je zajednički kongres SKOJ-a i Narodne omladine Jugoslavije na kome je donijeta odluka da jedinstvena omladinska oragnizacija jugoslovenske omladine zadrži ime Narodne omladine Jugoslavije.

U toku Drugog svjetskog rata oko 100.000 omladinaca i omladinki položilo je svoje živote za oslobođenje Jugoslavije.

Predlažemo da ova ulica ostane nepromijenjena.

77. ULICA CRNOGORSKIH LIBERALA
Od ulice Cetinjskih heroja do ulice Josipa Broza Tita

Januarski puč u Crnoj Gori 1989. godine dovodi na vlast mlado rukovodstvo koje, bez obzira na svu složenost političkih okolnosti, nema “SKOPOSTI” da se suprotstavi talasu velikosrpskog nacionalizma …

Od 17 marta 1989 godine do 23 decembra 1990 godine predsjednik Crne Gore bio je Branko Kostić a na prvim višestranačkim izborima organizovanim 09.12.1990 godine pobjeđuje prvi čovjek tadašnjeg Saveza komunista CG – od 22.06.1991. Demokratske partije socijalista Momir Bulatović, koji će tu funkciju obavljati osam godina.

Kurs njihove politike najbolje ilustruje izjava Momira Bulatovića da je Crnogorcima ime Crnogorsko a prezime Srpsko…

Pošto tada na političkoj sceni Crne Gore nije bilo procrnogorski orjentisane partije na Cetinju se 26. januara 1990. godine osniva Liberalni savez Crne Gore, kao asocijacija slobodnih, samosvjesnih pojedinaca okupljenih oko ideja liberalne demokratije i oko odbrane ideje nezavisne države Crne Gore.

Ocjenjujući danas ulogu i djelovanje LSCG na političkoj sceni Crne Gore, moramo, između ostalog, konstatovati:

-Da je početkom devedestih godina, imao neprocjenjivo značajan antiratni angažman i da je dao veliki doprinos uspostavljanju i razvoju demokratskih procesa u Crnoj Gori,

-Da je u veoma teškom periodu za Crnu Goru i sve one koji su je srcem voljeli, iako izložen brojnim podmetanjima, progonima i zastrašivanjima, uspio da nevjerovatnom a čini se i neponovljivom energijom, upali LUČU koja je obasjala put do nezavisne i međunarodno priznate države Crne Gore…

-Da je dao značajan podsticaj za osnivanje crnogorskih nezavisnih institucija i obnovu međunarodne afirmacije civilizacijskih vrijednosti Crne Gore i principijelno djelovao u oblasti zaštite ljudskih prava,

-Da je bio za očuvanje jugoslovenske zajednice u formi Saveza suverenih jugoslovenskih država,

-Da se od trenutka istupanja Socijalističke Republike Slovenije iz tkiva SFRJ zalagao za konstituisanje samostalne, liberalno-demokratski uređene Crnogorske države,

Sve ovo je potvrdio i današnji premijer Crne Gore Milo Đukanović, u svojem govoru na Dvorskom trgu 22.maja. 2006 godine, neposredno nakon svitanja, za Crnu Goru, „najljepše majske zore“ kada se zahvalio LSCG za doprinos koji je dao na putu obnove državnosti Crne Gore.

Predlažemo da se ulica broj 77 nazove ULICA CRNOGORSKIH LIBERALA.
78. ULICA NIKOLE LEKIĆA

Od ulice Cetinjskih heroja do ulice X Crnogorske

NIKOLA LEKIĆ (1909-1941)

Nikola Lekić je osnovnu školu (1916-1920.godine) i nižu gimnaziju (1920-1924.godine) pohađao u rodnom Cetinju, a trgovačku akademiju u Novom Sadu (1924-1928.godine). Studije na Visokoj ekonomskoj komercijalnoj školi (u rangu fakulteta) završio je u Zagrebu (1928-1933. godine). Po okončanju studija prvo je radio u Državnoj hipotekarnoj banci u Novom Sadu (1933-1934. godine), a potom u istoj na Cetinju. Učestvovao je u Drugom svjetskom ratu.

Primljen je u Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ) 1932. godine u Zagrebu. Na Pokrajinskoj konferenciji KPJ 1934. godine u Podgorici izabran je za političkog sekretara Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru, Boku Kotorsku i Kosovo i Metohiju. Organizovao je više masovnih skupova i demonstracija protiv tadašnjih vlasti: Belvederski protestni skup 1936. godine i drugi. Nakon skoro dvogodišnjeg robijanja u Lepoglavi, 1939. godine izabran je za sekretara Okružnog komiteta KPJ za Cetinje. Učestvovao je na Pokrajinskoj konferenciji KPJ za Crnu Goru 1940. godine u Barama Žugića (na Žabljak) i Petoj zemaljskoj konferenciji KPJ iste godine. Poginuo je u bici na Pljevljima 01.decembra 1941. godine.

Nikola Lekić je izuzetna ličnost u revolucionarnom pokretu u Crnoj Gori i obnovitelj KPJ u Crnoj Gori.

Predlažemo da se ulica od Crvenkape pored Gradića Pejton do ulice X crnogorske zove ULICA NIKOLE LEKIĆA

79. LJEŠANSKA ULICA
Od Puškinove do ulice Draga Jovovića

Predlažemo da bivša ulica Aleksandra Lesa Ivanovića “pripane” Lješanskoj nahiji

80. ULICA ŠPADIJERA

Od Donjokrajske ulice do brda

Ovo je neimenovana ulica koja vodi od Donjokrajske ulice prema brdu do kuća starosjedilaca Donjeg kraja – bratstva Špadijer, pa smatramo da treba da se zove ULICA ŠPADIJERA

81. ULICA IVANIŠEVIĆA

Od Donjokrajske ulice do brda

Neimenovana ulica koja vodi od Donjokrajske prema brdu do kuća starosjedilaca Donjeg kraja – Ivaniševića, treba da nosi ime ULICA IVANIŠEVIĆA

82. ULICA POČEKA

Od Donjokrajske ulice do brda

Neimenovana ulica koja vodi od Donjokrajske ulice prema brdu pored kuća bratstva Poček, treba da se zove ULICA POČEKA

83. ULICA IVANOVIĆA

Od Donjokrajske ulice do brda

Neimenovana ulica koja ide od Donjokrajske prema brdu pored stambenih objekata među kojima je najviše kuća bratstva Ivanović (koje je jedno od najstarijih u Donjem kraju) predlažemo da nosi ime ULICA IVANOVIĆA

84. ULICA SAVA DUBOVIČANINA

Od vladika Sava i Vasilija do brda

SAVO MILOV DUBOVIČANIN- MILOŠEVIĆ

Rođen je 1871 godine u selu Dubovik koje se nalazi nedaleko od Cetinje . Po njemu je i u opticaju uz prezime Milošević i prezime Dubovičanin.

Završio je elementarnu školu jer za visoke škole u to vrijeme njegovi roditelji nijesu imali uslova da ga školuju.

Svojom prirodnom inteligentnošću odlikama i hrabrošću dospio je do dvora dinastije Petrović tj. kralja Nikole . Posebno je bio vezan za Knjaza Danila sa kojim je bio lični prijatelj. Kod dinastije Petrović obavljao je dužnost upravnika dvora.

Godine 1918 je emigrirao sa kraljevskom porodicom gdje je ostao nekoliko godina .

Po povratku iz Italije u blizini Belvedera (mjesto blizu Cetinja) kupuje imanje sa velikom šumom. Takođe je kupio i veliku zemlju u Donjem polju u čijem je posjedu bila i ulica o kojoj je i danas riječ. Donje polje je i bilo njegovo imanje gdje je sagradio kuću u kojoj je živio i gdje su se okupljali poznati ljudi iz tog perioda.

Za izuzetnu hrabrost i odanost porodici Petrović posjedovao je sva važna crnogorska odlikovanja i zvanje plemenskog kapetana. Od Knjaza Danila dobio je sat sa posvetom koja glasi » Kapetanu Savu Dubovičaninu u znak vjernosti prema našoj kući » u potpisu Knjaz Danilo . Od povratka iz inostranstva dobijao je « penziju« od kraljevske porodice.

Od porodice je imao ženu , četiri sina , dvije ćerke i dosta unučadi.

Živio je do 1947. godine i sahranjen je na Cetinju, na groblju ispred male kapele.

Zbog svega navedenog predlažemo da ulica u Donjem polju koja ide od ulice vladika Sava i Vasilija pored kuća Miloševića do brda, nosi ime ULICA SAVA DUBOVIČANINA.

85. ULICA HUMCI

Neimenovana ulica koja vodi od Lovćenske (Start za auto trke) prema kućama starosjedilaca zaseoka HUMCI (koje se tako zvalo i kad je u Cetinjsko polje došao Ivan Crnojević) predlažemo da se zove ULICA HUMCI.

86. BULEVAR SVETOGA PETRA CETINJSKOG

Od ulice Nikca od Rovina do Novog Oboda

VLADIKA PETAR I PETROVIĆ (1784-1830)

Petar I zavladičen je 1784. godine. Njegov dolazak na čelo Cetinjske mitropolije označio je ponovno uspostavljanje dinastičke vlasti porodice Petrović Njegoš. Petar I je izuzetna ličnost u istoriji Crne Gore. Kao rijetko uman čovjek najdublje je pronikao u politički život svoje zemlje. Čitav vijek u mnogim zajedničkim borbama i stremljenjima izgrađivana je svijest o zajedničkoj sudbini Crne Gore i Brda. Sa vladikom Petrom I oslobođenje i ujedinjenje Crne Gore i Brda postaju politički cilj. Poslije bitaka na Martinićima i Krusima (1796. godine) u kojima je crnogorska vojska pod vrhovnom komandom Petra I odnijela značajne pobjede nad turskom vojskom počinje proces sticanja nezavisnosti Crne Gore. Za vrijeme vladavine Petra I teritorija Crne Gore je dvostruko uvećana. U njen sastav ušli su: Bjelopavlići i Piperi (1796. godine) i Morača i Rovca (1820. godine). Odluka o ujedinjenju Crne Gore i Boke donijeta je 1813. godine, da bi poslije Bečkog kongresa 1814. godine, Boka potpala pod vlast Austrije. U vrijeme Prvog srpskog ustanka 1804. godine uspostavljene su veze sa Srbijom koje su nastavljene i u toku Drugog srpskog ustanka. Krajem XVIII vijeka Crna Gora je dobila znatnu pomoć od Rusije. Na inicijativu vladike Petra I održani su skupština glavara i Opšti crnogorski zbor 1796. godine na Cetinju. Na zboru je donijeta odluka, kasnije nazvana Stega, kojom su glavari položili zakletvu da će se zajedničkim snagama boriti protiv neprijatelja i među sobom čuvati mir. Stega nije imala zakonski karakter niti je izlazila iz okvira crnogorskog običajnog prava. Na saboru održanom u Cetinjskom, manastiru 1797. godine uspostavljena je stalna zemaljska straža. Na skupštini glavara u Stanjevićima 1798. godine, ustanovljeno je Praviteljstvo suda crnogorskog i brdskog (tzv Kuluk) čiji je osnovni zadatak bio da miri zavađena bratstva i plemena i bori se protiv krvne osvete. Na istoj skupštini donešen je Zakonik opšti crnogorski i brdski koji je dopunjen na skupštini na Cetinju 1803. godine. Zakonik je regulisao pitanja iz oblasti krivičnog, porodičnog i privatnog prava, uveo obavezu plaćanja poreza. Predviđao je vrlo stroge kazne za ubistva, krađe, fizičko nasilje i bračne prestupe. Radio je na planu državnih reformi (1803. godine) po kojem centralne organe zemaljske vlasti predstavljaju Narodna skupština i vladika kao vrhovni vladar, a izvršne Senat starih i Senat mladih, ali on nije sproveden u djelo. Vodeći stalnu brigu o širenju pismenosti i kulture u narodu, u čemu su najznačajniju ulogu imali manastiri, namjeravao je da ustanovi jednu malu školu i osnuje štampariju.

Autor je nekoliko značajnih epskih pjesama o crnogorsko-turskim bojevima. Njegove poslanice pored istorijske imaju i literarnu vrijednost. U književnosti se služio narodnim jezikom i bio preteča reformatora. Pred kraj života napisao je kratku istoriju Crne Gore koja je objavljena 1835. godine. Bio je široko obrazovan. Govorio je više svjetskih jezika. Odlikovan je ordenom Aleksandra Nevskog prvog stepena. Za života narod ga je zvao „sveti vladika“. Za svog nasljednika je odredio Petra II Petrovića koji ga je 1834. godine proglasio za sveca.

Vladika Petar I Petrović je rođen 1748. godine a umro je 1830. godine.

Predlažemo da sadašnji Bulevar Crnogorskoh heroja nosi ime BULEVAR SVETOGA PETRA CETINJSKOG

87. ULICA PETROGRADSKA

Od ulice Vuka Karadžića do ulice Vladike Danila Petrovića

Sobzirom na tradicionalno dobre rusko-crnogorske veze uspostavljene još 1711 godine, inicirane od ruskog imperatora Petra Velikog i prihvaćene od crnogorskog zbora na čelu sa Vladikom Danilom Petrovićem ulica na Grudi od ulice Vuka Karadžića do ulice Vladike Danila (kod Montenegrobonusa) devedesetih godina je dobila ime Petrogradska pa predlažemo da tako i ostane.

88. ULICA MIRKA BRATIČEVIĆA
Od ulice Peka Pavlovića do i kroz Švedsko naselje

MIRKO BRATIČEVIĆ (1933-1989)

Rođen je 13 juna 1933 godine na Cetinju gdje je završio osnovnu školu i gimnaziju. Sa neshvatljivom ljubavlju za muzikom, školovanje ga je vodilo preko Beograda, Zagreba i Bostona i do drugih značajnih svjetskih centara. Jedno vrijeme imao je i vlastiti ansambl, koji je naprosto plijenio Evropom, ali i van nje.

Živio je dugo u Švedskoj u Geteborgu ali s Cetinjem u mislima. Osnivač je i internacionalnog zbora “Rade Tomov”, koji je podjedanko okupljao i Jugoslovene i strance. Mirko Bratičević, spada u rijetke Crnogorce koji su za svoje stvaralaštvo dobili pregršt kako domaćih, tako i međunarodnih priznanja.

Svojim ugledom čovjeka, muzičara, kompozitora i neprevaziđenog džez-pijaniste i dirigenta, njemu je pošlo za rukom da sve što je zamislio podari rodnom gradu.

Što se dalje nalazio, stalno je bivao sve bliži Cetinju, “sanjajući braću na okupu” – “onda kada prošlost u čovjeku najviše i najjače govori”.

Idejni je tvorac manifestacije “Cetinjani svome gradu”, koja je prvi put organizovana 1973 a zablistala u punom i čini se neponovljivom sjaju 1986 godine, kada je grad pod Lovćenom pretvorio u stjecište muzičara, književnika, slikara, sportista… Bili su tu, Danilo Kiš, Dado Đurić, Dimitrije Popović, Tereza Kesovija, Ksenija Cicvarić, Vjera Miranović, Nikola Popović, Dragica Tomas, Mišo Pajović, Veselin Vujović i mnogi drugi.
Bolovao je od vječite nostalgije za Cetinjem. Prilikom njegovog zadnjeg susreta sa Cetinjem, 23 januara 1989 godine, dok je gledao panoramu Cetinja sa benzijske pumpe, rekao je svojim prijateljima: “Vi ne znate u koliko lijepom i čarobnom gradu živite”.

Smrt ga je sustigla svega četiri dana kasnije u Geteborgu. U to vrijeme bio je na mjestu rektora Muzičke akademije u tom gradu. Kada je na Novom groblju na Cetinju 1. jula 1989. godine položena urna s pepelom, od Mirka se oprostio pokojni Radovan Jablan riječima : “… Evo, umrije u dalekom svijetu Mirko Bratičević, čovjek-gigant”.

Mirko je bio neprevaziđeni umjetnik, pedagog i dobrotvor i u znak sjećanja na njega i sve što je uradio za Cetinje smatramo da ulica koja vodi do Švedskog naselja i kroz njega treba da nosi njegovo ime.

89. ULICA JOVANA POPOVIĆA LIPOVCA

Neimenovana ulica od Katunske ulice kroz naselje

JOVAN POPOVIĆ LIPOVAC (1856-1919)

Jovan Popović je osnovnu školu i gimnaziju učio u Kotoru, Zadru, Zagrebu i Beogradu. Po okončanju srednje škole završio je artiljerijsku akademiju u Moskvi. Od 1883-1898. godine živio je na Cetinju. Čin brigadira crnogorske vojske dobio je 1890. godine, a čin general-majora u rusko-japanskom ratu 1904-1905. godine. Bio je ađutant knjaza Nikole. Istakao se hrabrošću i vještinom u komandovanju u Hercegovačkom ustanku (1875. godine), crnogorsko-turskom ratu (1876. godine), rusko-turskom ratu (1877-1878. godine), ratu u Turkemniji (1879-1880. godine), rusko-japanskom ratu (1904-1905. godine) i Prvom svjetskom ratu (1914-1918. godine) kada je komandovao divizijom u borbi protiv Njemaca u Galiji.

Za vrijeme boravka na Cetinje (1883-1989. godine) učestvovao je u kulturnom i javnom životu Crne Gore. Objavio je 6 knjiga od kojih su najznačajnije: „Rusija i Crna Gora“ (1883. godine) i „Crnogorci i crnogorske žene“ (1887. godine). Bavio se i poezijom i prevodilačkim radom. Najpoznatije pjesme su mu: Bosanski osvetnik“ i „Izdajica“. Bio je jedan od pokretača amaterske pozorišne umjetnosti. Igrao je kao glumac-amater u prvim predstavama „Balkanske carice“ u „Zetskom Domu“ 1888. godine.

Odlikovan je ruskim odlikovanjima: „Krstom Sv. Đordja“ prvog stepena i „Ordenom Sv. Vladimira“ i Crnogorskom Obilića medaljom.

Predlažemo da neimenovana ulica od Katunske, pored kuće Radevića, kroz naselje nosi ime ULICA JOVANA POPOVIĆA LIPOVCA.

