Cetinje :: Moj grad

Naučno-obrazovne vrijednosti Cetinja, Vesko Pejović

Posted on 04. Dec, 2009 by Vesko Pejović in Budućnost Cetinja, Obrazovanje

U viševjekovnoj istoriji Crne Gore, Cetinje kao njeno državno i političko središte, bilo je začetnik svih aktivnosti u oblasti prosvjete, nauke i kulture.

Rad štamparije Crnojevića (1492-1496), kao prve državne štamparije u Evropi i štampanje Oktoiha prvoglasnika (završen januara 1494. godine), prve štampane knjige na slovenskom jugu – predstavljaju događaje od prvorazrednog značaja u crnogorskoj kulturnoj istoriji i naučno-prosvjetiteljskoj tradiciji, i istovremeno predstavlja najznačajniji spomenik duhovne kulture Crne Gore.

Štamparsku tradiciju, koju je započeo zetski vladar Đurađ Crnojević dopremajući iz Venecije u Obodsku tvrđavu štampariju, nepune četiri decenije poslije Gutembergovog revolucionarnog izuma,  koja je zbog turskih prijetnji morala da se nastavi van Crne Gore, prvenstveno u Veneciji, pokušaće da nastave kasniji crnogorski vladari, ali tek će 1833. godine Petar II Petrović uspjeti da osnuje sljedeću crnogorsku štampariju.

Slova Njegoševe štamparije dvadeset godina kasnije njegov nasljednik Danilo biće prinuđen da pretopi u olovne metke u odbrani crnogorske slobode pod naletom moćne turske imperije. Ovo je simboličan primjer kako je u Crnoj Gori vjekovima žeđ za prosvjećivanjem i duhovnim uzdizanjem, bila u stalnom iskušenju svakodnevne strepnje za održanjem golog života i očuvanjem slobode kao najznačajnije egzistencijalne ljudske kategorije.

Uspon naučno-prosvjetne djelatnosti vezuje se za osnivanje značajnih nacionalnih institucija u drugoj polovini 19.vijeka, kao što su: Cetinjska čitaonica (1868.), Pozorište “Zetski dom” (1888.), Narodni muzej (1890.), Državna biblioteka (1893.), Nacionalni arhiv (1895.) i njihov razvoj vremenom u najznačajnije državne kulturno-prosvjetne institucije, koje danas rade na principima savremene institucionalne prakse, sa zavidnim stručnim referencama i profesionalnim rezultatima.

Za razvoj naučne djelatnosti od posebne je važnosti osnivanje Cetinjskog istorijskog društva 1935. godine, potom osnivanje Instituta za proučavanje istorije crnogorskog naroda (kasnije promijenio naziv u Istorijski institut Crne Gore – preseljen u Titograd 1958. godine) i osnivanje Naučnog društva Crne Gore 1950. godine (bilo je zamišljeno kao nucleus buduće Akademije nauka).

Cetinje ima biblioteke koje su među najstarijim u Crnoj Gori sa bogatim starim knjižnim fondom i dokumentacijom trajne vrijednosti, počev od Riznice Cetinjskog manastira u kojoj se nalazi dragocjena zbirka rukopisa i starih štampanih knjiga, preko biblioteke Dvora kralja Nikole koja raspolaže sa fondom od preko 10.000 jedinica, do najznačajnije nacionalne bibliotečke institucije – Centralne narodne biblioteke “Đurđe Crnojević”, koja raspolaže sa oko 1,5 miliona bibliotečkih jedinica, počev od inkunabula iz 15.vijeka, starih, rijetkih rukopisnih i štampanih knjiga, pa do najnovijih knjižnih i časopisnih izdanja.

Državni arhiv u Cetinju, kao centralna arhivska ustanova u Crnoj Gori, čuva i raspolaže sa bogatom arhivskom građom počev od najstarijeg dokumenta iz 1539. godine, do savremenih arhivalija, sređenih i razvrstanih po arhivskim fondovima i zbirkama. Na Cetinju je od 1835.godine, (“Grlica”) do danas, izlazilo oko 80 dnevnih i periodičnih listova i stručnih i naučnih časopisa.

Ovaj ogromni knjižni i dokumentacioni fond, kao i bogati fundusi cetinjskih muzeja i galerija, predstavljaju neiscrpnu riznicu za bavljenje naučno-istraživačkim radom i izdavačkom djelatnošću.

Prva državna škola u Crnoj Gori, osnovana je na Cetinju u proljeće 1834. godine. Do tada prosvjetno djelovanje svodilo se na upućivanje po nekoliko darovitijih mladića, iz uglednih porodica u Rusiju, radi osposobljavanja za crkvene ili glavarske plemenske dužnosti. Ideja za osnivanje škole na Cetinju data je 1831. godine ali se nije mogla realizovati jer austrijske vlasti nijesu davale dozvolu bokeljskom učitelju Petru Ćirkoviću da dođe na Cetinje i postane prvi njen učitelj. Sa osnivanjem prve redovne škole, u Crnoj Gori je započeo organizovani nastavni rad.