90. ULICA IVANA BOROJEVA

Od Donjokrajske do brda

IVAN BOROJEV
Pri kraju prve polovine 15. vijeka (oko 30 do 40 godina prije Ivana Crnojevića) doselio se na Podlovćenski dolac vojvoda Ivan Borojev iz Starog Vlaha (Zlatibora). Bio je ne samo glasoviti junak i sposoban harambaša, već i izuzetno mudar i dalekovid čovjek.
Po dolasku na Podlovćenski dolac, Ivan Borojev sa ženom Jelicom i sinovima Borojem, Vladislavom, Vušurom i Dragoslavom, je bio prinuđen da krči šumu i stvara plodno zemljište. Posebnu pažnju posvetili su stočarstvu, za koje su imali povoljne uslove.
Rječica Cetina je bila prije toga ostavila tok cetinjskim poljem tako da je ličila na običan potok.
Ivan je uspio je da uspostavi trgovinske odnose sa Mletačkom Republikom, isporučujući joj kastradinu i poznati lovćenski sir, za one potrebe u kojima su oni oskudijevali.
U Podlovćenskom polju Ivan je sa sinovima podigao kuće za stanovanje. Ovo mu se mjesto dopadalo jer je blizu more i Skadarsko jezero, pa se tu stalno nastanio.

Savjetovao je sinove, “da što prije podignu crkvicu na najpogodnije mjesto i da je posvete rođenju sv. Bogorodice i da njega i ženu mu Jelicu ukopaju onđe, đe misle crkvu graditi – ako bi umrli prije podignuća crkve; da paze Dolac i da ga dobro rade; da im je najljepše mjesto kućama ispod prisoja sjevernijem krajem Doca; da se ljube, slušaju i složno žive; da se ne uznose od siromaha; da budu čuvari narodnijeh običaja, svojih svetinja, branioca slobode, branioca vjere i zakona i da budu pokorni zetskijem gospodarima.”
Na kraju je poručio sinovima da ako izvrše njegove amanete, biće dostojni zvat se sinovima vojvode Ivana i imaće pristupa i mjesta kod ljudi.

Ivan Borojević je bio u dubokoj starosti i proživio je u novoj postojbini pet-šest godina, pa je umro, a uskoro po njegovoj smrti umrla je i njegova žena Jelica. Sinovi su ih ukopali na Velju Gomilu, đe odrede graditi crkvu, a na grobove navale dva velika kamena, koji se i danas mogu vidjeti pred Vlaškom crkvom.

Oko trideset godina prije dolaska Ivana Crnojevića na Cetinje sinovi Ivana Borojeva podignu crkvu na „Velju Gomilu” (danas Vlaška crkva) opletu je od pruća, a pokriju slamom i posvete je rođenju sv. Bogorodice, a u isto vrijeme odrede: ko god bi se naselio na Podlovćenski dolac mora slaviti ili prisluživati Malu Gospođu. Stanovnici iz okola nazvaše ovu crkvicu „Vlaška” pa joj to ime ostade za vazda.

Podlovćenski dolac prozvat je Cetinjem po rijeci Cetini, no pošto je ona čitava presušila, a pošto je Ivan Crnojević ogradio manastir i dvorac na uvoru rječice Cetine, pa stanovnici izokola i sinovi vojvode Ivana Borojeva ne šćeše se pošlje zvati „Starovlašanima”, no „Cetinjani”, tako ih nazvahu i docniji naseljenici na Cetinje, pa docnije to ime „Cetinjani” primiše svi naseljenici Podlovćenskog doca”.

Predlažemo da neimenovana ulica sa kojom počinje teritorija Donjeg kraja dobije ime ULICA IVANA BOROJEVA.

91. ULICA BOROVIČKA

Od ulice vladike Danila Petrovića kroz naselje Borovik

Predlažemo da se neimenovana ulica na Grudi koja ide od ulice vladike Danila Petrovića prema Boroviku tj kućama u ovom reonu zove ULICA BOROVIČKA

92. STAZA CRNOJEVIĆA

Od Trga Ivana Crnojevića i Trga kralja Nikole do Ćipura i od Ćipura do Cetinjskog manastira

CRNOJEVIĆI

Krajem XIV vijeka i početkom XV vijeka porodica Crnojević imala je značajnu ulogu u svim događajima u Gornjoj i Donjoj Zeti. Vladala je oblastima u Gornjoj Zeti od Skadarskog jezera do Boke Kotorske. Sredinom XV vijeka učvršćuju svoju vlast u Gornjoj Zeti i šire je na oblasti oko Budve u Donjoj Zeti (Grbalj i Paštrovići).

Sa njihovim osamostaljivanjem i preuzimanjem vodeće uloge u političkom životu Gornje Zete to ime u drugoj polovini XV vijeka kao teritorijalno – politički pojam zamjenjuje naziv Crna Gora. On kao i prethodna dva naziva (Duklja i Zeta) oblasnog i državnog područja vezan je za duboke društveno-političke promjene tih krajeva. Povezivanje ratnih družina i katunskih zajednica i buđenje svijesti o pripadnosti istoj teritorijalnoj zajednici imalo je izuzetnog značaja za formiranje države čije je društveno uređenje bilo mješavina feudalnih i rodovskih elemenata. Pod najezdom Turaka osamdesetih godina XV vijeka svoje sjedište sele pod Lovćen, što je bilo od velikog značaja za budućnost Crne Gore. Te oblasti biće posljednje odbrambeno uporište protiv Turaka. Tu će devedesetih godina osnovati prvu ćiriličnu štampariju kod Južnih Slovena, nepunih četiri decenije poslije Gutembergovog izuma štamparskog zanata. To predstavlja jedan od najznačajnijih kulturnih događaja u istoriji Crne Gore koji će omogućiti brže širenje pismenosti i kulture.

Crna Gora je krajem XV vijeka kao posljednja među južnoslovenskim državama potpala pod tursku vlast.

Predlažemo da staza od Ćipura do Manastira i ispred Biljarde do Dvorskog trga i trga Ivana Crnojevića nosi ime STAZA CRNOJEVIĆA

93. NOVA DŽADA

Od Trga Crnogorskih vladika do platoa iznad Cetinjskog manastira

Neasfaltirana i neimenovana staza – koja vodi do platoa iznad Cetinjskog manastira poznata je pod imenom NOVA DŽADA pa predlažemo da joj to ime i ostane

94. ULICA KAPETANA ANGELA

Od ulice Josipa Sladea do brda

Henrik August Angel (1861-1922)

Henrik August Angel rođen je 1861. godine u mjestu Luster (Norveška) a umro je 1922. godine.
Bio je norveški kapetan, koji je u Crnu Goru prvi put došao 1893. godine na poziv knjaza Nikole da obučava skijanju vojsku i civilstvo iz vojnih, praktičnih i sportskih razloga. Sa njim su u Crnu Goru došle prve skije, tako da time Crna Gora i cetinjske padine u podnožju Lovćena postaju kolijevka skijaškog sporta na Balkanu.

Zadivljen crnogorskom borbom za svoju samostalnost napisao je tri knjige o Crnogorcima: “Kroz Crnu Goru na skijama” 1895, “Sinovi crnih gora” 1896. godine i „Moćni narod – priče iz Crne Gore“, koja još nije doživjela izdanje na našem crnogorskom jeziku. Knjigu “Kroz Crnu Goru na skijama” je posvetio norveškoj mladeži, kao primjer kako se treba boriti za nezavisnost svoje zemlje. Tekst ove knjige je nekoliko decenija bio omiljeno štivo norveške omladine i informacije dobijene čitanjem ove knjige bile su njihovo prvo saznanje o jednoj dalekoj zemlji, koje su je i približile norveškom narodu. Zahvaljujući Angelu, Crnogorci nijesu više morali da se muče hodajući kroz snijeg. Skije su brzo postale moda, a Angel je s razlogom dobio status heroja u Crnoj Gori.

Predlažemo da neimenovana ulica u Donjem kraju, koja je poznata zimi kao ski staza dobije ime ULICA KAPETANA ANGELA.

95. ULICA BOŽIDARA IVANIŠEVIĆA

Od Donjokrajske do brda

BOŽIDAR IVANIŠEVIĆ (1920-2012)

Božidar Ivanišević se rodio 31. decembra 1920. godine na Cetinju, u porodici Donjokrajca Đura Krstova Ivaniševića i Marice rođene Nikolić iz Dobrote. Božidar je završio tri razreda osnovne škole na Cetinju, dok je IV razred i malu maturu završio u Senti. Peti do sedmi razred gimnazije polazio je u Subotici. Gimnaziju je maturirao na Cetinju.

Božidar je od djetinjstva pokazivao zanimanje za muziku. Od svoje muzikalne majke učio je stare crnogorske pjesme. Istu je sklonost pokazivao i nakon preseljenja u Vojvodinu. Božidar je lijepo pjevao dalmatinske pjesme i nastupao zajedno s Branislavom – Branom Martinovićem, koji je svirao gitaru. Nastupali su na plesnjacima, a kasnije je Božidar i samostalno nastupao. Godine 1937-1938 Božidar je bio član društva ‘Budućnost’ u kulturnoj sekciji, gdje je glumio u komadima s pjevanjem, kao što je ‘Đevojačka kletva’. Godine 1940. postao je član SKOJ-a i bio omladinski rukovodilac. Od 13. jula 1941. sudjelovao je u Narodno-oslobodilačkom pokretu, kao pripadnik Cetinjske čete Lovćenskog odreda, sa zadatkom u pozadinskomu štabu na Cetinju. Uhapšen od Italijana, robijao je u cetinjskomu zatvoru, gdje je obolio na pluća i postao trajni invalid. Po izlasku iz zatvora, nakon nekog vremena se prebacio u Hrvatsku. Godine 1944, u Zagrebu, počeo je da piše pjesme za horove. Kao pripadnik Jugoslavenske armije, od maja do oktobra 1945. uključio se u kulturno-prosvjetnu sekciju i pjevao u horu Prve armije. Pjevanje je usavršavao oko godinu dana kod profesora Fritza (Miroslava) Lunzera i Draga Hržića. Godine 1947. zapjevao je na Radio Zagrebu, gdje je primljen kao solista za zabavnu i narodnu muziku. Pjevao je prvenstveno narodne pjesme, među kojima naročito stare crnogorske pjesme. Bili su to prvi snimci crnogorskih narodnih pjesama na radio talasima poslije II svjetskoga rata.

Godine 1951. započeo je snimati gramofonske ploče – ukupno dvadesetak ploča. Na prijedlog profesora i dirigenta Slavka Zlatića, prešao je u Državni narodni ansambl narodnih igara ‘Lado’ kao solist, što nije uspjelo nikome prije ni poslije njega. Nastupao je sa starim pjesmama bez muzičke pratnje. U stilskom i izražajnom pogledu uzori su mu bili Vuka Šeherović i Rešad Bešlagić. Gostovao je i u Sovjetskomu Savezu s muzičkim ansamblom ‘Montenegro 5′, kao i u Kursalu u Bernu u Švajcarskoj. Učestvovao je na jugoslavenskim festivalima ‘Beogradsko proleće’ i na Ilidži, i osvojio dvije prve nagrade. Godine 1963. i 1968. gostovao je u Sjedinjenim Američkim Državama, a 1976. i u Kanadi. Oslanjajući se na najbolje tradicije crnogorskoga izvornog melosa komponovao je veći broj pjesama s različitom tematikom.

Božidar Ivanišević je najviše djelovao na području narodne muzike tokom svog 35-godišnjeg boravka u Sarajevu. Tu je s kolegama osnovao Udruženje muzičara Bosne i Hercegovine i bio njegov prvi predsjednik tokom osam godina. Plod njihovog rada je i organizacija festivala narodne glazbe Ilidža.

Godine 1992. napustio je Sarajevo, sklanjajući se od strahota rata i vratio u Crnu Goru. Tu se trajno nastanio u svojoj kući u Prčanju, u Boki Kotorskoj. Dobio je “13 novembarsku nagradu” Cetinja a 2003 godine dobio je i Trinaestojulsku nagradu za životno djelo.” Umro je u Kotoru, 22. februra 2012 godine.

Božidar Ivanišević, jedan od najistaknutijih stvaralaca crnogorske narodne muzike, svoju ljubav prema Crnoj Gori pretočio je u brojne pjesme, a među najpoznatijima su “Pod Lovćenom zeleni se trava”, “Jedno jutro u svitanje zore”, “Pivljanka”, “Donji Kraj”, “Kad prošetam Crnom Gorom” i mnoge druge, koje su postale dio muzičkog blaga. Afirmaciji i očuvanju crnogorske narodne baštine posvetio je cio svoj život pa predlažemo da neimenovana ulica u Donjem kraju u reonu bratstva Ivaniševića nosi ime ULICA BOŽIDARA IVANIŠEVIĆA.

96. ULICA DR NIKA MILJANIĆA

Od Donjokrajske ulice do brda

DR. NIKO P. MILJANIĆ (1892-1957)

Niko Miljanić je osnovnu školu pohađao u rodnom Cetinju i Ženevi, a gimnaziju u Ženevi i Lozani. Studije medicine je završio (1910-1918. godine) i odbranio doktorat (1920. godine) na medicinskom fakultetu u Parizu. Bio je jedan od utemeljivača i prvih profesora Medicinskog fakulteta u Beogradu (1920-1941. godine, 1946-1954. godine). Između dva svjetska rata osnovao je i rukovodio sa više medicinskih ustanova u Beogradu, a na nakon Drugog svjetskog rata organizovao je zdravstvenu službu u manje razvijenim krajevima širom Jugoslavije. Na njegovu inicijativu osnovano je Društvo crvenog krsta Crne Gore.

Učestvovao je u Prvom (1912-1913. godine) i Drugom (1913. godine) balkanskom ratu, Prvom (1914-1915. godine) i Drugom (1941-1945. godine) svjetskom ratu. Bio je predsjednik Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja (ZAVNO) Crne Gore i Boke (1943. godine), član AVNOJ-a i predsjednik crnogorske antifašističke skupštine narodnog oslobođenja (CASNO)(1944. godine).

Objavio je veći broj naučnih i stručnih radova iz oblasti anatomije i hirurgije. Izabran je za člana Francuske hirurške akademije . Bio je redovan član Naučnog društva Crne Gore (1950-1957. godine).

Dobitnik je francuskog Ordena legije časti, jugoslovenskog Ordena narodnog oslobođenja prvog reda.

Predlažemo da se neimenovana ulica od Donjokrajske do brda zove ULICA DR NIKA MILJANIĆA.

97. ULICA BORE STANKOVIĆA

Neimenovana od ulice Josipa Broza Tita prema ulici Cetinjskih heroja

BORISAV STANKOVIĆ (1876-1927)

Borisav Stanković je osnovnu školu pohađao u rodnom Vranju, a gimnaziju u Vranju i Nišu. Pravni fakultet (ekonomsko-politički odsijek) završio je u Beogradu. Kao stipendista Ministarstva prosvjete Srbije boravio je u Parizu (1903-1904. godine). Radio je kao činovnik u Ministarstvu finansija i Ministarstvu prosvjete Srbije. U toku Prvog svjetskog rata kraće vrijeme je boravio na Cetinju (1915. godine).

Počeo se baviti književnošću još u nižim razredima gimnazije. Prvu zbirku priča „Iz starog jevanjđelja“ objavio je pri kraju srednjoškolskog obrazovanja. Njegova najznačajnija djela su: pripovjetke „Stari dani“ (1902. godine), drame „Tašana“ i „Koštana“ (1902. godine) i roman „Nečista krv“ (1911. godine), njegovo najbolje djelo, koje mu je donijelo slavu do tada najvećeg srpskog pisca i tvorca modernog srpskog romana.

Zbog bratimljenja Cetinja sa Vranjem 13. novembra 1970 godine jednoj ulici je dato ime Bore Stankovića a kako smo predložili da se ta ulica da Crnogorskim liberalima smatramo da se  susjedna neimenovana može nazvati  ULICA BORE STANKOVIĆA. 

98. ULICA TEODORA VALERIA

Od Peka Pavlovića do naselja Škrka

TEODOR VALERIO (1819 – 1879)

Teodor Valerio rođen 1819 u livnici Herseranž, blizu Lonvia (Longwy) u Freancuskoj, u departmanu Mozel, odao se rano umjetnosti i postao već u petnaestoj godlini đak čuvenog slikara Šarlea. Sa njim je 1836 obišao Njemačku, Švajcarsku, Italiju, Siciliju, i otuda donio crteže i akvarele koje je sa uspjehom izlagao u 1838.

Među tim početničkim radovima Teodora Valeria nalaze se i motivi iz naših krajeva.

Valerio je 1864 godine duže vremena proveo obilazeći Dalmaciju i Crnu Goru i nakon toga je izložio niz akvarela i crteža, pod naslovom: La Dalmatie I Le Montenegro.

Čuvarka oružja, lula i kolijevka pred cetinjskim manastirom (1876), Crnagorski senator (1876), Devojka iz Njeguša (1876), Svještenik sa crkvenim barjakom, Pastirka sa albanske granice, Odlazak na trg u Kotor (1864), Garda crnogorskog Kneza, Unutrašnjost crnogorske kuće (crnogorska porodica), Crnogorski stražar, Brđanka, Naricanje pred cetinjskim manastirom (1876), S trga na Cetinju, Crnogorac sa hercegavačke granice, Crnogorska parodica oplakuje svoje poginule pred cetinjskim manastirom, Crnogorke na Cetinjskom bunaru, Puškaranje crnogorskih vojnika (1877), su nazivi radova iz tog perioda.

U knjizi Šarla Iriarta objavio je pored drugih drvoreza i Dječaka iz Njeguša, Crnogorca iz Grahovca i Mladu Crnogorku iz Riječke Nahije.

Teodor Valerio je umro 14 septembra 1879, u Višiu. Njegove akvarele i skice otkupila je francuska država još prije 1870, i oni se sada nalaze u Biblioteci Lijepih Vještina (Ecole nationale superieure des Beaux-Arts, 14, rue Bonaparte), u dosijeu »Etudes sur les populations hongroises, slaves et valaques«.

Njegova uljana slika “Crnogorska porodica oplakuje svoje mrtve” nalazi se u muzeju u Mecu.

Rađeni “s prirode”, na licu mjesta, sa velikom savjesnošću i ljubavlju, njegovi portreti govore u isti mah oku i srcu. Jer pod izrazitim crtama, ovih lica, pod živopisnom nošnjom umjetnik je težio, i uspijevao, da, otkrije njihovu dušu, onu prisnu poeziju kojom je nadahnut svaki njihov stav.

Koliko je on tu ulagao truda, svjedoče mnogobrojne studije, skice, koje su mu služile za kompozicije, i , o kojima govore hroničari njegovih izložbi. Valerio je, pored portreta davao i vjernu sliku predjela, grupa (ljudi, žena, đece), nošnje, oružja, konja, stada. Modeli su mu uvijek bili stvarne ličnosti.

Izvjesne tipove, naročito ženske, malo je idealizavao, ali ostajući pri tom uvijek u tonu. Na to ga je, u ostalom, navodila ljepota žena u Crnj Gori, klasična pravilnost njihovih crta i patriarhalna otmenost njihovog držanja. Za “Čuvarku oružja pred cetinjskim manastirom” Ronša nalazi da “rezimuje cio život svoga plemena” a za pratioce crnogarskog senatora, da “u svojim traljama’ izgledaju još ponosniji nego i sam senator”. Nije čudo šta se, ovdje-ondje, nazire i naličje naše patriarhalnosti, na primer u grupi koja silazi sa crnogorskih krševa na trg u Kotor: dok čovjek mirno korača sa zabačenam puškom iza vrata, žena pored njega, »ka domaća životinja«, posrće pod svojim teretom.

U knjizi “Jugoslavija u očima francuskih umjetnika” koja predstavlja veliku i značajnu zbirku slika, akvarela i bakroreza Teodora Valeria i jedan od najizrazitijih dokumenata te vrste o nama na Zapadu, nalaze se slikarski i grafički dokumenti iz naših krajeva, ilustracije naših predjela i naselja, naših tipova i našeg narodnog života. Bez obzira na umjetničku vrijednost oni su davali mogućnosti zapadnom svijetu da “vidi” našu zemlju i naše ljude.

Slikar Teodor Valerio je zaslužio da bude poznat kod nas i da jedna ulica na Cetnju nosi njegovo ime.

Predlažemo da neimenovana ulica od ulice Peka Pavlovića do naselja Škrka dobije ime ULICA TEODORA VALERIA.

99. ULICA ALFREDA TENISONA

Od Štampara Makarija do Islandske

ALFRED TENISON (1809-1892)

Lord Alfred Tenison veliki humanista i čuveni engleski pjesnik, glorifikovao je u svojim stihovima Crnu Goru i Crnogorce, zbog njihove nekompromisne borbe protiv Osmanlija. Posvetio im je poznati sonet, koji glasi:

Crna Gora

„Uzdigli su se onamo gdje njihov carski orao jedri,

Sačuvali su svoju vjeru, svoju slobodu, na toj visini,

Čestiti, nemašni, divlji, naoružani danju i noću

Protiv Turaka; ČIJI UPADI NIGDJE NE PRODIRU

Glavačke krenu, ali ne mogu ni da kroče

I Polumjesec sav crven od krvi posrće iz boja

Pred njihovim neustrašivim stotinama ničice lete

Na hiljade niz grebene i kroz doline.

O najmanji među narodima! ti velika Crna Goro,

Ti prestole od kamena, s kog uzleće carski oro,

Petvjekovni branioci zore protiv turskog mraka

Nikada otkada tvoje Crne litice privukoše oblake i ukrotiše oluju

Nije disalo pleme moćnijih gorštaka“.

Pjesmu je napisao u Londonu 1877 godine i pozvao engleskog državnika Gledstona da o njoj napiše komentar. Malo je ko do danas (u prozi), pa gotovo ni sam Njegoš, tako uzdigao crnogorsku prošlost i njeno oružje, kao što je to učinio engleski državnik  Gledston u svojoj apoteozi Crnoj Gori.

Smatramo da ovaj velikan poetske riječi i oduševljeni poklonik crnogorskog slobodarstva zaslužuje jednu ulicu na Cetinju.

Predlažemo da se neimenovanoj ulici od Njegoševog parka do Štampara Makarija da ime ULICA ALFREDA TENISONA.

100. SMEDEREVSKA ULICA

Od ulice Vladike Danila do ulice Miloša Vuškovića

Kakos mo predložili da se Smederevska ulica na Grudi (koja je dobila ime nakon čina bratimljenja Cetinja sa Smederevom 1970/71 godine) da Milošu Vuškoviću  predlažemo da se susjednoj neimenovanoj ulici broj 100 da ime SMEDEREVSKA ULICA

101. ULICA VISARIONA BORILOVIĆA

Od ulice Vladike Danila Petrovića do Đinova brda

VISARION BORILOVIĆ

Poslije smrti vladike Ruvima III u januaru 1685. godine skoro pola godine vladičanska stolica nije bila popunjena, što je imalo teških posljedica na odnose među crnogorskim plemenima. Na skupštini crnogorskih glavara na Cetinju u maju iste godine iz svih katunskih, riječkih, crmničkih i lješanskih plemena za novog Cetinjskog vladiku izabran je Visarion Borilović. Zatekavši Crnu Goru popaljenu i posvađanu, odmah je pristupio mirenju i ujedinjenju crnogorskih plemena i u tome je uspio za tri godine. Potom su njegovom velikom zaslugom pridobijena brdska plemena: Kuči, Piperi, Vasojevići i dio Bjelopavlića. Na njegovu inicijativu održana je 1688. godine skupština crnogorskih vladara na Cetinju na kojoj je donijeta odluka da se traži pomoć od Mletaka radi zajedničke borbe sa Turcima, a zatim je na Zboru na Gradcu iste godine odlučeno da se ustane na Turke. U doba vladike Visariona Borilovića Turci nijesu uspjeli da podvlaste nijedno crnogorsko pleme niti da ga prisile da plaća danak.

Ustanak 1688. godine označio je početak novog perioda u istoriji u kome Crna Gora u prvi plan svoje politike stavlja zbacivanje vrhovne turske vlasti, a ne kao do tada, očuvanje autonomije pod njom.

Predlažemo da se neimenovana ulica na Grudi koja ide od ulice vladike Danila Petrovića prema Đinovom brdu nazove ULICA VISARIONA BORILOVIĆA.

102. ULICA SERDARA JOLA PILETIĆA

Od ulice Vladike Danila Petrovića kroz naselje do Đinovog brda

SERDAR JOLE PILETIĆ(1814-1900)

Jole Piletić je bio perjanik vladike Petra II i knjaza Danila, serdar i senator. Neobičnu hrabrost pokazao je još u ranoj mladosti ratujući sa Turcima. Istakao se u bojevima sa Turcima 1852. godine.

i 1853. godine. Kao iskusan vojskovođa značajno je doprinio pobjedi crnogorske vojske na Vučijem Dolu (1876. godine). Sa Mićom Ljubibratićem bio je na čelu dobrovoljačkog odreda u Srbiji za vrijeme rata 1885. godine. Kao dobar poznavalac običajnog prava dao je dr. Valtazaru Bogišiću dragocjene podatke za „Imovinski zakonik“ .

P.S. : Dobio je i tursko odlikovanje (1866)

Predlažemo da se neimenovana ulica na Grudi od ULICE VLADIKE DANILA PETROVIĆA kroz naselje nazove ULICA SERDARA JOLA PILETIĆA

103. ULICA SULE RADOVA

Od ulice Nikole Tesle do ulice Josipa Broza Tita

SULA Radov RADULOVIĆ (1790-1872)

Nije do sada tačno utvrdjeno kada je rođen Sula Radov Radulović, ali se pretpostavlja da je rođen 1790. godine u Komanima, a umro, u osvit proljeća, 1872. godine – na crkveni praznik “Cvijetni” i bio sahranjen, o državnom trošku, uz prisustvo dvora i svih predstavnika državnih organa ondašnje Crne Gore. Dakle, živio je, po navedenoj pretostavci, 82 godine. Pravo mu je ime (kršteno) – Kostadin.

Radulovići su se u Komane doselili sa Čeva. Otac Sulin je Rade Muratov, a majka Dokna, od Pejovića iz Komana. Nadimak Sula mu je dao narod.

Imao je četiri sina, i to: Sava, Marka, Boja i Njenja. Kad mu je bilo 15 godina, ranjen je u nogu, u jednom ratu sa Turcima i od tada je bio hrom. Nije pohadjao školu. Sulu je, od vladara Petrovića, zapazio Petar I, čin kapetana mu je dao vladika Rade, raskapetanio ga je knjaz Danilo, a rehabilitovao knjaz Nikola.

Za vrijeme Petra I, Sula je postao član Kuluka, prve jedinstvene sudske institucije u Crnoj Gori, koja je uspostavljena 1798. godine. Istakao se, kao član te institucije, i, kao takvog, cijenio ga je Petar I. Po nekim izvorima, Sula je učestvovao, veoma mlad, sa knezom Mrđanom Jovanovićem, na suđenju u manastiru Stanjevići – opatu Dolćiju, sekretaru Petra I, kao jedan od 48 biranih Crnogoraca. Kao član Kuluka, već je bio prepoznatljiv po zalaganju za pravdu i pravilnost, javno ističući: »Ne može čojek griješit – ako istinu reče. Griješi bi, ako je zaturi i krije od ljudi.« Vođen ovom mišlju i tim životnim stavom, trudio se da, u izricanju presuda, bude oštar i pravičan, odnosno da presude zaštite pravoga, a pogode krivoga. Znao je, tada, govoriti: “Lako je čojeka ubiti u boju – još lakše u osveti, ma je muka, u ime naroda, po pravdi kaznu mu izreć! Čojeku, tada, ne uzimaš samo život, no i čojstvo, a to je više od života.”

Na prijedlog Senata, i preporuku Novaka Cerovića, Petar I je postavio Sulu za komansko-zagaračkog kapetana, jer je već bio glasovit i cijenjen čovjek u ondašnjoj Crnoj Gori. Takodje je – 1832. godine, postao član Gvardije i pročuo se širom Crne Gore, kao najpravičniji i najumniji gvardijan.

Sula je, za Njegoševo vrijeme, bio oduševljen otvaranjem škola, pa je pokušavao da u Komanima otvori školu, što mu nije pošlo za rukom. No, onda je pozvao u Komane jeromonaha Evgeniju Nikića, iz Podgorice, da bi opismenio nekoliko komanskih momaka. Nikić je, neko vrijeme, boravio u Komanima, o čemu svjedoči njegova rukopisna knjiga »Molitva svetih vračeva«, koju je poklonio popu i komandijeru Simu Raduloviću. Govorio je tada Sula: »Čojek ne traži mnogo: koru ljeba – da nije gladan, knjigu – da nije slijep i slobodu – da smije zborit.«

Sula je, za svoje rane mladosti, u svom najbližem društvenom okruženju, stasavao kao neko ko je izuzetno pametan, darovit i plemenit. Dakle, na sebe je skretao pažnju, ne toliko fizičkim izgledom, koliko svojom duhovnošću i moralnošću. Kad je stasao, u selu, bratstvu, plemenu, a, kasnije, kapetaniji, svi su mu se, takoreći, obraćali za savjet, da im pomogne u porodičnim i životnim teškoćama, da riješi sporna pitanja, te, na taj način, postajao je, sve više, psihološka, moralna i duhovna potreba ljudi, njihov orijentir, savjetnik i presuditelj, čovjek kojem se vjerovalo u svakom pogledu, neko ko sve razumije i koji hoće i može svima pomoć.

Predlažemo da neimenovana ulica iza ED dobije ime ULICA SULE RADOVA.

104. ULICA DELJA

Od Donjokrajske do brda

Svako bratstvo u Donjem kraju još je od duboke starine imalo svoju ,, ulicu“ koje su po istim bratstvima nosile svoje ime. Da je upravo tako, možemo se uvjeriti i uvidom u voluminoznu etnografsku studiju Jovana Erdeljanovića ,, Stara Crna Gora“ koja je publikovana 1924. godine. Delje su, inače, sa Ivanovićima i Ivaniševićima najstarije bratstvo u Donjem Kraju, ali i u Cetinjskom Polju. Njihov rodonačelnik Stevan Delja doselio se na Cetinje još u doba Ivana Crnojevića. Prema tome, kontinuitet trajanja istog bratstva na Cetinju iznosi više od pet stotina godina.

Kako su ulice u Donjem kraju definisane po bratstvima smatramo da neimenovanu ulicu broj IV koja vodi do teritorije gdje su nekada živjele porodice Delja treba nazvati ULICA DELJA.

105. ULICA VUKA MANDUŠIĆA

Od Vladike Danila Petrovića do brda

VOJVODA VUK MANDUŠIĆ

Vjerovatno postoje dvije istorijske ličnosti sa istim imenom i prezimenom. Jedan Vuk Mandušić je bio uskočki kapetan iz Dalmacije koji je poginuo1648. godine. Drugi je crnogorski Vuk Mandušić, savremenik vladike Danila i jedan od likova iz „Gorskog vijenca“. Najstariji pisani istorijski izvor o njemu potiče iz 1772. godine. U sukobu sa Turcima kod Radunove kule u Progonovićima posebno su se istakli Vuk Mandušić i Vuk Mićunović. Po Njegošu Vuk Mandušić je poginuo 1714. godine.

Predlažemo da se neimenovana ulica na Grudi od Vladike Danila Petrovića prema brdu zove ULICA VUKA MANDUŠIĆA.

TRGOVI

– SAD IH IMA 6.

1. TRG GOLOOTOČKIH ŽRTAVA NA AUTOBUSKOJ STANICI

2. TRG SLOBODE KOD SPOMENIKA LOVĆENSKA VILA

3. DVORSKI TRG

4. TRG NARODNE REVOLUCIJE (IZMEĐU VLADINOG DOMA I BILJARDE)

5. TRG UMJETNIKA (PROSTOR IZMEĐU LOKANDE, ĐEVOJAČKOG INSTITUTA, ENGLESKOG POSLANSTVA EVROPSKE I RUSKE ULICE)

6. BALŠIĆA PAZAR

PREDLOZI ZA NOVE NAZIVE I LOKACIJE TRGOVA

1. TRG SLOBODE

TRG GOLOOTOČKIH ŽRTAVA NA AUTOBUSKOJ STANICI PREIMENOVATI U TRG SLOBODE. NA ZGRADI AUTOBUSKE STANICE OSTAVIT SPOMEN PLOČU DA SU JE PODIGLI GOLOOTOČKI ZATVORENICI…

2. TRG RODOLJUBA

TRG SLOBODE KOD SPOMENIKA LOVĆENSKA VILA PREIMENOVATI U TRG RODOLJUBA. MISLIMO DA OVDJE NIJE POTREBNO OBRAZLOŽENJE.

3. TRG KRALJA NIKOLE

DVORSKI TRG PREIMENOVATI U TRG KRALJA NIKOLE

KRALJ (KNJAZ) NIKOLA PETROVIĆ (1860-1921)

Knjaz Danilo je za svog nasljednika imenovao sinovca Nikolu Mirkova Petrovića. Knjaz Nikola je rođen 1841. godine. U Trstu je učio osnovnu školu (1851-1854. godine), a u Parizu je pohađao poznatu srednju školu – Licej Luja Velikog (1856-1860. godine). Govorio je francuski, italijanski, njemački i ruski jezik.

Knjaz Nikola je vrlo energično vodio spoljnu politiku. Posjetio je Rusiju (1868. godine) od koje je Crna Gora dobijala stalnu pomoć, Prusku (1868. godine) i Italiju (1873. godine). Održavao je prijateljske veze sa Grčkom i Rumunijom. Nastojao je da održi što bolje odnose sa Austro-Ugarskom. Razmišljao je o zajednici balkanskih naroda. Radio je na stvaranju zajednice sa Srbijom smatrajući da je to prvi uslov za oslobođenje od turske vlasti. Crna Gora je 1866. godine sklopila savez sa Srbijom koji je postao osnova prvom Balkanskom savezu (1912. godine).

Neposredno pred rat sa Turskom 1876. godine, Crna Gora i Srbija su potpisale novi ugovor o političkoj i vojnoj saradnji. Nakon izbijanja ustanka u Hercegovini 1875 godine, osnovni cilj crnogorske politike bio je oslobođenje hercegovačkih i brdskih plemena od turske vlasti. Za vrijeme vladavine knjaza (kralja) Nikole Crna Gora je vodila dva rata sa Osmanskim carstvom (1862. godine , 1876-1878. godine), učestvovala u dva balkanska rata (1912-1913. godine) i Prvom svjetskom ratu (1914-1918. godine). U bitkama na Vučjem dolu i Fundini 1876. godine crnogorska vojska je nanijela teške poraze turskoj vojsci. Knjaz Nikola je bio vrhovni zapovjednik crnogorske vojske u bici na Vučjem dolu. Sanstefanskim mirom 1878 godine Crna Gora je dobila međunarodno priznanje i znatno teritorijalno proširenje. Berlinskim ugovorom 1878. godine, koji je revidirao Sanstefanski mir, Crnoj Gori je priznata nezavisnost, a dobijanjem Podgorice, Nikšića, Bara, Ulcinja, Kolašina, Andrijevice, Spuža i Žabljaka njena teritorija je udvostručena. Poslije balkanskih ratova Crnoj Gori su pripali Mojkovac, Bijelo Polje, Berane, Pljevlja, Rožaje, Plav, Gusinje, Tuzi, Peć, Đakovica i dio Skadarskog jezera, čime je njena teritorija uvećana za još oko polovinu. Nakon Berlinskog kongresa (1878. godine) Crna Gora je uspostavila diplomatske odnose sa Rusijom, Francuskom, Velikom Britanijom, Austro-Ugarskom, Italijom, Turskom, Grčkom, Srbijom, Bugarskom, Sjedinjenim američkim državama i Njemačkom. Knjaz Nikola je nastojao da poslije Berlinskog kongresa postigne što bolje odnose sa Turskom, pa je u tom cilju dva puta putovao u Carigrad (1883. i 1889. godine).