Crnogorsko školstvo imalo je najdinamičniji razvoj u doba knjaza Nikole kada se otvara veliki broj osnovnih škola po Crnoj Gori, a ustanovljavaju se i prve institucije za upravljanje prosvjetom i donose prva Pravila za osnovne škole, a zatim i Školski zakonik. Po ovim pravilima bilo je obavezno školovanje muške djece imućnijih roditelja, starosti od 7 do 12 godina. Školovanje ženske djece prvi put se pominje 1867.godine.

Na Cetinju se otvaraju prve dvije srednje škole, Bogoslovija,1868. i  Ženski institut, 1869. godine. Bogoslovska škola je 1887.godine, prerasla u Bogoslovsko-učiteljsku. Nakon školovanja koje je trajalo tri godine đaci su mogli da se opredijele da li će biti učitelji ili sveštenici.

Istorijat Cetinjske gimnazije predstavlja nesumnjivo značajno poglavlje Crnogorske prosvjetno – kulturne i revolucionarne prošlosti.

Javna ustanova ‘Gimnazija’ – Cetinje, osnovana 1880. godine, je najstarija u Crnoj Gori, u granicama kakve je teritorijalno imala do 1918. godine i jedina do 1907. godine, kada je osnovana Podgorička gimnazija. Kroz njene klupe prošla je većina crnogorske inteligencije za posljednje dvije decenije XIX i u prvoj deceniji XX vijeka, pa i u kasnijem periodu.

Cetinjska gimnazija je tradicionaino imala stručan nastavni kadar. Od osnivanja do danas, u proteklih 129. godina, gimnazijom je rukovodilo 37 direktora. Velika zasluga za rad, ugled i afirmaciju ove škole pripada jednom od njenih osnivača i najzaslužnijih direktora Jovanu Pavloviću, koji je kao direktor i kasnije kao ministar prosvjete Crne Gore poklonio posebnu pažnju Gimnaziji i učinio mnogo za njeno uređenje i prosperitet.

U početku, škola je bila smještena u Cetinjskom manastiru gdje je bio otvoren i internat (Pitomački zavod) za učenike koji su dobijali državnu stipendiju. Školske 1880/81. godine u prvi razred je upisano 16 učenika, od kojih je samo šest – školske 1883/1884. godine sa uspjehom završilo četvrti razred. Već te godine škola je imala 53 učenika i pet nastavnika.

Gimnazija je programski prešla sa realne na klasičnu 1885. godine, da bi se dvije godine kasnije ponovo vratila na realnu. Sve do 1886/87. godine Gimnazija je imala četiri razreda, kada je otvoren peti razred, koji je iz nekih razloga, već iduće godine ukinut pa je Gimnazija ponovo svedena na četverorazrednu. Takvom je ostala sve do 1902/03. godine, kada je iz niže prerasla u višu gimnaziju.

Do 1884. godine Gimnazija radi u Cetinjskom manastiru a potom je premještena u prizemlje Biljarde, u kojoj je ostala sve do 1915. godine. Od 1915. do 1918. godine, zbog okupacije Crne Gore od strane Austrije, škola nije radila.  Škola ponovo počinje sa radom 1919. godine, u prestolonasljednikovom dvoru (sada ‘Plavi dvorac’), gdje ostaje do oktobra 1947. godine, kada se preseljava u novu zgradu, u kojoj se i sada nalazi.

Od prvih godina rada do 1896/97. godine broj učenika nije prelazio 100. Od tada se broj učenika sukcesivno povećavao, da bi školske 1909/10. godine ukupno imala 306 učenika. Te godine održan je prvi ispit zrelosti koji je polagalo 14 maturanata. Prva crnogorska matura predstavljala je značajan društveni događaj, te je maturskom ispitu prisustvovao i Kralj Nikola i sam postavljao pitanja. Svih 14 maturanata (abiturijenata) kralj je odlikovao medaljom za revnost i svima dodijelio stipendije za školovanje u inostranstvu.

Sve do školske 1907/08. godine, gimnaziju su pohađali samo muškarci, jer su ženska djeca imala svoju školu Djevojački institut. Međutim, te godine u gimnaziju se počinju upisivati i ženska djeca. Pošto je broj upisanih učenica stalno rastao, školske 1921/22. godine na Cetinju je otvorena ženska gimanzija koja je radila do 1925/26. godine, kada je zatvorena, pa su učenice počele pohađati školu zajedno sa muškarcima.