Po unutrašnjem uređenju na čelu države nalazio se knjaz koji je imao neograničenu vlast. Poslije knjaza najviši organ vlasti bio je Senat koji je vršio: administrativnu, sudsku i vojnu vlast. Od 1874. godine Senat je vršio samo sudsku vlast, dok su za druge poslove ustanovljene uprave (mala ministarstva). Senat je ukinut 1879. godine i formirani su: Državni savjet, ministarstva i Veliki sud. U administrativnom pogledu Crna Gora je bila podijeljena na kapetanije. Sudilo se po Zakoniku knjaza Danila do 1888. godine kada je stupio na snagu „Opšti imovinski zakonik“ za knjaževinu Crnu Goru koji je sačinio dr Valtazar Bogišić. Crna Gora je 1905. godine dobila prvi ustav po kome je ona ustavna monarhija u kojoj zakonodavnu vlast vrše knjaz i Narodna skupština. Godine 1910. Crna Gora je proglašena za kraljevinu, a knjaz Nikola za kralja.

Od 1863. godine knjaz Nikola je radio na usavršavanju vojske. Do ustava 1905. godine crnogorska vojska je bila narodna vojska. Ponovo je popisana 1870. godine i podijeljena u bataljone koji su grupisani u brigade, a ove u divizije (1910. godine). Uvedeni su novi starješinski nazivi. Na Rijeci Crnojevića je podignuta oružna radionica, a na Cetinju radionica za izradu municije (1865. godine). Početkom osamdesetih godina XIX vijeka slao je mladiće u Italiju, Rusiju, Francusku i druge države da se vojnički obučavaju. Vojni stanovi za obuku podignuti su na Cetinju (1896. godine), Podgorici (1903. godine) i Nikšiću (1903. godine). U Podgorici je otvorena pješadijska podoficirska škola (1895), a na Cetinju artiljerijska podoficirska škola (1903. godine) koja je iste godine premještena u Nikšić.

Odmah po proširenju države (1878. godine) osnovao je drugu eparhiju Zahumsko-Rašku sa sjedištem u Manastiru Ostrog. Podignuta su dva manastira i preko 160 crkava, a obnovljeno 12 manastira i preko 110 crkava. Između Svete Stolice (Vatikana) i knjaza Nikole, zaključen je Konkordat 1886. godine sa ciljem da rimokatolička crkva u Crnoj Gori bude samostalna i slobodna od svakog uticaja. Muslimani su odmah poslije 1878. godine dobili svog vrhovnog poglavara (muftiju). Rimokatoličko i muslimansko stanovništvo postalo je ravnopravno sa pravoslavnim. U crkvi su uvedene savremene reforme ustanovljenjem duhovnih ustava za Sveti Sinod i Konzistorije.

Njih je napisao zadarski episkop dr Nikodin Milaš, a sankcionisao (odobrio) knjaz Nikola 1903. godine odnosno 1904. godine. Na osnovu ovih ustava otvorena je na Cetinju 1904. godine prva, a u Nikšiću 1910. godine druga Konzistorija u Crnoj Gori. Parohijalno sveštenstvo je od 1863. godine bilo u obavezi da vodi knjige: krštenih, vjenčanih i umrlih.

Radio je i na osnivanju novih škola. U njegovo doba Crna Gora je dobila oko 140 osnovnih škola. Na Cetinju je 1863. godine osnovana Bogoslovija koja je trajala samo jednu godinu i ponovo otvorena 1869. godine. Iste 1869. godine na Cetinju je otvoren Djevojački institut pod zaštitom ruske carice Marije Aleksandrovne. Prva niža gimnazija (četvorogodišnja) osnovana je na Cetinju 1880. godine preuređena je u klasičnu 1885. godine da bi 1902. godine prerasla u veliku gimnaziju (osmogodišnju). U Podgorici je 1893. godine otvorena poljoprivredna škola koja je radila do 1898. godine. Niže gimnazije su osnovane u Podgorici (1907. godine), Nikšiću (1913. godine), Pljevljima (1913. godine) i Beranama (1913. godine). U Peći su 1913. godine otvorene osmogodišnja gimnazija i učiteljska škola. Poslije 1910. godine na Cetinju se osnivaju „Ženska radnička škola knjeginje Jolande“ i za djecu predškolskog uzrasta „Dječji sad Velike knjeginje Milice Nikolajevne“. Državna štamparija na Cetinju ponovo je uspostavljena 1860. godine. Na Cetinju je izlazio kalendar „Orlić“ (1865-1870. godine), nedjeljne novine „Crnogorac“ (1871-1873. godine) koje su preimenovane u „Glas Crnogorca“ (1873-1916) idr. Osnovani su na Cetinju i „Cetinjska čitaonica” (1868. godine), Vojna muzika i „Pjevačko društvo“ (1871. godine) i pozorište „Zetski dom“ (1888. godine).

Prva bolnica „Danilo I“ podignuta je 1873. godine na Cetinju gdje je 1875. godine osnovano i Društvo crnogorskog crvenog krsta. Postojale su za neko vrijeme i bolnice u Podgorici i Nikšiću. Do 1860. godine bio je samo jedan dvorski ljekar, a 1910. godine u gradovima Crne Gore radilo je 17 ljekara.

Teritorijalnim proširenjem nakon rata 1876-1878. godine i balkanskih ratova Crna Gora je dobila plodnu zemlju i gradove sa razvijenom trgovinom i zanatstvom. Godine 1869 počela je izgradnja Danilovgrada, poslije rata 1876-1878. godine novih varoši u Podgorici, Nikšiću, Baru, dok su postojeće dograđivane o obnavljane. Izgrađeno je više od 460 km puteva koji su povezali varoši u Crnoj Gori (Cetinje-Rijeka Crnojevića-Podgorica-Nikšić, Rijeka Crnojevića-Virpazar-Bar-Ulcinj, Podgorica-Kolašin-Andrijevica idr). I na njima više mostova (Carev u Nikšiću, na Rijeci Crnojevića, Zeti, Morači i dr.). Podignuta je prva željeznička pruga Virpazar-Bar (1909. godine). Izgrađeni su vodovodi u Cetinju (1892. godine) i Danilovgradu, električne centrale u Cetinju (1910. godine) i Baru (1913. godine). Nastala su i prva preduzeća: pivare „Onogošt“ (1896. godine) i „Trebjesa“ (1900. godine) u Nikšiću, monopol duvana (1903. godine) u Podgorici. Poslije 1900. godine formirano je preduzeće za rafineriju ulja sa mlinom za masline u Ulcinju i fabrika sapuna u Baru. „Barsko društvo“ osnovano je 1906. godine radi gradnje i eksploatacije barskog pristaništa i pruge Bar- Virpazar i plovidbe po Skadarskom jezeru. U Nikšiću je osnovana Prva nikšićka štedionica (1901. godine), u Podgorici prva zetska štedionica (1904. godine), na Cetinju Crnogorska banka i Narodna štedionica (1906. godine) i Hipotekarna banka (1912) i u Baru Narodna banka (1909. godine) čije je sjedište 1913. godine prenijeto na Cetinje. Crna Gora je 1906. godine dobila svoj novac „Perper“. Na Cetinju su izgrađeni: hotel „Lokanda“ (1864. godine), knjažev dvor (1867. godine), zgrada Đevojačkog instituta (1873. godine), dvorac prestolonasljednika (1895. godine), Vladin dom (1910) u koji su smješteni: vlada, ministarstva i parlament. U Crnoj Gori je uspostavljen telegrafski saobraćaj (1869. godine), poštanski (1873. godine), međunarodni telegrafski na liniji Bar – Bari (1904. godine) i telefonski (1910. godine). Crna Gora je 1871. godine dobila himnu. Knjaz Nikola je ustanovio odlikovanja: Orden „Svetog Petra“ i Medalju za hrabrost“. Bavio se i književnim radom iz kojeg se izdvajaju pjesma „Onamo, onamo“ (1867. godine) i drama „Balkanska carica“ (1884. godine).

Kralj Nikola je rođen 1841. godine a umro je 1921. godine.

Predlažemo da se Dvorski trg preimenuje u TRG KRALJA NIKOLE.

4. TRG IVANA CRNOJEVIĆA

PROSTOR OKO SPOMENIKA IVANA CRNOJEVIĆA (OD DVORSKOG TRGA DO ARHIVA I OD OGRADE SRPSKOG POSLANSTVA DO BILJARDE) NAZAVATI NJEGOVIM IMENOM KAKO BI SE LOKACIJA ZA SPOMENIK OSNIVAČU CETINJA PODIGLA NA ODGOVARAJUĆI NIVO I USPOSTAVILA RAVNOTEŽA NA OVOM PROSTORU KOJI SU TO MORAMO PRIZNATI “POKLOPILI” PETROVIĆI … POSEBNO SE TO ODNOSI NA PODIZANJE DVORSKE KAPELE NA TEMELJIMA MANASTIRA CRNOJEVIĆA NA ĆIPURU …

5. TRG CRNOGORSKIH VLADIKA

SADAŠNJI TRG NARODNE REVOLUCIJE (PROSTOR IZMEĐU VLADINOG DOMA, BILJARDE I ULICE KNJAZA DANILA) PREIMENOVATI U TRG CRNOGORSKIH VLADIKA. BISTE JOVANA TOMAŠEVIĆA I MARKA MAŠANOVIĆA PRESELITI U PARK 13 JUL A BISTU PETRA LUBARDE U NOVI UMJETNIČKI KOMPLEKS.

CRNOGORSKE VLADIKE

Zetska episkopija je 1346. godine dobila status mitropolije. Od kraja 14. vijeka njegovo sjedište bilo je u manastiru Prečista Krajinska na obali Skadarskog jezera, u manastiru Sv. Nikola na ostrvu Vranjini, Komu i Obodu. A od 1484. godine u Bogorodičinom manastiru na Cetinju koji je podigao Ivan Crnojević. Naziv Zetska mitropolija ubrzo je promijenjen u Cetinjska mitropolija. Ivan Crnojević joj je dao znatne posjede i privilegije čime je postala najmoćnija institucija u Crnoj Gori poslije gospodara. I kao takva jedina opstala nakon podpadanja crnogorske države pod tursku vlast krajem 15.vijeka. Crnogorski mitropoliti od početka 17. vijeka pored obavljanja vjerskih funkcija preuzimaju i svjetovnu vlast. Vladikat kao oblik državne vlasti trajao je, s prekidom u vrijeme Šćepana Malog, do sredine 19. vijeka kada je Crna Gora proglašena knjaževinom i ponovo postala sekularna država. Crnogorski mitropoliti od 1484-1920. godine bili su:

Visarion I (1484-1493. godine), German (oko 1520. godine), Pavle (oko 1550. godine), Makarije (oko 1552. godine), Ruvim I Njegoš (oko 1561. godine), Pahomije (oko 1568. godine), Gerasim (oko 1573. godine), Venijamin (1582-1591. godine), Ruvim II Njegoš (oko 1593-1636. godine), Mardarije I (1636-1647. godine), Mardarije II (oko 1655. godine), Ruvim III Boljević (1663-1685. godine), Visarion II Borilović (1685-1692. godine), Savatije Kaluđerović (1694-1696. godine), Danilo Petrović (1697-1735. godine), Sava Petrović (1735-171. godine), Vasilije Petrović (1750-1766. godine), Arsenije Plamenac ( 1781-1784. godine), Petar I Petrović (1784-1830. godine), Petar II Petrović (1830-1851. godine), Nikanor Ivanović (1858-1860. godine), Ilarion Roganović (1860-1882. godine), Visarion Ljubiša (1882-1884. godine) i Mitrofan Ban (1884-1920. godine).

Na ovaj način bi se priznao njihov doprinos očuvanju crnogorske države i pravoslavne vjere i prostoru od Cetinjskog manastira do Biljarde i Vladinog doma dala prava dimenzija.

6. CRNOGORSKI TRG

SADAŠNJI TRG UMJETNIKA (PROSTOR IZMEĐU LOKANDE, ĐEVOJAČKOG INSTITUTA, ENGLESKOG POSLANSTVA EVROPSKE I RUSKE ULICE) PREIMENOVATI U CRNOGORSKI TRG. NA OVAJ NAČIN NA CETINJU, KOJE JE DALO NEMJERLJIVI DOPRINOS STVARANJU I OČUVANJU CRNE GORE, BI POSTOJAO PROSTOR POSVEĆEN SVIM GRAĐANIMA CRNE GORE – CRNOGORSKOM NARODU.

(RAZMATRANA SU IMENA: TRG KULTURE, TRG PRIJATELJSTVA, TRG MLADOSTI, TRG UJEDINJENIH NACIJA, TRG SUVERENOSTI, NARODNI TRG, TRG REPUBLIKE)

7. TRG UMJETNIKA

U OKVIRU NOVOG UMJETNIČKOG KOMPLEKSA NA LOKACIJI STARI OBOD PROJEKTOM JE PREDVIĐEN TRG PA GA TREBA NAZVATI TRG UMJETNIKA

8. TRG BALŠIĆA

BALŠIĆA PAZAR PREIMENOVATI U TRG BALŠIĆA

BALŠIĆI

Nakon raspada Dušanovog carstva u Zeti se oko 1360. godine kao jedna od najmoćnijih porodica izdižu Balšići. U početku su vladali Skadrom da bi se kasnije proširili do Kotora. Do sredine sedamdesetih godina XIV vijeka zaposijedaju Travuniju (oblast između Boke Kotorske i Dubrovnika), osvajaju Peć i Prizren i dobijaju teritorije na jugu Albanije čime njihova dinastička moć dostiže vrhunac. Kada je država postala prostrana smanjile su se mogućnosti održavanja jake centralne vlasti što je nosilo rizik njenog raspadanja. Već sredinom osamdesetih godina vladali su samo Zetom i oblastima u sjevernoj Albaniji da bi se njihova teritorija svela na usku primorsku oblast.

Ipak, u drugoj deceniji XV vijeka uspjeli su da nametnu vrhovnu vlast cijeloj Zeti. Dok su gradovi u Gornjoj Zeti imali vojnički karakter, primorski u Donjoj Zeti su bili središta robnonovčanih odnosa sa sopstvenim pravnim poretkom, crkvenom organizacijom i gradskom društvenom strukturom.

Početkom tridesetih godina XV vijeka završava se vladavina Balšića i Zeta ulazi u sastav Srbije.

Predlažemo da Balšića Pazar nosi ime TRG BALŠIĆA

SPOMENICI

Pored javnih spomenika kao što su Cetinjski manastir, Vlaška crkva (ograđena najoriginalnijom ogradom na svijetu od 1544 puščane cijevi koje su Crnogorci zaplijenili od Turaka u ratovima 1858 i 1876/78, Dvorske crkve na Ćipuru pretvorene u Mauzolej kralja Nikole i kraljice Milene, Cetinje ne obiluje drugim monumentalnim spomenicima javnog karaktera.

-Prvi javni spomenik podignut 60-tih godina XIX vijeka u blizini Vlaške crkve bio je posvećen Vasojevićima ali je krajem istog vijeka, uklonjen zbog urbanističkog uređenja grada.

-Drugi spomenik je kao Mauzolej vladike Danila (1677-1735) podignut na Orlovom kršu i svečano otkriven 01. januara 1897 godine. Po ideji i nacrtu knjeginjice (kasnije kraljice Italije) Jelene projektovali su ga francuski arhitekta Fruše i vajar P. Moro Votijer.

-Spomenik Lovćenska vila je podignut 1939 godine na trgu ispred Vlaške crkve a djelo je poznatog crnogorskog vajara Rista Stijovića. Posvećen je dobrovoljcima iz Amerike potopljenim 24.12. 1915 godine u albanskoj luci San di Medua…

-Spomenik Crnogorcu i Crnogorki podignut je 1937. godine ispred ondašnje Hipotekarne banke, danas zgrade u kojoj je smješteno Ministarstvo kulture Crne Gore. Crnogorca je izvajao Ilija Kolarović a Crnogorku Petar Pavličanin.

-Mauzolej Petru II Petroviću Njegošu, djelo vajara Ivana Meštrovića otvoren je 1974 godine na Lovćenu.

-Spomenik Ivanu Crnojeviću podignut je ispred Dvora i Biljarde 1983. godine u znak obilježavanja velikog jubileja 500. godišnjice Cetinja a izvajao ga je Kotoranin Ante Gržetić.

-Spomenik strijeljanim rodoljubima podignut je u znak pijeteta na preko 130 strijeljanih patriota u toku okupacije (od 1941 do 1944) a povodom proslave desetogodišnjice oslobođenja Cetinja 13. novembra 1954. godine, na jednom od mjesta gdje je okupator vršio svoje zločine – između Biljarde i Crkvenog suda. Djelo je hrvatskog vajara Vanje Radauša.

-Spomenik narodnom heroju Gojku Kruški kom partizanu Musi Buta Hodžiću podignut je u prvim poratnim godinama na Balšića pazaru na mjestu gdje su Njemci 13. januara 1941 godine (vješanjem) javno pogubili ova dva rodoljuba.

-Spomenik Baju Pivljaninu koji je 1685. godine sa grupom od trideset hajduka poginuo braneći Cetinje, podignut je na Vrtijeljci …

-Spomenik herojima Božićnog ustanka 1919. godine podignut je u Bajicama 2011 godine a djelo je vajara Pavla Pejovića.

– POSTOJEĆE STANJE – JAVNI SPOMENICI – IMA IH 9.

1-MAUZOLEJ VLADIKE DANILA NA ORLOVOM KRŠU

2-MAUZOLEJ PETRA II PETROVIĆA NJEGOŠA NA LOVĆENU

3-SPOMENIK LOVĆENSKA VILA

4-SPOMENIK CRNOGORCU I CRNOGORKI (ISPRED ZGRADE MINISTARSTVA KULTURE)

5-SPOMENIK IVANU CRNOJEVIĆU

6-SPOMENIK STRIJELJANIM RODOLJUBIMA (IZMEĐU BILJARDE I CRKVENOG SUDA)

7-SPOMENIK NARODNOM HEROJU GOJKU KRUŠKI I ALBANSKOM PARTIZANU MUSI BUTA – HODŽIĆU (NA BALŠIĆA PAZARU

8-SPOMENIK HEROJIMA BOŽIĆNOG USTANKA 1919. (U BAJICAMA)

9 -SPOMENIK BAJU PIVLJANINU

NESTALI SPOMENICI

U proteklom periodu od 530. godina postojanja Cetinja pojedini spomenici nastali u mirnodopskim vremenima nestali su u ratnim vihorima. Tako je bilo sa najstarijim kulturno-istorijskim spomenicima Cetinja – dvorom Ivana Crnojevića iz 1482 i Crnojevića manastirom na Ćipuru iz 1484. godine, koje su Turci razorili 1692 godine. Iz vremena Crnojevića na Orlovom kršu su postojale odbrambene kule, koje su takođe Turci razorili prilikom pohara Cetinja.

Što se tiče javnih spomenika ima ih nekoliko koji su uklonjeni u mirnodopskim vremenima, najčešće iz razloga što su nadležni smatrali da predstavljaju određene “ideološke” smetnje (spomenik kralju Aleksandru Karađorđeviću – juna 1941 Italijani su skinuli skulpturu a postament je uklonjen oko 1952 godine, spomenik posvećen omladincima koji su poginuli u tzv. “Božićnoj revoluciji” 1918 srušen je takođe 1941 godine).

Ponekad su spomenici i spomen obilježja uklanjani iz razloga što se smatralo da su bez umjetničke vrijednosti, zbog uređenja grada ili pak ubjeđenja da treba na tom mjestu napraviti bolji tj ljepši.

Prvi javni spomenik na Cetinju podignut u blizini Vlaške crkve Vasojevićima – učesnicima u pohodu 1861 godine preko Sandžaka za Srbiju, uklonjen je krajem XIX vijeka zbog urbanističkog uređenja grada, Tablja iz 1833 srušena je 1934 zbog uređenja terena za gradnju velike saborne crkve iznad Cetinjskog manastira, a 1938 godine prilikom rašćišćavanja terena za podizanje spomenika kralju Aleksandru (1939/1940) porušeno je nekoliko starih autentičnih cetinjskih kuća koje su se nalazile preko puta dvora kralja Nikole, među kojima kuća Boža Petrovića, zgrada crnogorskog Senata itd. Bajička džebeana – najstariji crnogorski magacin baruta iz 1873. godine a iste godine razrušena je i “Venecijanska tvrđava” koju su austrijske okupacione vlasti podigle 1916. godine u neposrednoj blizini Cetinjskog manastira, na rubu Vladičine bašte.

Njegoševa kapela na Lovćenu podignuta septembra 1925 demontirana je 1972 godine da bi se napravio Njegošev mauzolej koji je otvoren 1974. godine a ovom prilikom treba pomenuti i prvi hotel u Crnoj Gori (“Lokandu” – Grand hotel) koji je srušen 1979. godine i još nije obnovljen.

PREDLOZI ZA NOVE SPOMENIKE

Predlaže se 6. novih spomenika:

1.SPOMENIK STAROJ CRNOGORKI

U SKLOPU BUNARA NA TRGU KRALJA NIKOLE PO IDEJNOM RJEŠENJU DIMITRIJA POPOVIĆA:

Bio bi to spomenik mitskim ženama čija su lica bila posebne divlje ljepote, majčinske toplote i iskonske dobrote, ženama koje su nosile u sebi snagu i ćutanje kamena. Iako je u kući bila kao sjenka svoga muža, crnogorska žena je bila gorda. Crnogorci su bili zaduženi za odbranu časti i slobode, a one za sve ostalo, za svijeću u domu, za vatru na ognjištu, za toplinu koja grije i okuplja, za gajenje slobodarskog duha u djeci. Crnogorska žena je bila stožer zdrave familije a time i crnogorske države pa joj treba podići spomenik i to na Dvorskom trgu na Cetinju.

-U konceptu idejnog rješenja priče o bunaru i Crnogorki bili bi spojeni tradicionalni i moderni elementi. Kameni dio bunara ostao bi kao stara forma (kao što izgledaju bunari kod Biljarde-Nove džade).

U otvoru bunara na dubini od pedesetak santimetara bio bi postavljen lik Crnogorke izgraviran u kristalu, zaštićen sfernim oblikom staklene površine preko kojeg bi se slivala voda i adekvatno osvijetljen. Tako da i noću može zadržati svoju atraktivnost.

Bistra voda i lik žene sami po sebi su zanimljivi i odgovaraju svojom simbolikom, mjestu i objektu kao izvoru života, ljepote, čistoće…. Zvuk vode sam po sebi unosi živost u urbani ambijent… Posjetioci bi imali mogućnost da preko diskretno ugrađenog “elementa” ubace novčić i zamisle želju …

2-SPOMENIK SLOBODI

BIO BI PODIGNUT NA TRGU ISPRED AUTOBUSKE STANICE, KOJI TREBA DA SE ZOVE “TRG SLOBODE”, IZMEĐU LISTRE VOJNOG STANA I OGRADE DVORIŠTA OŠ “NJEGOŠ” U SREDINI KRUŽNOG TOKA KOJI JE PREDVIĐEN PROJEKTOM NOVE AUTOBUSKE STANICE. PREDLAŽEMO DA NA VRHU VISOKOG KAMENOG STUBA (SIMBOLA CRNE GORE) ODMARA ORAO RAŠIRENIH KRILA, OKRENUT PREMA STAROJ VATROGASNOJ), JER CETINJE JE GRAD VJEČITE SLOBODE…

3. SPOMENIK SVETOME PETRU CETINJSKOM

BIO BI PODIGNUT NA PLATOU IZNAD CETINJSKOG MANASTIRA ALI TAKO DA NE UGROŽAVA VIZURU CETINJSKOG MANASTIRA I AMBIJENTA OKOLO NJEGA. NA OVAJ NAČIN UREDIO BI SE VELIKI PLATO (KOJI JE SADA DEPONIJA) I TAKO DOBIO PROSTOR ZA ODRŽAVANJE RAZNIH KULTURNIH DOGAĐAJA A STAVILA BI SE I TAČKA NA RAZMIŠLJANJE O GRADNJI OBJEKATA IZNAD MANASTIRA… PLATO BI KORISTILI I VJERNICI KOJI BI DOLAZILI U CETINJSKU PEĆINU DA VIDE BOGORODICU FILERMOSU… PLAN JE DA SE OVOGA LJETA U PROSTORIJAMA MATICE CRNOGORSKE NA CETINJU IZLOŽI IDEJNO RJEŠENJE U 3D, DIMITRIJA POPOVIĆA, DA GA JAVNOST VIDI I OCIJENI … AKO SE ZAKLJUČI DA JE OVA IDEJA DOBRO PRIHVAĆENA PRISTUPILO BI SE PREDVIĐENOJ ZAKONSKOJ PROCEDURI…

SPOMENIK OKTOIHU – SKULPTURA – SLOVO “O” U SREDINI KRUŽNOG TOKA

Na ulazu u Cetinje u sredini kružnog toka prema nagrađenom projektu Veska Pejovića nalazilo bi se slovo “O” koje bi na diskretan način najavilo svakome ko ulazi u grad da je u temelje Cetinja 1493/4 godine “ugrađena” knjiga OKTOIH PRVOGLASNIK …

Slovo “O” je izabrano jer figurira kao početno u naslovu knjige Oktoih – prvoglasnik. Vizuelno odaje utisak ljudskog OKA / vječno da posmatra crnogorsku Prijestonicu. Ukazuje na BESKONAČNOST, tačku susreta neba i zemlje, ISKRU, PLAMEN – slobode, čistotu – SUZU, OBOD

Dimenzije slova su: H=400 cm, d=200 cm /proporcijalno originalnim dimenzijama/ a biće izliveno u bronzi.

SPOMENIK IGUMANU STEFANU

Na guvnu ispred Cetinjskog manastira

IGUMAN STEFAN, slijepi starac koji je “prošao sito i rešeto” sa dugom sijedom bradom i kosom je simbol crnogorske mudrosti i filozofski glas Njegoševog Gorskog vijenca. Guvno ispred Cetinjskog manastira je mjesto đe su se crnogorski glavari okupljali i dogovarali. Ideja je da se napravi skulptura  Igumana Stefana u prirodnoj veličini, kako sjedi u mantijama sa štapom i brojanicama u rukama – na guvnu – okrenut prema Cetinjskom manastiru. Na ovaj način, guvno bi jače “progovorilo” a ambijent ne bi bio uznemiren već oplemenjen a istorijska priča cetinjskih ulica  spomenika i spomen obilježja bi bila jača.

NAPOMENA: Kako se u neposrednoj blizini južnog ulaza u Biljardu nalaze zemni ostaci 28 omladinaca poginulih na Badnji dan 1918 godine u tzv. “Božićnoj revoluciji” sugerišemo da ih nadležni lokalni i državni organi (što prije) na primjeren način prenesu na adekvatno mjesto…

SPOMEN BISTE

-POSTOJEĆE STANJE – IMAMO 23 SPOMEN BISTE

1. -NIKCA OD ROVINA – U PARKU 13 JUL

2-VUKA MANDUŠIĆA – U PARKU 13 JUL

3-LJUBOMIRA NENADOVIĆA – U NJEGOŠEVOM PARKU

4-SIME MILUTINOVIĆA – U NJEGOŠEVOM PARKU

5-GOJKA KRUŠKE – NA BALŠIĆA PAZARU

6-DR PETRA MILJANIĆA – ISPRED BOLNICE „DANILO I“

7-DR MILANA JOVANOVIĆA – BATUTU, ISPRED BOLNICE „DANILO I“

8-KRALJICE JELENE – U PARKU BOLNICE „DANILO I“

9-JOVANA TOMAŠEVIĆA – U PARKU REVOLUCIJE (PRESELITI U PARK 13 JUL)

10-MARKA MAŠANOVIĆA – U PARKU REVOLUCIJE (PRESELITI U PARK 13 JUL)

11-PETRA II PETROVIĆA NJEGOŠA – ISPRED OŠ “NJEGOŠ“

12-JOVANA PAVLOVIĆA – ISPRED POZORIŠTA ZETSKI DOM (PRESELITI ISPRED GIMNAZIJE)

13-ĐURĐA CRNOJEVIĆA – U HOLU CNB

14-ŠTAMPARA MAKARIJA – U HOLU CNB

15-ŠTAMPARA MAKARIJA ISPRED ŠTAMPARIJE “OBOD”

16-PETRA SINANOVIĆA – NAGIBA U PARKU NOVOG OBODA

17-PAVELA APOLONOVIČA ROVINSKOG – U PARKU CNB

18-DANILA KIŠA – U PARKU CNB

19-IVANA MAŽURANIĆA – U PARKU CNB

20-PETRA LUBARDE – U PARKU REVOLUCIJE (TREBA JE PRESELITI NA TRG UMJETNIKA – NOVI UMJETNIČKI KOMPLEKS)

21- PETRA LUBARDE U DVORIŠTU SREDNJE LIKOVNE ŠKOLE

22-DIVIZIJARA MITRA MARTINOVIĆA – ISPRED VOJNOG STANA

23-MITROPOLITA ILARIONA ROGANOVIĆA ISPRED CRVENOG KRSTA

PREDLOZI ZA NOVE BISTE

– PREDLAŽE SE 14 NOVIH:

1-VOJVODI ILIJI PLAMENCU (ISPRED VOJNOG STANA)

(Data je biografija kod predloga za ulicu)

2-JANKU VUKOTIĆU (ISPRED VOJNOG STANA)

SERDAR JANKO VUKOTIĆ (1866-1927)

Janko Vukotić je osnovnu školu i nižu gimnaziju završio na Cetinju, a Vojnu akademiju u Modeni (Italija) 1886 godine. Serdar je postao 1907 godine. Čin komandira dobio je 1892 godine, brigadira 1902 godine, najviši čin – čin divizijara 1914 godine u vojsci knjaževine (kraljevine) Crne Gore, a čin armijskog generala 1926 godine u vojsci Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Bio je član Državnog savjeta (1905-1914), vojni ministar (1905-1906, 1911-1912, 1913-1915), predsjednik vlade (1913-1915), delegat Crne Gore na mirovnim pregovorima u Bukureštu 1913 godine. U Prvom balkanskom ratu (1912) komandovao je Istočnim odredom, a u Drugom (1913) Dečanskim odredom crnogorske vojske. U Prvom svjetskom ratu (1914-1916) bio je načelnik Štaba Vrhovne komande crnogorske vojske, komandant Hercegovačkog odreda i Sandžačke vojske. Istakao se kao vojskovođa u Balkanskim ratovima i Prvom svjetskom ratu, posebno u Mojkovačkoj bici 1916 godine.

Nosilac je najviših crnogorskih vojnih odlikovanja i nekoliko stranih odlikovanja.

Smatramo da mu treba podići bistu ispred Vojnog stana pored bista Ilije Plamenca i Mitra Martinovića.

3. RUSKOJ CARICI MARIJI ALEKSANDROVNOJ – ISPRED ĐEVOJAČKOG INSTITUTA

MARIJA ALEKSANDROVNA (1824-1880)

Njemačka princeza Marija udala se za ruskog carevića Aleksandra II 1841. godine. Aleksandar II je 1855. godine postao ruski car, a Marija Aleksandrovna carica.

Za vrijeme prve posjete knjaza Nikole Rusiji 1868. godine ruski car Aleksandar II mu je preko Svetog Sinoda darovao stalni iznos od 8.000 rubalja za izdržavanje Bogoslovije na Cetinju, a carica Marija 5.500 rubalja za izdržavanje Djevojačkog instituta, takođe na Cetinje. Obije škole otvrene su 1869. godine (Bogoslovija prvi put 1863. godine) i bile su smještene u Biljardi. Djevojačkii institut je bio pod visokim pokroviteljstvom carice Marije Aleksandrovne, a pod neposrednim starateljstvom crnogorske knjeginje Milene Petrović. Institut je trebao da bar donekle ujednači nivo obrazovanja mladića i djevojaka u Crnoj Gori. On je u početku morao obavljati i ulogu osnovne škole, jer je većinu učenica prvo trebalo opismeniti. Na početku su kratko (1869-1870. godine) Institutom upravljale Katarina Kovačević i Ana Živaljević, a od 1870-1880. godine ruskinja Nadežda Petrovna Pacevič. Institut je 1973. godine preseljen u novosagrađeno zdanje u kojem su njegove učenice učile i živjele. Iste godine Institut je dobio Ustav i program predavanja koji je sastavila upraviteljica N. P. Pacevič. Školovanje je trajalo 6 godina, a školska godina od septembra do jula. Polaznice su izučavale sledeće predmete: Zakon Božji (vjeronauku), srpski, ruski i francuski jezik, istoriju, geografiju, rečunanje (matematika) i crkveno pjevanje. Učile su se i ručnom radu i vođenju gazdinstva. Za vrijeme upravljanja N. P. Pacevič u Institutu je primljeno 65 učenica: 42 iz Crne Gore, a ostale iz okruženja. Od njih je 25 završilo školovanje.

U toku crnogorsko-turskog rata (1876-1878. godine) Institut nije radio.

Djevojački institut je kao ženska vaspitno-obrazovna ustanova od svog osnivanja sve više dobijao na ugledu u okruženju doprinoseći tako i prestižu Crne Gore.

4. ALEKSANDRU LESU IVANOVIĆU (MALI PARK, PREKO-PUTA OPŠTINE)

(Data je biografija kod predloga za ulicu)

5. DR ING JOSIPU SLADEU (U DIJELU DVORIŠTA ZETSKOG DOMA – BLIZU BAJOVE ULICE)

(Data je biografija kod predloga za ulicu)

6. MIŠU PAJOVIĆU (U OKVIRU KOMPLEKSA NA KOJEMU JE SMJEŠTEN STADION FK “LOVĆEN”)

Milutin Mišo Pajović (1920 – 1990)

U fudbalu je proveo 35 godina. Aktivno je igrao 23 godine, a bio je trener 12 godina. Fudbalsku karijeru je započeo u FK“Crnogorac“ iz Cetinja a nastavio u FK“Bokelj“ iz Kotora. Uoči Drugog svjetskog rata igrao je u FK“Jedinstvo“ iz Beograda, FK“Hašk“ iz Zagreba i FK“Borovo“ iz Borova. Poslije Drugog svjetskog rata bio je član „FK“Lovćen“ (1945-1946, 1950-1956), FK“Budućnost“ iz Titograda (1946-1947), FK“Partizan“ iz Beograda (1947-1950) i FK“Željezničar“ (1956-1958). Igrao je za reprezentaciju Beograda protiv reprezentacije Beča u Celovcu (Klagenfurtu) 1938 godine, dva puta za reprezentaciju Zagreba, tri puta za reprezentaciju Jugoslavije (1948-1949), za koju je debitovao protiv Izraela i postigao tri gola. Bio je trener FK“Lovćen“ pedesetih i sedamdesetih godina a FK“Jedinstvo“ iz Bijelog Polja krajem šezdesetih godina prošlog vijeka.

Povodom 50 godina Fudbalskog saveza Jugoslavije dobio je zlatnu plaketu, a „13 novembarsku nagradu“ Cetinja dobio je 1986 godine.

Smatramo da bi ovoj našoj fudbalskoj legendi trebalo podići spomen bistu u okviru stadiona i prostorija FK“Lovćen“ na Obilića poljani.

7. KRSTU POPIVODI, HEROJU ĆUTANJA (U PARKU 13 JUL)

KRSTO POPIVODA (1910-1988)

Rođen je 3. juna 1910. godine u Bjelicama, kod Cetinja. Potiče iz mnogočlane siromašne zemljoradničke porodice. Osnovnu školu je završio u rodnom selu, a gimnaziju je započeo 1923. godine u Cetinju, zatim je drugi i treći razred završio u Banjaluci, četvrti na Cetinju, a peti u Peći. Maturirao je 1932. godine na Cetinju.