Cetinjska gimnazija danas je moderno organizovana a nastava se izvodi po najnovijem reformisanom programu. Zgrada je renovirana ljeta 2007. godine. U školi postoji moderan kabinet informatike, kao i đački klub u kome učenici mogu čitati u slobodnom vremenu i pripremati se za nastavu, a za svoje potrebe koriste ga i članovi đačkih sekcija, posebno dramske. Ove školske godine (2009/2010) u četiri razreda nastavu pohađa oko 312 učenika.

Cetinjska gimnazija je radila kao samostalna škola sve do integracije srednjih škola, 13. juna 1976. godine, kada je osnovan Obrazovni centar, u čiji sastav su pored nje ušle i Tehnička škola (osnovana 1964. godine) i Škola učenika u privredi. Za nastavu se pored objekta Gimnazije koristi i susjedni školski objekat podignut 1968. godine.

 Od Obrazovnog centra 10. decembra 1993. godine, nastaje JU Srednja škola koja se 1. januara 1997. godine dijeli na Srednju stručnu školu i Gimnaziju. Od tog datuma cetinjska Gimnazija je ponovo samostalna škola a takođe je samostalna i Srednja stručna škola u kojoj postoje smjerovi za mašinske, turističke,  saobraćajne  i ekonomske tehničare a u dvije smjene  nastavu pohađa oko 450. učenika. Treba istaći da su u školi razvijene i vannastavne aktivnosti a posebno se ističu dramska i recitatorska sekcija. Sam objekat u kojem je smještena škola nije “najsrećnije lociran” i “prispio” je za rekonstrukciju.

Zbog velike nestašice medicinskih kadrova u Crnoj Gori, na Cetinju je 1946. godine, otvorena škola za bolničare, njegovateljice i medicinske sestre -Medicinska škola. U okviru škole na Cetinju radio je dvije godine i farmaceutski odsjek.  Škola je bila smještena u objektu bivšeg Djevojačkog instituta. Danas u okviru Srednje stručne škole na Cetinju rade četiri isturena odjeljenja medicinske škole iz Podgorice.

 Industrijska škola je otvorena 1955. godine a   prestala je sa radom 1964. godine.

 Na Cetinju je 1947.godine, osnovana prva visokoškolska ustanova u Crnoj Gori – Viša pedagoška škola, koja je u toku svog petnaestogodišnjeg rada (1963. godine preseljena je u Nikšić i nazvana Pedagoška akademija) odigrala veliku ulogu u pripremanju nastavničkog kadra, iz čijih redova su stasali brojni poznati crnogorski pedagozi, kulturni, naučni i javni radnici.

Poseban segment, po svome značaju, predstavljaju cetinjske prosvjetne institucije koje se bave obrazovanjem u oblasti umjetnosti.

Škola likovnih umjetnosti, prva u Crnoj Gori, počela je sa radom januara 1947.godine. Prvi direktor škole bio je Petar Lubarda, a među predavačima su bili Milo Milunović, Đorđe Orahovac i dr. U prvoj generaciji učenika bili su : Branko Filipović Filo, Đorđije-Bato Pravilović, Gojko Berkuljan i dr. Imala je odsijeke za obradu kamena i gipsa, zidno slikarstvo, unutrašnju arhitekturu, keramiku i primijenjenu grafiku. Nažalost, škola je radila samo jednu školsku godinu na Cetinju, a u jesen 1948. godine, preseljena je u Herceg Novi, gdje je u toku višegodišnjeg rada odnjegovala brojne izuzetne likovne i druge stvaraoce.

 Srednja likovna škola “Petar Lubarda”, sa dva smjera, slikarskim i dizajnerskim, formirana je kao samostalna, na Cetinju 1998. godine (mada je od 1991. godine u okviru Gimnazije a uz podršku Fakulteta likovnih umjetnosti počela da radi) i ona , na neki način preuzima ulogu kontinuiteta nekadašnje srednje likovne škole. Nju danas pohađa oko 70 učenika iz cijele Crne Gore.

Danas na Cetinju rade dvije osmogodišnje škole, jedna ustanova za predškolsko obrazovanje a od 2007.  godine i specijalizovana institucija za izučavanje stranih jezika Oksford centar. Ovom prilikom treba istaći da je dječije zabavište na Cetinju osnovano 1903. godine.

Javna ustanova Osnovna škola “Njegoš”, prva svjetovna škola koju je 1834. godine osnovao Njegoš (nazvavši je “Cetinjska mala škola”) danas se nalazi u zgradi koja je podignuta 1934. godine. Sadašnje ime dobila je 1947. godine a njen najveći problem danas je osjetno smanjivanje broja učenika čiji su uzroci pad nataliteta i odseljavanje stanovnika Cetinja. 