U višim razredima gimnazije čitao je naprednu radničku literaturu i počeo da se interesuje za marksizam. U osmom razredu gimnazije, 1931. godine, bio je jedan od učesnika štrajka u cetinjskoj gimnaziji, a zatim i demonstracija protiv dolaska grupe ministara šestojanuarske vlade u Crnu Goru. U jesen 1932. godine odlazi u Suboticu, gdje se upisuje na Pravni fakultet.

Rad u Komunističkoj partiji

Oktobra 1933. godine, zajedno sa Radojem Vujoševićem, primljen je u članstvo KPJ, u partijskoj ćeliji na Pravnom fakultetu. Ubrzo se uključio u rad tehnike Mjesnog komiteta KPJ za Suboticu. Radio je na rasturanju ilegalnog lista „Revolucionarni front radnika i seljaka“, letaka i ostalog partijskog materijala. Oktobra 1934. godine našao se među 60 uhapšenih, tokom velike policijske racije u Subotici. Pošto je bio uhapšen, neposredno poslije atentata na kralja Aleksandra u Marseju, bio je posebno mučen. Izveden je pred Sud za zaštitu države, zajedno sa još 13 uhapšenih, i osuđen na 18 meseci zatvora, koje je izdržao u Sremskoj Mitrovici.
Poslije izlaska iz zatvora, maja 1936. godine, protjeran je u Crnu Goru. Poslije određenog vremena otišao je u Beograd, gde je nastavio studije prava. Za vrijeme studija je radio u Mjesnom komitetu KPJ za Beograd i Univerzitetskom komitetu. Poslije hapšenja 25.11.‚1936. godine, po odluci Partije, prelazi u ilegalnost i odlazi u Kragujevac, gdje postaje član Oblasnog komiteta KPJ za užu Srbiju. U Kragujevcu razvija intenzivan partijski rad. U proljeće 1937. godine svoju partijsku aktivnost prenio je i na istočnu i južnu Srbiju. Radio je na organizovanju Oblasnog komiteta KPJ za Niš.

U masovnom hapšenju komunista, koje je počelo u Kragujevcu, juna 1937. godine, a proširilo se na mnoga mesta Srbije, Krsto je uhapšen 17.07. u Nišu. Sproveden je u garnizonski zatvor u Kragujevcu, i podvrgnut mučenju u kojem su učestvovali policijski agenti iz Beograda i Novog Sada.
U pritvoru je proveo mjesec dana i mučen je najsvirepijim metodama – ubacivanjem soli u telo i žeđu, stezanjem lobanje konopcima, razdiranjem otvorenih rana na telu tupim predmetima i dr.

Krsto Popoivoda i Spasenija Babović (koja je tada takođe bila uhapšena i mučena), su zbog „herojskog držanja pred klasnim neprijateljem“ jedini nosioci, malo poznatog, Partijskog priznanja „Heroj ćutanja“.

Krajem avgusta izveden je pred Sud za zaštitu države i osuđen na dvije godine zatvora, koju je ponovo izdržavao u sremsko-mitrovačkom zatvoru.

Poslije izlaska iz zatvora, jula 1939. godine, radio je u Agitpropu Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, a decembra iste godine CK KPJ ga je uputio, kao svog delegata, u Crnu Goru, gdje je radio na jačanju partijskih organizacija. Avgusta 1940. godine učestvovao je na Osmoj sednici Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru, Boku, Sandžak i Kosovo i Metohiju, na kojoj je podnio referat „O organizacionom stanju Partije“. Prethodno je obišao mnoge partijske organizacije u Crnoj Gori i na Kosovu. Posle Pokrajinske konferencije, na poziv generalnog sekretara KPJ Josipa Broza Tita odlazi na rad u CK KPJ i organizuje i rukovodi partijskom školom u Makarskoj i partijskim kursevima u Zagrebu, Crepoljskom, kod Sarajeva i Dubravi, kod Zagreba. Bio je delagat i član Kandidacione komisije na Petoj zemaljskoj konferenciji KPJ, održanoj oktobra 1940. godine u Zagrebu.

Narodnooslobodilačka borba

Poslije Vojnog puča i obaranja vlade Cvetković-Maček, 27 marta 1941. godine, Krsto je po specijalnom zadatku Josipa Broza Tita upućen u Sarajevo da Pokrajinskom komitetu KPJ za BiH prenese instrukcije CK KPJ, a potom je upućen, s istim zadatkom, na Kosmet. Tada je obišao Mjesne partijske organizaije u Sarajevu, Zenici, Peći, i Kosovskoj Mitrovici i učestvovao u radu Oblasne konferencije u Tuzli. Aprila 1941. godine, poslije napada Sila osovine na Kraljevinu Jugoslaviju, odlazi u Crnu Goru, gdje je kao član Biroa Pokrajinskog komiteta, radio na organizovanju i pripremi Trinaestojulskog ustanka. U danima ustanka vršio je najprije dužnost sekretara OK KPJ za Nikšić, a potom sekretara OK KPJ za Cetinje.

Od septembra 1942. do 1945. godine radio je na raznim partijsko-političkim i vojnim zadacima u CK KPJ i Vrhovnom štabu NOVJ. Bio je rukovodilac i predavač u partijskim školama i kursevima. Najprije je radio u Oblasnom komitetu KPJ za Bosansku Krajinu, potom u CK KPJ, pa u selu Gvozdu kod Kalinovika, u selu Lijećevini kod Šćepan polja, između Četvrte i Pete ofanzive i u Jajcu i Drvaru, od septembra 1943. do maja 1944. godine. Bio je član AVNOJ-a, od njegovog drugog zasijedanja, a maja 1944. godine, poslije neuspjelog njemačkog desanta na Drvar, zajedno sa CK KPJ prelazi na ostrvo Vis. Aprila 1945. godine kooptiran je u člana Centralnog komiteta KPJ.

Poslije oslobođenja Jugoslavije obavljao je mnoge odgovorne dužnosti:

• od 1946. do 1948. godine bio je predsjednik za agrarnu reformu i kolonizaciju Vlade FNRJ,
• od 1948. DO 1953. godine bio je predsjednik Vijeća naroda u Narodnoj skupštini FNRJ
• od 1951. DO 1953. godine bio je ministar za željeznice i predsjednik Savjeta za saobraćaj i veze Vlade FNRJ,
• od 1953. DO 1963. godine član Saveznog izvršnog vijeća,
• od 1963. do 1967. godine bio je predsjednik Organizaciono-političkog veća Narodne skupštine SFRJ

Od Petog kongresa KPJ, juna 1948. biran je za člana CK KPJ, a na Devetom kongresu KPJ, marta 1969. godine, izabran je za člana Stalnog dela Konferencije SKJ. Bio je najprije član Saveznog odbora SSRNJ, zatim član Predsedništva, a potom i sekretar Saveznog odbora SSRN Jugoslavije. Bio je i član Saveznog odbora SUBNOR-a Jugoslavije i član Savjeta Federacije.
Umro je 10. februara 1988. godine. Sahranjen je u Aleji zaslužnih građana na Novom Beogradu.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih visokih jugoslovenskih odlikovanja. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 10 jula 1952. godine.

8. ČASNIM SESTRAMA – U KRUGU BOLNICE “DANILO I”)

Svima drage, blage i nesebične, časne sestre na Cetinju su posebno poštovane a njihova spremnost da pruže pomoć naročito starima i bolesnima istinski se cijeni. Još 1946. godine kada je na Cetinju otvorena specijalna bolnica za plućne bolesti na rad u antituberkuloznom dispanzeru počelo je deset časnih sestara franjevki.

Pedesetih godina počele su sa radom i na internom odjeljenju bolnice “Danilo I” na kojem su, kako u svojoj knjizi zapisuje prim. dr. Vasilije Kusovac, “njihovi nečujni koraci, tihi melemni glasovi i nesebična njega postali sastavni dio liječenja bolesnika”.

Na Internom odjeljenju bolnice “Danilo I” na Cetinju danas rade četiri stalno zaposlene časne sestre ali je za sve decenije njihovog prisustva u sistemu zdravstvne zaštite na Cetinju, kroz interno odjeljenje prošlo mnogo časnih sestara i onih koje su tu bile stalno zaposlene ali i mladih sestara koje su na tom odjeljenju obavljale obuku.

Dr Zoran Vujačić, koji je načelnik internog odjeljenja već 18 godina kaže da su časne sestre u svom dugogodišnjem radu dale zaista veliki doprinos a i od svojih predhodnika je čuo mnogo lijepih riječi o njihovom radu i posvećenosti.

– Za jednu zajednicu jako je dobro da u svojoj sredini ima duhovnike, u ovom slučaju časne sestre, jer njihov doprinos nije samo u pružanju zdravstvene zaštite nego i u ukupnom društvenom ambijentu jer časne sestre ne samo što daju stručnu, profesionalnu pomoć tamo gdje rade nego i svojim primjerom i ponašanjem blagotvorno djeluju na okruženje. U tom kontekstu mislim da je njihovo prisustvo na internom odjeljenju kao i u ukupnom zdravstvenom sistemu izuzetno pozitivno. One su vrlo profesionalne i posvećene svom poslu i što je jako važno sva zaduženja iz njihovog domena rada možemo im potpuno povjeriti i apsolutno se osloniti na njih.

Ono što je posebno važno istaći je činjenica da vrlo često, posebno zadnjih godina kada je izražena otuđenost, nailazimo na slučajeve gdje su ljudi naročito stari, usamljeni i ostavljeni i upravo tu časne sestre jako pomažu. One svojim kontaktom i komunikacijom sa takvim licima a posebno preko zdravstvenih problema popunjavaju praznine u socijalnom kontaktu. Obilazeći ljude u njihovim domovima, dajući im nekad terapiju, odnoseći im ljekove, časne sestre uz toplu riječ tim osobama čine život boljim i uprvo je to jedan od primjera koliko je dobro u svojoj sredini imati duhovnike.

Pored brojnih aktivnosti, zahvaljujući časnim sestrama Kristijani, Dominiki, Lugi, Lauri, Linditi i Laureti pri katoličkoj crkvi na Cetinju više od deset godina radi i dječi hor Svetog Antuna Padovanskog u koji je učlanjeno preko stotinu cetinjske djece, pravoslavne, katoličke i muslimanske vjeroispovijesti.

Hor nastupa raznim prigodama a svake godine, uoči katoličkog Božića potpomognuti studentima cetinjske Muzičke akademije pred prepunim Kraljevskim pozorištem prirede predivan Božićni koncert sastavljen od recitala i radosnih božićnih pjesama.

U znak zahvalnosti i priznanja za njihovu humanu misiju na Cetinju, koja traje već šezdeset sedam godina, predlažemo da se u parku bolnice “Danilo I” postavi bista koja bi podsjećala na ova divna bića odnosno činjenicu da ih Cetinje nikada neće zaboraviti.

9. DR NIKU SIMOVU MARTINOVIĆU (U DVORIŠTU CNB – ISPRED FRANCUSKOG POSLANSTVA)

DR. NIKO SIMOV MARTINOVIĆ (1914-1975)

Niko S. Martinović je osnovnu školu (1925. godine) i gimnaziju (1933. godine) završio u rodnom Cetinju, a Pravni fakultet (1938. godine) u Beogradu. Doktorirao je na Pravnom fakultetu u Beogradu 1955. godine. Radio je kao advokatski pripravnik (1939-1941. godine). Bio je direktor i glavni i odgovorni urednik „Pobjede“ (1947-1948. godine), direktor Instituta za proučavanje istorije crnogorskog naroda (1948-1949. godine), stručni saradnik, naučni saradnik i naučni savjetnik u Istorijskom institutu Crne Gore (1952-1957. godine), direktor CNB „Đurđe Crnojević“ (1957-1973. godine). Član-sardnik Matice srpske u Novom Sadu postao je 1969. godine, dopisni član SANU 1972. godine. Učestvovao je u II rugom svjetskom ratu (1941-1945. godine). Još kao srednjoškolac počeo se baviti književnošću (pjesme, putopisi) i folkloristikom (narodno stvaralaštvo). Bavio se i književnom kritikom, državno-pravnom, političkom i kulturnom istorijom Crne Gore, bibliografijom, leksikografijom, novinarstvom. U njegovom naučno istraživačkom radu stalne preokupacije su bili: Njegoš (Petra II), Valtazar Bogišić i Pavel Apolonovič Rovinski. Sarađivao je u preko pedeset listova, časopisa, zbornika (Slobodna misao, Zeta, Zetski glasnik, Cetinjski odjek, Pobjeda, Omladinski pokret, Politika, Borba, Stvaranje, Istorijski zapisi, Susreti,

Pravni zbornik, Glasnik Etnografskog muzeja na Cetinju, Starine Crne Gore i mnogi drugi). Pokrenuo je i uređivao Bibliografski vjesnik (1961-1964. godine).

Objavio je oko 600 nučnih i stručnih radova, a najznačajniji među njima su: Proučavanje Njegoša (1949. godine), Janko Vukotić i kapitulacija Crne Gore 1916. godine (1957. godine), Počeci radničkog pokreta u Crnoj Gori (1959. godine), Narodno stvaralaštvo u crnogorskim časopisima od 1871-1912. godine (1961. godine), Književni i naučni rad u Cetinjskoj gimnaziji 1881-1941. godine (1962. godine), Prednjegoševsko doba (1963. godine), Valtazar Bogišić; I, II (1958. godine, 1964. godine), Vukova pravopisna reforma i borba za književno jedinstvo u Crnoj Gori (1964. godine), Razvoj bibliotekarstva u Crnoj Gori od Petra II Petrovića Njegoša do 1945. godine (1965. godine), Razvitak štampe i štamparstva u Crnoj Gori (1494-1945. godine), Radnička pjesma i radnički folklor u Jugoslaviji (1966.godine).

Priredio je knjige: Evanđelje po narodu (antologija poslovica), Rovinski o Njegošu (1964. godine), Književni radovi palih boraca (1959. godine), Petar II Petrović Njegoš: Svobodijada (1967. godine). Bio je jedan od urednika Cjelokupnih djela Nikole I Petrovića Njegoša, knj. I-VI (1969. godine).

Dobitnik je Trinaestojulske nagrade. Odlikovan je Ordenom za hrabrost, Ordenom bratstva i jedinstva I reda, Ordenom rada III stepena i Ordenom rada sa zlatnim vijencem.

10. RISTU DRAGIĆEVIĆU (U DVORIŠTU CNB-ISPRED FRANCUSKOG POSLANSTVA)

RISTO DRAGIĆEVIĆ (1901-1980)

Risto Dragićević je osnovnu školu (1912. godine) i gimnaziju (1922. godine) završio na Cetinju, a Filozofski fakultet (istorija i jugoslovenska književnost) (1928. godine) u Beogradu. Bio je na specijalizaciji istorijskih nauka u Varšavi (1926-1927. godine). Radio je kao profesor Bogoslovije (1928-1935. godine) i gimanzije (1935-1937. godine) na Cetinju, a potom u Državnom muzeju na Cetinju (bibliotekar, rukovodilac biblioteke i arhivskog odjeljenja i direktor) (1937-1965. godine). Jedan je od osnivača Cetinjskog istorijskog društva 1934. godine. Poslije Drugog svjetskog rata učestvovao je u osnivanju i radu istorijskog društva NP Crne Gore i Instituta za proučavanje istorije crnogorskog naroda. Bio je redovan član naučnog društva Crne Gore (1950-1956. godine).

Još kao student se počeo baviti naučnim radom. Glavne preokupacije u njegovom radu bile su politika i kulturna istorija Crne Gore, Njegoš (Petar II), etnografija i folkloristika (narodno stvaralaštvo). Sarađivao je u „Zapisima“ (1930-1935. godine) i bio njihov odgovorni urednik (1935-1941. godine), radio u redakcionom odboru „Istorijskih zapisa“ (1948-1959. godine). Bio je saradnik i Glasnika Muzeja Cetinja, Glasnika Etnografskog muzeja Cetinja, Glasnika odjeljenja društvenih nauka CANU, Medicinskih zapisa i mnogih drugih listova i časopisa.

Objavio je oko 500 naučnih i stručnih radova od kojih su najznačajniji: Guvernadurstvo u Crnoj Gori (1717-1830. godine), Ugovor Svete Stolice s Crnom Gorom 1886. godine (1940. godine), Arhivski podaci o licima „Gorskog vijenca“ (1948. godine), Članci o Njegošu (1949. godine), Djevojački institut na Cetinje (1949. godine), Nekoliko arhivskih podataka o osnovnm školama (1952. godine), Crnogorske štamparije 1493-1918. godine (1956. godine), Državni muzej na Cetinju 1896-1956. godine (1957.godine), Nekoliko priloga o Velikoj državnoj gimnaziji na Cetinju (1962.godine), Nekoliko arhivskih podataka o crnogorskoj nošnji i crnogorskom oružju (1962. godine), Tajni ugovor Crne Gore s Austrijom (1968. godine), Sanitetska služba u Crnoj Gori 1890-1916. godine (1973. godine).

Bio je jedan od urednika Cjelokupnih djela Nikole I Petrovića Njegoša, knj. I-VI (1969. godine) i član redakcije višetomne Istorije Crne Gore.

Dobitnik je Trinaestojulske nagrade (1969. godine), Trinaestonovembarske nagrade Cetinja (1969. godine). Odlikovan je Ordenom rada II reda (1955. godine), Ordenom zasluga za narod sa srebrnim zracima (1964. godine), Ordenom rada sa crvenom zastavom (1976. godine).

11. DR JOVANU VUKMANOVIĆU-PLOČA SA RELJEFNIM LIKOM U ETNOGRAFSKOM MUZEJU

DR. JOVAN VUKMANOVIĆ (1906-1994)

Jovan Vukmanović je osnovnu školu završio u rodnom Podgoru (Bar) (1919. godine), gimnaziju na Cetinju (1919-1927. godine), a Filozofski fakultet (geografija, etnologija, nacionalna istorija i

sociologija) u Beogradu (1927-1931. godine). Doktorirao je 1959. godine. Bio je profesor gimnazije u Daruvaru (1932-1939. godine), Cetinju (1933-1936. godine, 1939-1942. godine), Somboru (1936-1939. godine), Rumi (1947-1948. godine) i Subotici (1948-1949. godine). Radio je u vojnom muzeju u Beogradu (1945-1947. godine), kao i na organizovanju Etnografskog i Njegoševog muzeja na Cetinju (1951-1972. godine). Biran je za spoljnog saradnika SANU (1947. godine), za člana Naučnog društva Crne Gore (1958. godine). Sarađivao je na Enciklopediji Jugoslavije.

Pisao je udžbenike za osnovnu školu. Pokrenuo je Glasnik Etnografskog muzeja (1961-1964. godine) u namjeri da okupi što veći broj naučnih radnika na proučavanju narodne materijalne i duhovne kulture. Zalagao se da se u Crnoj Gori osnuje etno-park u kome bi bile predstavljene tipične crnogorske kuće sa enterijerom.

Objavio je oko 100 naučnih i stručnih radova iz oblasti antropogeografije, etnologije, folkloristike. Među njima su najznačajnije: Etnološka građa u „Gorskom vijencu“ (1947. godine), Pregled etnološkog rada u Crnoj Gori (1953. godine), Opšti pregled na crnogorski folklor (1956. godine) Crna Gora i Njegoš (1963. godine), Paštrovići, antropogeografsko-etnološka ispitivanja (1960. godine), Ivan Crnojević u narodnom predanju (1969. godine), Konavli, antropogeografska i etnološka ispitivanja (1980. godine).

Dobitnik je Trinaestojulske nagrade (1960. godine). Odlikovan je ordenom zasluga za narod sa srebrnim zracima (1980. godine).

12. DR SAVU VUKMANOVIĆU – NA TRAVNATOJ POVRŠINI ISPRED GIMNAZIJE

DR. SAVO VUKMANOVIĆ (1906-1995)

Savo Vukmanović je osnovnu školu završio u rodnom Podgoru (Bar) (1919. godine), gimnaziju na Cetinju (1919-1927. godine), a Filozofski fakultet (jugoslovenska i uporedna književnost sa srpskohrvatskim, francuskim, ruskim i staroslovenskim jezikom i nacionalnom istorijom) u Beogradu (1927-1931. godine). Doktorirao je 1974. godine. Bio je profesor gimnazije u Peći (1932-1937. godine), gimnazije i učiteljske škole na Cetinju (1937-1945. godine). Poslije Drugog svjetskog rata radio je kao profesor gimnazije ne Cetinje, učiteljske škole u Herceg Novom, gimnazije i pomorske škole u Kotoru (1945-1952. godine), Više pedagoške škole na Cetinje (1952-1964. godine). Bio je sekretar Naučnog društva Crne Gore (1951. godine), direktor Crnogorskog narodnog pozorišta , direktor „Narodne knjige“ na Cetinju, direktor „Njegoševog muzeja“ (1964-1972. godine), član-saradnik Matice srpske u Novom Sadu. Sarađivao je na Enciklopediji Jugoslavije i na Leksikonu pisaca Jugoslavije.

Pisao je udžbenike za osnovnu školu i gimnaziju. Povremeno se bavio i novinarstvom.

Objavio je oko 180 naučnih i stručnih radova iz oblasti književnosti i folkloristike. Najznačajniji od njih su: Život i književni rad kralja Nikole I (1935. godine), Život i književni rad Ivana Mažuranića i teorijska obrada „Smrt Smail-age Čengića“ (1937. godine), Spomenica potopljenih dobrovoljaca pod Medovom (1939. godine). Priredio je knjige: Mirko Petrović: Junački spomenik (1951. godine), Ivan Mažuranić: Smrt Smail-age Čengića (više izdanja) (1958. godine, 1963. godine, 1975. godine), Pavle Popović: Život Petra II Petrovića Njegoša (1966. godine). Jedan je od urednika cjelokupnih djela Nikole I Petrovića Njegoša, I-VI (1969. godine).

Odlikovan je Ordenom zasluga za narod sa srebrnim zracima (1980. godine).

13. MILOŠU VUŠKOVIĆU (U OKVIRU NOVOG UMJETNIČKOG KOMPLEKSA)

(Data je biografija kod predloga za ulicu)

14. Dr RAJKU ĐURIŠIĆU, U KRUGU BOLNICE “DANILO I”

Dr Rajko Đurišić (1917-1973)

Dr. Rajko Đurišić je rođen u Ulcinju, 1917. god. Gimnaziju je završio na Cetinju 1935. god., a Medicinski fakultet u Zagrebu 1942. god. Specijalizirao je ginekologiju i akušerstvo u Zagrebu i nahirurškom i ginekološko- akušerskom odjeljenju u Osijeku. Specijalistički ispit položio je u Sarajevu 1953. godine. Bio je na stručnom usavršavanju 6 mjeseci u Parizu i mjesec dana u Čehoslovačkoj. Šezdesetih godina bio je direktor Medicinskog centra „Danilo I“. Uspješno je vodio ginekološko-akušersku službu na Cetinju, od svog dolaska 1952. do iznenadne smrti 1973. god.

Bio je poslanik socijalno zdravstvenog vijeća Savezne skupštine u Beogradu.

Njegovim dolaskom ginekološko odjeljenje se izdvaja iz hirurškog odjeljenja, dobija svoje prostorije i počinje svoj razvojni kontinuitet u samostalnoj funkciji. On se može smatrati osnivačem istog odjeljenja i čovjekom čiji su strčni i ljudski kvaliteti mnogo doprinijeli afirmaciji Cetinja i Bolnice „Danilo I“.

Intenzivno se bavio ispitivanjem i liječenjem ženskog steriliteta.

Odjeljenje je u daljem razvoju zadržalo taj vid zdravstvene zaštite žena i okupljalo dobar dio te patologije sa teritorije Crne Gore.

Kako je dr Rajko Đurišić dao poseban doprinos afirmaciji cetinjske bolnice “Danilo I” a time i Cetinja, predlažemo da mu se u bolničkom krugu podigne bista.

NAPOMENA:

KOD SPOMEN BISTI SUGERIŠEMO DA SE ZA SVAKU LIČNOST ANALIZIRA MODEL BISTE (DA LI PLOČA SA RELJEFNIM LIKOM, DA LI CIJELA FIGURA, ITD)…

SPOMEN PLOČE

– SAD IH U GRADU IMA 31. (NIJESU RAČUNATE PLOČE PO SELIMA KOJA PRIPADAJU OPŠTINI CETINJE)

SPOMEN PLOČE

1-NA FASADI KUĆE U NJEGOŠEVOJ ULICI POSTAVLJENA JE PLOČA SA TEKSTOM:

MITROPOLIT VISARION LJUBIŠA PRILOŽI CETINJSKOJ SIROTINJI 14.APR. 1884.

2-U HOLU FLU 16. MAJA 1968. POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA SA TEKSTOM

:„U OVOJ ZGRADI POD RUKOVODSTVOM KPJ PRIJE 25 GODINA – 24. MARTA 1940. – ORGANIZOVAN JE GENERALNI ŠTRAJK UČENIKA UČITELJSKE ŠKOLE U KOJOJ SU VASPITAVANR GENERACIJE NARODNIH UČITELJA I KOMUNISTA. IZ NJIHOVIH REDOVA U NARODNOOSLOBODILAČKOJ BORBI 1941-1945. PALO JE 71 BORAC“.

U ZNAK SJEĆNJA BIVŠI UČENICI

3-NA GLAVNOJ FASADI PLAVOG DVORCA POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ JE ISPISAN SLJEDEĆI TEKST:

„GODINE 1941. PO DIREKTIVI KPJ I SKOJ-a, CETINJSKI SREDNJOŠKOLCI USPJEŠNO IZVEDOŠE ŠTRAJK I BOJKOT ŠKOLE, TE SREDNJE ŠKOLE PRESTADOŠE DA RADE“.

4-NA ZGRADI BR.42 U NJEGOŠEVOJ ULICI POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

„GODINE 1941. OD ČLANOVA KPJ I SKOJ-a IZ GRADA FORMIRAN JE NA CETINJU ILEGALNI VOJNI BATALJON NARODNOOSLOBODILAČKE VOJSKE“

5-NA ZGRADI BR. 118 U NJEGOŠEVOJ ULICI POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA POSVEĆENA FORMIRANJU ILEGALNIH KUHINJASA TEKSTOM:

“U TOKU OKUPACIJE MJESNA ORGANIZACIJA KPJ FORMIRA U CETINJU OKO 50 ILEGALNIH KUHINJA. UZ POMOĆ GRAĐANA ONE IZDAVAHU DNEVNO PREKO HILJADU OBROKA ZATVORENICIMA DOVEDENIM IZ DRUGIH KRAJEVA“.

6-U ULICI JOVANA TOMAŠEVIĆA , NA ZGRADI BR. 2, POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA POVODOM KAPITULACIJE ITALIJE SA TEKSTOM:

„SEPTEMBAR 1943. GODINE MJESNA ORGANIZACIJA KPJ – CETINJE ORGANIZOVA DEMONSTRACIJE PROTIV OKUPATORA U KOJIMA UZE UČEŠĆA BLIZU HILJADU RODOLJUBA. DEMONSTRANTI POKUŠAŠE DA ZAUZMU ZATVOR I OSLOBODE ZATVORENIKE“.

7-NA ZGRADI SKUPŠTINE OPŠTINE POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA U ZNAK SJEĆANJA NA PRVU NARODNU VLADU CRNE GORE. NA PLOČI JE ISPISAN SLJEDEĆI TEKST:

„U OVOJ ZGRADI JE 17. APRILA 1945. GODINE OSNOVANA PRVA NARODNA VLADA FEDERALNE CRNE GORE“.

CETINJE, 13. NOVEMBRA 1975. GODINE SKUPŠTINA CRNE GORE

8-NA ZGRADI „VLADINOG DOMA“ POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA U ZNAK SJEĆANJA NA OSNIVAČKI KONGRES KPJ. NA SPOMEN PLOČI JE ZAPISANO:

„U OVOJ ZGRADI JE OD 4. DO 7. OKTOBRA 1948. GODINE ODRŽAN OSNIVAČKI KONGRES KOMUNISTIČKE PARTIJE CRNE GORE“. 4. OKTOBAR 1978. GOD.

9-NA MJESTU STRIJELJANJA PRVIH RODOLJUBA NA CETINJU 1941. GODINE, U NEPOSREDNOJ BLIZINI ZGRADE NEKADAŠNJEG CRKVENOG SUDA, POSTAVLJENA JE BRONZANA SPOMEN PLOČA, KOJU JE IZRADIO AKADEMSKI VAJAR STEVAN LUKETIĆ. NA SPOMEN PLOČI, OTKRIVENOJ 13. JULA 1981. GODINE UPISAN JE TEKST:

„30 JULA 1941. GODINE PADOŠE SMRĆU JUNAKA DRUGOVI LUKA PEROVIĆ, BOŽO JOVANOVIĆ, LUKA JOVANOVIĆ“.

10-U HOLU GIMNAZIJE POSTAVLJENA JE 1961. GODINE SPOMEN PLOČA PRILIKOM PROSLAVE 80. GODIŠNJICE OVE ŠKOLE. ISPOD UKLESANIH STIHOVA J. POPOVIĆA ISPISANA SU IMENA 425. ĐAKA VIŠIH I NIŽIH RAZREDA CETINJSKE GIMNAZIJE, MEĐU KOJIMA SU I 19 NARODNIH HEROJA.

STIHOVI GLASE:

„MI SMO PALI ZA ONO ŠTO STE VI ZANAVEK STEKLI, DA BUKTINJU PRENOSI SVAKA NOVA SMENA, MI NE ĆUTIMO NI SAD NO MI SMO REČ SVOJU REKLI, REKLI ZA SVA VREMENA“.

11-U HUMCIMA, NA JEDNOM KREČNJAČKOM OSTENJKU POD ŠEVRLJOM, POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA SA SLJEDEĆIM TEKSTOM:

„SPOMEN NA POGIBIJU 120 RODOLJUBA IZ RAZNIH KRAJEVA CRNE GORE STRIJELJANIH OD STRANE OKUPATORA I DOMAĆIH IZDAJNIKA“.

12-U ULICI NJEGOŠEVOJ, NA ZGRADI BR. 98, POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA SA TEKSTOM:

„U OVOJ KUĆI 3. JULA 1892. GODINE ROĐEN DRUG JOVAN TOMAŠEVIĆ OSNIVAČ KOMUNISTIČKE PARTIJE CRNE GORE I KOMUNISTIČKI NARODNI POSLANIK“.

(NAVEDEN JE POGREŠAN PODATAK – JOVAN TOMAŠEVIĆ JE ROĐEN 1981. GODINE U GORNJIM BRČELIMA)

13-NA ZGRADI BIVŠEG SRESKOG NAČELSTVA, U ULICI NJEGOŠEVOJ BR. 120, GDJE JE 19. APRILA 1930. GODINE UBIJEN MARKO MAŠANOVIĆ, POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ JE NAPISANO:

„U OVOJ KUĆI JE POGINUO 19. APRILA 1930. GODINE JUNAČKOM SMRĆU MARKO MAŠANOVIĆ, ČLAN CENTRALNOG KOMITETA KPJ“.

14-NA ZGRADI NEKADAŠNJEG CRKVENOG SUDA POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA POSVEĆENA VOJU RAŽNATOVIĆU. NA PLOČI JE SLJEDEĆI TEKST:

„ŠTO ĆU DA UMREM ZA SVOJ NAROD ČINI MI ČAST I SA PJESMOM NA USTIMA POĆI ĆU U ZEMLJU … ZATO SAM MIRAN, JER SAM SVJESTAN DA I MOJ UDIO NIJE UZALUDAN, JER ĆE PLODOVE TE SVETE NARODNE BORBE UŽIVATI NAŠI MLAĐI“.

ISPISANI TEKST JE PREUZET IZ RAŽNATOVIĆEVOG PISMA RODITELJIMA, BRAĆI I SESTRI, DATIRANOG 18. JUNA 1942. GODINE, NAKON ŠTO GA JE FAŠISTIČKI VOJNI SUD OSUDIO NA SMRT STRIJELJANJEM.

15-NA ZGRADI OSNOVNE ŠKOLE „NJEGOŠ“, PRILIKOM PROSLAVE 140. GODIŠNJICE ŠKOLE, POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA SA TEKSTOM: „POVODOM OSNIVANJA PRVE NJEGOŠEVE ŠKOLE 1834. GODINE, ODBOR ZA PROSLAVU 1974. GODINE

16-NA ZGRADI OŠ “NJEGOŠ” POSTAVLJENA JE I PLOČA SA TEKSTOM: “U OVOJ ZGRADI JE OSNOVANA 1946. G. PRVA UMJETNIČKA ŠKOLA U CRNOJ GORI.

S.O. CETINJE

17-NA ZDANJU CETINJSKOG MANASTIRA, S LIJEVE STRANE ULAZNOG PORTALA, PRILIKOM JUBILEJA 100. GODIŠNJICE OSNIVANJA CRVENOG KRSTA JUGOSLAVIJE, POSTAVLJENA JE 1975. GODINE BRONZANA SPOMEN PLOČA SA AMBLEMOM CRVENOG KRSTA JUGOSLAVIJE I TEKSTOM:

„OVDJE JE 1875. GODINE OSNOVAN CRVENI KRST – PRVO DRUŠTVO CRVENOG KRSTA JUGOSLAVIJE. CETINJE, 1975. SKUPŠTINA CRVENOG KRSTA JUGOSLAVIJE“.

18-NA ZGRADI BR 17. U ULICI BAJA PIVLJANINA, POSTAVLJENA JE BRONZANA SPOMEN PLOČA SA SLJEDEĆIM NATPISOM:

„U OVOJ KUĆI PRIJE 100 GODINA POČELA JE SA RADOM PRVA TELEGRAFSKA STANICA U CRNOJ GORI“.

CETINJE 1970. KOLEKTIV PTT CRNE GORE

19-NA ZGRADI BROJ 37 U ULICI BAJA PIVLJANINA POSTAVLJENA JE MINIJATURNA BRONZANA SPOMEN PLOČA SA SLJEDEĆIM TEKSTOM:

„U OVOJ KUĆI JE ROĐEN 1897. GODINE SLIKAR MILO MILUNOVIĆ-SO CETINJE“

20-NA ISTOJ KUĆI (U ULICI BAJA PIVLJANINA) POSTAVLJENA JE JOŠ JEDNA SLIČNA SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

“OVDJE JE U SVOJOJ PORODIČNOJ KUĆI ŽIVIO LUKA V. MILUNOVIĆ (1893-1918) OSNIVAČ, PRVI PREDSJEDNIK KLUBA I KAPITEN EKIPE RŠK „LOVĆEN“ – NA CETINJU, 13. JULA 2008. GODINE,

FK „LOVĆEN“ (PLOČA OKSIDIRALA – TEKST NEČITAK)

21-NA KUĆI BR. 52 U ULICI NJEGOŠEVOJ ULICI POSTAVLJENA JE MERMERNA SPOMEN PLOČA NA KOJOJ JE U BARELJEFU PRIKAZAN PORTRET NIKOLE LEKIĆA. NA PLOČI JE UKLESAN SLJEDEĆI TEKST:

„U OVOJ KUĆI ŽIVIO JE I RADIO NIKOLA LEKIĆ – GORANIN SEKRETAR POKRAJINSKOG KOMITETA KPJ ZA CRNU GORU, BOKU SANDŽAK, KOSOVO I METOHIJU. OPŠTINA CETINJE“

(OVE PLOČE VIŠE NEMA!?)

22-NA KUĆI KOJA SE NALAZI NA POČETKU ULICE 13 NOVEMBAR POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

„DANA 13 NOVEMBRA 1944. GODINE, X CRNOGORSKA BRIGADA, LOVĆENSKI PARTIZANSKI ODRED I BATALJON VI CRNOGORSKE BRIGADE, POD KOMANDOM NIKOLE F. BANOVIĆA, OSLOBODIŠE CETINJE GRAD HEROJ. POVODOM 60 – TO GODIŠNJICE OSLOBOĐENJA I U SPOMEN NA SLAVU 57 PARTIZANA JUNAČKI POGINULIH U BORBAMA ZA CETINJE, SPOMEN PLOČU POSTAVI 13.11.2004. GODINE ORGANIZACIJA BORACA NOR-a CETINJE

23-NA FASADI „GRAND-HOTELA“ BILA JE POSTAVLJENA SPOMEN PLOČA 1971. GODINE POVODOM 100. GODIŠNJICE LISTA CRNOGORAC, PRVIJENCA CRNOGORSKE ŽURNALISTIKE, KOJI JE UPRAVO TU UREĐIVAN (1871-1873).