Nastava se odvija u dvije smjene a pohađa je blizu 700 učenika. Imaju dobar informatički kabinet i solidne uslove za rad. Učenici postižu brojne uspjehe u vannastavnim aktivnostima. Imaju horsku, recitatorsku, literarnu, šahovsku i atletsku sekciju.

 JU Osnovna škola ‘Lovćenski partizanski odred’ (pod ovim imenom radi od 1. septembra 1975. godine) nastala je spajanjem dvije osnovne škole, OŠ ‘Marko Mašanović’ (otvorene 1947. godine) i OŠ ‘Vuk Karadžić’ (osnovane 1964. godine), koje su od svog osnivanja , radile u zgradi Cetinjske gimnazije. Tako je i Osnovna škola ‘Lovćenski partizanski odred’, od svog osnivanja 1975. godine radila u prostorijama Gimnazije sve do preseljenja u nove prostorije 1. septembra 2004. godine. Dan škole je 03.10. jer je na taj dan 1941. godine formiran Lovćenski partizanski odred. U sastavu Škole rade i tri područna odjeljenja: Njeguši (1-učenik), Bajice (4-učenika) i Čevo (4-učenika), sa ukupno 9 učenika, a u Školi radi i Specijalno odjeljenje (za djecu ometenu u razvoju) sa 4 učenika. Danas (2010/2011) ovu školu u dvije smjene, pohađa oko 770 učenika dok je 2009/2010 pohađalo 798 učenika od čega 29 u područnimodjeljenjima. U vannastavnim aktivnostima posebno se ističe ekološka sekcija a dobre rezultate postižu i likovna, istorijska, literarna, recitatorska sekcija, razne sportske sekcije kao i mali izviđači. Najveći problem je nedostatak sale za održavanje nastave iz fizičkog vaspitanja ali postoje realni preduslovi da se objekat za ove namjene napravi u toku sljedeće godine.

U kontekstu Cetinja, kao potencijalnog mjesta na mapi svjetske kulturne baštine, bitno je istaći postojanje jedne specifične visokoškolske institucije za studije konzervacije i restauracije, Kulturološkog fakulteta. Fakultet je osnovan 13. novembra 1981.godine, ali je nažalost, prestao sa radom 1988.godine. Studij je imao dva usmjerenja za konzervaciju i restauraciju slikarskih djela i pokretnog spomeničkog fonda od metala, kamena, stakla, keramike, tekstila, papira itd. Početna ideja je bila da se vremenom u okviru Kulturološkog fakulteta formiraju i odsjeci za muzeologiju i arhivistiku, ali, nažalost, ova ideja nije realizovana. Profesori fakulteta bili su ugledni jugoslovenski stručnjaci iz oblasti zaštite spomenika kulture (neki od njih su u to vrijeme bili eksperti UNESCO-a za zaštitu kulturne baštine), kao i opšteobrazovnih disciplina i umjetnosti.

Fakultet likovnih umjetnosti osnovan je 1988.godine, (transformacijom Kulturološkog fakulteta), sa 4 odsjeka: slikarski, vajarski, grafički i grafički dizajn. Profesorski kadar čine eminentni crnogorski likovni stvaraoci, istoričari i teoretičari umjetnosti, kao i jedan broj uglednih gostujućih profesora. Fakultet je u početku bio četvorogodišnji, sa dvije godine magistarskih studija, a nakon uvođenja Bolonjskog sistema 2004.godine, ima trostepeni studij: tri godine osnovnih studija, jedna godina specijalističkih postdiplomskih i dvije godine magistarskih studija.

Zbog izražene potrebe za nastavnicima muzičkog vaspitanja u osnovnim i srednjim školama, Ministarstvo prosvjete je 1946.godine, donijelo odluku o osnivanju Državne muzičke škole na Cetinju, koja je počela sa radom januara 1947.godine. Škola je radila u zgradi Biljarde, a 1951.godine, preseljena je u Kotor. Muzičku tradiciju nastavila je od 1958.godine, muzička škola „Savo Popović“.

Muzička akademija iz Podgorice se 1996.godine, preselila na Cetinje. Svi odsjeci Akademije imaju i postdiplomske studije. Muzička akademija od svog osnivanja do danas angažuje vrhunske profesore iz inostranstva, čime, uz učešće kvalitetnih domaćih kadrova permanentno ostvaruje visok nivo nastave i koncertne djelatnosti.

Na Fakultetu likovnih umjetnosti 1994.godine, formiran je Odsjek za glumu, koji je 1997.g. prerastao u samostalni studij – Fakultet dramskih umjetnosti. Ovaj fakultet je do danas osnovao osim Studija glume i studijske programe Pozorišne i TV produkcije, kao i Pozorišnu i TV Režiju. Od ove godine ustanovljene su magistarske studije Glume. Na Fakultetu predaju eminentni dramski umjetnici i teoretičari umjetnosti.