24-NA ZGRADI BR. 39 U ULICI BAJA PIVLJANINA POSTAVLJENA JE BRONZANA SPOMEN PLOČA SA TEKSTOM:

„NA OVOM MJESTU NALAZILA SE KUĆA U KOJOJ JE OD 1878-1916. GODINE ŽIVIO P.A. ROVINSKI (1831-1916) – CETINJE,

16.I 1991. GODINE – DRUŠTVO CRNOGORSKO-RUSKOG PRIJATELJSTVA“

25-U NJEGOŠEVOJ ULICI NA KUĆI KOJA PRIPADA CP MITROPOLIJI NALAZI SE PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

26-U DONJEM KRAJU NA KUĆI ŠPIRA ŠPADIJERA (TREBALO JE DA BUDE U JABUČKOJ ULICI NA KUĆI U KOJOJ JE STANOVAO VOJO RAŽNATOVIĆ!) POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

U OVOJ KUĆI JE 29.05.1945. ODRŽAN SASTANAK MJESNOG KOMITETA KPJ NA KOJEMU JE RAZRAĐENA ODLUKA PK KPJ ZA CRNU GORU O ORGANIZOVANJU ORUŽANE BORBE PROTIV OKUPATORA U SREZU CETINJSKOM.

27-U SPOMEN-DOMU U BAJICAMA JE POSTAVLJENA SPOMEN PLOČA POGINULIMA I ŽRTVAMA FAŠISTIČKOG TERORA OD 1941 – 1945 IZ BAJICA

28-U SPOMEN DOMU U DONJEM POLJU ORGANIZACIJA SAVEZA BORACA GRUDA – DONJE POLJE POSTAVILA JE SPOMEN PLOČU BORCIMA PALIM U NOB-u

29– NA KUĆI U ULICI JOVANA TOMAŠEVIĆA BROJ 2 POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA POVODOM KAPITULACIJE ITALIJE NA KOJOJ PIŠE:

“SEPTEMBRA 1943. GODINE MJESNA ORGANIZACIJA KPJ-CETINJE ORGANIZOVA DEMONSTRACIJE PROTIV OKUPATORA U KOJIMA UZ UČEŠĆE BLIZU HILJADU RODOLJUBA DEMONSTRANTI POKUŠAŠE DA ZAUZMU ZATVOR I OSLOBODE ZATVORENIKE.

30- NA SPOMEN DOMU U BAJICAMA NALAZI SE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

“U OVOJ ZGRADI JE 13 MARTA 1942 GODINE DONIJETA POZNATA BAJIČKA REZOLUCIJA KOJOM SU POTPISNICI OSUDILI CRNOGORSKI NACIONALISTIČKI POKRET I ODBILI DA PRIME OKUPATORSKO ORUŽJE ZA BORBU PROTIV PARTIZANA.

TIME SE NAŠE SELO AKTIVNO STAVILO NA STRANI NOP-a.

BAJICE, JULA 1972. SAVEZ BORACA.

31-NA KUĆI ŠĆEPA MILOVA U BAJICAMA (SU’ODO) POSTAVLJENA JE SPOMEN PLOČA NA KOJOJ PIŠE:

“U OVOJ KUĆI JE DECEMBRA 1941 GOD ODRŽAN SKUP NA KOME JE IZABRAN PRVI NO ODBOR U BAJICAMA I FORMIRANA BAJIČKA PARTIZANSKA JEDINICA U SASTAVU LOVĆENSKOG ODREDA. TIME SU POSTAVLJENI TEMELJI ZA DALJI RAZVOJ NOP-a U NAŠEM SELU.

SAVEZ BORACA BAJICE

PREDLAŽE SE POSTAVLJANJE JOŠ TRI SPOMEN PLOČE:

1. SOFIJI PETROVNOJ MERTVAGO (NA FASADI ĐEVOJAČKOG INSTITUTA)

SOFIJA PETROVNA MERTVAGO (1851-1921)

Sofija Petrovna Mertvago je osnovno obrazovanje i vaspitanje stekla u rodnom Kazanju u roditeljskom domu od svoje majke, pod čijim rukovođenjem su radili i ostali učitelji. Tu je naučila francuski, engleski i njemački jezik. Smoljni institut u Petrogradu (sedmogodišnju školu) završila je sa odličnim uspjehom. Za izuzetno učenje i primjerno vladanje dobila je i specijalnu nagradu. Nakon završetka školovanja 1868. godine vraća se u Kazanj i posvećuje podučavanju djece, da bi se potom opredijelila za vaspitanje i obrazovanje djevojaka. Bila je nastavnica i direktorica Ženske gimnazije u Rjazanju (1883-1887. godine). Vrlo brzo se dobar glas o školi, na čijem je čelu bila, i njoj lično pročuo do carskog dvora, pa ju je ruska carica odredila za upraviteljicu Djevojačkog instituta na Cetinju.

S. P. Mertvago je na Cetinje došla početkom 1888. godine. Po završetku školske 1887/88. godine obezbijedila je povećanje subvencije ruske carice, obnovila zgradu Instituta, poboljšala materijalnu osnovu nastave i standard učenica. Iz godine u godinu povećavao se broj upisanih učenica, a sa tim i broj predavača. Uvela je nove nastavne predmete: crtanje, notno pjevanje i gimnastiku. Za najmlađe djevojčice koje nijesu imale osnovno obrazovanje otvorila je dva pripremna razreda u kojima su izučavani: Zakon božiji (vjeronauka), srpski, ruski i francuski jezik, matematika, geografija, istorija, krasnopis (kaligrafija) i crtanje. A one koje su predhodno stekle osnovno obrazovanje, u toku glavnog, šestogodišnjeg školovanja studirale su znanja iz: Zakona božjeg, srpskog, ruskog i francuskog jezika, matematike, opšte srpske i ruske istorije, geografije, prirodnih nauka (zoologija, botanika), prirodopisa (mineralogije), fizike, krasopisa, crtanja, pedagogije, metodike, muzike, gimnastike, ruskog rada i domaćinstva. Za vikend su organizovane stručne ekskurzije u okolini Cetinja. U periodu 1888-1913. godine Institut je završila 251 djevojka i sve su one stekle pravo da budu učiteljice u osnovnoj školi. S. P. Mertvago je živjela životom škole, ulažući u vaspitanje i obrazovanje svojih učenica sve svoje veliko znanje, bogato iskustvo i neiscrpnu energiju. Djevojački institut je uspješno obavio svoju misiju u Crnoj Gori, a S. P. Martvago je svojim 25-godišnjim vaspitno-obrazovnim radom zauzela počasno mjesto u istoriji prosvjete u Crnoj Gori. Zahvaljujući njenoj inicijativi na Cetinju je otvoreno Dječije zabavište 1903. godine a njegov službeni naziv je bio “Dječiji sad Velike knjeginje Milice Nikolajevne”. Ova predškolska ustanova, inače prva ove vrste u Crnoj Gori, radila je do 1916. godine.

2. DANILU KIŠU NA FASADI KUĆE DRAGIĆEVIĆA U BAJOVOJ ULICI

DANILO KIŠ (1935-1989)

Danilo Kiš je osnovnu školu započeo u Novom Sadu, a završio u Karkabarabašu (Mađarska) (1941-1945. godine). Gimnaziju je pohađao u Zalabaški (Mađarska) i na Cetinju (1945-1954. godine). Filozofski fakultet (svjetska književnost) je završio u Beogradu (1945-1958. godine). Bio je član uredništva časopisa „Vidici“ (1957-1960. godine). Radio je kao lektor za srpskohrvatski jezik na fakultetima u Strasburu (1962-1964. godine), Bordou (1973-1978. godine) i Lilu (1979-1983. godine) i dramaturg u pozorištu „Atelje 212“ u Beogradu (1965-1968. godine). Za dopisnog člana SANU izabran je 1986.godine. Od 1962. godine živio je i stvarao u Beogradu i Parizu.U devetoj godini napisao je prve pjesme. Pisao je romane, pripovjetke, drame, eseje studije, rasprave, kritike. Iz njegovog stvaralaštva izdvajaju se romani: „Bašta, pepeo“ (1965. godine) i „Peščanik“ (1972. godine), zbirke pripovjeteka: „Rani jadi“ (1969. godine), „Grobnica za Borisa Davidoviča“ (1976. godine) i „Enciklopedija mrtvih“ (1983. godine). Prevodio je sa mađarskog, francuskog i ruskog jezika. Dobio je NIN-ovu nagradu (1972. godine) i nagradu „Ivo Andrić“ (1984. godine). Proza Danila Kiša predstavlja spomenik srednjoevropskom jevrejstvu, koje više ne postoji.

3. NA TRGU KRALJA NIKOLE (DVORSKOM TRGU) PLOČA NA KOJOJ BI PISALO DA JE TU (1990) DEVEDESETE GODINE U ORGANIZACIJI LIBERALNOG SAVEZA CRNE GORE ODRŽAN ANTIRATNI MITING (TEKST BI SE NAKNADNO PRECIZNO DEFINISAO ).

PARKOVI – POSTOJEĆI NAZIVI

1. NJEGOŠEV PARK

– IZA DVORA KRALJA NIKOLE – OD DVORIŠTA ENGLESKOG POSLANSTVA, DVORIŠTA REZIDENCIJE PREDSJEDNIKA CG, DVORIŠTA METEOROLOŠKE STANICE I STAROG IGRALIŠTA (TENISKI TERENI I PARKING)

2.PARK „13 JUL“

– IZA HOTELA „LOKANDA“ DO PODGRANICE – IZMEĐU ULICA: LESA IVANOVIĆA, VLADIKA SAVA I VASILIJA I NJEGOŠEVE

3.MALI PARK

– „LJUBA NENADOVIĆ“ – KOD DJEČIJEG VRTIĆA – IZMEĐU ULICA VOJVODE BOŽA, MARKA MILJANOVA I NIKCA OD ROVINA

PS

ZA NJEGA JE BILO PREDLOGA DA NOSI IME PRINCEZE KSENIJE!?

4.PARK UJEDINJENIH NACIJA (ISPRED VOJNOG STANA)

NIJESU IMENOVANI PARKOVI

1. PARK U CNB

2. PARK U NOVOM OBODU (NAJZASLUŽNIJI ZA NJEGOVO PODIZANJE SU BRANKO ŠOĆ,dipl.ing i ILIJA PILETIĆ)
3.PARK U DVORIŠTU ĐEVOJAČKOG INSTITUTA (VELIKI DOPRINOS UREĐENJU I OČUVANJU PARKA DAO JE SVETO BOŽOVIĆ)
4.MALI PARK PREKO PUTA OPŠTINE (TRENUTNO JE DOSTA ZAPUŠTEN I NE KORISTI SE)
PREDLAŽE SE DA OVAJ PARK DOBIJE IME “PARK CETINJSKIH PJESNIKA” I DA SE U NJEMU POSTAVI BISTA-SKULPTURA LESA IVANOVIĆA

5. PARK OKO REZIDENCIJE PREDSJEDNIKA CRNE GORE

6. PARK AUSTROUGARSKOG POSLANSTVA

NASELJA – POSTOJEĆI NAZIVI

„LUKA IVANIŠEVIĆ“

„4 JUL“

„ĐURO PETROVIĆ“ – KONGO

„VLADIMIR POPOVIĆ ŠPANAC“ – ŠVEDSKO

„VELJKO MIĆUNOVIĆ“ – GIPOS

„POD GRANICOM“

“GRUDA”

“DONJE POLJE”

“CRNA GREDA“

„MEDOVINA“

„BOGDANOV KRAJ“

„BOGIŠIN KRŠ“

„DONJI KRAJ“

„SANKOVA GOMILA“

„HUMCI“

„BOROVIK“

„ZAGRABLJE“

„ŠKRKA“

“BAJICE”

USTANOVE – POSTOJEĆI NAZIVI

BOLNICA „DANILO I“

OŠ „LPO“

OŠ „NJEGOŠ“

DJEČIJI VRTIĆ „ZAGORKA IVANOVIĆ“

ŠKOLA ZA OSNOVNO MUZIČKO VASPITANJE „SAVO POPOVIĆ“

SREDNJA LIKOVNA ŠKOLA „PETAR LUBARDA“

CENTRALNA NARODNA BIBLIOTEKA CRNE GORE “ĐURĐE CRNOJEVIĆ”

-PREDLAŽE SE: NACIONALNA BIBLIOTEKA CG “ĐURĐE CRNOJEVIĆ”

GRADSKA BIBLIOTEKA I ČITAONICA “NJEGOŠ”

GALERIJA SAVREMENE UMJETNOSTI CRNE GORE “MIODRAG DADO ĐURIĆ”

PREDLAŽE SE DA CRNOGORSKA KINOTEKA NOSI IME VLADIMIRA Đ. POPOVIĆA PRVOG CRNOGORSKOG SINEASTE KOJI JE AUTOR FILMA “VOSKRESENJA NE BIVA BEZ SMRTI”…

DRUŠTVA –POSTOJEĆI NAZIVI

IZVIĐAČKI ODRED „GOJKO KRUŠKA“

KUD „NJEGOŠ“

BOGOSLOVIJA „SVETOG PETRA CETINJSKOG“

STUDENTSKI DOM „ŽARKO MARINOVIĆ“

NAPOMENA:

– IMENA USTANOVA I DRUŠTAVA: ZA SADA OSTAJU ISTA MADA TU POSTOJI DOSTA RAZLOGA DA SE ONA PREISPITAJU I DJELIMIČNO KORIGUJU

–IMENA NASELJA : ZA SADA SE PREDLAŽE DA SE NASELJE KOJE NOSI NAZIV “VLADIMIR POPOVIĆ ŠPANAC” PREIMENUJE U ŠVEDSKO NASELJE A DA SE OSTALA U NAJSKORIJE VRIJEME PROANALIZIRAJU I EVENTUALNO KORIGUJU

PREDLOG MJERA ZA ČUVANJE SPOMENIKA I SPOMEN OBILJEŽJA CETINJA

Ovu oblast treba zakonski, planski i precizno definisati kako bi se izbjegli svi dosadašnji propusti. Prije svega treba napraviti kvalitetnu i stručnu analizu postojećeg stanja jer je primijećeno da se veliki broj spomenika i spomen obilježja zbog nedostatka permanentne brige o njima nalazi u lošem

stanju. Na nekim treba korigovati tekst, ispraviti stilsko-jezičke i pravopisne greške, na nekima unificirati i ofarbati slova, preko zime sve biste treba zaštititi na adekvatan način od niskih temperature a sve što je zbog izbora nekvalitetnog materijala oštećeno treba sanirati, sa bronzanih bisti i skulptura treba čistiti oksid.  Sva spomen obilježja koji su postavljena na neadekvatne lokacije treba “preseliti” na “pravo” mjesto… Ovom prilikom treba reći I da jedan broj spomen obilježja nema potrebnu dokumentaciju…

Ubijeđen sam da je ovo posao za stručni tim koji bi trebalo da formira Ministarstvo kulture Crne Gore.

 NA KRAJU

Zahvaljujem se svima koji su (preko sajta cetinje-mojgrad.org ili na drugi način)  poslali komentare, mojim saradnicima i konsultantima za pojedine oblasti i poslove kao i svima koji su mi na bilo koji način pružili podršku a posebno: gospodi: Nebojši Guberiniću (za obavljen istraživački posao), Tamari Sjekloći (za tehnički dio posla), Dragoljubu Špadijeru, dipl.el.ing na saradnji u izradi Scenarija za ulice, Marku Špadijeru i Luki Lagatoru na podršci i korisnim sugestijama, Božidaru Dariću, dipl. ing.  koji je tokom izrade Scenarija iz Pariza redovno davao korisne sugestije, Tatjani Jović, dipl.etnologu, na korisnoj literaturi, Miloradu Takiju Latkoviću, dipl. ing koji je vršio analize imena ulica Cetinja u pojedinim periodima, Mariji Vujović, dipl ing. građ, za podršku i veliku pomoć oko analize naziva ulica postojećeg stanja, Petru Martinoviću, dipl. arh i Đorđu Beladi, dipl. prost. planeru, za izradu šema postojećeg i novopredloženog stanja cetinjskih ulica (prema mojem projektnom zadatku), Mirku Jovoviću, dipl. ing na angažovanju oko analiziranja satelitskog snimka Cetinja, Borisu Prlji, dipl. pravniku – predsjedniku Savjeta Skupštine Prijestonice za imena ulica, spomenike i spomen obilježja sa kojim sam tokom rada imao stalne konsultacije – na podršci, Đorđiju Vušuroviću, dipl. fiz-hem (bivšem predsjedniku SO Cetinje, za čije vrijeme je i urađena studija o spomenicima i spomen – obilježjima Cetinja (1992.) čiji su autori dr Dušan Martinović i dr Čedomir Marković), na konstruktivnim sugestijama kao i  Jovanki Vujović, iz Skupštine Prijestonice, koja mi je veoma srdačno stavila na raspolaganje dokumentaciju na ovu temu. Hvala i redovnom čitaocu sajta, Nemanji Đurišiću, studentu arhitekture, koji je u znak podrške ovoj studiji uradio više varijanata tabli za imena ulica i brojeve kuća. Sastavni dio ove studije su  šeme postojećeg i novopredloženog stanja cetinjskih ulica. Smatram da bi bilo dobro da se nakon završetka zakonske procedure konačan materijal ilustrovan odgovarajućim fotosima “ukoriči” jer će biti koristan budućim generacijama.                                                                                                

 Srdačno,                                                                                                                                                                        

Vesko Pejović, Izvršni direktor NVO”Cetinje moj grad”